Daar is twee of drie dinge wat ’n mens egter moet onthou as jy jou drome wil verwesenlik.

• Geen mens is altyd net suksesvol nie. In die eerste plek moet ’n mens onthou dat geen mens net altyd suksesvol is en nooit ook met die mislukkings in die lewe te doen kry nie. Ons loop maar almal die pad van val en opstaan, selfs die grootstes onder ons. Dit moet jou nie moedeloos maak nie.

Beethoven het doof geword maar het ten spyte daarvan een van die wêreld se grootste komponiste geword. Walt Disney het verskeie kere bankrot gespeel voordat hy sukses behaal en sy droom verwesenlik het. Niemand wou Van Gogh se skilderye koop nie, en baie van hulle is in die asblik gegooi. Vandag betaal mense tot R500 miljoen vir sy skilderye. John Creasey het 743 notas gehad van uitgewers wat nie sy boeke wou uitgee nie en tog het hy die outeur van 564 boeke geword waarvan baie blitsverkopers was. Die spreekwoord bly waar: “Aanhouer wen” en “Waar daar ’n wil is, is daar ’n weg.” Dit kan van elkeen van ons waar word, mits ons nie te gou opgee nie. Teenspoed moet ons nie te gou ontmoedig nie.

Om die waarheid te sê, teenspoed moet jou sterker maak. Daar is eintlik nie teenslae nie; teenslae gee jou net nóg ’n geleentheid om te probeer om dinge reg te doen. Teenspoed kan van ons beter en sterker mense maak, omdat dit vir ons wys waar ons verkeerd gegaan het. Nou lê die lewe voor om daardie fout reg te maak en so groei ’n mens; as jy maar net wil. Ongelukkig lê daar te veel mense langs die pad van die lewe wat een stamp gekry het en dan maar opgegee het. Teenspoed kan so al jou drome en motivering uit jou uitstamp, maar alleen as jy dit toelaat.

Vir ’n Christen is dit eintlik nog makliker, want ’n Christen het ’n Here waarop hy kan steun. Dit beteken nie dat die Here net altyd sal sorg dat dit goed gaan nie. Hy gaan nie net heeltyd die klippe op ons pad wegrol nie. Nee, die Here verander nie heeltyd net ons situasie sodat ons nooit teenspoed of probleme kry nie. Hy verander ons om in die situasie daardie teenspoed en probleme te kan hanteer. Hy maak ons oë oop en ons gemoed skoon om al die wonderlike redes te sien waarom ons wíl; ja waarom ons wil lewe en iets van onsself wil maak. Die manier waarop Hy ons dus verander, is om vir ons hoop en drome te gee. Hy wil ons oë helder maak om die wonder van die lewe te kan sien. Hy wil hê dat ons weer ’n keer mooi na onsself kyk en sien wie ons is en dat Hy nie mislukkings maak nie; ook nie van jou nie (Hy het jou mos ook gemaak, nie waar nie). Daarom kan jy nooit ’n mislukking wees nie, tensy jy dit graag wil wees. Die Here maak ons soos ’n bergklimmer wat weet hy gaan gly of baie moeg word; maar hy weet ook dat hy die toppunt gaan bereik solank hy net sy oog op die toppunt van die berg hou en gemotiveerd volhard. Die Here gaan beslis nie jou lewe vir jou leef nie, maar Hy gaan jou help om dit te wil doen en dit dan te doen.

Lees net weer wat in Jakobus 1:3-4 (p. 750) staan:

 … (W)ees opgewonde as julle geloof by elke geleentheid getoets word. Julle weet mos hoe goed dit vir julle geestelike lewe kan wees. Die slegte dinge wat met julle gebeur, toets of julle werklik die Here vertrou. As dit met julle sleg gaan, leer julle juis om nader aan die Here te leef. Julle moet die Here toelaat om julle deur hierdie dinge te leer wat dit beteken om altyd net op Hom te vertrou, kom wat wil.

Teenspoed maak jou sterker en laat jou jouself, die Here en die lewe helderder sien. Maar dit kan ook die teenoor­gestelde uitwerking hê: dit kan jou in die modder van die lewe laat vasval sodat jy nie ’n tree verder kan kom nie. Maar dit gebeur as jy soos ’n baba net wil sit waar jy (in die modder­poel) sit en nie wil opstaan en uitstap nie, terugkyk en sê: “Nou weet ek waar’s jy, vieslike modderpoel! Nooit weer val ek in jou nie.”

• Gaan ’n ooreenkoms met jouself aan oor jou ideale. Die twee­de belangrike ding as dit by motivering kom, is om met jouself ’n ooreenkoms te maak oor wat jy presies wil bereik. Stel vir jouself ’n doel. Jy moet met jouself afspreek wat jy wil doen of bereik. Jy kan selfs vir ander daarvan vertel; dit sal so ’n bietjie ek­stra druk op jou sit. Gee jouself genoeg kans om jou doel te bereik. Moenie te gou opgee nie, veral as dinge begin skeef loop. Hou by jou ooreenkoms met jouself.

Neem nou maar vir Koos. Hy was eens op ’n tyd ’n mooi afgeronde atleet; nou is hy nog net rond. Hy maak met homself ’n ooreenkoms: “Ek gaan gewig verloor” en hy begin oefen. Dit is nie so maklik nie, want na elke oefening voel hy of hy die energie het van ’n man twee maal sy ouderdom, maar hy gee nie op nie. Hy onthou al beroep waar ’n mens bo begin, is ’n grafgrawer. Die pad na sukses klim jy soos ’n leer, van onder af, trappie vir trappie. Hy hou by sy ooreenkoms met homself en byt vas tot die skaal op ’n mooi afgeronde getal staan; daar waar Koos dit graag wil sien. Koos het sy doel bereik, want hy het met hom­self ’n ooreenkoms gemaak; hy het ’n doel gehad om na te streef.

Maar daar was ook ’n ander pad wat Koos kon loop. As Koos die gevoel gekry het dat hy moet oefen, kon hy op die bed gaan lê het tot die gevoel weggaan. Maar so sou hy nooit sy doel bereik het nie. Motivering beteken juis om jou ooreenkoms met jouself na te kom, nie op die bed op die naat van jou rug nie, maar in die gimnasium. Moenie toelaat dat goedkoop tweedehandse “aandagaftrekkers” jou die pad laat byster raak nie. Koos moes gedurig veg teen die volgende: “Nee, dis nou ’n bietjie laat om te gaan oefen”, “Ek sal môre weer gaan”, “Dit was darem ’n harde dag”, en so aan. Dit maak die pad wat motivering moet loop moeilik en laat ons dikwels langs die pad na ons doel tot stilstand kom. Dink maar aan ’n atletiekwedloop: ’n atleet wat val of stop, wen nie som­mer die resies nie. As jy begin om te “stop” gaan dit vir jou al hoe moeiliker wees om weer te begin en aan te hou. Jou oor­eenkoms moet vir jou so sterk en belangrik wees dat niks in die pad daarvan gaan kom nie. Daarom is praktiese, simboliese dinge belangrik om jou op die pad te help. Ons maak te min gebruik van sigbare dinge om ons te help. As jy besluit om jou gewigs­probleem op te los en jy kom met jouself ooreen om dit te doen, maak dan iets simbolies daarvan, byvoorbeeld:

Sit vir jou langs die spieël ’n kleurvolle plakkaat waar jy elke oggend jou moeë, aan-die-slaap-gesig aan die gang pro­beer kry. Op die plakkaat kan jy byvoorbeeld skryf: “Goeiemôre, mooi, amper-maer Marie. Vandag is die dag waarop ons die vetjies gaan wys.” Onder dié woorde sit jy jou papiertjie waarop jy elke dag jou gewig neerskryf. As jy gewig opgetel het, dink jy terug aan die vorige twee dae se “sondes” en skryf dit neer. Dis jou vyande op pad na jou doel toe.

’n Ander moontlikheid is byvoorbeeld om vir jou ’n mooi (selfs duur) uitrusting vir die gimnasium te gaan koop. Dit is jou simbool van hoe ernstig jy oor die saak is. Jy moet amper voel dat die uitrusting só mooi en duur is dat jy nie kan bekostig om nie te oefen nie. Of jy kan ’n plantjie koop wat lief is vir water. Elke keer as jy van die gimnasium af kom, gooi jy dit nat, maar net dán. As die arme plantjie begin swaar kry van die dors, moet jy weet jou liggaam voel net so lus vir oefening.

Met sulke simboliese aksies, waarvan die voorbeelde hierbo net enkeles is, kan ’n mens jouself goed op die pad na suk­­ses help. Sulke dinge is jou bondgenote op die pad. Maar hierdie bondgenote is natuurlik net iets werd as jy jou aan hulle steur. Jou ooreenkoms met jouself moet dus wees om hierdie bond­genote van jou nie teleur te stel nie en nog minder jouself in die steek te laat. ’n Vaste afspraak met jouself is die wolk wat die sukses gaan laat reën. Die lewe het geleer dat daar een ding slegter is as iemand wat tou opgooi en dit is iemand wat nooit begin het nie.

• Kry die regte adres. Derdens: ek het nog nooit van iemand gehoor wat by die regte adres uigekom het as hy nie ’n adres gehad het nie. Immers, jy moet weet wat jy wil hê om dit te kan kry. Daarom moet jy vir jouself duidelike doelwitte stel. Dit moet van so ’n aard wees dat jy dit duidelik kan meet, an­ders sal jy mos nie mooi weet hoe jy vorder nie. Dit moet am­per soos trappies in ’n gebou wees. Jy kan nie ’n verdieping van ’n gebou met een tree opklim nie. Maar as daar twintig trap­pies is, kan jy, en dan is dit nie eers moeilik nie. Mense gebruik gewoonlik die voorbeeld van ’n olifant om dit te illu­streer.

Jy kan mos nie ’n olifant met een hap opeet nie, maar as jy stukkie vir stukkie eet, sal jy uiteindelik die hele olifant op­ge­eet kry. Jy moet maar net aanhou en jou doel voor oë hou. Dit is egter belangrik om op die regte plek te begin, anders vorder jy dalk heeltemal te stadig of verloor jy dalk smaak vir die hele affêre. Begin reg, dink groot, maar gee klein, geduldige treetjies op pad na jou groot doel toe.

Neem byvoorbeeld die man wat ’n geselsie aanknoop met ’n boer wat op sy stoel sit:

“Hoe lyk dit dan met Oom se mielies?” vra die man.

“Nee, ou neef, ek het nie mielies ingesit nie, want jy weet mos die goggas vreet dit so vreeslik.”

“Wat van die skape?”

“Nee,” kom die antwoord weer, “ek het hulle al lankal weggemaak, want jy weet hulle kry mos afskuwelike wurms.”

“En die beeste?” probeer die man weer.

“Ag nee, ek probeer nie eers nie, want as dit nie reën nie, moet ’n mens so baie voer, en voer is duur.”

“Nou maar waarmee boer Oom dan?” vra die man.

“Met niks nie,” sê die oom. “Ek speel dit veilig.”

Ek wonder waar die oom na ’n jaar of twee gaan sit? Beslis nie op die stoep van ’n plaashuis nie, want sonder mielies of beeste of skape kan jy seker nie wins maak nie. So is dit in die lewe ook. Sonder ’n doelgerigte en beplande lewe sak jy stadig in die dryfsand van sinloosheid weg, al dink jy dalk jy “speel dit veilig”. Onthou, iemand wat die heeltyd maar op twee gedagtes sit en hink en pink kom dubbel so vinnig nêrens.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

Soms hoor ons dat iemand sê ’n persoon het so ’n groot skok gehad dat hy dood is aan ’n hartaanval. Kan iets ’n normale, gesonde persoon só skok dat hy sommer doodgaan? Dit is seker moontlik, maar gebeur nie sommer nie. Alhoewel die gevoel dat jy nie cope nie met die vrees en spanning wat daarmee saamgaan sekere siektesimptome veroorsaak – soos hier-bo beskryf – sal dit selde ’n ernstige toestand veroorsaak. Dit is ’n ander storie indien die persoon reeds ’n onderliggende pro­bleem het. As ’n persoon se kroonslagare reeds verstop is, en hy het reeds hartprobleme, kan die bykomende effek van span­ning en stres egter wel ernstige gevolge hê. As jou hart swak is en jy kry erge emosionele stres, kan dit lei tot ’n hart­aanval. Daar is egter sekere siektetoestande waarin angs wel ’n rol speel om dit te vererger.

Hartaanvalle

Spanning of stres sal nie maak dat jou are skielik verstop en jy sommer ’n hartaanval kry nie. Indien jy egter ’n onderliggende probleem het, kan oormatige stres of angs help om die hartaanval aan die gang te sit. Mense met hartprobleme moet dus liewers situasies vermy wat hulle stres. Hulle moet maak soos daardie lui persoon wat sodra hy die gevoel kry dat hy moet gaan oefen, eers gaan lê tot die gevoel verbygaan. Moenie onnodig moeilikheid soek nie. Indien die hartspier verswak is, kan die bykomende vrystelling van adre­na­lien, wat met spanningsituasies saamgaan, jou hart­probleem vererger.

Hipertensie

Spanning en stres veroorsaak ’n spesifieke soort hoë bloeddruk. Dit is meer ’n reaktiewe hoë bloeddruk waar die bloeddruk met tye fluktueer en rondspring. In die oggend mag die bloed­druk hoog wees, in die middag is dit normaal en in die aand is dit laag. Hierdie soort hoë bloeddruk is nie presies dieselfde as die standhoudende hoë bloeddruk wat ons andersins ken nie. In gevalle waar die bloeddruk so rondspring as gevolg van span­ning is die behandeling anders. Die spanning moet verlig word en dan sal die bloeddruk ook stabiliseer. In ’n persoon wat egter normaalweg met hoë bloeddruk sukkel, kan oormatige spanning daartoe lei dat die bloeddruk buite beheer raak. Waar die bloeddruk eers goed onder beheer was op medi­kasie, raak dit nou buite beheer. So ’n persoon moet gaan vir verdere mediese behandeling.

Asma

Spanning en angs help asma-aanvalle aan. ’n Mens begin met tye kwaai hoes, voel benoud en die bors fluit. In ’n persoon wat geneig is tot asma is daar verskillende snellerfaktore. Hy mag asma kry omdat hy verkeerde dinge inasem, verkeerde medi­kasie gebruik, verkeerde dinge eet of ’n virusinfeksie het. Span­­ning kan ook ’n belangrike faktor wees om ’n asma-aanval te ontlok.

Migraine

Migraine is ’n verblindende hoofpyn wat mense van tyd tot tyd kry. Dit klop so in jou kop en kom meestal aan die een kant van jou kop voor. Klassieke migraine is waar jy eers flikkerings voor jou oë kry en daarna kom die hoofpyn. In baie gevalle kry jy nie waarskuwing nie. As jy jou kom kry, is die hoofpyn daar. Jy voel ook sommer naar, en braak. Spanning, onsekerheid, geïrriteerdheid en emosionele onstabiliteit kan bydra tot migraine-aanvalle.

Prikkelbare kolon

’n Baie algemene dermtoestand is die prikkelbare kolon. In ge­wone taal praat ons van ’n sensitiewe maag. Indien ’n mens met die probleem wakker word, passeer hy ’n paar los stoel­gange, maar sy maag gee die res van die dag nie rus nie. Dit bly kramperig, voel opgeswel en dit voel of die derm nie goed ge­le­dig kan word nie. Onopgeloste spanning en stres speel ’n groot rol. As iemand met dié pro­bleem sukkel en onder stres kom, kan spanning die probleem hande laat uitruk. Dan moet daar­die persoon ’n dokter gaan sien.

Suikersiekte

Suikersiekte word ook beïnvloed deur spanning en angs. Soos ons hierbo gelees het, is daar sekere hormonale versteurings wat met spanning gepaardgaan. Daar word meer kortisol en adre­nalien vrygestel wat ’n mens se suikervlak beïnvloed. Span­ning beïnvloed ook ’n mens se eetgewoontes: sommige mense kan nie ophou eet en peusel nie, en ander verloor weer alle be­lang­­stelling in kos. Die vrystelling van die hormone en die ver­­­­andering in jou eetgewoontes lei dikwels daartoe dat die bloed­­suiker buite beheer raak en te hoog word. Dan moet die be­han­­d­eling van die suikersiekte aangepas word, byvoorbeeld dat die insuliendosis verhoog word.

Verslawende middels

 Alkoholisme en dwelmmisbruik ontwikkel dikwels by mense wat gespanne is en voel hulle verloor beheer. Hulle gebruik dwelm­middels en alkohol om hulle tydelik te help cope, of so dink hulle. Drank en dwelms is natuurlik nie ’n mens se vriend nie. Die verslawing vererger net jou stres en later verloor jy regtig beheer oor jou hele lewe.

Ja-nee, spanning en die gevoel dat ’n mens nie cope nie, is heel­­wat erger as ’n verkoue. Dit kan jou lewe heeltemal om­dop. Dit kan jou fisiek siek maak, jou geestelik laat struikel, jou sosiaal jou vriende kos en jou prestasie by die werk be­ïn­vloed. Dit kan jou gesinslewe deurmekaarkrap en jou van ’n mens in ’n humeurige klaagpot verander. Dit is reg­tig iets wat soos ’n seekat sy arms oral kan insteek en jou wurg.

Maar dit hóéf nie so te wees nie. Jy kan iets daaraan doen. Jy kan daardie seekat se lang arms een vir een loswikkel totdat hy geen mag meer oor jou het nie.

Of in terme van die voor­beeld van die sprokie van jou en die draak wat ek in die be­gin van die boek genoem het: die draak lyk gevaarlik en voel miskien vir jou onoorwinlik. Maar jý is die een wat die ver­­skil kan maak. Jy moet jou swaard optel en begin terugveg. Onthou, jou beste helpende hand sit aan die einde van jou eie arm.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

Omdat spanning en angs jou as totale mens affekteer, kan jy verwag dat daar ander siektes is wat dieselfde simptome as spanning en stres sal vertoon. Wanneer is dit nou angs en wan­neer nie? Vir die gewone man op die straat is dit onmoont­lik om hierdie onderskeid te tref. Indien jy dus van die simp­tome van spanning en angs vertoon wat hierbo genoem is en dit duur vir ’n langer tyd voort, is dit beter om ’n geneesheer te gaan besoek. Hy sal jou kan help om vas te stel wat die probleem presies is. Kom ons kyk net na ’n paar voorbeelde.

Lae bloedsuiker

Lae bloedsuiker is een van die siektes met soortgelyke simptome as stres. Indien persone met dié probleem suiker in­neem, verhoog die suikervlak in hulle bloed vinnig. Die lig­gaam reageer hierop deur oormatige insulien af te skei. Die insu­lien se werk is om die suikervlak in die bloed na normaal terug te bring. Dit lei daartoe dat die vlak binne ’n halfuur tot veertig mi­­nute nadat die suiker ingeneem is, baie vinnig en te laag daal. Die liggaam kom dan hierdie fout agter en wil ver­­goed deur te probeer om die suikervlak reg te stel. Baie adre­nalien word dan afgeskei om meer suiker te maak sodat die suiker­vlak kan styg. Die adrenalien het egter newe-effekte soos bloeddruk wat rondspring, bewerigheid, lighoofdigheid en angstigheid.

Lae bloedsuiker kom in verskillende omstandighede voor. Daar is skaars toestande waar daar ’n gewassie is in die selle in die pankreas wat insulien produseer. Ons noem hierdie gewas­sies insulinoom. Mense met die probleem kry gewoonlik lae bloedsuiker as hulle oefen of as hulle vas. Die alge­meen­ste oor­saak van lae bloedsuiker is egter reaktiewe hipo­glesemie of lae bloedsuiker. Die lae bloedsuiker ontstaan hier as ’n reaksie teenoor bloedsuiker wat aanvanklik te vinnig styg. Die pankreas skei te veel insulien af wat die bloedsuiker laag laat val. Dit word gevolg deur verhoogde adrenalienaf­skeiding om die suikervlak weer reg te stel. Hierdie gevalle van reaktiewe hipoglesemie kom gewoonlik voor ongeveer ’n half­uur tot ’n uur nadat suiker ingeneem is.

Skildklierprobleme

’n Ooraktiewe skildklier beïnvloed ons emosies en liggaam op maniere wat ons aan stres laat dink. Dit is so omdat die skild­klier se hormoon, tiroksien, die brandstof van die liggaam is: dit versnel al die liggaamsfunksies. Dit versnel die hartklop, dit verhoog die effek van adrenalien sodat die bloeddruk styg en wissel. Dit versnel die senuwee-effekte: ’n mens se konsentrasie wissel, jy raak bewerig, kan nie slaap nie, raak geïrriteerd en kort­gebonde. Dit klink baie na ’n angsaanval, maar is nie. Skild­klier­probleme kan akkuraat gediagnoseer word deur bloed­toetse en deur ’n skildklier-flikkergram.

Aritmie

Daar is ’n groep hartafwykings waar die primêre probleem ’n ab­normale elektriese beheer van die hartklop is, met die gevolg dat die persoon hartkloppings kry. Weens ’n elektriese kort­sluiting begin die hart baie vinnig klop en pomp nie so goed nie. Dit kan lei tot ’n val in die bloeddruk en simptome wat daarmee gepaardgaan, soos tamheid, duiseligheid en selfs be­noud­heid. Aritmie kan met toepaslike ondersoeke, onder an­dere ’n EKG en ’n 24-uur-Holter-EKG gediagnoseer word.

Epilepsie

Epilepsie is ’n toestand waar daar elektriese steurnisse in die brein plaasvind wat lei tot wanfunksie van die brein. ’n Tipiese grand mal epileptiese aanval is maklik om te herken. Die pa­siënt verloor sy bewussyn en kry trekkings van die spiere. Dik­wels word kontrole oor die urine en die blaas verloor en die pasiënt is geneig om sy tong te byt. Daarna is die pasiënt ge­­woon­lik baie slaperig. ’n Mens kry egter meer subtiele vorms van epilepsie waartydens ’n mens abnormale gewaarwordings ervaar soos abnormale reuk- of smaaksensasie of selfs ’n vreem­de gevoel dat jy nie heeltemal by is nie. Daar is ook die soge­naam­de temporaal-kwab-epilepsie waar daar net ’n minimale trek­king van die gesig of die oë is en waar die pasiënte byna outo­maties optree. Hierdie subtiele vorms van epilepsie kan moont­lik verwar word met simptome van spanning. Gespe­sia­liseerde toetse, onder andere ’n elektro-enkefalogram (EEG), kan help om hierdie toestand te diagnoseer.

Substansafhanklikheid

Mense wat angstig en gespanne is, is soms geneig tot sub­stansafhanklikheid. Aan die ander kant is dit ook voor die hand­ liggend dat mense wat oormatig alkohol of dwelmmiddels gebruik, toenemende angstigheid sal ervaar asook slaap­steurnis, bewerigheid en abnormale gedrag. Kafeïne, wat in koffie, tee en koladranke voorkom, is egter ook ’n groot sondaar as dit by angstigheid kom. Mense wat oormatig koffie en tee gebruik, kan angstigheidseffekte ervaar. Sou hulle om die een of ander rede nie hulle gereelde hoeveelheid koffie en tee in­kry nie, kan dit lei tot onttrekkingsimptome soos angstigheid, be­we­­righeid, hartkloppings en fluktuasie in bloeddruk.

Feochromositoom

Feochromositoom is ’n baie skaars toestand. Dit is ’n gewas in die byniere. Hierdie gewas lei tot oorproduksie van adrenalien. Oormatige adrenalien lei natuurlik tot ’n bloeddruk wat rondspring, bewerigheid, angstigheid; almal simptome wat met stres verwar kan word. ’n Spesifieke urinetoets en ander skan­dering­toetse kan vasstel of hierdie toestand moont­lik teen­woordig is.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

Die tekens dat iemand sukkel om te cope steek op baie plekke kop uit. ’n Bestuurder van ’n besigheid begin skielik sukkel om besluite te neem en kies soms die verkeerde opsies. Dan blameer hy som­­mer maklik ander. Hy wil nie meer sosialiseer of saam met kollegas tee drink of eet nie. Hy begin ook kla van hoof­pyne, benoudheid en dat hy nie meer goed slaap nie. Hy kan selfs van krampe op sy maag en pyne in die bors kla. Dit is ’n aanduiding dat die pasiënt wel ’n probleem met stres of spanning het. Soms wonder kinders hoekom ’n pa skielik onsensitief geword het, meer rook en drink, en glad nie ander mense in ag neem wanneer hy motor bestuur nie. Die persoon se gedrag, sy emosionele toestand, sy verhoudings met ander, sy liggaam, ja, net mooi álles, word geraak.

In die vorige hoofstuk het ons gesien dat stres en die gevoel dat ’n mens nie cope nie, veral na vore kom op emosionele en siel­kundige vlak. Ons het gesien hoe dit ons emosies en gedrag beïn­vloed. Maar daar is meer. Ons word ook liggaamlik geraak. Die fisieke effekte van stres kom nou in fokus.

My liggaam sê vir my ek cope nie

As ’n mens begin stres en bang begin word omdat jy die gevoel kry dat jy nie meer cope nie, vind daar baie abnormale bio­che­­miese reaksies in jou liggaam plaas. Die senuweesisteem wat jou ingewande asook jou interne organe beheer, word oor­matig gestimuleer. Daar word ook hormone en chemiese stowwe vrygestel, soos adrenalien, noradrenalien, groei­hor­mone en kortisol. Hierdie hormone asook die aktivering van ons interne senuweesisteem sorg daarvoor dat al die funksies van ons liggaam geaktiveer en betrek word by hierdie reaksie. Nor­a­­drenalien en die aktivering van die senuwees wat die in­ge­wande beheer, sorg dat die bloeddruk styg. Die hart trek kragtig saam en die polstempo versnel. Die hart word ge­stimu­leer en bloed word verplaas vanaf die vel en die spysverterings­ka­­naal na ons spiere. Die sweetkliere word geaffekteer en daar­om is gespanne mense dikwels bleek en sweterig. Hulle bloed­druk spring rond en die pols is vinnig. Die adrenalien beïnvloed ook die spiere en verhoog die spanning in die spiere, wat selfs mag lei tot ’n onwillekeurige sametrekking van die spiere. Die interne senuweesisteem wat geaktiveer word, veroorsaak ’n droë mond. Die hoë konsentrasie kortisol wat vrygestel word, verhoog die bloedsuikervlak sodat meer energie be­skik­baar is vir die spiere. As hierdie kortisol langdurig verhoog bly, kan dit lei tot onderdrukking van die immuunsisteem. Die im­muun­­sisteem se doel is om die liggaam te verdedig teen infeksies en daarom neig angstige mense makliker tot infeksie.

Van die algemeenste simptome is  moeg­heid, slaapsteurnis-se en eetlusversteurings. Die moegheid het ook spesifieke eien­­skappe. Dit duur lank en aanhoudend en voel dikwels soos ’n spesiale soort moeg­heid. In die oggend, as so ’n persoon op­staan, is hy moeg, kragte­loos en sonder energie. Teen elf­uur voel hy uit­ge­put en wil sommer gaan lê. Hierdie moeg­heid ont­staan omdat aanhou­dende spanning die persoon uit­brand. Slaap­steurnisse kan ook verskillende vorme aanneem. Som­mige mense kan net nie lekker aan die slaap raak nie, terwyl ander weer rusteloos lê en rondrol of vroeg in die oggend wak­­­ker word. Die slaaploosheid kan later self ’n probleem word omdat die mense bang word om te gaan slaap. Hulle vrees die nag, want hulle weet hulle gaan wakker lê en luister hoe die horlosie die kwartiere aftik. ’n Ander effek mag wees dat eetpatrone verander. Een mag nooit genoeg kry nie. Hy eet gedurig en te veel. Dit is of die honger net nie wil weggaan nie. ’n Ander se eetlus verdwyn weer in die niet. Die persoon verloor gewig en teer selfs uit.

Party mense sal meer hart- en ander meer spys­vertering­verwante simptome kry. ’n Ander kan weer van hoof­pyn, be­noud­­heid of slaaploosheid kla. ’n Persoon hoef dus nie afwy­k­ings in al sy verskillende sisteme te ervaar nie. As van die afwykings wel voorkom, is dit die liggaam se manier om te sê dat dinge verkeerd begin loop. Dit is die liggaam se rooi lig vir jou. Jy sal moet begin rem aanslaan.

 Wat gebeur fisiek as ons nie cope nie?

Laat ons nou, na die algemene opmerkings, ’n bietjie meer in detail kyk wat met ons gebeur as die stres in ons opbou. Die verskillende sisteme wat geaffekteer word, word nou van nader bekyk.

Die senuweesisteem

Hoofpyne is een van die uitstaande simptome wat gepaard- gaan met stres en die gevoel dat ’n mens nie meer cope nie. Die soort hoofpyne kan ’n mens uitken, want dit het spesifieke eienskappe. Dit voel soos ’n stywe band of ’n gewig bo-op jou kop. Dit duur gewoonlik vir dae aanmekaar en mense gaan slaap met die hoofpyn en staan daarmee op. Dikwels voel die nekspiere styf en die oogkaste geswel.

Daar is ’n Afrikaanse spreekwoord wat sê: “Hy het hom lam geskrik.” ’n Gevoel van lamheid in jou arms en bene kan ook ’n teken wees dat jy te gespanne begin raak. Dit kan ook ge­­paardgaan met ’n gevoel van prikkeling in jou hande en voete. Omdat baie adrenalien vrygestel word, veroorsaak die aan­­houdende spanning dat jy begin bewe. Dit is moeilik om ’n koppie stil te hou of ’n garing deur ’n naald te steek. Dikwels be­gin ’n mens ook oormatig sweet en jy kry baie warmer as die mense om jou.

Dikwels voel mens ook wollerig en lig in die kop. As die span­ning en stres ernstig begin raak, lei dit dikwels tot dis­oriëntasie en ’n gevoel van verwydering van jouself. Dit is of die wêreld by jou verbysweef en jou konsentrasie is nie meer wat dit moet wees nie. Jy begin dinge vergeet wat jy voorheen maklik kon onthou. Dit laat sulke mense maklik bekommerd raak. Hulle sien al hoe hulle met Alzheimer se siekte in die hospitaal gaan land. Dit lei natuurlik tot meer spanning en angs. Gelukkig kan ons mense gerusstel dat die meeste gevalle van swak geheue, vergeetagtigheid of ’n gebrek aan konsentrasie eerder te wyte is aan spanning of depressie as aan iets ernstigers. Moet dus nie te gou skrik nie.

Die asemhalingsisteem: hiperventilasie en benoudheid

Die spanning wat oplaai as jy voel jy cope nie, tas jou longe dik­wels op verskillende maniere aan. Die algemeenste manier is benoudheid. Omdat jou asemhalingspiere gespanne raak, begin jy benoud voel. Dit voel of jy nie genoeg lug in jou longe kan kry nie. Dit is byna of iets jou bors vasdruk. Jy kry nie meer daardie lekker versadigingsgevoel as jy diep asemhaal nie en dit help ook nie om die gevoel van benoudheid te verlig nie. Dit veroorsaak natuurlik dat jy jou al hoe meer begin bekommer en stres opbou.

Met spanning en stres gaan daar dikwels ook iets baie spesifieks saam, naamlik die sogenaamde hiperventilasie-aanval. Soos die naam tereg aandui, oorventileer so ’n persoon, met ander woorde, hy haal te vinnig en te diep asem. So ’n persoon probeer die benoudheid in sy bors oorkom deur meer en dieper asem te haal. Maar daar is ’n vangplek: hoe meer hy asemhaal, hoe benouder raak hy.

Kom ons kyk wat presies gebeur binne-in jou wat veroor­saak dat jy benouder word. Omdat die persoon so baie en woes asemhaal, was hy die koolsuurgas uit sy sisteem uit. Dit lei daartoe dat die bloed neig om alkalies te word, aangesien die koolsuurgas in die bloed die funksie van ’n suur vertolk. Hierdie biochemiese verandering wat in die bloed plaasvind, lei daartoe dat bloedkalsium aan die proteïene bind. Dit lei tot ’n relatiewe verlaging van die bloedkalsiumvlak, met die gevolg dat jou spiere geneig is om te kramp en saam te trek. Dit laat jou swaarder asemhaal en maak jou dus benouder.

Die koolsuurgasvlak in die bloed beheer ook die bloedvloei oor die brein: hoe laer die vlakke, hoe minder is die bloed­vloei. Dit lei daartoe dat ’n mens baie duiselig word en selfs jou bewussyn kan verloor. Hiperventilasie-aanvalle gaan ook gepaard met ’n gevoel van swaarheid en lamheid in jou arms en bene, asook met ’n prikkeling in die vingers. Sulke aanvalle laat dikwels mense by dokters opdaag met die vrees dat hy ’n hartaanval het. Indien so ’n persoon egter ge­kalmeer word en mooi stadig asemhaal, herstel hulle sonder enige permanente skade. ’n Beproefde manier om so ’n aanval te breek is byvoorbeeld om die persoon in ’n papiersak te laat asemhaal. Dit lei tot ophoping van koolsuurgas in die papiersak en as hy die koolsuurgas weer en weer inasem, verhoog dit die koolsuurgasvlak in die bloed, wat die wanbalans herstel. Die liggaam keer dan weer tot normaal terug.

Hart en bloedvate wat aangetas word

Soos ons so pas met die hiperventilasie-aanvalle gesien het, loop die hart- en bloedvatsisteem maklik deur as ons gespanne begin raak. Weens die hoë adrenalien- en noradrenalienvlak word die hart- en bloedvatsisteem oormatig gestimuleer. Die pols­­tempo versnel. Gespanne en angstige mense se bloeddruk wis­sel dus kwaai en hulle sukkel dikwels met hoë bloeddruk. Die vrees dat hulle dalk beroerte van die hoë bloeddruk kan kry, laat hulle nog meer bekommerd. Die arme bloeddruk kry ook dikwels die skuld omdat hulle sleg voel. Die werklike pro­­bleem is egter die spanning, angs en stres wat hulle laat sleg voel. Die bloeddruk wat rondspring, is maar net ’n simp­toom van die stres. Indien die stres en angs effektief beheer word, keer bloeddruk gewoonlik terug na normaal.

Die adrenalien wat vrygestel word, lei ook tot stimulasie van die hart. Sterk, vinnige hartkloppings is ’n belangrike simp­toom van angstigheid. As jy jou hand op jou bors sit, voel jou hart soos ’n tamboer wat slaan. Dit voel of jou hart in jou keel klop. Die woeste hartklop maak jou bang en kan selfs ver­oor­saak dat jy ’n paniekaanval kry.

Angs en spanning kan ook tot borskaspyne lei. Die pyn kry ’n mens gewoonlik aan die linkerkant van jou bors. Dit kan som­mer enige tyd voorkom en kan lang rukke duur. Weer vind die tipiese kringloop plaas. Die pyn in die bors vererger dikwels weer die angs en spanning; juis dié dinge wat die bors­­­kas­­pyn veroorsaak het. Dit is egter nie nodig om daaroor so gespanne te raak nie, want die pyn is nie ’n hartaanval nie en sal ook nie ’n hartaanval veroorsaak nie.

Die urineweg

Spanning beïnvloed ook ’n mens se waterwerke. Dit maak die blaas prikkelbaar en gevoelig. Kort-kort moet mens opstaan om die blaas te ledig. Sodra jy sit, voel dit weer vol en moet jy weer opstaan om ’n klein bietjie urine te passeer. Die spanning laat die blaas in spasmas gaan.

Die dermkanaal

Spanning affekteer die dermkanaal op baie verskillende manie­re. Die speekselkliere droog op met die gevolg dat ’n angstige per­soon dikwels ’n droë mond het. Naarheid en krampe op die maag is baie algemeen. Sommige mense verloor hulle eetlus. Die spysvertering kan ook aangetas word. Die buik kan opswel en winderig wees. Mense kry gewoonlik die beken­de dermtoestand, naamlik ’n prikkelbare kolon, vanweë oor­matige stres en angs. Dit is as ’n mens die gevoel van ’n on­volledige lediging van die dermpunt ervaar. ’n Mens sukkel dik­wels met maagkrampe, winderigheid en passeer ’n paar los stoel­gange in die oggend.

Dit is dus duidelik dat spanning en angs wat gepaardgaan met die gevoel dat jy nie cope nie, ’n mens van bo tot onder, lig­gaam, siel en gees raak. Dit is dus nie iets wat ’n mens kan ig­no­reer nie. Ter wille van jouself moet jy daaraan aandag gee.

Skrywer:  Prof Jan van der Watt