Aspekte van die koningskap

Dawid en Salomo is deur priesters met olie op die hoof gesalf as teken van hulle bevestiging_, as koning. Later het meer seremonies bygekom. Saul het ‘n kroon en armband gedra (2 Samuel 1:10) en Salomo het op ‘n bronsverhoog voor die yolk verskyn. (2 Kronieke 6:13). In 2 Konings 11:12 het die priester Jojada vir Joas gekroon, ‘n dokument as volmag aan horn gegee en daarna is by ook gesalf. Die kroon was moontlik nie ‘n ryklik getooide hoofbedekking soos dié van latere konings in die Middeleeue en tot vandag toe nie. Baie neem aan dat dit eerder iets soos ‘n kenteken was wat op ‘n band of op ‘n mus gedra is. Hoe dit ook al sy, die simboliek was daar. Dikwels is ook op die rams­horing geblaas en uitgeroep “lank lewe die koning” (1 Konings 1:34, 2 Konings 11:12). Die koning het ook ‘n troon gehad waarop by gesit het (1 Konings 1:46, 2 Konings 11:19). Soms is die persoon wat koning word se naam verander. Eljakim het Jajo­kim geword (2 Konings 23:34), Mattanja het Sede­kia geword (2 Konings 23:30), en Salomo het ook die naam Jedidja (2 Samuel 12:25) gehad hoewel dit waarskynlik eerder van die begin of net ‘n ander naam naas Salomo was. By die aanstelling van ‘n koning is ook liedere gesing. Dit is moontlik dat Psalms 2, 72 en 110 kroningsliedere was.

Israel in die tyd van Dawid en Salomo

Die koning was deel van die religieuse lewe en het self ook offers gebring (2 Samuel 24:25, 1 Konings 3:4), of afgodsbeelde vir die volk gemaak (1 Konings 12:28), of altare verskuif en gereël na sy wil (2 Konings 16:12-16).

Die koninklike huishouding

In die koning se paleis was sekere kenmerkende eienskappe aanwesig-meer in Juda as in Israel. Eerstens was daar ‘n harem, want baie vroue was ‘n statussimbool. Verder het baie vroue ook baie kinders gebring wat in die ou tyd ‘n belangrike teken van mag en rykdom was. Selfs Saul het ‘n harem gehad (2 Samuel 3:6, 12:8). Dawid het nog meer gehad (2 Samuel 5:13, 15:16). Salomo se harem was die grootste van alle tye. Sy 1 000 vroue was egter ook sy ondergang, want hulle het hom tot afgodery verlei omdat baie van hulle buitelandse vroue was (1 Konings 11:3-8). Buitelandse vroue het altyd ook verdrae met ander konings behels (1 Konings 3:1, 16:31) vir politieke voordeel: Die een wat die harem besit het, was regtens ook in besit van die koningskap, want die twee was deel van dieselfde muntstuk. Daarom het Salomo so skerp gereageer toe Adonia een van die harem­vroue wou gehad het. Salomo het dit as aanspraak op die troon vertolk (1 Konings 2:13-22). ^‘n Harem is gewoonlik deur ‘n ou dame regeer. Asa se ouma was waarskynlik so ‘n harembestuurder (1 Konings 15:13).

Howelinge

Die koning het baie howelinge gehad. Daar was sangers en kokke en skoonmakers en boodskappers en adjudante. Verskeie slawe het ook met die etes gehelp, want baie mense het saam met die koning geëet-veral profete en priesters soos in die geval van Isebel (1 Konings 18:19). Die koning het ’n wapendraer gehad-Dawid was Saul se wapen­draer (1 Samuel 16:21).

Naas die personeel wat alles moes versorg het, was daar ook heelwat amptenare. 2 Samuel 8:16-18 gee so ‘n lys: die leerhoof, sekretaris, priesters, lyfwagte en bevelhebbers oor verskeie pligte (1 Konings 4:1-19). Sommige van die amp­tenare was baie belangrik in die hiërargie soos blyk uit Jesaja 36:3: paleisbestuurder, staatsekretaris, hoofuitvoerende beampte en hoofadjudant. In Je­saja 22:15 word Sebna as ‘n baie hoe amptenaar in beheer van die paleis genoem, en in Jesaja 36:3 heet hy staatsekretaris. Is hy dalk vanweë sy gedrag soos beskryf in hoofstuk 22 gedemoveer? In 1 Konings 18:3 word Obadja die paleisopsigter genoem. Was dit jets soos Josef in Egipte was?

As ons dink aan al die vroue, kinders, slawe, amptenare en priesters, moes die koning se huis­houding ‘n bedrywige plek gewees het wat baie organisasie vereis het. Salomo se uitgebreide staf sou ‘n hele personeel benodig het.

Skrywer:  Prof JP Louw

Bondgenootskappe

Voor die koms van die koningskap was een van die bekendste bondgenootskappe die van ^‘n groep stamme wat saamgestaan het om ‘n gemeenskap­like heiligdom te beskerm. In Josua 24 (veral verse 1 en 25-27) laat Josua by Sigem die stamme besluit om saam die Here te dien. Hy het ook voorskrifte daartoe opgestel en ‘n gedenksteen opgerig om die ooreenkoms te beseël.

Die verskillende rigters wat na Josua opgetree het om die yolk te lei, was deel van ‘n proses van saamgroepering om deur onderlinge ooreenkoms meer struktuur aan die maatskappy te gee. Tog was die regeringsvorm nie heg georganiseer nie en was werklike volkseenheid nie op ‘n hoë vlak nie. Met voortdurende druk van ander volke op Israel het die volk mettertyd gevoel dat om gedurig te wag op besondere leiers wat met die Gees van God vervul was en deur God gegee is in tye van nood, dit beter sou wees as hulle ‘n koning sou hê wat die hele yolk kon verenig en vir hulle kon sorg. Die opvatting onder die volk is aangeblaas deur Samuel se seuns wat hy, toe hy al baie oud geword het, aangestel het om Israel te regeer. In 1 Samuel 8:3 word egter gesê dat hulle verwarde leiers was wat geknoei het. Samuel het toe die Here gevra om maar vir die volk ‘n koning te gee en die Here het gesê: ^“gee toe aan hulle wil, hulle het My verwerp, hulle sal die gevolge moet dra” (1 Samuel 8:7-18). Saul is aangewys as eerste koning oor die volk. Tog het die Here sy groot genade getoon en die volk nogtans deur Saul uit die hand van die Filistyne gered (1 Samuel 9:16). Die Here het immers self vir Saul gekies en Samuel beveel om hom as koning te salf (1 Samuel 10:1). So het die Here ook vir Dawid uitgekies (2 Samuel 5:2) al het Saul gedink sy seun Jonatan moes hom opvolg (1 Samuel 20:30-31).

Dawid en Salomo

Die koningskap van Dawid en Salomo was uniek. Dawid was eers net koning oor Juda (2 Samuel 2:4) terwyl Isboset, seun van Saul, koning oor die res van Israel was (2 Samuel 2:9). Na Isboset vermoor is, het Dawid koning oor die hele Israel geword (2 Samuel 5:1-5). Tog moet ons nie dink dat die hele Israel ‘n hegte verenigde koninkryk was nie. Die twee ryke, Noord en Suid van ouds, het nog in die hart van die yolk geleef. Ons lees in 1 Konings 1:35 dat toe Dawid vir Salomo as koning laat salf het om hom op to volg, Salomo as koning oor beide Israel en Juda gesalf is. Al was dit een koninkryk het die dubbele naam tog die tweeslag daarvan bevestig. Na Salomo se dood het die verdeling dadelik opgevlam en het die ryk weer geskeur (1 Konings 12:16). Die hele ryk onder Dawid, en net so ook onder Salomo, het ‘n groot administrasie vereis. In 2 Samuel 20:23-26 lees ons van Dawid se amptenare wat hy aangestel het vir die administrasie, en in 1 Konings 4:1-19 is die lys van Salomo se amptenare nog veel langer. Die regering van Dawid en Salomo moes inderdaad meer geëis het, want om die twaalf stamme van die hele volk to behartig, wat tradisioneel elk hulle eie identiteit op die voorgrond gestel het, was geen eenvoudige taak nie. Dit het die Jode egter as volk laat gedy en hulle invloed en mag ver laat uitbrei (2 Samuel 8). Na Salomo se dood het die skeuring van die ryk meegebring dat die Jode baie invloed verloor het. Verder het daar ook ‘n verskillende tipe koningskap by elk ontwikkel. By Israel se tien stamme was dit nie erflik nie, maar ‘n saak van individuele keuse, in opdrag van die Here (1 Ko­nings 11:31, 19:16). In Juda-(waartoe die klein stam van Benjamin ook behoort het) was dit beperk tot die huis van Dawid soos die Here aan Dawid beloof het (2 Samuel 7:11).

Gedurende die tyd van die Rigters was Silo die plek waar die Ark van die Verbond gehou is.

Toe die koningskap eindelik verdwyn het en Israel en Juda na die ballingskappe blote provinsies van ander moondhede geword het, moes Joodse eenheid elders as op politieke terrein gesoek word. ‘n Religieuse eenheid het die volk deur sy hele geskiedenis byeengehou. Die Here was hulle ko­ning (Jesaja 41:21, 43:15) en die hoëpriester was sy verteenwoordiger. Daarom was Kajafas en Annas ten tye van Jesus se verhoor die finale Joodse gesag binne die Romeinse ryk.

Skrywer:  Prof JP Louw

Regeringsvorme verskil van tyd tot tyd en van land tot land. In dieselfde land is dit ook aan verandering onderhewig. Dit mag ^‘n wisseling wees van demo­krasie na ‘n diktatorskap of andersom. Net soos vandag was dit ook die geval in Bybeltye. In Abraham se tyd het die patriargale familie die regering gevorm, in Moses se tyd was dit die groepering van stamme wat later tot ‘n koningskap onder Saul gelei het, met priester-konings in die tyd tussen die Ou en Nuwe Testament. Terselfder^­tyd het Israel hom tussen ander groot magsgebiede bevind: _,Egipte, Assirië, Babilonië, Persië, Grieke­land, Rome. Om almal te behandel sal ons ver buite die doel van hierdie boek neem, maar kennis van veral twee wyses van regering is belangrik om die Bybel te verstaan-die tyd van die monargie, d. w. s. van die konings van Israel, en die tyd toe die Jode onder Romeinse heerskappy was.

Verdelinge in die maatskappy

In die tyd van die aartsvaders Abraham, Isak en Jakob was daar geen maatskaplike groepe nie. Almal was lid van ^‘n familie wat as ‘n nomadiese groep op sy eie gefunksioneer het. As van groepe in hierdie tyd gepraat moet word, sou dit bloot die familiegroepe kon wees, maar dan ook moet ont­hou word dat sodanige groepe nie saam ‘n groter eenheid gevorm het nie. Elk was ‘n groep op sy eie.

In ‘n familie het almal gedeel. Selfs slawe het ook gedeel. In Genesis 15:2-3 se Abraham dat sy slaaf Eliëser sy besittings sal erf as by kinderloos sterf. Selfs toe stamme begin vorm het, was dit moeilik om van politieke groepe te praat, want ‘n stam was maar net, ‘n uitgebreide familie wat in ‘n dorp gevestig het. In so ‘n samelewing het die oudstes regeer en besluite vir die hele groep geneem. Toe die koningskap later ontwikkel het, is die naam oudstes soms behou, maar het dit eerder die leiers aangedui as noodwendig ‘n letterlike groep van ou mense. Dikwels is hulle vorste of net amptenare genoem.

Ander maatskaplike groepe was die rykes en die armes. In die Ou Testament, veral in latere boeke, word dikwels gewaarsku teen verdrukking van die armes (Levitikus 19:13, Spreuke 22:22-23, Amos 2:6-7). Grond en besittings is van ander afgeneem weens skuld, of in oorlog. Mense is gewoonlik as slawe weggevoer as hulle dorpe oorwin is en so het daar mense met regte en ander sonder regte ont­staan (Esegiël 22:29). In Levitikus 4 word selfs verskillende voorskrifte gegee vir oortredings (vers 22) van gesagsdraers-en die gewone volk (vers 27). Hier het ons al die begin van ‘n klassevorming.

Dan was daar ook vreemdelinge-mense sonder grond wat gevlug het en verblyf by ander gekry het in ruil vir arbeid. In Levitikus 19:10 en 23:22 word gesê wat die armes en die vreemdelinge kon neem nadat geoes is. In Eksodus 22:21 word gewaarsku teen verdrukking van vreemdelinge. Levitikus 25:47-55 gee voorskrifte waaruit blyk dat vreem­delinge ook ryk kon word en slawe hulleself kon vrykoop.

Naas die vrye persone was daar verskeie soorte slawe. Persoonlike slawe was deel van ‘n familie. Dikwels is hulle gevange geneem tydens oorloë (Deuteronomium 21:10-11, Rigters 5:30, 2 Ko­nings 5:2, Joel 3:6). Soms is van jou eie mense, waar stamme teen mekaar geveg het, mense gebuit (2 Kronieke 28:8, 10-11). Slawehandel was in die vroegste tye reeds algemeen (Levitikus 25:44-45). Dan was daar ook staatslawe wat deur die vorste na afloop van ‘n oorlog weggevoer is vir werk (2.Samuel 12:31, 1 Konings 9:15-16, Esra 8:20). In Esegiël 44:7-8 word verwys na slawe wat vir tempeldiens gebruik is. Reeds Josua het hiermee begin om die Gibeoniete to red sodat hulle nie doodgemaak sou word nie (Josua 9:23, 26-27).

Skrywer:  Prof JP Louw

Die Selote

In Lukas 6:15 en Handelinge 1:13 lees ons van ‘n sekere Simon met die bynaam Yweraar (ou ver­taling) of Fanatikus (nuwe vertaling). Die Griekse woord is zelotes waaruit sommige afgelei het dat die Joodse party van die Selote reeds toe al bestaan het. So word selfs gesê dat Judas die Galileër (Handelinge 5:37) die stigter van die Selote in 6 n.C. was. Die Joodse geskiedskrywer Josefus sê ook dat hierdie Judas ‘n Joodse party gestig het, maar Josefus is bekend vir sy onbe­troubare geskiedskrywing sodat dit nie sonder meer aanvaar kan word nie. Ons ken die Selote egter eers as groep met hierdie naam in die jaar 66 n.C. toe die Romeine ‘n rebellie van die Jode onderdruk het. In die Nuwe Testament kom die woord zelotes meermale voor en word vertaal met woorde soos stiptelik, streng, met toewy­ding optree, ywerig wees, fanatiek wees. In hierdie gevalle dui dit op iemand wat uiters toegewy is aan ‘n saak. Dan word dit as bynaam van Simon genoem in Lukas 6:15 en Handelinge 1:13. Maar in Matteus 10:4 word by Simon Kananites (ou vertaling) genoem.

Onder die Jode was daar fanatieke groepe wat geweier het om aan die Romeine belasting te betaal. Die Romeine het hulle die sicarii, dolk­draers, genoem omdat hulle dikwels met dolke moorde gepleeg het, want hulle het geglo dat slegs die wapen die Romeine sal verdryf. Dit is moontlik dat Simon iemand van hierdie gesind­heid was, maar of by ooit die dolk ingelê het, is te betwyfel. Judas die Galileër was waarskynlik wel meer gewelddadig. Sy opstand is onderdruk en sy volgelinge verstrooi. Hierdie gesindhede het egter onder die Jode gebroei en dit is meer waarskynlik om te sê dat in die tyd van die Nuwe Testament die spore van fanatieke Jode gesien word wat later meegebring het dat ‘n party gevorm is wat hulleself die Selote genoem het. Wat ons dus in die Nuwe Testament vind is moontlik net voorlopers daarvan.

Die Jode wat die Messias as ‘n aardse verlosser van die juk van Rome gesien het, sou by Jesus se intog in Jerusalem seker by die ideale van hierdie fanatieke Jode aanklank gevind het. Miskien het Judas Iskariot ook dieselfde idees gedeel en toe Jesus nie aan hierdie verwagtings voldoen het nie, het by teen hom gedraai en hom verloën.

In die opstand wat in Palestina gelei het tot die verwoesting van Jerusalem in 70 n.C. was die Selote as party nou betrokke. In die proses het ‘n groep van hulle teruggetrek tot in die vesting Masada waar hulle baie lank teen die Romeine uitgehou het. Maar eindelik in 74nC het die Romeine met behulp van ‘’n ontsaglike grondhoop wat hulle teen die berg opgebou het die vesting binnegedring om net lyke te vind, want almal het die nag toe hulle besef het dat dit finaal is, selfmoord gepleeg.

MASADA

Die Selote was ook aktief in die rebellie van Bar Kogba in 135 n.C. toe Jerusalem weer verwoes is en die Jode uit die stad verban is.