Die dryf van handel

‘n Bestaan is ook gemaak deur handel te dryf. Dit was egter ‘n latere ontwikkeling omdat die eenvoudige landboukundige ekonomiese bestel van die vroeë periode nie voorsiening gemaak het vir die dryf van handel nie. Dit was bloot aanvaar dat die eenvoudige lewenstyl die enigste en die regte le­wenstyl was (vgl Spreuke 31:10-17). Tog, teen die tyd dat Esegiël 27:17-24 geskryf is, was daar ^‘n lewendige handel in landbouprodukte aan die orde van die dag. Daar is met Tirus handel gedryf ten opsigte van goedere soos graan, olywe, vye, heu­ning, olie en balsem. Olie en wyn is uitgevoer na Egipte, waar daar weer ‘n graansurplus was. Wol en wolstowwe is na verskeie gebiede uitgevoer en in ruil hiervoor is hout, metale (tin, lood, silwer en koper) ingevoer, asook luukse goedere soos spese­rye, sy, juwele en goud. Hierdie handel het tot stand gekom as gevolg van die uitbreiding van die koninkryk onder Salomo. Die uitbreiding het dit vir die koning ^–moontlik gemaak om belastings te hef op die goedere wat deur sy grondgebied gegaan het.

Die belangrikste handelsroete was die “Seeweg”, wat al langs die kus van Egipte geloop het deur dit wat altyd die Land van die Filistyne was. Dit het daarvandaan noordoos geswenk na Megiddo en Hasor en het deurgegaan tot by Damaskus. Die heuwelroete van Egipte het deur Berseba, Hebron, Jerusalem, Bet-El en Sigem gegaan en daarna het dit verdeel, hetsy na Bet San en uit na Damaskus, of na Samaria en verder aan na Megiddo. Dit was egter ‘n moeilike roete wat net in nat toestande gebruik is wanneer dit onmoontlik was om ander roetes te volg.

Aan die oostekant van die Dooie See en die Jordaanrivier, het die “Koning se Hoofweg” die Golf van Akaba met Ammon en Damaskus verbind. Die seeroetes is beheer deur die Fenisiërs, wat in bondgenootskap met Salomo was.

Aangesien die belangrikste handelsroetes deur gebiede gegaan het wat onder die beheer van die Jode was, was dit moontlik vir diegene met kapitaal om goedere in en uit te voer. Dit lyk of Salomo perde uit Silisië ingevoer het en waens uit Egipte en dit alles weer uitgevoer het (1 Konings 10:28-29). Reëlings is ook getref dat die koning sy goedere kon verkoop op die mark van die omringende stede. Agab het ook so ‘n reëling in Damaskus gehad (1 Konings 20:34).

Die probleem met hierdie soort van handel is dat diegene met kapitaal gewoonlik meer en meer rykdom verkry, terwyl diegene sonder kapitaal­ armer word. Dit het op beide individuele en na­sionale vlak gebeur. Individuele persone is deur Amos veroordeel veral waar die rykdom gepaard gegaan het met die onderdrukking van die armes (Jesaja 5:8-12; Amos 6:1-7; Miga 2:1-2). Tirus is veroordeel vir die feit dat by hooghartig geword het oor sy voorspoed (Esegiël 28:2; sien ook Jesaja 23). In die Nuwe Testamentiese tye was die dryf van handel algemeen aan die orde van die dag en die Pax Romana (d.w.s. die vrede en die stabiliteit wat die Romeine vir die gebied om die Middellandse See gebring het) het die moontlikhede van handel verder vergroot omdat die paaie baie veiliger was. Rome het die sentrum van rykdom en handel geword terwyl “alle paaie na Rome gelei het”. In hierdie periode is al hoe groter hoeveelhede olyfolie uit Judea uitgevoer, terwyl Griekse wyne, glas, appels, kaas, linne en katoen algemeen geword het in die land.

Skrywer: Prof Hennie Stander

Belasting

Mense is ook aangestel_.om belastings in te vorder. In die begin van Israel se geskiedenis is “belastings” gehef ter ondersteuning van die Tabernakel en later die Tempel (Deuteronomium 14:22-29; 18:1-5). Toe die volk ‘n koning wou hê, het Samuel hulle gewaarsku dat hulle ekstra belastings op_. hulle hals gaan haal indien hulle dit sou doen (1 Samuel 8:45, ev). Dit het toe

so gebeur. Salomo se bouprogramme en lewenstyl (1 Konings 4:22-28) het­ meegebring dat die Israeliete swaar belastings moes betaal. Hy^. het onder andere streekbestuurders aangestel oor twaalf gebiede met die oog op die onderhoud van die koning en die hof (1 Konings 4:7-19). Die belastinglas was so swaar dat dit ‘n rebellie veroorsaak het wat die koninkryk kort na Salomo se dood verdeel het (1 Konings 12:4 ev).

Daar is getuienis dat hierdie vorm van belasting­heffing voortgesit is in die koninkryke van Juda en Israel. Ostraka wat in ‘n Samaritaanse stoorplek gevind is, het ook kwitansies vir die ontvangs van olie en wyn bevat, en op grond van die handvatsels van kruike wat regoor Juda gevind is, is daar aanduidings gevind dat die kruike olie en wyn bevat het wat vir die koning gestuur is. Dit lyk of selfs die eerste gras wat afgesny is, na die koning gestuur moes word (Amos 7:10).

Die mees afkeurenswaardige vorm van belasting was die betaling van beskermingsgeld: Dit was die praktyk dat magtige konings hulle buurstate ver­plig het om belastings aan hulle te betaal. Enige skending hiervan is as rebellie interpreteer en sou gevolg word deur die uitstuur van ‘n strafekspedi­sie van die leër na die swakkere staat. Tiglat-Pileser (ook Pul genoem) van Assirië het Israel verplig om sulke belastings te betaal tydens die koningskap van Menahem^.(2 Konings 15:19-20). Farao Neko van Egipte-het dieselfde gedoen aan Joahas van Juda (2 Konings 23 :33-35) .

In die Nuwe Testamentiese tyd moes belastings aan die Romeinse Ryk betaal word. Die Romeinse amptenare het die reg om belastings in ‘n spesifieke gebied te hef verkoop aan die persoon wat die hoogste bod daarvoor gemaak het. Die belasting­kommissaris (hooftollenaar) moes dan ‘n sekere bedrag geld betaal. Hy het weer op sy beurt plaaslike mense as geldinvorderaars (tollenaars) ge­huur, en sowel die hooftollenaar as die ander tollenaars sou dan swaar belastings op die mense lê sodat hulle alles aan die staat kon betaal wat van hul verwag was en nog terselfdertyd ‘n goeie bestaan kon voer.

Saggeus was ‘n hooftollenaar en hy het sy bedrog erken deur te onderneem om alles wat hy van iemand anders op onregmatige wyse gevat het, viervoudig terug te gee (Lukas 19:8). Levi was waarskynlik so ’n plaaslike tollenaar (Lukas 5:27). Die Jode het die tollenaars gehaat, nie alleen omdat die tollenaars die Jode se geld gevat het nie, maar ook omdat die tollenaars as verraaiers gesien is deurdat hulle met die onderdrukkers saamgewerk het. Die naam tollenaar is dus met minagting bejeën. Die Joodse leiers kon nie aanvaar dat Jesus met hierdie mense bevriend was nie (Matteus 9:11; 11:19; vgl ook 21:31). Die afkeer wat die mense aan die tollenaars gehad het, was dus nie heeltemal sonder goeie rode nie. Ook Johannes die Doper het horn uitgespreek teen die tollenaars se praktyk om meer in te vorder as dit wat vasgestel was (Lukas 3:12).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Geldwisseling

Geldwisselaars het ‘n belangrike rol gespeel. Dit was hulle taak om die geld van diegene wat by die tempel in Jerusalem kom aanbid het, om te ruil vir spesifieke soort munte wat aanvaarbaar sou wees om as offerande gebring te word. Gewoonlik is daar sowat tien persent op hierdie transaksie gehef. Verder is geld ook benodig om die tempelbelasting mee te betaal, asook om te betaal vir offerdiere wat as rein verklaar is. Sommige mense reken dat Nehemia spesiale munte laat slaan het vir hierdie doel (vgl Nehemia 10:32) en dat hierdie praktyk daarna voortgesit is.

Dit is nie baie duidelik presies wat die geldwisselaars gedoen het waaroor Jesus so kwaad was nie. Moontlik het hulle buitensporige koerse gehef en die arm en godvresende aanbidders ingeloop of moontlik was hulle tafels so naby die gedeelte in die Tempel wat vir aanbidding gereserveer was, dat hulle die normale funksies van die Tempel in die wiele gery het. In ieder geval, Jesus is aangevuur deur die woorde van Psalm 69:10 (vgl Johannes 2:17). Die omruil van geld as sodanig was nie verkeerd nie, maar hulle was besig met ‘n aktiwiteit in die Huis van die Vader wat dit nie waardig was nie (Matteus 21:13).

Mense wat geld gewissel het, was ook in staat om lenings uit te gee. Jesus noem byvoorbeeld in die gelykenis wat Hy vertel het aangaande die twee diensknegte, wat onderskeidelik twee en vyf talente ontvang het, dat die heer rente op sy geld sou ontvang het indien die dienskneg sy geld by die geldwisselaars sou belê het (Matteus 25:27; Lukas 19:23). Hier is ‘n saak wat verder toegelig moet word. In die Ou Testamentiese tye het die lewe op ‘n baie eenvoudige landboukundige ekonomiese sisteem berus: Niemand _.het lenings vir kapitale insette en beleggings benodig nie. Lenings is slegs aangegaan wanneer ‘n persoon in baie moeilike tye verkeer het wat hy te bowe moes kom. Om hierdie rede was dit geensins toegelaat vir ‘n persoon om rente te hef op geld wat hy geleen het nie. Dit sou net daarop neerkom dat by die verknorsing van sy broeder uitgebuit het (Eksodus 22:25; Deuteronomium 23:19). Sodanige winste kon wel gemaak word deur rente te hef op geld wat aan uitlanders uitgeleen is (Deuteronomium 23:20). Teen die tyd van die Nuwe Testament het die ekonomiese toestand aansienlik verander en was dit moontlik om geld uit te leen ten einde ^‘n besigheid te ondersteun en om ‘n opbrengs op jou geld te verwag – soos dit ook uit Jesus se gelykenisse blyk. Maar Jesus was nogtans gekant teen privaatlenings (Lukas 6:34) omdat dit in daardie tye as uitbuiting van nood gesien is.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Die muntstelsel

Aanvanklik is koop-en-verkoop op ‘n ruilhandelgrondslag gedoen. Dit is egter al gou besef dat dit meer gerieflik was om ‘n standaarditem te verruil wat weer op sy beurt vir iets anders verruil kon word. Dit is gedoen deur sekere metale af te weeg. Abraham het dus vierhonderd sikkels silwer afgeweeg ter betaling van ‘n plek waar sy familie begraaf kon word (Genesis 23:16). Die metale waarmee handel gedryf is, was hoofsaaklik goud, silwer en koper. Op een stadium is hierdie metale tot standaardvorme gevorm, soos byvoorbeeld skywe, stawe en ringe, maar ‘n ware muntstelsel het nie voor die sewende eeu v.C. ontstaan nie. ‘n Merk van die koning is op ‘n stuk metaal geplaas om die gewig en die suiwerheid daarvan te waarborg en derhalwe ook die waarde daarvan. Munte word eers redelik laat in die Bybel vermeld. Eers in Nehemia se tyd lees ons van “dragmes van goud” (Nehemia 7:71) wat deur Darius van Persië gemunt is. Muntstukke was meer algemeen in die Nuwe Testamentiese tye, maar daar was so baie soorte dat dit soms baie verwarrend was. Daar was drie geldstelsels in werking. Die Romeinse muntstelsel was internasionaal en die munte is van koper, brons, silwer en goud gemaak. Toe Jesus sy dissipels beveel het om nie goud, silwer of koper in hul beurse met hul saam te neem nie (Matteus 10:9), het hy waarskynlik na hierdie muntstelsel verwys.

‘n Muntstuk uit die tyd van die prokurator Pontius Pilatus (30 n.C.).

Die Romeinse muntstelsel

4 quadrans = 1 as (kopermunte) 4 as =1 sestertius (brons) 4 sestertii = 1 denarius (silwer) 25 denarii = 1 aureus (goud)

Die Romeinse munte word dikwels genoem in die Nuwe Testament. Jesus het gesê dat as iemand ‘n regsaak teen jou gemaak het en jy daarom in die tronk beland, jy nie daaruit sou kom alvorens jy die laaste quadrans daarvan betaal het nie (Matteus 5:26). Matteus 10:29 vertel vir ons dat twee mossies vir ‘n sestertius verkoop is. Die mense wat in die wingerd gewerk het (Matteus 20:1-16), het elk ‘n denarius ontvang, wat die standaardloon vir ‘n werker was. Die barmhartige Samaritaan het twee denarii aan die eienaar van die herberg betaal (Lukas 10:35). Jesus het gevra dat ‘n denarius aan hom gegee moes word toe hy uitgevra is of ‘n mans aan die keiser belasting moes betaal of nie (Markus 12:15).

‘n Denarius uit die tyd van Keiser Tiberius.

Die Joodse muntstelsel

Die Romeine het toegelaat dat daar ook ander muntstelsels, benewens hul eie, in omloop kon wees. Daar was derhalwe ook ‘n baie beperkte Joodse muntstelsel in omloop. Munte is moontlik deur Nehemia gemunt, waarskynlik sodat die tempelbelasting daarmee betaal kon word. Na Nehemia is daar nooit weer van munte gehoor nie totdat een van die afstammelinge van die Makkabeërs hierdie voorreg van die Siriese heersers verkry het (1 Makkabeërs 15:6). In die Nuwe Testamentiese tye was daar wel Joodse munte wat in die tem­pel gebruik is. Ons lees byvoorbeeld van ‘n Joodse muntstuk, die lepton, wat “dun” beteken. Die weduwee het dit in die tempel se skatkis gegooi (Markus 12:42). Dit was omtrent gelyk aan die helfte van ‘n quadrans. Die eerste “werklike” Joodse munte is ten tye van opstande geslaan, naamlik tussen 66 en 70 n.C. en tussen 132 en 135 n.C.

Die Griekse muntstelsel

Die derde muntstelsel wat gebruik is, was die Griekse munte. Dit is oorspronklik deur Aleksander die Grote in Akko ingestel en vir verskeie eeue daarna gemunt. Hierdie muntstelsel het soos volg gelyk:

2 dragmes   = 1 didragme

2 didragmes = 1 tetradragme (of stater)

2 tetradragmes = 1 minan

groot kiomp minas       =          1 talent

Die dragme was die ekwivalent van ‘n denarius. Die stater was dus gelyk aan vier denarii. Ook hierdie munte word in die Nuwe Testament genoem. Die vrou in Lukas 15:8 het ‘n dragme verloor. Die didragme was die ekwivalent van die halfsikkel wat die Jode aan tempelbelasting moes betaal. Die muntstuk was egter nie baie algemeen nie en dus is ‘n tetradragme vir twee persone gebruik. Dit is die muntstuk wat Petrus in die vis se bek gevind het en wat hy toe gebruik het om sy en Jesus se belasting te betaal (Matteus 17:27). In Lukas 19:13 ev het die man tien minas aan elk van sy diensknegte gegee sodat hulle daarmee kon handel dryf. Die talent was ‘n groot bedrag geld en nie ‘n muntstuk nie. Dit is ook gebruik om ‘n baie groot skuld aan te dui (10 000 talente-Matteus 18:24). In Matteus 25:14-30 lees ons van die een dienskneg wat vyf talente gekry het terwyl die ander een slags twee ontvang het.

Twee dilepton muntstukke wat uit die periode van die Joodse Opstand (66-70 n.C.) dateer.

Skrywer:  Prof Hennie Stander