Die skaapkraal

Die eienaars van ‘n paar kuddes vee het dikwels een skaapkraal naby die huis van een van die eienaars gebou. Dit was sonder enige dak en die mure van die kraal is gemaak deur klippe, wat in die omgewing opgetel is, opmekaar te stapel. Soms is dorings op die bopunt van die mure gesit. Die kraal het net een ingang gehad en meer as een kudde kon in so ‘n skaapkraal geherberg word. Nogtans het die skape nie deurmekaar geraak nie aangesien elke herder sy eie skape geken het. Die kraal het beskerming gebied teen wilde diere, maar ook teen diefstal. Die herder het by die skape geslaap om hulle op te pas. Omdat die kraal sonder ‘n dak was, het diewe en rowers nie van die ingang gebruik gemaak nie, maar sommer oor die mure geklim (Johannes 10:1-3). Hulle het die skape gesteel en geslag (Johannes 10:10).

‘n Skaapkraal van klip naby Berg Nebo, Jordanie.

Tydens die warmer seisoene het die herders hulle vee snags nie huis toe geneem nie. Die herder het bloot sy skape op ‘n veilige plek bymekaar gemaak en in die oop veld by hulle wag gehou (Lukas 2:8). Tog het hulle ook in die veld krale gebou. Veral ‘n grot het goeie skuiling gebied en dikwels is daar ‘n halfmaanvormige muur voor die bek van die grot gebou om ‘n ingeslote ruimte voor die grot te vorm. Dit was blykbaar na so ‘n grot waarheen Koning Saul gegaan het om te ontlas (1 Samuel 24:3). Indien daar geen grot in die nabyheid was nie, is die klipomheining bloot in die oopte gemaak. Die herder moes heeltyd by die kleinvee bly ten einde hulle te beskerm. Dit was ‘n veeleisende werk en Jakob self vertel dat die hitte horn bedags verrinneweer het en snags die koue en dat by dikwels nie kon slaap nie (Genesis 31:40). Juis daarom het hulle ook tente gehad wat hulle kon opslaan (Hooglied 1:8).

Die goeie herder

Om in die_. eensaamheid jou tyd met die skape en die bokke deur te bring, het noodwendig tot gevolg gehad dat daar ‘n noue band tussen die herder en sy skape ontstaan het. Die herders het hul skape so goed geken dat hulle onmiddellik geweet het wanneer die skape iets makeer het of hulp nodig gehad het. Jesus het gesê dat Hy as Goeie Herder ook sy eie skape goed ken (Johannes 10:14a). Sy skape ken egter ook vir Horn (Johannes 10:14b) met die gevolg dat wanneer Hy hulle roep, hulle op sy roepstem reageer (Johannes 10:4-5).

Omdat die herders die kuddes so goed geken het, was hulle in staat om die skape in die verskillende kuddes in te deel indien hulle verantwoordelik was vir die kuddes van meer as een eienaar. Dit het hulle in staat gestel om die skape aan hul regte eienaars terug te besorg. Jakob het drie verskillende troppe kleinvee by die put sien lê wat gekom het om daar water te drink. Daar was ‘n groot klip op die bek van die put en as al die veewagters eers bymekaar was, het hulle die klip van die opening weggerol sodat die diere kon drink (Genesis 29:1-3). In Johannes 10:16 sê Jesus dat “Hy ook ander skape het wat nie aan hierdie kraal behoort nie”. Met hierdie woorde verwys Jesus waarskynlik na die yolk Israel. Hy sê dus dat Hy volgelinge het wat nie tot die Joodse nasie behoort nie. Na Jesus se bediening op die aarde het die Kerk egter ‘n heenkome gebied vir alle volkere.

Dit was die herders se taak om die skape te laat wei (Esegie134:2; Johannes 21:15 ev). Die skape is bymekaar gehou deur hulle te roep of deur hulle in die regte rigting te stuur met behulp van ‘n klippie uit die slinger. Soms is ook herdershonde gebruik (vgl Job 30:1). Die herders het nooit die kuddes aangejaag nie, maar hulle het eerder voor die kudde uit geloop en dan het die kudde hul gevolg (Psalm 23:2-3). Die honde het agter die kudde geloop om toe te sien dat die skape byhou en nie afdwaal nie, en ook dat hulle nie deur diere aangeval word nie. In Jesaja 52:12 word die besondere posisie van die Here teenoor die yolk Israel uitgespel. God lei hulle nie slegs aan die voorkant nie, maar terselfdertyd vorm Hy hulle agterhoede.

Jakob het sy kennis van die teling van vee op die proef gestel. Hy het wel geweet dat sterk ooie sterk lammers voortgebring het, en dat swak ooie swak lammers voortgebring het (Genesis 30:41-42). Hy het egter nie besef watter rol oorerwing speel in die bepaling van die kleur van die wol van die skape nie (m.a.w. dit wat bepaal het of die skape wit, gevlek, bont of gestreep sou wees nie). Jakob het geglo dat die omgewing ten tye van konsepsie verantwoordelik was vir die kleur van die vee (Genesis 30:37 ev). Hiermee het hy uitdrukking gegee aan die wydverspreide geloof van daardie tyd dat ‘n visuele indruk van die moeder groot invloed kon uitoefen op die uiterlike voorkoms van die vrug van haar skoot. Gelukkig vir Jakob het God sy onkunde oor die hoof gesien en het Hy verseker dat reg en geregtigheid geskied. So het Jakob dus tog die beste skape gekry ondanks die feit dat hy aan die kortste end getrek het wat betref die ooreenkoms tussen horn en Laban (Genesis 31:5-9).

Oorblyfsels van die Bad van Betesda. In die Bybelse tyd is skape hierin gebad.

Die feit dat ‘n herder sy kudde beskerm en lei, het daartoe aanleiding gegee dat God as die Herder van Israel bestempel is (Psalm 23:1; Psalm 80:2; Jesaja 40:11; Jeremia 31:10; Esegiël 34:12). Dit is dus geensins verbasend dat ook Jesus as die Goeie Herder bestempel is nie (Johannes 10:1-16).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Die slingervel

Die slingervel was ‘n eenvoudige maar effektiewe wapen wat ook deur herders gebruik is. Dit het bestaan uit ‘n klein leersakkie waarin ‘n klippie van sowat veertig millimeter in deursnee kon inpas. Hierdie sakkie is weer aan twee stukkies tou of leer van ongeveer 60 sentimeter lank vasgemaak. Die klippie is in die sakkie geplaas en dan is dit baie vinnig in die rondte gedraai en die middelpuntvlieënde krag het gesorg dat die klippie op sy plek gebly het. Wanneer ‘n mens egter op hierdie stadium een van die toutjies laat los het, het die klippie die sakkie teen ^‘n geweldige spoed en met baie groot krag verlaat. Hierdie slingervel is met groot vaardigheid en akkuraatheid gebruik deur herders wat baie tyd gehad het om daarmee te oefen. Dawid het byvoorbeeld vir die Filistyn Goliat daarmee gedood (1 Samuel 17:40,50). Ussia het selfs sy leër uitgereik met onder andere klippies vir die soldate se slingervelle (2 Kronieke 26:14). Maar die slingervel is ook gebruik om die skape mee te beheer. ‘n Goed geplaaste klippie wat direk voor ‘n skaap val wat besig was om weg te dwaal, het die skaap weer laat terugkeer na die kudde toe.

‘n Skaapkraal van klip naby Berg Nebo, Jordanie

Die stok en die staf

Verder het ‘n herder ook ‘n stok en ‘n staf gehad (Psalm 23:4). Beide is vir ondersteuning en beskerming gebruik en dit is nie altyd duidelik presies wat die verskil tussen die herder se stok en staf was nie. Voorts is beide van die takke van borne gemaak. Die vorm van die stok het blykbaar alles afgehang van die persoon wat dit wou gebruik se individuele behoeftes. So kon dit byvoorbeeld die vorm van ‘n knuppel aangeneem het met die een punt daarvan baie groter en dikker as die ander punt. Soms is allerhande klippies (en later ook spykers) in die “slaankant” daarvan ingekap.

Die herderstaf is ongeveer twee meter lank met ‘n groterige haak aan die een punt daarvan. Dit is gewoonlik gebruik om die herder te help om oor die weg te kom in ‘n gebied wat baie heuwelagtig of ongelyk was. Verder is dit ook in die hantering van die skape gebruik. Wanneer die skape deur ‘n nou ingang beweeg het, soos byvoorbeeld wanneer hulle snags na die skaapkraal gegaan het, is hulle getel (vgl Jeremia 33:13) terwyl hulle onderdeur die herderstaf geloop het. Esegiël gebruik hierdie beeld om te se dat God die opstandiges sal verhinder om na hul huise terug te keer na die ballingskap. Slegs hulle wat getrou gebly het aan God sal “Ek onder my herderstaf laat deurgaan” (Esegiël 20:37-38). Volgens Levitikus 27:31-33 lyk dit of hierdie metode (“om die vee onderdeur ‘n herderstaf te laat loop”) gebruik is om te bepaal watter diere as tiendes vir God gegee moes word. Terwyl die beeste en kleinvee onderdeur die herderstaf deurgeloop het, is elke tiende dier gemerk en hulle was dan aan God geheilig. Hierna was dit nie meer toegelaat om die diere te ondersoek ten einde vas te stel of hulle goed of sleg was nie, en ook mag die diere nie meer op hierdie stadium, nadat hulle vir God uitgesit is, omgeruil word nie.

Die herderstas

Herders het ‘n leersakkie gedra wat heelwat groter was as die een in die slingervel. Dit het bekend gestaan as ‘n herderstas of ‘n slingersak. Ook reisigers en bedelaars het sulke tassies gedra. Dit is waarskynlik gebruik om veral geld en kos in te bêre. Dawid het sy herderstassie met klippies gevul (1 Samuel 17:40); een daarvan het vir Goliat gedood. Dit is waarskynlik ook die sakkie waarna Jesus verwys het toe Hy sy dissipels verbied het om enige reissak met hulle saam te neem toe Hy die twaalf dissipels uitgestuur het (Matteus 10:10).

‘n Herderseun speel op sy fluite te Palmyra, die Bybelse Tadmor, in Sirie.

Verder het herders rietfluite gehad as deel van hulle uitrusting. Dit was ‘n blaasinstrument waarmee hulle musiek gemaak het. Die rietfluite het uit een of twee stukkies riete bestaan wat uitgehol was. Die geluid is gemaak deur oor ‘n skerp kantjie te blaas en die verskillende note is gemaak deur verskillende gaatjies in die twee pypies te blokkeer. Dikwels is beide riete gelyktydig bespeel. Daar_, kon vrolike musiek daarmee gemaak word, by­voorbeeld tydens feestelike geleenthede (1 Konings 1:40), maar hulle kon ook droewige musiek daarop maak (Jeremia 48:36). Dit was maklik om hierdie rietfluite te maak maar die riete het ook maklik gebreek. Wanneer so ‘n rietfluit beskadig is, het dit geen verdere waarde gehad nie. Die stukkende een is doodeenvoudig weggegooi en ‘n nuwe een is gemaak. Dit is egter van Jesus gesê dat “Hy nie ‘n geknakte riet sal breek nie” (Matteus 12:20; Jesaja 42:3).

 Skrywer:  Prof Hennie Stander

Die taak van die herder

In die Ou Testamentiese tyd het omtrent elke familie ten minste ‘n paar skape en bokke gehad, en dus het die meeste gesinne ook herders gehad. So lees ons dat Ragel, die latere vrou van Jakob, haar pa se kleinvee opgepas het (Genesis 29:6-10). Dit was ook die taak van Moses (Eksodus 3:1). Arm families het gewoonlik die jongste kind gebruik om die skape op te pas. Dawid, die jongste van agt broers, was juis in hierdie posisie toe Samuel na die huis van Isai gegaan het om te soek vir die toekom­stige Koning van Israel (1 Samuel 16:11). Ook die profeet Amos is van sy kudde weggeroep vir ander diens (Amos 7:14). Maar veeboere het ook huur­linge gehad om die skape op te pas.

In die lente, na die winterreëns, was daar heelwat weiveld buite die dorp. Nadat die koring geoes is, is die skape toegelaat om te wei op dit wat agtergebly het. As dit klaar was, het die herders met hul kleinvee na beter weivelde getrek en na plekke waar daar waterbronne was (1 Kronieke 4:39-41; Psalm 23:2). Wanneer die bogrondse waterbronne nie meer in die behoeftes kon voorsien nie, het die vee water gedrink wat uit die putte gekom het (Genesis 29:10).

In die Bybelse tyd moes kleinvee voortdurend beskerm word omdat wilde diere, wat uit die ruigtes van die klowe by die Jordaanrivier gekom het, ‘n ernstige bedreiging vir die vee ingehou het. Leeus en bere was volop in die veld (Rigters 14:8; 2 Konings 2:25). Dawid se optrede is sprekend van die gevare wat die herders moes trotseer om hul kuddes to beskerm (1 Samuel 17:34-36). In Amos 3:12 lees ons van ‘n herder wat selfs net twee pootjies en ‘n stukkie oor uit die bek van ‘n leeu weggryp (wat by waarskynlik aan die eienaar as bewys sou kon voorlê dat die bok of skaap nie gesteel is nie, maar deur wilde diere verskeur is). Die Here het dit hier as ‘n beeld gebruik van die oordeel wat oor die Israeliete in Samaria sou kom.

Skape en bokke is dikwels as een kudde opgepas

Verder was hiënas en jakkalse volop. Jesus het dus ‘n baie reële beeld gebruik toe Hy gesê het dat die goeie Herder sy lewe aflê vir sy skape (Johannes 10:11) alhoewel dit darem nou ook nie ‘n alledaagse gesig was in Palestina dat so jets sou gebeur nie. Aan die ander kant het herders eintlik geen ander keuse gehad as om die kudde met alle mag en krag te beskerm nie, aangesien dit dikwels van hulle verwag is om aan die eienaar te vergoed vir die vee wat deur wilde diere verskeur is, of wat gesteel is (Genesis 31:39; vgl egter Eksodus 22:10-13).

Wanneer ‘n skaap moeg of sick was, het die herder dit op sy skouers getel (vgl Lukas 15:5) en wanneer die skapie afgedwaal het, het by hom gaan soek (Lukas 15:3-6; Psalm 119:176; vgl ook Jesaja 53:6). Tog het dit maar te dikwels gebeur dat herders wat gehuur is, hulle taak nie met dieselfde toewyding verrig het nie bloot omdat dit nie hul eie skape was wat hulle opgepas het nie (Johannes 10:12-13).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Toe Abraham uit -Ur vertrek het, en ‘n nomadiese lewenswyse aangeneem het, het by met al sy kleinvee getrek. In Genesis 13:2 lees ons dat Abraham ryk was aan kleinvee. Die Bedoeïen het met sy kudde van een weiveld na ‘n ander, en van een waterbron na ‘n ander, getrek. Sy lewenstyl het heeltemal verskil van die van ‘n boer wat reeds gevestig was, en daar het dikwels wrywing en spanning tussen veeboere en landbouers ontstaan. Ons lees reeds in Genesis 4:2 ev van sodanige spanning. Die antieke Hebreërs was primêr herders van skape en bokke en dit het ‘n baie belangrike kenmerk van hul lewenswyse vir omtrent die hele Ou Testamentiese era gebly. Abel was die eerste skaapherder waarvan ons hoor (Genesis 4:2), maar na horn word talle ander Bybelse persone, soos Abraham, Isak, Jakob, Jakob se seuns, ens as veeboere voorgehou (Genesis 13:7; 26:20; 30:36; 37:22).

Nadat die meeste mense die nomadiese lewenswyse laat vaar het en in dorpe en stede gaan woon het, was daar nog steeds ‘n behoefte aan herders. Die nomadiese fase wat die beginjare van die volk Israel tipeer het, is nooit heeltemal vergeet nie. Hulle het byvoorbeeld elke jaar, wanneer hulle die eerste opbrengs van hul oes na die priester moes neem, ‘n geloofsverklaring afgelê wat begin het met die woorde: “My vader was ‘n Arameër wat van plek tot plek getrek het . . .” (Deuteronomium 26:1-5).

Skape is benodig vir die verskaffing van wol, vleis en horings (laasgenoem­de is as houers gebruik). Van die velle van die diere is klere gemaak. Die skrywer -van die Hebreërbrief vertel ons ook van Ou Testamentiese geloofs­figure wat in skaapveile en in bokvelle rondgeswerf het (Hebreërs 11:37). Die vleis van die diere, wat gewoonlik gekook is, en soms ook gebraai is, is nie net binne gesinsverband geëet nie, maar ook binne ‘n religieuse konteks. Volgens voorskrif moes die pasgalam oor die vuur gebraai word, met kop, pootjies, binnegoed en al (Eksodus 12:9), maar “binnegoed” het waarskynlik nie die derms ingesluit nie. Voorts het skape ook voorsien in die verskaffing van melk en hulle horings is as houers vir onder andere olie gebruik (vgl 1 Samuel 16:1; 1 Konings 1:39). Verder is ramshorings gebruik as trompette of as blaasinstrumente (Josua 6:4; Rigters 7:18-20). Soms het gesinne ‘n ooilam hans groot gemaak. Dit het dan saam met die kinders groot geword en selfs uit dieselfde beker as die huismense gedrink. Dit is juis hierdie praktyk wat agter die profeet Natan se verhaal lê (2 Samuel 12:1-7).

‘n Bedoeienvrou sorteer bokhaar buitekant haar tent

Skape en bokke

Enkele Hebreeuse woorde kan met beide skaap en met bok vertaal word, omtrent net soos ons Afrikaanse woord kleinvee, en ‘n mens kan nie altyd in elke konteks bepaal of daar na skape, bokke of na albei verwys word nie. Die melk van bokke is in die huishouding gebruik (Spreuke 27:27). ‘n Goeie bokooi het baie melk gegee (ongeveer 3,5 liter per dag). Ten minste een bok is dus by die gesin aangehou alhoewel die ander met die herder saamgegaan het. Die vleis van die bok was nou wel nie so gesog as kalfsvleis nie (vgl Lukas 15:29-30), maar dit is voedsaam en is dikwels tydens ‘n maaltyd voorgesit (Rigters 6:19) en verder is dit as ‘n offerande gebruik (Levitikus 1:10).

Bokhaar is gespin en geweef en dan is saklinne daarvan gemaak (Eksodus 35:23-26). Saklinne is weer gebruik vir tentbedekking asook vir growwe kledingstukke. Selfs die tabernakel is in ‘n tent van bokhaarmateriaal gesit (Eksodus 26:7). Verder is daar goeie leer van bokvelle gemaak. Wanneer ‘n bok doodgemaak is, is die vel dikwels skoongemaak en die hare is afgekrap. Dit is daarna met vet deurweek en vasgewerk sodat ‘n houer daarvan gemaak kon word. Hierdie houers van bokvel is gebruik vir die berging van water, wyn of melk.

In Spreuke 27:23-27 is daar ‘n beskrywing van die sekuriteit wat die kleinvee aan die eienaar gebied het. Dit was dus inderdaad die “rykdom” van die antieke mens. Dit was ook nie altyd soseer die kwaliteit van die kleinvee wat getel het nie, maar veel eerder die kwantiteit daarvan. ‘n Verlore skaap het derhalwe ‘n verlies van wol, melk en vleis impliseer, asook minder lammers vir die volgende jaar. Juis daarom het ‘n herder alles in sy vermoë gedoen om so ‘n verlore skaap weer terug te vind (Lukas 15:3-7).

‘n Bedoeien met sy skape in die woestyn van Judea

Skrywer:  Prof Hennie Stander