Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Familie(4) – Hennie Stander

Betreding van volwassenheid

Dit is aanvaar dat die Joodse seun op die ouderdom van dertien jaar ‘n “seun van die Wet geword’. Die vader is verantwoordelik gehou vir die seun se dade tot op die ouderdom van dertien jaar en daarna is die seun as ‘nverantwoordelike lid van die Joodse gemeenskap beskou en kon by ‘n lid van die sinagoge word.

Poligamie

Lameg was die eerste persoon van wie ons lees wat twee vrouens gehad het Jakob het met beide Lea en Ragel getrou, en daarbenewens het by ook ‘n seksuele verhouding met die slavin van elk van hulle gehad (Genesis 29).Nogtans, alhoewel dit toelaatbaar was om tegelykertyd met meer as een vrougetroud te wees, soos in bostaande gevalle, was poligamie nie so algemeen in Israel in die Bybelse tye as wat dikwels beweer word nie. Een van die redes hiervoor was dat ‘n man redelik ryk moes wees om meer as een vrou te kon bekostig en dus was monogamie die meer algemene vorm van die huwelik onder die gewone mense in Israel. Poligamie het meer onder die koninklikes voorgekom. Dawid, byvoorbeeld, het baie vrouens gehad (insluitende Migal, Abigail en Batseba) en Salomo het selfs nog meer gehad gedurende die meer florerende tydperk van sy koningskap. Verskeie Ou Testamentiese figure het egter slegs een vrou gehad. Hieronder tel byvoorbeeld Noag, Isak, Josef en Moses. Dit is dikwels deur die rabbis uitgewys dat dit net tot probleme lei wanneer ‘n mens meer as een vrou het-byvoorbeeld in die geval van Lea en Ragel (Genesis 30) en Hanna en Peninna (1 Samuel 1).

Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Familie(3) – Hennie Stander

Gebruike rakende die lewensloop van die mens
Binne die gesinslewe was daar vier groot gebeurtenisse wat die voortgang van die lewe gekenmerk het, naamlik die geboorte, die bereiking van vol¬wassenheid, die huwelik en die sterwe. As gevolg van die belangrikheid van hierdie gebeurtenisse, het dit dikwels met spesiale gebruike of rites gepaard gegaan. Wanneer mense egter glo dat God be¬trokke is in die verloop van die lewe, verkry hierdie gebeure al gou ‘n godsdienstige betekenis en word dit op beide godsdienstige en sosiale wyse gevier.

Kinders
Omdat ouers in hul kinders die voortsetting van hulself sien, is kinders as groot seëninge beskou (Deuteronomium 28:4; Psalm 128:3). Hoe meer kinders iemand kon hê, hoe beter was dit. Die Psalmdigter se “Soos pyle in die hand van ‘n held, so is die seuns van die jeug. Gelukkig is die man wat sy pylkoker daarmee gevul het!” (Psalm 1’27:4-5). Gewoonlik het die huweliksgaste ook die hoop uitgespreek dat die huwelikspaar met baie kinders geseënd sou wees. So lees ons dat toe Rebekka haar ouerhuis verlaat het om Isak se vrou te word, het haar broers haar met die volgende seënwense gegroet “Ons suster, mag jou nageslag tienduisende word” -(Genesis 24:60). As ‘n vrou nie kinders kon hê nie, is dit as ‘n straf van God gesien (vgl Genesis 20:18). Omdat vrou-ens se aansien verhoog is wanneer hulle deur die, verwekking van kinders tot die voortsetting van die geslagslyn bygedra het, het kinderlose vrouens dikwels die smaad van die gemeenskap gedra. Vir Ragel was haar kinderloosheid dus ‘n groot hartseer en sy het aan Jakob gesê dat as hy nie aan haar kinders gee nie, sy sou sterf (Genesis 30:1). Ook Hanna het groot hartseer ervaar vanweë haar kin¬derloosheid (1 Samuel 1). Nadat Johannes gebore is, kon Elisabet uitroep dat die Here haar smaad van haar weggeneem het (Lukas 1:25).

Alhoewel die geboorte van alle babas groot vreugde vir hul ouers ingehou het, was dit veral seuns wat as ‘n groot seëning ervaar is. Die mans het immers by die familie aangebly en dus het die familie net verder uitgebrei deur die toevoeging van vroue en kinders. Onder die seuns was dit ook veral die oudste wat spesiale voorregte geniet het. ‘n Dogter, daarenteen, was net kosbaar omdat sy nog werk kon verrig terwyl sy jonk was en omdat daar aan haar ouers ‘n bruidsprys as kompensasie betaal is wanneer sy getrou het en na ‘n ander familie oorgegaan het.

Geboorte
Die moeder is tydens die geboorte, wat gewoonlik tuis plaasgevind het, deur ‘n vroedvrou bygestaan (Genesis 35:17; Eksodus 1:15-19). Die pasgebore baba se naelstring is afgesny en daarna is by gewas en met sout ingevryf. Vervolgens is hy in doeke toegedraai (Esegiël 16:4; Lukas 2:12). Die baba is deur die moeder gesoog (Genesis 21:7; 1 Konings 3:21) en is soms aan ‘n oppaster toevertrou (Genesis 24:59; 35:8; Eksodus 2:9; 2 Konings 11:2). Volgens antieke bronne is kindertjies eers op die ouderdom van omtrent drie jaar gespeen (vgl. 1 Samuel 1:21-23). Toe Isak gespeen is, is daar fees gevier (Genesis 21:8).

Besnydenis
Babaseuns is volgens die Wet agt dae na hul geboorte besny (Levitikus 12:3) alhoewel die Israeliete hierdie gebruik verwaarloos het terwyl hulle in die woestyn was (Josua 5:2-8). Die besnydenis het daaruit bestaan dat die voorhuid met behulp van ‘n klipmes afgesny is (Eksodus 4:25; Josua 5:2-3). Hierdie operasie is deur die vader of stamhoof gedoen; behalwe in die uitsonderlike geval van Eksodus 4:25 waar dit deur die moeder gedoen is. Die besnydenis was waarskynlik oorspronklik ‘n inlywingsrite wat voor die huwelik voltrek moes word soos dit vandag nog in baie Afrika¬stamme gedoen word (vgl in hierdie verband. Eksodus 4:25). God het egter bepaal dat alle baba¬seuns besny moes word as teken van sy verbond met Abraham (Genesis 17:9-14; 23-27). Hierdie bepaling het vir almal gegeld, insluitende die slawe (Genesis 17:12-13).

Naamgewing
Onmiddellik na geboorte is ‘n naam aan die kind gegee (Genesis 29:31 tot 30:24; 35:18). Dit is eers in die Nuwe Testament dat ons lees dat daar tot die besnydenis gewag is voordat daar ‘n naam aan ‘n kind gegee is (Lukas 1:59; 2:21). Daar is geglo dat om die naam van iemand te ken, impliseer dat jy ook mag oor hom gehad het. Dit is ook eers in die Nuwe Testament dat ons lees dat ‘n kind vernoem word na een of ander familielid (Lukas 1:59-61). Soms het omstandighede wat met die geboorte gepaard gegaan het, aanleiding gegee tot die naam wat gekies is (Genesis 4:1; Genesis 29:31 tot 30:24; Genesis 35:18). Soms is ook die name van diere gebruik (soos byvoorbeeld Ragel (“ooi”), Kaleb (“hond”) en Debora (“by”). Ook plantname is gebruik, soos byvoorbeeld Elon (“eikeboom”) of Tamar (“palmboom”).

Nadat die baba gebore is, is die vrou vir ‘n tydperk van sewe dae as onrein beskou (sien Levi¬tikus 12). Op die agste dag is die seuntjie besny en dan mag die moeder vir ‘n verdere 33 dae aan niks geraak het wat heilig was nie. As sy ‘n dogter in die wêreld gebring het, was sy vir twee weke onrein en dan moes sy vir ‘n verdere 66 dae aan niks geraak het wat heilig was nie: Hierna moes sy ‘n jaaroud lam as brandoffer en ‘n tortelduif of enige ander duif as sondoffer na die priester toe neem. Wanneer iemand te arm was om ‘n lam as brandoffer -te bring, kon nog ‘n duff in die plek daarvan gegee word. Die sondoffer het waarskynlik aangedui dat/ die vrou: ritueel onrein was; net soos wanneer sy gemenstrueer het (Levitikus 15:19-24). Die rituele onreinheid was nie werklike vuilheid as gevolg van die bevalling nie, maar dit was bedoel om die vrou te beskerm teen ‘n seksuele verhouding in tye wanneer sy swak was of wanneer dit moontlike verleentheid kon skep.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Familie(2) – Hennie Stander

Slawe
Die rykes het verder die moontlikheid gehad om hul huishoudings deur die toevoeging van slawe te vergroot. Die meeste slawe is in tye van oorlog gevange geneem (Numeri 31:26; Deuteronomium 21:10) of hulle is gekoop (Levitikus 25:44). Alhoe¬wel sulke slawe as deel van jou eiendom beskou is (Levitikus 25:45), is hulle streng deur die Wet beskerm. Dit was nie toegelaat om hulle te verdruk nie (Deuteronomium 23:15-16) en hulle het die reg gehad om op die Sabbatdag te rus (Eksodus 20:10) en ook om aan alle godsdienstige feeste deel te he (vgl Deuteronomium 16:10-11).

Die behandeling van die slawe het baie afgehang van die karakter van die eienaar self, maar oor die algemeen is die slawe goed behandel. Daar is in al die noodsaaklike behoeftes van die slawe voorsien en hulle het teenoor hulle feitlik net soos teenoor ‘n gewone lid van die gesin opgetree. Job verklaar dat hy altyd goed en reg teenoor sy slawe opgetree het aangesien hulle, net soos hyself, skepsels van God was (Job 31:13-15).

Dit was moontlik vir ‘n Jood om ‘n slaaf te word ten einde geld terug to betaal wat hy verskuldig was vanweë skuld of diefstal; of bloot omdat hy in iemand anders se huis groter sekuriteit gevind het as in sy eie. Families en kinders kon so verkoop word (Eksodus ;21:7; vgl ook 2 Konings 4:1, Matteus 18:25). So ‘n persoon het sy dienste ge¬woonlik vir ‘n tydperk van ses jaar verkoop (Deu-teronomium 15:12-18) behalwe as hy wou aanbly as een van die familie (vers 16), in welke geval sy oor seremonieel met ‘n els teen die deur vasgesteek is (vers 17).

Aan sommige slawe is baie gesag verleen deur hul base. Abraham het sy slaaf gestuur om vir sy seun Isak ‘n vrou te gaan soek (Genesis 24). ‘n Betroubare kneg is deur sy baas oor al sy besittings en oor sy ander knegte aangestel. Dit was byvoorbeeld die posisie wat Josef beklee het in die huishouding van Potifar (Genesis 39:3-4) en ook die posisie van die verstandige bestuurder van wie Jesus ons in een van Sy gelykenisse vertel (Lukas 12:42). Die baas se dogter kon wel met ‘n slaaf trou (1 Kronieke 2:34-35), maar indien hierdie skoon¬seun (d.w.s. die slaaf) tog later die familie wou verlaat, was hy verplig om sy vrou en kinders agter te laat (Eksodus 21:4). Gewoonlik is slawe toege¬laat om in die jubeljaar (hersteljaar) na hul eiendom, wat hul as erfdeel ontvang het, terug te keer aangesien dit dan ook aan hulle terug gehandig moes ‘word (Levitikus 25:10-16 en 25:39-41). Slawe kon op enige ander tyd vrygelaat word indien hul skuld deur hulself of deur ‘n ander lid van die familie terugbetaal is (Levitikus 25:48-49).

Ook slavinne het ‘n belangrike rol gespeel. Hulle het onder andere omgesien na die behoeftes van hul meesteres (Genesis 16:1; 1 Samuel 25:42) en kin¬ders opgepas (2 Samuel 4:4). Die huisheer kon so ‘n slaaf as byvrou neem (Genesis 30:3,9) en dan het haar posisie aansienlik verbeter.

Die ruimhartige wette van die Israeliete met betrekking tot slawe is in skrille kontras met die harde wette wat in ander dele van die Midde-Ooste gegeld het. Die ekonomiese stelsels van die Griekse en Romeinse Ryke het swaar op slawerny gesteun.

Die Nuwe Testament het slawerny as ‘n feitelik¬heid aanvaar (Efesiërs 6:8; Kolossense 3:22; File¬mon 16), maar dit het tog ook die leerstellige grondslag gele vir die afskaffing van slawerny (Galasiërs 3:28).

Benewens die huishoudelike slaaf, waarop boge¬noemde betrekking het, was daar ook die slawe van die staat of dit wat as dwangarbeid bekend gestaan het. Ook Koning Salomo het van sulke dwangar¬beiders gebruik gemaak (1 Konings 9:15-21). Die dienaars van Salomo; tesame met die van Hiram, was verantwoordelik vir die ontginning en die vervoer van goud (1 Konings 9:26-28). God het ook die Israeliete aangespreek omdat hulle uitlan¬ders aangewend het om in die heiligdom te werk in plaas daarvan dat hulle dit self gedoen het (Esegiël 44:7-9).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Familie(1) – Hennie Stander

Daar word vandag na ons gesinne as ^“kerngesinne” verwys omdat dit so of twee kinders. Families in die Ou Testamentiese tye was baie groot en dit het letterlik elke lid van die familie ingesluit – ooms, tannies, neefs; niggies en diensknegte. Aan die hoof van die familie het ‘n familiehoof gestaan. Die kleiner groeperinge binne ‘n familie het elk weer sy eie gesinshoof gehad.

Abraham en sy opvolgers was sulke familiehoofde en op een stadium kon Abraham 318 weerbare manne, wat in sy huishouding gebore is, in die veld stoot. In so ‘n uitgebreide gesin is die familie deur die oudste manlike familielid regeer wat die vader of grootvader was. So byvoorbeeld toe Jakob na Egipte afgetrek het, is Jakob as die vader van die familie beskou alhoewel sy seuns reeds vrouens en kinders gehad het (vgl Genesis 46:8-27). Hy het dan ook tot sy dood oor die familie geheers. Moontlik het Maria en Josef saam met so ‘n familie gereis toe hulle met Jesus na Jerusalem gegaan het toe Hy twaalf jaar oud was, want ons lees dat hulle met “familie en bekendes” gereis het (Lukas 2:44).

Die vader

Die familie was dus soos ‘n “klein koninkrykie” wat deur die familievader regeer is. Hy het heerskappy gevoer oor sy vrou, kinders, kleinkinders en slawe – almal in die huishouding. Die kinders is ook geleer om hierdie gesag te aanvaar (Eksodus 20:12). Indien die kinders geweier het om hulself onder , hierdie gesag te stel en sodoende die_, familie-eenheid in gevaar gestel het, kon hulle met die dood gestraf word (Deuteronomium 21:18-21).

Vrouens

In Genesis 2:18 word gestel dat God die vrou geskep het as ‘n hulp vir die man. Die rol van-die vrou was in die Ou Testamentiese tyd altyd ondergeskik aan dié van die man. Wanneer gaste teenwoordig was, was sy uit sig (vgl Genesis 18:9). Ook in die Nuwe Testament vind ons dieselfde. Paulus het dit ook baie duidelik uitgespel dat die man die hoof van die vrou was (1 Korintiërs 11:3). Die apostel Paulus motiveer die ondergeskikte posisie van die vrou deur daarop te wys dat die man eerste geskape is en dat dit die vrou was wat eerste God se gebooie verontagsaam het (1 Timoteus 2:13-14). Dit was die klimaat van die tyd.

Ondanks die ondergeskikte tradisionele Samuel 1:5). Dit was inder­daad van die man verwag om sy vrou lief te he (Efesiërs 5:25). Die vrou se primêre rol was om kinders vir haar man te verwek (vgl Psalm 128:3) en om na die huishouding om te sien.

Ondanks al die liefde en respek wat aan die vrou betoon is, het sy nie dieselfde regte as die man geniet nie. Dit lyk of sy veel eerder saam met sy besittings, grond, en slawe gereken is. Sy kon ook nie haar man skei nie, alhoewel hy van haar kon skei.

Jesus het egter, ondanks die sosiale klimaat van sy tyd, deur sy optrede ‘n heeltemal anderse hou­ding jeens die 4:27). In sy hele bediening het hy nooit enige onderskeid tussen man en vrou gemaak nie en verskeie vroue, onder andere Maria en Marta, het ‘n belangrike rol in sy bediening ge­speel. Na Sy hemelvaart het etlike vroue ‘n belang­rike rol gespeel in die vroeë Kerk. Sommige vroue is selfs in die amp van diakones aangestel (Romeine 16:1) – terwyl ander weer as profetesse opgetree het (Handelinge 21:9).

God het vir Adam slegs een vrou gegee. Tog word daar in die Ou Testament soms, maar veral onder koninklikes en rykes, die verskynsel van poligamie (meer as een vrou) gevind. In die Nuwe Testament word die beginsel van monogamie (een vrou) soos in die skeppingsverhaal, herbevestig. Veral kerkleiers is sterk hieroor vermaan (1 Timo­teus 3:2).

‘n Relief van Josef wat hom ontferm oor sy gesin nadat Herodes besluit het om alle kinders onder twee jaar om die lewe te bring.

Skrywer:  Prof Hennie Stander