Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke(5) – Hennie Stander

Die dak

modder wat op die dak gebruik is en verder het dit gekom van die produkte wat op die dak uitgedroog is. Ons lees in verskeie plekke in die Bybel van hierdie groen uitspruitsels op die dak van die wonings, naamlik in 2 Konings 19:26; Psalm 129:6 en Jesaja 37:27.

So ‘n dak was redelik dig en dit het die ergste reën weggehou. Tog word daar ook in Spreuke 27:15 gepraat van ‘n gedrup van water wanneer dit gestortreën het en dit mag moontlik na ‘n lekkende dak verwys. (lees ook Spreuke 19:13).

Hierdie plat dak het baie voordele gehad. Daar was gewoonlik trappe aan die buitekant (soms aan die binnekant van die huis) met die gevolg dat ‘n mens baie maklik op die dak kon klim. ‘n Mens het ‘n goeie uitsig van daar of gehad (Rigters 16:27); die oeste is op die dak uitgedroog en gestoor (Josua 2:6); dit was ‘n gerieflike plek om te wandel in die aandkoelte (2 Samuel 11:2) of om daar te gesels (1 Samuel 9:25). Die ruimte op die dak is so dikwels gebruik dat die Wet vereis het dat daar ‘n reëling rondom die dak gebou moes word sodat mense nie daarvan sou afval nie (Deuteronomium 22:8).

Die oorblyfsels van ‘n huis in Jerusalem in die eerste eeu n.C.. Dit is afgebrand toe die Romeine die stad in 70 n.C. vernietig het. Die verskillende kamers is geldentitiseer dour die gebruiksartikels wat nog daarin gevind is.

Beligting

Die beligting in die huise is deur olielampe verskaf. Baie lampe is in opgrawings gevind met die gevolg dat die ontwikkeling van die lamp van die vroegste tye af presies bepaal kan word. Die eenvoudigste vorm van hierdie lampie was ‘n pieringvormige kleibakkie met ‘n tuitjie. In die bakkie is olyfolie gegooi (Eksodus 25:6; 27:20; Matteus 25:3,4). Die lamppit het in die tuitjie gelê en die ander punt daarvan was in die olyfolie. ‘n Mens het natuurlik baie maklik olie gemors met so ‘n lampie, en dus het dit later ontwikkel tot ‘n geslote bakkie met twee gaatjies daarin: in een gaatjie het die lamppit gelê en in die ander een is die olie gegooi. Hierdie lampies moes gereeld hervul word (lees Matteus 25:8). Kerse is nooit in die Bybelse tye gebruik nie.

‘n klei olielampie wat versier is met ‘n afbeelding van ‘n kandelaar met sewe arms

Later is groter lampies gemaak wat versier is en handvatsels gehad het. Hulle het ook meerdere lamppitte gehad en kon dus

Die binnekant van ‘n huis. Let op die olielampie op die omgekeerde maatemmer, die verskillende potte en kruike vir stoordoeleindes, en die verhewe platform vir familie aktiwiteite.

Verhitting

in ‘n vuurpan gehou is (Jeremia 36:22 ev; vgl ook Sagaria 12:6). Die vuur is buitekant gemaak of in ‘n holte in die vloer van die huis. Die huise het geen skoorstene gehad nie, en die rook het by die deur of venster uitgetrek (sien Hosea 13:3-in Hebreeus word hier gepraat van “rook uit die venster”. Sommige moderne vertalings gee dit egter weer met “rook uit die skoorsteen” maar laasgenoemde is bloot ‘n moderne kulturele verstelling wat aan die teks gemaak is). Ook Paulus en sy mede-skipbreukelinge het hulself voor ‘n vuur warm gemaak (Handelinge 28:2 ev).

Die vrouens het gekook en gebak (vgl Genesis 18:6) en hiervoor het hul oonde, panne en bakplate gebruik (Levitikus 7:9) en selfs ook warm klippe (1 Konings 19:6).

 Vrouens maak miskoeke wat hul as vuurmaakgoed kan gebruik

Skrywer: Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke(4) – Hennie Stander

Huise

Toe die semi-nomadiese Israeliete onder Josua die dorpe en stede in Kanaän ingeneem het, het hul wonings ook oorgegaan van tente na huise. Die Kanaäniete was toe reeds ‘n sterk gevestigde bevolking en die Israeliete kon baie van hulle kultuur oorneem. Ons kennis van die huise van hierdie tyd berus hoofsaaklik op die vondse van argeologiese navorsing.

   Ook huise is beskou as ‘n gawe van God, en nadat ‘n huis voltooi is, is dit ingewy (Deuteronomium 20:5)

‘n Eenvoudige huis van die Bybelse tye. Let op die dakbalke wat tangs die kant van die mure uitsteek, asook sekere produkte wat op die dak uitgedroog word. Daar is ook ‘n klein venstertjie in die muur en trappe aan die buitekant. 

Huiskonstruksie

Huise is gebou op ‘n fondament van ongekapte klippe. Baie van hierdie fondasies word vandag nog deur argeologiese opgrawings gevind. Die huise van die behoeftiges was baie eenvoudig en het gewoonlik uit slegs een reghoekige vertrek bestaan met ^‘n ingang in een van die lang sye. Die mure was dik en is van modderstene of ruklip gebou. In Galilea was die klip gewoonlik swart basalt en aan die kus was dit geel sandsteen; in die res van die land in die kalksteengebied was die klip wit. Die mure was baie rof gebou en daar kon selfs ongediertes daarin skuil (Amos 5:19). Verder was daar nisse in die mure waarin daar kos of ander gebruiksartikels gebêre kon word. Die vloere is van klei gemaak wat vasgeslaan is. In sommige gevalle is die vloere ‘n dun lagie kalkpleister gegee.

Die vensters was gewoonlik baie klein. Eintlik was dit niks anders as vierkantige of reghoekige openinge in die muur nie. Glasvensters soos ons dit vandag ken, het nie destyds bestaan nie. Hierdie vensters het soms traliewerk voor gehad (Spreuke 7:6; 2 Konings 1:2) om indringers uit te hou. In die winter is die traliewerk bedek met ‘n vel of een of ander vorm van gordyn. Omdat vensters oop gate in die muur was, moes hulle klein wees om koue uit te hou, en ook om veiligheidsredes.

‘n Huis te Gorasin, noord van die See van Galilea. Dit is gemaak van swart basalt, en is gedeeltelik gerestoureer deur argeoloe.

ingange, maar geen deure nie.

Skrywer: Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke (3) – Hennie Stander

Grotbewoners

In die antieke tye in die Midde-Ooste het talle mense in grotte gebly, alhoewel die meeste mense oor die algemeen egter reeds uit hul grotwonings getrek het. Gedurende die Bybelse tye, was daar nog steeds mense wat in grotte gewoon het. So lees ons van Lot wat saam met sy twee dogters in ‘n grot gaan woon het na sy vlug uit Sodom (Genesis 19:30). Ook die Edomiete het hulself stewig ingegraaf in die rotsagtige gebiede van Petra (wat “klip” beteken).

Obadja verwys na die Edomiete “wat woon in die rotsklowe op hoë plekke” (Obadja 3). Volgens antieke geskrifte wat nie in die Bybel opgeneem is nie, is ook Jesus in ‘n grot gebore. Hierdie tradisie weerspreek nie noodwendig die Bybelse inligting wat  

In die Bybelse tye het die meeste mense egter reeds in vestings gewoon wat goed teen vyandige aanvalle beskerm was en waar daar ook ‘n watervoorraad beskikbaar was. Sommige het egter ook ‘n semi-nomadiese lewenswyse aangeneem en in tente gewoon. Hulle het dan saam met hulle kudde van oase tot oase beweeg soos wat die weiding opgeraak het.

Tentbewoners

Abraham het die gevestigde gemeenskap van Ur in Chaldea verlaat en deur die geloof ‘n tentbewoner geword terwyl by geglo het dat God uiteindelik ‘n permanente land aan sy nageslag sou gee (Hebreërs 11:9). Die semi-nomadiese lewenswyse van Israel voor hul vestiging in Kanaän het ‘n beweeglike woning soos die tent vereis. Verder het hul veeboerdery hul genoodsaak om dikwels van woonplek te verwissel ter wille van weiding en water vir die vee. Ons lees dikwels in die Skrif dat die tent as woonplek gebruik is (Genesis 4:20; 13:5; 18:1; 26:25; 31:33; Eksodus 33:10). Maar ons lees selfs in die Koningstyd nog van tente wat as wonings gebruik is (1 Samuel 13:2; 2 Samuel 18:17; 2 Samuel 19:8; 2 Samuel 20:1). Hierdie lewenswyse het egter nooit heeltemal doodgeloop nie en die lewenswyse van die moderne Bedoeïen stem baie ooreen met die van Abraham.

Die vrouens se gedeelte in die tent. Let op die vloerbedekkings en die verskeidenheid van potte en kruike wat vir stoordoeleindes gebruik is

Israel se tentlewe het ‘n belangrike deel van hulle verlede geword en God het later, wanneer hulle afgedwaal het, dikwels na hierdie fase in hul bestaan is niemand soos Ek nie”. Verskeie terme wat verband hou met ‘n tentlewe is later in ‘n figuurlike betekenis deur Bybelskrywers aangewend. So lees ons byvoorbeeld aan die begin van die Johannesevangelie dat ^“die Woord het mens geword en het onder onsgewoon.” (Johannes 1:14). Die woord wat met “gewoon^“ vertaal word, het oorspronklik “tent opslaan” beteken. Ons moet egter nou net waak daarteen dat ons nie hierdie woord se betekenis “oorlaai”deur allerhande addisionele betekenissein hierdiefiguurlike betekenis in te lees nie. Dit sou byvoorbeeld verkeerd wees om in ‘n ieder en elke plek waar die woord “tent (opslaan)” voorkom,ook die konsep van “tydelikheid” of “kort tydjie” in te lees. In 2 Korintiërs 5:1,4 vergelyk Paulus wel ons liggaam met ‘n tent en daar is die bedoeling inderdaad dat die liggaam waarin ons “gehuisves” word, van verbygaande aard is. Wat Johannes 1:14 betref, wat ons hierbo aangehaal het, moet ons dit waarskynlikveel eerderin die lig vanEksodus 25:8-9 verstaan waar God die volk Israel beveelom ‘ntent te maak sodat Hy onder hulle kan bly. Vir ‘n persoon in die Bybelse tyd was dit dus ‘n algemene begrip dat God ‘n tent as woning op dieaarde het. Toe Johannes dus wou sê dat God onder die mense kom woon het, het hy dit figuurlik uitgedruk as “tent opslaan” sonder om noodwendig daarmee op die tydelike aard van Jesus se aardse bestaan to fokus.

‘n Bedoeiengesin buitekant hul eenvoudige tent naby Hebron.

Die tent

Die tent van mense in Bybelse tye is gemaak van velle of van ‘n lang stuk seil of materiaal wat van bokhaar geweef is: Dit is dan oor ‘n paalraamwerk getrek om ‘n langwerpige sonskerm te vorm, terwyl die twee eindpunte daarvan met tou en tentpenne in die grond vasgeslaan is (vgl Rigters 4:21). In Hooglied 1:5 lees ons dat hierdie tente ^‘n bruinerige kleur gehad het.

‘n Bedoïentent in die woestyn van Judea

Die “voorkant” en die “agterkant” van die tente is gevorm deur vertikale behangsels. Dit is gemaak van matte wat van riete of biesies geweef is, of van “gordyne” wat van bokhaar-gemaak is. Hierdie behangsels is ook gebruik om afskortings binne die tente te vorm, soos byvoorbeeld om families^, te skei, of die diere van die mense te skei.

                                                                              .

Die tent kon groter gemaak word deur ^–bloot ekstra lengtes aan die oorspronklike tentdoek aan te werk. In Jesaja 54:2 word juis hierdie “groter maak^“ van die tent as beeld gebruik vir die uitbreiding van die Joodse volk. Hierdie tentdoek was nie waterdig alvorens die eerste reëns dit laat krimp het nie. Op die vloer was daar leer- of strooimatte.

Tente is dikwels so gegroepeer om al die lede van ^‘n familie te huisves. Groot ^–tente is afgeskort in mans en vroue ontvangs en woonvertrekke, asook vir die slawe. Soms is daar ook, na gelang na die vermoë van die eienaar, afsonderlike tente opgeslaan vir die verskillende lede^-‘ van die huishouding (Genesis 31:33). Tente is ook nie sommer hot en haar opgeslaan nie. Tydens die omswerwinge van die Israeliete tussen Egipte en Kanaän, is daar duidelike riglyne gegee waar die tente van die verskillende families opgeslaan moes word (Numeri 2).

‘n Mens moet egter nie die fout maak om to dink dat tente noodwendig almal primitief was nie. Die rykes se tente was beslis meer luuks; ook die inhoud van die tent het saamgehang met die vermoë van die eienaar.

Die verskillende fases waarin ‘n tent opgerig is. So ‘n tent is van materiaal of van bokhaar gemaak

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke(2) – Hennie Stander

Die verkoop van grond

familie finansiële druk ervaar het, maar al die grond wat so verkoop is, moes in die jubeljaar (hersteljaar) aan die oorspronklike eienaar teruggegee word. So ‘n jubeljaar of hersteljaar het elke 50 jaar aangebreek. (Levitikus 25:10). Die verkoopswaarde van die land is bereken volgens die aantal jare wat daar nog oor was tot die_, aanbreek van die volgende jubeljaar (Levitikus 25:13-17). Die doel van hierdie gebruik was om seker te maak dat enkele persone nie eiendom kon opgaar ten koste van die behoeftiges nie. Volgens Miga 2:2 lyk dit nie of hierdie maatreël gehelp het om sulke uitbuiting te voorkom nie.

Elke verkooptransaksie is deeglik beplan. Die geld is afgeweeg en ‘n uitgetrek en dit aan die ander gegee as bewys dat hy afstand gedoen het van sy eiendom (Rut 4:7-8). Wanneer ‘n lid van die familie wat van die grond moes verkoop, in staat gestel word om die grond namens die familie terug te koop, moes dit onverwyld gedoen word.

Oorerwing

horn moes kom. Daar het nie ‘n geskrewe testament bestaan nie, maar die vader het kort voor sy sterwe mondelings opdrag gegee oor hoe die verdeling moes plaasvind.

dit ook gesê word dat die regte van die oudste deur die wet beskerm is in die sin dat die pa nie ‘n ander seun, wat gebore is uit die vrou van sy voorkeur kon bevoorreg bo sy oudste seun nie (Deuteronomium 21:15-17). Verder het die seuns van bywywe wat slawe was geen deel gehad in die erfenis nie, behalwe as die vader hul op gelyke voet geplaas het met die seuns van sy vrygebore vrouens. So sien ons dat Sara gevra het dat Abraham vir Ismael, die seun van Hagar, moes wegjaag sodat hy nie erf nie (Genesis 21:10). Die seuns van die slaafvroue Bilha en Silpa, daarenteen, het weer gelyke behandeling met die seuns van Ragel en Lea ontvang (Genesis 49:1-28).

Vondse in die grotte op Berg Karmel toon aan dat dit van so vroeg of as die Ou Steentydperk bewoon is.

Indien daar geen seuns was nie, kon die erfenis op die dogters oorgaan (Numeri 27:1-11). Daar was egter ‘n voorwaarde daaraan verbonde, naamlik dat sy dan met iemand uit die stam van die vader moes trou (Numeri 36:6). Die doel van hierdie maatreël was om te verseker dat die eiendom steeds binne die stam bly.

Skrywer:  Prof Hennie  Stander