Salomo se Tempel

Die tempel wat Salomo in Jerusalem gebou het, was grootliks ‘n herhaling van die opset wat in die tabernakel bestaan het. Dit was ‘n gebou in twee hoofdele waarin die ark van die verbond geplaas was in die Allerheiligste deel, en die ander voor­werpe, die kandelaar, reukaltaar en toonbrode in die heilige deel. Die verskil was nie in opset nie, maar in vorm en bouwerk. Die tempel was van steen en hout gebou en met kosbare metaal versier. Die tempeldeel self is op ‘n platvorm enkele trappe hoog gebou. Die voorkant het ‘n groot ingang gehad met twee reuse pilare van brons waaraan die name Jakin en Boas gegee is (1 Konings 7:21). Miskien was die name ’n aanduiding van die stand­vastigheid van die tempel, want aan die name word soms die verklaring “vas” en “sterkte” toegeskryf. Of die name op die pilare aangebring is, bly onbekend, maar 1 Konings 7:21 kan dalk op so iets dui. As hierdie verklaring korrek is sou die pilare moontlik God se sekerheid gesimboliseer het.

Langs die ingang is aan beide kante ‘n reeks kamers gebou in die eerste deel van die Heilige Plek wat moontlik stoorplek vir tempelgereedskap, blyplek vir priesters of iets soos kantore in moderns sin, gebied het. Die tempel het hierdeur heelwat groter as die tabernakel geword. Trouens, dit was goed tweemaal groter.

Voor die ingang was daar ook ‘n waskom en offeraltaar. Die waskom was baie groot en het twaalf bronsbulle as voetstuk gehad. Dit kon meer as 40 000 liter water gehou het. Vir ‘n beskrywing van hierdie reuse waskom, sien 1 Konings 7:23-26. Daarby was daar ook tien waentjies met tien kleiner waskomme vir besprinkeling (1 Konings 7:27-40).

Ander heiligdomme

In Deuteronomium 12 word voorskrifte gegee om alle plekke te vernietig waar die volke wat voor Israel verdryf is, hulle gode gedien het. Hulle moes die Here op net een plek aanbid het. In 1 Konings 8:29 verwys Salomo in sy gebed tydens die wyding van die tempel na hierdie opdrag. Maar die yolk het nie by hierdie voorskrif gehou nie. In 1 Konings 12:25-30 lees ons dat na die skeuring van die ryk Jerobeam twee kalwerbeelde gemaak het. Hy het die een in die suide in Bet-El opgestel en die ander in die noorde in Dan. Verder het hy heiligdomme op die hoogtes gebou en priesters aangestel wat nie Leviete was nie. So kort na Salomo is hierdie afvalligheid verbasend. Dit bewys egter hoe die godsdiens by die Jode soms, ook maar soos vandag nog, nie baie diepgaande by almal was nie. Die Jode het hulle telkens laat verlei om Kanaänitiese gebruike na te volg. Selfs toe die Here vir Gideon geroep het, moes by eers sy pa se Baäl-altaar en gewyde, paal afgebreek het (Rigters 6:25-32). Hierby kan ook Rigters 17:3 gelees word waar Miga se moeder hom ‘n afgodsbeeld laat maak het. Na Dawid en Salomo het dieselfde afval maar net weer na vore gekom. In 2 Kronieke 31:1 word vertel hoe op Hiskia se aandrang die Israeliete die klippilare afgebreek en gewyde pale afgekap het en die hoogtes en altare verwoes het. Maar dan verneem ons weer in 2 Kronieke 33:1-9 dat Hiskia se seun Manasse die hoogtes wat sy pa verwoes het weer opgebou het, altare vir die Baäl opgerig het, gewyde pale gemaak het en hemelliggame (sterre) aanbid het. Manasse het selfs afgodsaltare in die tempel gebou en sy eie seuns geoffer. Asof nie genoeg nie, voeg 2 Kronieke 33:6 by dat by horn besig gehou het met goëlery, waarsêery, toordery en die raadpleging van geeste. Ook het hy ‘n afgodsbeeld in die tempel opgerig. So ‘n radikale afval van die godsdiens wat by by sy vader Hiskia geleer het, toon aan hoe maklik daar in daardie tyd tussen verskillende praktyke gewissel is. Die mense het geleef in ‘n wêreld waar daar baie gode en beelde en godsdiensgebruike was, in ‘n deel van die aarde waar baie volke byeen gewoon het. Alle gelowe was vir sommige dus moontlik uitruilbaar, en so het hulle gewissel van een gebruik na ‘n ander. Van dieselfde Manasse lees ons verder in 2 Kronieke 33:10-13 dat by deur die Here gestraf is en deur die Assiriërs in ballingskap weggevoer is om gou weer na sy berou terug te keer en toe (vers 15) dadelik die vreemde gode uit die tempel verwyder het en buite die stad weggegooi het, die altare verwyder het en die Here se altaar herstel het. En dan as sy seun Amon horn opvolg na sy dood is al die afgodspraktyke weer terug (2 Kronieke 33:21-25). Nadat by vermoor is, bestry sy seun Josia die afgodery deur dit weer uit te roei (2 Kronieke 34:3-7). Hierdie heen en weer beweeg in oud Israel se godsdienspraktyke toon duidelik dat daar nie werklik diepgang in die godsdienstige lewe was nie, maar dat die apotropiese aard van die antieke godsdienstige lewe waarna reeds verwys is, die basis van die religieuse praktyk was.

Skrywer:  Prof JP Louw

Naas die verskillende heilige plekke het die taber­nakel ontwikkel as die besondere plek van God se openbaring aan die volk. Gedurende die uittog uit Egipte was hierdie tabernakel eintlik ‘n tent-tempel wat saam met die volk getrek het en oral opgeslaan is vir godsdiensverrigtinge. Die Tabernakel word dan ook “die tent van ontmoeting”, of in die Ou Vertaling “die tent van samekoms”, (Eksodus 27:21) genoem, of ook “die tent van getuienis” (Eksodus 38:21, Handelinge 7:44), of ook “ver­bondstent” (Hebreers 8:5).

Die sentrale heiligdom van die tabernakel was ‘n konstruksie van planke en pale wat met balke verbind was en met swaar silwervoetstukke regop gehou is om sodoende ‘n groot vierkantige kon­struksie te vorm wat ongeveer 15 meter lank en 7 meter breed was. Aan die een smal kant, wat oos moet wys, was die ingang wat met gordyne afge­sluit was. Die dak is gemaak van gordyne met borduurwerk en oorgetrek met sak en vel. In Eksodus 26:1- 27:21 word ‘n volledige beskrywing met allerhande detail gegee oor die bou en toerus van die tabernakel. Binne in hierdie konstruksie is die langwerpige vorm verdeel deur ‘n vierkant van gelyke lengte af te merk en met ‘n gordyn af te sluit om so die Heilige der Heilige plek, ook genoem die Allerheiligste plek, van die Tabernakel te wees waar die ark van die verbond (Eksodus 25:10-22) gestaan het. Die oorgeblewe gedeelte vorm dan die Heilige plek waar die reukaltaar (Eksodus 30:1-10), die goue lamp of kandelaar (Eksodus 25:31-40) en die tafel met die toonbrode was (Eksodus 25:23-30).

Buite voor die behangde konstruksie was die waskom van brons gemaak waar die hande en voete van die priester gewas is (Eksodus 30:17-21) asook ‘n altaar vir die offerandes (Eksodus 27:1-8). Die hele groep is as’t ware omheim met ‘n muur van gespande doek om so die hele kompleks of to sluit. Hierdie deel was 50 meter lank en 25 meter breed.

Die hele area was as gewyde plek eerbiedig met besondere eer aan die tabernakel self.

Toe die Israeliete hul in Kanaän gevestig het, is die tabernakel in Silo opgeslaan (Josua 18:1). Daar het dit ‘n min of meer permanente staanplek gekry en is dit ook mettertyd die huis van die Here (1 Samuel 1:7) of selfs die tempel (1 Samuel 1:9) genoem. Uit 1 Samuel 3:2-3, 15 blyk dat Samuel en Eli albei hulle slaapplekke in die tabernakel gehad het. Miskien was die hele kompleks teen die tyd al meer uitgebrei.

Toe die Israeliete en die Filistyne op ‘n keer in oorlog was, is die ark van die Here, die verbondsark, uit die tabernakel in Silo na die gevegsterrein geneem. Die Filistyne het die Israeliete verslaan en die ark weggeneem, maar dit later teruggestuur (1 Samuel 4:6). Dit is toe in Kirjat Jearim gehou (1 Samuel 7:2 wat in 2 Samuel 6:2 Baäla genoem word, ‘n ander naam vir Kirjat-Baäl of Kirjat- Jearim) totdat Dawid dit na Jerusalem gebring het en in ‘n tent geplaas het wat by daarvoor opgeslaan het. (2 Samuel 6:17). Toe Salomo die permanente tempel gebou het, is die ark weer in die Allerheiligste deel van die tempel geplaas (1 Konings 8:1-9). Die ark is, nadat dit deur die Filistyne afgeneem is, nie weer in die tabernakel to Silo geplaas nie omdat Silo kort daarna verwoes is. Miskien is die tabernakel ook saam verwoes. Later in Nob (1 Samuel 21:1-9) vind ons weer ‘n tempel of tabernakel. Die tent waarin Dawid die ark in Jerusalem geplaas het, kan ook tot ‘n tabernakel ontwikkel het as ons 1 Konings 8:4 so wil verstaan.

Skrywer:  Prof JP Louw

Die Joodse godsdiens

Naas die ander godsdienste het die Joodse godsdiens met sy eie heilige Wet ontwikkel, sy eie heilige plekke – veral tabernakel en die tempel in Jerusalem – heilige voorwerpe soos die verbondsark en offerapparate, en sy eie heilige rites. Die Wet, deur die Jode Torah genoem, is reeds in die hoofstuk oor Opvoeding bespreek. Vir die Jode was dit die kern van hulle geloof wat hulle handelinge teenoor God en mense bepaal het. Oor die wette het die Jode hulle eie interpretasies ontwikkel en die het vir hulle so belangrik geword dat hulle met Jesus gebots het oor sy verstaan van die Sabbat en goeie werke. In Matteus 19:8 sê Jesus dat hulle egskeidingswette gegee is vanweë die hardheid van hulle harte en nie omdat die wet uiteraard reg is nie. In die Bergpredikasie sê Jesus ook meermale “daar is gesê” wat verwys na Joodse interpretasies, en voeg dan by “maar Ek se vir julle”. Omdat die Wet vir die Joodse godsdiens sentraal was, het die Joodse leiers Jesus met groot agterdog en afkeer beskou.

Heilige plekke

In die vroeë tyd van die geskiedenis van Israel, die tyd van die aartsvaders, is plekke waar mense met God ontmoet het as ‘n heilige plek gemerk deur ‘n altaar daar te bou. So het Abraham, toe hy Haran verlaat het om na Kanaän te trek, by Sigem ‘n altaar gebou omdat die Here daar aan hom verskyn het (Genesis 12:7). Ook in Bet-El het by ‘n altaar gebou (Genesis 12:8) waar by met die Here gepraat het. Ook in Genesis 13:18 het Abraham ‘n altaar gebou. In Rigters 6:24 bou Gideon so ‘n altaar, en in Genesis 35:1 gee God aan Jakob opdrag om ook in Bet-El ‘n altaar te bou omdat God daar aan hom verskyn het. Hier het by vantevore (Genesis 28:18) ‘n klip regop gesit oor die plek te merk. Sien ook 1 Samuel 7:12. In Josua 4:3-7 lees ons van 12 klippe wat opgerig is om die deurtog deur die Jordaan te merk toe die ark droogvoets deurgedra is. In vers 9 word gemeld van nog 12 klippe wat in die rivierbedding opgestapel is. Die klippe moes redelik groot gewees het sodat hulle nie maklik sou wegspoel nie, want die skrywer van Josua 4:9 sê dat dit nog daar was toe hy geskryf het.

Baie plekke het vir persone of families gewyde waarde gehad. So word volgens Genesis 23:19-20 Sara se graf genoem op ‘n stuk grond met ‘n grot wat vir die doel aangekoop is. Ook Abraham is hier begrawe (Genesis 25:9-10), en so ook Isak, Rebekka, Ragel en Jakob (Genesis 49:29-32). Dit het ‘n familiebegraafplaas geword wat vir die antieke mens heilige grond was. Om op so ‘n plek begrawe te word was baie belangrik. Die mummie van Josef is deur die Israeliete deur die woestyn heen vervoer tot in Sigem waar dit na die inneem van Kanaän na al die jare begrawe is (Josua 24:32)

Skrywer:  Prof JP Louw

Die Egiptiese godsdiens

Ons gegewens oor die invloed van die Egiptiese godedom op Israel is baie min en daaruit lyk dit of daar weinig oorname van Egiptiese gebruike deur die Jode was. Tog kon dit misleidend wees aangesien die Jode geslagte lank (430 jaar volgens Eksodus 12:40-41) in Egipte gewoon het voor die Uittog en Josef volgens Genesis 41:50 met Asenat, die dogter van ‘n priester van die Egiptiese god On, getroud was. Josef het twee seuns by Asenat gehad, Manasse en Efraim, wat deur sy vader Jakob in Genesis 48:5-6 sonder meer as deel van die volk Israel aanvaar is. Hoeveel ons hieruit kan aflei is nie seker nie, maar die hele geskiedenis van Israel in Egipte gee nie blyke van vermenging met Egipte nie. Daar is in die Bybelse geskrifte, anders as oor die Assiriese, Babiloniese en Kanaänitiese gode, geen vermelding van die Egiptiese Re, die songod nie. Ook nie van Yeb, die aarde, of Thoth, die maan nie. Hapi, die Nyl, en Amon, die god van krag, word nêrens genoem nie.

Die Egiptiese godebeelde is as lewende wesens beskou. In die groot tempels waar hulle gehuisves was en waar die gewone mens nie toegelaat was nie, het die priesters hulle gewas, geklee en voedsel gegee en hulle net op feesdae na buite gebring. Dit kon moontlik gemaak het dat die Jode wat apart in Egipte in die landstreek Gosen (Genesis 45:10, 28-34) gewoon het feitlik geen kontak met die Egiptiese godsdiens gehad het nie. Tog is Josef gebalsem en as ‘n mummie in ‘n kis gesit (Genesis 50:26).

Die Kanaänitiese godsdienste

In die lig van die voorgaande is dit opmerklik dat toe die Jode hul eers in Kanaän gevestig het, dit ‘n heel ander prentjie opgelewer het. In Kanaän was hulle baie aangetrokke tot die heidense gode en het hulle, soos reeds i v m Salomo hierbo gesê is, baie ander gode van tyd tot tyd begin dien wat die volk telkens onder God se oordele gebring het. Miskien was een van die aantreklikhede van die Kanaänitiese gode vir Israel die feit dat in die droë klimaat die meeste gode met die landbou te doen gehad het. Onder hierdie gode was Baäl seker die belangrikste. Hy is meestal met storms, fonteine en waterstrome verbind.

Toe Israel in Kanaän aangekom het, het hulle op verskillende plekke Baäls aangetref, want die woord Baäl, wat moontlik “beer” of “besitter” beteken, het, is toegepas op baie lokale gode. In Numeri 25:5 word Baäl-Peor genoem, d w s die heer of besitter van die berg Peor (Numeri 23:28). In Rigters 3:3 lees ons van die Baäl-Hermonberg, en in 8:33 van Baäl-Berit, in Josua 11:17 is Baäl-Gad ‘n pleknaam waar daar baie water was en van oudsher af ‘n plek van aanbidding was. In Hooglied 8:11 word nog ‘n plek, Baäl-Hamon, genoem en in 2 Samuel 13:23 lees ons van ‘n ander plek met die naam Baäl-Gasor. In al hierdie plekke was daar waarskynlik heiligdomme vir Baäl. Of anders gestel: iedere Baäl het waarskynlik sy eie plek van aanbidding gehad. Die naam Baäl is ‘n soort van versamelnaam vir gode. So lees ons in Rigters 2:11 dat die Israeliete die Baäls (meervoud) gedien het, d w s die gode (van die areas). In Rigters 3:7 word die Baäls saam genoem met die gewyde pale wat aanbid is. Dan weer vind ons dat die naam dikwels in die enkelvoud voorkom soos hierbo aangetoon in die name, en soos ook blyk uit Rigters 6:25 en verder, waar net van Baäl se altaar gepraat word. So ook in 2 Konings 3:2, 10:18, en op baie ander plekke. Die Baäldiens was seker die mees algemene afgodsdiens onder Israel. Agab het selfs in Samaria (1 Konings 16:32) ‘n tempel vir Baäl gebou en in 2 Konings 10:18-27 word baie Baälpriesters deur Jehu gedood. In die tekste wat by Ras Sjamra aan die kus van Sirië teenoor Siprus gevind is, word Dagon, die god van die Filistyne (Rigters 16:23, 1 Samuel 5:2-7), die vader van Baäl genoem. Die Baäldiens het lank geduur. Nieteenstaande felle optrede kry ons byna regdeur die Ou Testament met Baäl te doen.

‘n Ander god wat net soos Baal met die vrugbaarheid van die natuur geassosieer is, was Tammus, ‘n Babiloniese god wat ook soos Baäl verbind is met die somer en winter en die koms van die reën. In Esegiël 8:14 sit die vrouens en huil oor Tammus – ‘n rite wat veronderstel was om die god te help om die reën terug te bring.

Baie van die Kanaänitiese gode was, soos reeds gesê, met die vrugbaarheid van die natuur verbind en so het daar om hulle diens ook baie prostitusie in die tempels, veral die Baältempels, plaasgevind. Die pale waarvan hierbo ook reeds melding gemaak is en die klippilare wat vir Baäl opgerig is, het ook gedien as tekens van manlike seksualiteit.

Die Kanaäniete het geglo dat die gode omgepraat kon word deur rituele, selfs so erg as kinderofferandes. Altare en tempels is meestal op hoë plekke gebou – die hoogtes waarop geoffer is (2 Konings 16:4, Hosea 4:13) – omdat dit dan makliker is om die gode te bereik of vir die gode om af te kom.

In die tyd van Elia hoor ons sy klaagtoon in 1 Konings 19:10 as hy sê dat God se volk sy verbond verbreek en sy profete doodgemaak het en dat Elia alleen oorgebly het. Die aantrekkingskrag van die Kanaänitiese gode moet gesien word in die feit dat toe Israel as swerwende nomades in Kanaän aangekom het, die hoër Kanaänitiese kultuur hulle maklik verlei het. Die Israeliete het toe ook met die landbou kennis gemaak en geleer hoe om die grond te bewerk. Die Kanaäniete het “geweet” hoe om die aarde te laat uitspruit en in die leerproses het Israel baie Kanaänitiese praktyke oorgeneem.

Skrywer:  JP Louw