Voorts kan ons nou na enkele van die belangrikste godsdienste van die ou wêreld kyk en met inagneming van die voorgaande paragrawe beter verstaan hoe die mens telkens gesukkel het om die essensie van die uiterlike praktyk te skei. Daarom kon die Israeliete dikwels praktyke van ander godsdienste so maklik oorneem omdat die praktyk so dieselfde gelyk het. Hierdie ander godsdienste gaan egter nie hier in besonderhede behandel word nie, maar net aangehaal word ten einde gebruike en gewoontes op te helder.

Die Assiriese en Babiloniese godsdienste

Daar was baie min verband tussen die godsdiens van oud Israel en die antieke godsdienste van Assirië – waar Abraham se familie vandaan gekom het uit Ur van die Chaldeërs. Die Chaldeërs was ‘n Aramese stam uit wat later as Babilonië bekend gestaan het in die landstreek Mesopotamia en waar ook meer na die noorde te Assur die eerste nedersetting van die latere Assiriërs (Genesis 2:14 en 10:10) gewoon het. Die Babiloniese, en by name Assiriese, godsdiens het die wêreld gevorm waar die Israelitiese volk sy oorsprong het. In hierdie wêreld was klein . huisgodjies bekend wat ‘n rol gespeel het as beskermers en gelukbringers. In Genesis 31:19 lees ons dat Ragel haar vader Laban se afgodsbeeldjies gesteel het toe sy saam met Jakob weg is. Laban het in Haran in Assirië gewoon waarheen Abraham getrek het toe by uit Ur weg is. Op verskeie plekke in die Ou Testament lees ons nog lank na die tyd van Ragel van huisgode, want talle ander ou volke het ook die soort .gode aangehou. Dit is merkwaardig dat al het die Here aan Abraham verskyn en hom geroep, sy kinders en kleinkinders nog die praktyk van afgodsbeeldjies voortgesit het – maar selfs in moderne tye vind ons nog “gelukbringers” wat mense oral ophang, ook aan hulle lywe, sodat ons besef dat die mens maar deur die eeue essensie en praktyk nie kon skei nie al sê hulle ook dat hulle met sekere praktyke nie veel bedoel nie. In Genesis 35:2-4 lees ons dat Jakob vir sy hele huis gesê het om die afgodsbeeldjies na vore te bring. Daar was dus meer as net dié wat Ragel gesteel het. Jakob het dit toe onder ‘n boom begrawe.

Gedurig het afgodsbeelde onder Israel opgeduik en kon hulle hul nie volkome van die heidense wêreld waarin hulle geleef het, ontkoppel nie. In Rigters 17:5 lees ons selfs dat Miga nie net afgode gehad het nie, maar ook ‘n tempel vir sy beelde gehad het. Mikal, die dogter van Saul en vrou van Dawid, het self ook ‘n afgodsbeeld gehad wat sy in die bed toegemaak het om voor te gee dat dit Dawid is (1 Samuel 19:13). En so kan ons deur die Ou Testament heen die spoor volg. In 2 Konings 23:24 reinig Josua die volk van afgodsbeelde en in Sagaria 10:2 waarsku die profeet nogeens teen afgodsbeelde. Hier in Sagaria 10 word die afgodsbeelde in verband gebring met waarsêery wat ‘n belangrike faset van die Assiriese en Babiloniese godsdienste was soos o.a. Esegiël 21:21 wat noem dat die koning van Babel by die kruispad eers sy afgodsbeelde raadpleeg.

In antieke Mesopotamia het die mens in gode-families geglo. Die godedom was deur die primitiewe mens op voetspoor van sy eie wêreld gemoduleer. So was Anu die koning van die hemel genoem – ver verhewe en verwyder bo die aarde. Sy seun Enlil het oor die aarde regeer. Anu se vrou was Ishtar en sy was die godin van oorlog in Assirië en van liefde in Kanaän. Sy word dikwels in die Ou Testament as Astarte aangetref. Haar dubbele rol t o v oorlog en liefde hou moontlik verband met haar identifisering met die môre- en aandster as benaminge vir die planeet Venus. In Jeremia 7:18 word sy die hemelkoningin genoem. Astarte was in Palestina veral as godin van die Sidoniërs (Fenisiërs) bekend (1 Konings 11:5, 33). Soms kom die naam in die meervoud voor wat moontlik kan wees na aanleiding van die baie beelde van Astarte (Rigters 2:13, 10:6). Dit is bedroewend om so dikwels in die Ou Testament te lees dat Israel keer op keer agter afgode aan afgedwaal het. Veral ook as ons besef dat die verhale rondom die gode so lewensvreemd aan Israel was. So byvoorbeeld word in die Babiloniese skeppingsverhaal vertel van Tiamat, die oer-oseaan wat geboorte gegee het aan Ki, die droë land en aan Anu, die hemel – en van Ki en Anu het alle gode afgestam. Tiamat (die oseaan) het toe besluit om almal te dood, maar is eindelik deur die jong god Marduk verslaan wat van Tiamat se liggaam die aarde en lug gemaak het. In die stryd is Tiamat se helper Kingu verslaan en van sy bloed, met klei gemeng, is die mens gemaak. Dat selfs Salomo agter Astarte aan geloop het, het saamgehang met sy baie uitlandse vroue, want Salomo het volgens 1 Konings 11 baie vreemde gode nagevolg. In 1 Konings 11:8 lees ons dat Salomo vir sy uitlandse vroue rook laat opgaan het en ook aan hulle gode geoffer het.

Daar was in die antieke tyd volgens nie-Bybelse geskrifte dikwels by die mense die opvatting dat al die baie gode elkeen sy eie standplaas en invloedsfeer gehad het en om alle gode tevrede te hou, verseker ‘n mens oral veiligheid. Hierdie geloof by die antieke mens verklaar enigsins hoe mense maklik onversoenbare gode saam kon vereer het.

Skrywer:  Prof JP Louw

Daarom is die Joodse godsdiens so radikaal anders. Al die seremonies was maar net ‘n menslike dop of raamwerk waarin die essensie gehou is. Die raamwerk was kultuurgebonde. Dit was gegiet in vorme wat in die antieke wêreld bekend en gebruiklik was.

‘n Ander unieke faset was die feit dat die Joodse wette – godsdienstig en alledaags – almal saam deel van hierdie verhouding met God was. Ook hier het die Jode baie ooreenkomste met die wette en reëls van ander volke vertoon, maar die lewensbeskouing daaragter was totaal verskillend. Daarom is dit te verstaan dat die Jode hulle altyd so streng van heidense volke afgeskei het. Die Jode het hulle dus altyd heftig verset teen enige oorheerser wat ‘n vreemde godsdiens op hulle wou afdruk of wat maar net iets gedoen het wat die Joodse godsdiens enigsins aangeraak het. Die aanhoudende teenstand en opstand teen die Hellenistiese Griekse en Romeinse oorheersers in Palestina is bewys hiervan. Die Joodse Messiasverwagting het nou hiermee saamgehang. Die Messias sou hulle vry maak om hulle godsdiens sonder vreemde oorheersing te beoefen en so hulle eie staat te orden. Maar soos dit met mense gaan, word die essensie van ‘n saak meermale vertroebel deur die uiterlike vorm waarin dit gegiet is. Jesus was dus nie vir die Joodse leiers aanvaarbaar nie. Al het Jesus volgens Matteus 5:17 gesê dat Hy nie gekom het om die wet of die profete ongeldig te maak nie, maar om volle betekenis daaraan te gee, d w s om die essensie te onderstreep, het die uiterlike so belangrik gelyk dat hulle Horn verwerp het. As Paulus in Galasiërs 3:24-25 sê dat ons in Christus nie meer onder die toesig van die wet (in terme van die letterlike toepassing soos die Joodse rabbi’s dit verstaan het) leef nie, maar deur Christus in die regte verhouding tot God herstel word op grond van geloof, was hierdie essensiële verhouding of verbondsverbintenis vir die Joodse leiers vreemd omdat hulle die essensie versteek het in die uiterlike raamwerk waarin hulle hul geloof beoefen het.

Dit was die Christendom wat ware betekenis aan God se verbond met Abraham, gegee het. Paulus sê dan ook in Romeine 8:4 dat ons die wet – d w s die Ou Testament in wese nou kan vervul nadat Christus weer die volle betekenis herstel het omdat ons nie meer deur die eie menslike natuur gelei word nie, maar deur die Gees van God.

Uit die voorgaande paragrawe kan ons nou duidelik sien waarom so ‘n groot deel van die Nuwe Testament enersyds nou aansluit by die Ou Testament, maar andersyds weer skerp teen die verstarde praktyke wat daaruit ontwikkel het in opstand gekom het ten einde die essensie terug te bring. So word Paulus se briewe wat so dikwels, soos veral in Romeine, die wet bespreek duidelik, want sonder die milieu waarin dit gesê is lyk dit of die Nuwe Testament die wet wil afmaak. Daarom vra Paulus ook in Romeine 7:7 “is die wet sonde?” en antwoord by “beslis nie”. Die wet leer ons wat die sonde is, maar die wet is nie ‘n doel op sigself nie. Die wet is volgens Romeine 7:12 heilig, reg en goed, maar slegs Christus verlos, want godsdiens is nie die nakom van voorskrifte en rites nie, maar die resultaat van ‘n persoonlike verhouding met God.

Skrywer:  Prof JP Louw

Die vertelling waarmee die Bybel begin, handel oor God se skepping, sy voorskrifte vir menslike gedrag wat deur Adam en Eva verbreek word en wat verwydering van God meebring. Soos die boek Genesis voortgaan, word dit al meer duidelik hoe sonde verwydering bring en ook God se oordeel – Genesis 6-8, en veral 6:5. Hierop volg sosiale chaos soos in Genesis 11:1-9 beskryf word. Nou word die mense ook van mekaar verwyder. Hierdie vertellings beeld die kernprobleem van die menslike bestaan uit: God se skepping wat deur sonde vervreem word en nodig het om na God terug te keer. In die Nuwe Testament kom God self na die aarde in Jesus Christus wat mens geword het. So versoen God self die wêreld met horn. Die hele Bybel is so ‘n boek van God se liefde en vertel van hoe Hy horn met die mens bemoei. Ons sou ook kon sê dat die hele Bybel ‘n relaas is van die verhouding tussen God en die mense, ‘n verhouding wat so intens word dat God self mens word ten einde die mens volmaak te leer hoe by voor God moet leef. In Johannes 13:15 sê Jesus uitdruklik “Ek het vir julle ‘n voorbeeld gestel en soos Ek vir julle gedoen het, moet julle ook doen”. Die merkwaardige bemoeienis van God met die mens vind sy uiterste in Jesus wat die mens se sonde op horn neem om die mens met God te versoen. Hierdie boodskap verwoord 1 Petrus 2:24 deur van Christus te sê: “Hy het self ons sondes in sy liggaam aan die kruis gedra”. En Paulus sê dit nogeens in Kol 2:14 “Hy het die skuldbewys met sy eise teen ons tot niet gemaak. Deur dit aan die kruis te spyker het Hy dit vir goed weggeneem.”

Maar die boodskap gaan nog verder. Jesus het uit die dood opgestaan en woon deur sy Gees in die mens. So het Hy die dood oorwin en vir die mens die ewige lewe bewerk. Daarom sê Paulus ook in Romeine 6:5 “aangesien ons met Horn een geword het in sy dood, sal ons sekerlik ook met Horn een wees in sy opstanding”.

Die Bybel is dus in kort enersyds die verhaal van die mens se nood en verlossing en andersyds van God se bemoeienis met die mens – en die twee kante is onlosmaaklik aan mekaar verbonde. Die lang verhaal deur die geskiedenis heen begin in die Ou Testament en is verweef met die mens se gebruike en gewoontes, sy denke en redenasies, sy optrede en handelswyse. Daardeurheen loop die goue draad van God se bemoeienis. Hierdie draad kan des te beter gesien word as ons die mens in sy lewensomstandighede ken. Hierdie draad is ook uniek in terme van die godsdienste van Bybeltye. Al die ander godsdienste van die ou wêreld was eintlik radikaal anders – ‘n wêreld van bonatuurlike wesens wat deur die mens met offers en rites gepaai moet word om hulle goedgesindheid te wen. Moraliteit, sovêr dit daaglikse lewenswandel betref, het weinig met godsdiens te doen gehad. ‘n Persoonlike verhouding met die godheid was ondenkbaar. Daarom word die godsdienste van die antieke wêreld dikwels apotropies genoem, ‘n tegniese term wat daarop dui dat die bonatuurlike magte van jou af weggehou moet word deur hulle goedgesindheid op ‘n afstand te verkry. Hierteenoor het ons ‘n totaal ander opset soos beskryf in Genesis 12:1-2. God kies ‘n mens, Abraham, en sê vir horn “Trek uit. Ek sal jou ‘n nasie maak en vir jou ‘n land gee”. In Genesis 15:18 word dit met ‘n verbond bevestig, ‘n verbond wat verder in Genesis 17:7 uitgebrei word met die woorde “Ek sal jou God wees en ook die God van jou nageslag”. Later word hierdie verbond herbevestig met Abraham se kleinseun Jakob (Genesis 28:13-15) en weer aan Moses herhaal in Eksodus 3:6 – en so gedurig deur God bevestig dat Hy sy volk wat Hy gekies het, sal versorg. Dit is in die godsdienste van die antieke wêreld die unieke, die enigste godsdiens van so ‘n opset. Die Joodse godsdiens is dus anders deurdat dit op ‘n verhouding tussen God en mens bestaan. Al die rites en gebruike wat mettertyd ontwikkel het in oud Israel, het om hierdie verhouding, ‘n persoonlike verhouding, ontwikkel. Al het Israel gewoontes en gebruike ontwikkel wat uiterlike ooreenkoms met die godsdienste van ander volke vertoon het, soos byvoorbeeld feeste, offerandes en reinigingswassinge, heilige plekke, heilige voorwerpe, ‘n tempeldiens, ens, was dit in wese gans anders. Hieraan is Israel ook voortdurend herinner. In Psalm 51:18-19 word gesê dat God nie juis ‘n offerande vra nie, maar verootmoediging. Die offerandes was dus net uiterlik in ooreenstemming met offers in ander godsdienste maar innerlik totaal anders. Wanneer Israel afgedwaal het sodat die rites net uiterlike handelinge geword het, is hulle herinner aan die ware betekenis van godsdiens soos Amos 5:21-24 dit stel: offers en liedere is nie wat God verlang nie maar die doen wat reg is. Miga 6:8 stel dit soos volg: “Mens, die Here het jou bekend gemaak wat goed is: Hy vra van jou dat jy reg sal laat geskied, dat jy liefde en trou sal bewys, dat jy bedagsaam sal lewe voor jou God”.

Skrywer:  Prof JP Louw

Die See van Galilea

Die See van Galilea lê in ‘n oop landstreek wat baie anders as in die tyd van die Nuwe Testament is. Toe was daar baie dorpe om die meer en die heuwels was bebos. Hier kan ‘n mens in ‘n boot vanaf Tiberias oorvaar na ‘n plek by die antieke stad Hippos waar Sint Pietersvis verkoop word.

Voels by die See van Galilea-‘n mosaiek in die Kerk van die Vermeerdering van die Brode.

Noord aan die westelike oewer van die meer is Magdala waar Maria Magdalena gewoon het. In die tyd van die Nuwe Testament was dit ‘n belangrike plek – tans is dit ‘n klein Arabiese dorpie. Verder noord is die vlakte van Gennesaret waar die heuwel aangewys word waar Jesus die Bergpredikasie sou gelewer het. En as die goedgelowige toeris dit alles aanvaar kan te Kapernaum daar naby die Kerk van die Saligsprekinge besoek word. Dit is opvallend dat alle belangrike plekke kerkgeboue byderhand het om die plek te gedenk. Die tradisie van sodanige plekke in Palestina is baie oud en kan soms naby korrek wees. Hoe dit ook al sy, hier by die See van Galilea het Jesus ongetwyfeld meermale met die mense gepraat. So is daar in die omgewing ‘n kerk met mooi mosaïeke van voëls wat die spysiging van die 5000 gedenk, en ‘n ander die verskyning van Jesus na sy opstanding aan sy dissipels toe by saam met hulle geëet het.

: Die Kerk van die Saligprekinge by Kapernaum.

Van Kapernaum kan nog oorblyfsels van die ou stad gesien word. Hier het Jesus dikwels gepreek.