In die antieke tyd was daar min geleentheid vir vrye tyd en ontspanning. Net die rykes kon daaraan meedoen as hulle genoeg slawe gehad het om al die werk te doen. Die groot menigte van die bevolking moes hard swoeg om ‘n bestaan te maak. Kinders het egter, soos altyd, tyd gehad om te speel. Speelgoed is in opgrawings gevind, maar die was moontlik net die voorreg van rykes.

Twee Romeinse soldate speel met ‘n dobbelsteen

Die enigste werklike vrye tyd was tydens groot feeste of geleenthede soos die wedrenne in die arenas wat van tyd tot tyd gehou is om die volk te vermaak en in toom te hou-iets wat die Romeine goed gesnap het. Maar ook hier moet ons nie aan die ganse volk dink nie. Die armes moes maar bly werk. Godsdienstige feeste het egter meer geleentheid vir alle mense gebied om êrens iets anders as die daaglikse werk te doen. Vir die Jode was daar wel ‘n volle dag elke week oop, die Sabbat, waarop geen werk gedoen mag word nie. Die Sabbat was nie ‘n kerkdag soos by die Christendom nie, maar ‘n werklike dag van rus. Dan was daar ook Joodse feesdae wat tye van groot opwinding was, maar dit het nie ontspanning en plesier in die moderne sin beteken nie. By die heidense volke was die spele in die gimnasiums of ontspanning in die teater of arena. Dit was geleenthede om die gees en liggaam te bou en is nie gesien as blote plesier nie. Tog bly die mens deur die eeue maar inherent dieselfde en moet hierdie ideale nie te rooskleurig gesien word nie. In praktyk het almal maar ‘n bietjie afleiding geniet.

INTERESSANTE BYBELGEDEELTES

Groot militêre verliese

Amos 5:3. Die uitdrukking “die stad wat met duisend gaan aanval hou net honderd oor en die een wat met honderd aanval hou net tien oor” is ‘n manier om te sê dat Israel volkome verslaan is. In tye van oorlog is almal opgeroep sodat daar in ‘n stad slegs enkele ou mense en gebreklikes oorgebly het as almal uitgetrek het om te gaan veg. As 90% dan verslaan en gedood is, beteken dit dat so ‘n stad so good as geheel en al verwoes is.

Getalle

Wanneer daar in die Bybel na groepe mense verwys word, moet ons die getalle wat aangegee word nie as presiese eenhede bereken nie. Dikwels is getalle baie groter as die werklik getelde aangegee om redes wat tans nog nie baie duidelik is nie. Dit kan of simboliese waarde gehad het om in plaas van te sê dat 337 mense teenwoordig was, te praat van ‘n duisend mense om aan te toon dat die getal teenwoordig baie was as mens die omstandighede in ag neem. Ander voorstelle is dat die manier van tel ‘n sisteem gevolg het baie anders was as waaraan ons vandag gewoond is-wat die sisteem ook al mag wees. Of, getalle kon met die oorlewering weens skryfwyses anders gelees word as wat oorspronklik bedoel is. In Rigters 5:8 lyk dit of die leer 40 000 man sterk was, terwyl Rigters 20:17 die getal op 400 000 stel. Sommige meen dat 5:8 verwys na vredestyd en 20:17 na ‘n tyd van oorlog toe alle reserwes opgekommandeer was. Die Nuwe Afrikaanse Vertaling gee 5:8 weer met “Israel se duisende soldate” wat die verskil onopsigtelik maak. Josua 4:13 praat ook van 40 000. Verder lees ons in 2 Samuel 24:9 dat Israel 800 000 weerbare manne gehad het en Juda 500 000, ‘n totaal van 1 300 000. In 1 Kronieke 21:5 is die getalle 1 100 000 vir Israel en 470 000 vir Juda. Vir Juda kon die verskil bloot afronding wees, maar vir Israel is die verskil te groot en hier het ons getalle wat vir dieselfde geleentheid aangegee word. Die “New International Version” vertaal in 1 Kronieke 21:5 soos volg: 1 100 000 ingeslote 470 000. Dit bring die totaal nader aan die 1 300 000 van 2 Samuel 24:9. Miskien kom die getalle van verskillende oorgelewerde lyste. Volgens 2 Konings 15:19-20 het die belasting per kop bereken neergekom op ‘n totaal van 60 000 persone wat ‘n totale bevolking van 800 000 kan gee. Het die 1 300 000 na die verloop van tyd so drasties verminder? Tydens die talle veldslae in die Ou Testament beskryf, is by baie geleenthede groot getalle soldate gedood, so baie dat die bevolking inderdaad kon verminder het, maar saamgetel moes hulle dan byna vernietig gewees het. Dit is besonder moeilik om met die getalle op sigwaarde berekenings te maak.

Oproepinstruksies

Deuteronomium 20:5-8. In hierdie gedeelte word interessante reëlings gegee oor die oproep van soldate om te gaan veg-veral die wat vrystelling gekry het. So, byvoorbeeld, moes iemand wat ‘n huis aan die bou is, eers klaarmaak. En die rede? Sodat ‘n ander nie sy huis oorneem en intrek nie. As iemand pas ‘n wingerd geplant het kan hy nie oorlog toe gaan voor hy van die eerste oes geëet het nie, want dalk sneuwel hy en ‘n ander eet die vrug van sy arbeid. ‘n Derde groep kry ook uitstel, naamlik verloofdes. Hulle moes eers na hulle getroud is, opgeroep word sodat ‘n ander nie die vrou kon afvat nie.

Skrywer:  Prof Jp Louw

Die Romeinse leer

In die Nuwe Testament is die Romeinse leer die belangrikste militêre element wat die Joodse volk oorwin het en hulle eindelik oor die aarde heen verstrooi het. Maar in die proses het die Romeinse soldaat so deel van die Joodse omstandighede geword dat militêre metafore alledaags geword het. As die Christen se stryd teen die duiwel in Efesiërs 6:13-17 beskryf word, is die wapenrusting in terme van ‘n Romeinse soldaat se toerusting beskryf: gordel, borsharnas, skoene, skild, helm en swaard. In Kolossense 2:15 word Jesus se oorwinning as ‘n triomftog beskryf waarin Hy die bose magte in die openbaar vertoon. Die beeld herinner aan die Romeine wat diegene wat hulle verslaan het in ‘n parade deur die strate laat loop het sodat almal Rome se mag en die vyand se verslane toestand as vernedering kon aanskou. So sal Christus ook vir Satan laat paradeer. In 2 Timoteus 2:3-4 word die Christen as soldaat van Christus voorgestel wat net soos ‘n Romeinse soldaat hom voltyds aan die leër wy en hom nie met die gewone burgerlike lewe bemoei nie.

Sesarea, aan die Middellandse See, was die hoof militêre basis van die Romeinse leër in Judea. Die stad is deur Herodes die Grote vir die Romeine gebou omdat daar ‘n natuurlike hawe suid van die berg Karmel was. Afdelings van die Romeinse leër te Sesarea het gewoonlik in Jerusalem diens gedoen en is in die Burg Antonia gestasioneer.

Soms is van die plaaslike bevolking ingespan om die soldate by te staan, maar omdat dit beteken het dat sodanige soldate moes meedoen aan die Romeinse aanbidding van die keiser-Augustus wat na sy dood as god vereer is, en Caligula wat dit nog tydens sy lewe laat instel het-en omdat hulle gedurig wapens moes dra, ook op die Sabbat, is die Jode van hierdie verpligting vrygestel. Die leër in Judea het dus uit Romeinse en Siriese troepe bestaan wat deur Romeinse offisiere aangevoer is.

Replikas van Romeinse oorlogmasjiene by Masada

Die Romeine het die finansiële uitgawes aan hulle leer op vindingryke wyse voorsien. Die soldate is redelik goed betaal sodat dit nie moeilik was om rekrute te vind nie. Verder het soldate voedsel gekry en by uittrede ‘n stuk grond, gewoonlik op die grense van die ryk waar hulle goeie buffers teen invallers kon wees as gevolg van hulle militêre ervaring. Die kostes verbonde aan die leër is betaal uit belasting wat gehef is op die dele waar die leër moes dien. So het die Romeine ‘n magtige leër gehad wat ‘n groot faktor was in hulle uiteindelike heerskappy oor die grootste deel van die destydse wêreld wat vandag as Engeland, Europa, Klein-Asië en Noord-Afrika bekend is en waaronder Palestina natuurlik as deel van Klein-Asië getel het. Hierdie groot ryk het vir die verspreiding van die Christendom, nieteenstaande die vervolgings van Christene, die voordeel gebied dat die apostels makliker kon reis en dat taal en kultuur oor die hele ryk baie ooreenstemming gehad het – eers Grieks wat nog lank nadat die Romeinse leërs gebiede oorwin het, die algemene voertaal gebly het, en later al meer Latyn wat tot na die Middeleeue oor groot dele die offisiële taal van die kerk en die akademie was.

Die Romeinse legioene of leërafdelings het in die tyd van die Nuwe Testament ‘n eenheid van 6000 soldate getel en is deur ‘n legatus aangevoer wat gewoonlik ‘n oud-senator was. ‘n Legioen is in tien afdelings verdeel van 600 man en is ‘n kohort genoem wat aangevoer is deur ‘n tribunus wat in Handelinge 22:24 ‘n kommandant genoem word. In die Ou Afrikaanse Vertaling word hy ‘n owerste oor duisend genoem wat ‘n letterlike vertaling van die Griekse term “chiliarchos” is, ‘n term wat leier van duisend beteken. Dit was egter slegs ‘n titel met ‘n ronde getal en het in werklikheid ‘n eenheid van 600 beteken. Ses hoofmanne oor honderd het die afdelings waarin die 600 verdeel is, aangevoer. In die Nuwe Afrikaanse Vertaling word hulle kapteins genoem, of ook net offisiere soos in Matteus 8:8 en Handelinge 10:1, 23:23 en 27:43.

Die Romeinse legioene het almal getalle gehad wat deel uitgemaak het van die naam van die legioen. Die feit dat die vierde, sesde, tiende en twaalfde legioen almal op een of ander plek in Palestina en omgewing gestasioneer was, toon ook aan dat dit ^‘n gebied was wat moeilik in bedwang gehou kon word. Immers vir die Jode was die Romeinse teenwoordigheid ‘n gruwel en al waarvoor hulle geleef het was die koms van die Messias wat volgens hulle opvattings ‘n persoon sou wees wat die Romeine sou uitjaag en weer die troon van Dawid in ere sou herstel.

Naas die voetsoldate van elke eenheid was daar ook soldate met spesiale opdragte soos die boogskutters, die ruitery, die geneeshere en die trompetters en vaandeldraers. Elke afdeling van 100 het sy eie vaandel gehad met eie simbole daarop. Die Jode en Romeine was dikwels hieroor in onenigheid, want heidense simbole in Jerusalem self, was vir die Jode onaanvaarbaar.

Die Romeinse soldaat het beskermende klere (van leer gemaak) gedra en as wapen gewoonlik die kort dolk wat-, ook as ‘n stuk gereedskap vir allerhande dinge gebruik is. Die gewone swaard was sowat ‘n halwe meter lank en die spies kon tot twee meter lank wees. Spiese is in stormlope gebruik om die vyand te gooi voordat die hand tot hand gevegte met swaarde begin het.

Die Romeine het baie oorlogstuig gebou waaronder die catapulta of reuse boog-‘n masjien wat spiese of soortgelyke lang pyle kon afskiet om bo-oor ‘n muur te trek. Die ballista was ‘n masjien wat soos ^‘n reuse slingervel groot klippe tot ‘n halwe kilometer ver kon slinger.

Naas die gewone soldate was daar ook die keiserlike wag (Filippense 1:13) wat die regters beskerm het en oral ook by gevangenisse as bewakers diens gedoen het. Hulle was beskou as die keiser se lyfwagte en is meer as gewone soldate betaal.

Skrywer:  Prof JP Louw

Oorlog en godsdiens

Reeds aan die begin van hierdie hoofstuk is gesê dat oorlog en godsdiens in die redenasies van die oorlogvoerendes nou aan mekaar verbind was. Sekere praktyke in hierdie verband moet nog op gelet word. Vir die Jode was die Here ‘n krygsman (Eksodus 15:3). Hy is die een wat vir Israel sal veg (Eksodus 14:14), Hy trek voor hulle uit (Rigters 4:14) en Hy hef die strydkreet aan (Jesaja 42:13). Hoewel die naam “Here van die leërskare” (Ou Afrikaanse Vertaling) miskien meer slaan op God as die heerser oor alle hemelse magte (van engele) en dus eerder vertaal moet word as “die Here die almagtige heerser” of “die Here die Almagtige” soos in die Nuwe Afrikaanse Vertaling; dui 1 Samuel 17:45 wat lees “die Here van die leërskare, die God van die slagordes van Israel” tog daarop dat Hy ook Israel se aanvoerder is. Immers in Numeri 21:14 word verwys na ‘n boek met die titel ^“Boek van die Oorloë van die Here” wat ewe-eens dui op ‘n verband wat gelê is in oud Israel tussen oorlogvoering en godsdiens.

‘n Militêre optrede is soms direk aan die bevel van die Here gekoppel. Meermale lees ons in die Ou Testament dat die Here opdrag gegee het dat die volk in oorlog teen dié of daardie moes optrek. In 1 Konings 8:44 word so ’n opdrag voorafgegaan met ‘n gebed. Psalm 20 is ‘n voorbeeld van ‘n lied wat as ^‘n bede geuiter is. Dikwels, soos in 1 Konings 20:13-30, kom die profeet van die Here na die koning met voorskrifte en bevestiging van die Here se hulp in die geveg. In Rigters 20:26-27 verootmoedig die soldate hulle voor die Here deur te huil, te vas en offerandes te bring. Dikwels gee die profeet van die Here ook waarskuwings om die koning en die mense op hulle hoede te stel en van sekere voornemens te laat afsien. In Rigters 7:18 is die strydkreet wat voor die geveg aangehef word duidelik religieus: “vir die Here en vir Gideon”.

Die oorwinning is telkens verstaan as die Here se oorwinning. Hy het die vyand in Israel se hand gegee. As ‘n oorwonne stad uitgewis is, was dit meestal onder banvloek van die Here. So is alles wat Israel op die slagveld gedoen het met hulle godsdiens verbind as direkte bemoeienis van die Here. Toe Akan tydens die beleg van Ai (Josua 7) met die dood gestraf is, het Josua aan hom gesê “die Here bring die dood oor jou” (vs 25). So groot was die oortreding van Akan dat toe hy van die bangoed (d.w.s. die buit wat as offer aan die Here behoort het) vir homself geneem het, is hy, sy gesin, sy vee, al sy besittings verbrand. Met die tweede aanval op Ai nadat Akan gestraf is, het die bevel weer van die Here gekom: “Steek die swaard wat jy in jou hand het, na Ai toe uit, want Ek gee die stad in jou mag oor” (Josua 8:18). Hierdie keer is al die inwoners met die ban getref, (d.w.s. doodgemaak), maar die vee en die besittings het die soldate vir hulleself geneem.

Oorlogvoering was nou gekoppel aan die volk se toewyding aan die Here en sy wet. Dikwels het die Here volke en konings gestuur om Israel te straf. Jesaja 10:1-4 waarsku dat die Here met hulle sal afreken omdat sy volk die wet verdraai asook armes en wese onderdruk en uitbuit. Die Assiriërs word dan gestuur om Israel te straf (vs 5-11) en as hulle daarna op hulle eie krag roem, word ook die Assiriërs vernietig deur die vuur van die Here self (vs 12-19). Die hele boek Habakuk handel oor dieselfde saak: die Here straf deur vyande op te wek.

Skrywer:  Prof JP Louw