Kolosse – Coen Slabber

Ongeveer 150 km vanaf Efese, in die vallei van die Lykus-rivier, was daar eens drie belangrike stede: Laodisea, Hiërapolis en Kolosse. Hulle was deel van die Romeinse provinsie Klein-Asië. Hiërapolis en Laodisea was weerskante van die rivier geleë ongeveer 10 km uitmekaar. Kolosse was ongeveer 18 km stroom op en geleë op die hoofroete van Efese en Sardis na die Eufraat en sy wolindustrie. Kolosse was die oudste van die drie stede en is oorspronklik deur die Frigiërs gevestig en bewoon. [Dit was naby Denizli in die teenswoordige Turkye.]

Hierdie vallei het twee uitstaande kenmerke gehad:

(a)    Aardbewings het algemeen in hierdie gebied voorgekom. Laodisea is meer as een keer deur ʼn aardbewing verwoes. In 60/61 het ʼn aardbewing die stede in die vallei erg beskadig. Paulus maak geen melding hiervan in sy brief nie. Die brief is daarom waarskynlik voor die aardbewing geskryf.

(b)   Die water van die rivier en sy sytakke was ryk aan kalk.

Hierdie was ʼn ryk gebied en bekend vir twee beroepe:

(1)    Vulkaniese grond is altyd baie vrugbaar. Groot troppe vee het in die omgewing gewei. Die wolbedryf was baie belangrik. Veral Laodisea was bekend vir hoë gehalte kledingstukke. Daar was ook die gewone landbouprodukte van destyds – vye, olywe en druiwe.

(2)    Die kleuring van materiaal.  Die kalkwater was besonder geskik vir die kleur van materiaal. Kolosse was bekend vir wolstof wat skarlaken gekleur was.

Aanvanklik was hierdie drie stede ewe belangrik. Mettertyd word Laodisea die politieke sentrum en finansiële hoofkwartier vir die hele streek. Hiërapolis was ʼn handelsentrum. Daar was ook ʼn baie bekende spa. In hierdie vulkaniese gebied was daar baie fonteine – party met warm water. Hulle was bekend vir hulle genesende eienskappe. Mense het van heinde en verre gekom om hier te bad en van die water te drink.

In die gebied van die drie stede was daar baie Jode. Baie jare tevore (in ongeveer 200 vC) het Antiogus die Grote twee duisend Joodse families van Mesopotamië  en Babilon in hierdie gebied hervestig. Hulle moes die gebied stabiliseer. Hierdie Jode was voorspoedig en daarom het ander van hulle volksgenote hulle ook mettertyd hier gevestig. Kolosse het waarskynlik in die omgewing van 3000 Joodse inwoners – insluitend hulle gesinne – gehad.

Op ʼn stadium was Kolosse net so groot soos die ander twee. Kolosse was teen die Kadmus-berge geleë. Dit was ʼn belangrike stad, want dit het al die passe deur die berge beheer. Xerxes en Cyrus het met hulle invallende leërs daar oorgebly. Mettertyd het Kolosse egter agteruitgegaan. Vandag nog sien ons die ruïnes van Hiërapolis en Laodisea, maar daar is geen oorblyfsels van Kolosse nie – ons raai maar waar die stad geleë was.

Dit was die tuiste van die kultus van Sibille, die moedergodin. Aanbidding van hierdie godin het vrugbaarheidsrituele, maar ook asketiese en rituele verminking ingesluit. Op muntstukke van Kolosse  kry ons ʼn aanduiding van ʼn hele reeks ander kultusse – Isis (ʼn Egiptiese godin), Sarapis, Mitras, Demeter, Helios (die son), Selene (die maan) en ook Artemis van Efese.

Die gemeente in Kolosse is nie deur Paulus gestig nie; Paulus self het nooit, sover ons weet, die gemeente besoek nie. Paulus sê dat hy hom vir hulle en vir die gelowiges in Laodisea en vir al die ander wat my ook nog nie persoonlik gesien het nie beywer (Kolossense 2:1). Die evangelieverkondiging van Epafras het waarskynlik die fondament vir die gemeente gelê. Epafras was ʼn inwoner van Kolosse en het waarskynlik tot bekering gekom tydens Paulus se verblyf in Efese. Nog ʼn inwoner van Kolosse was Filemon.

Gedurende Paulus se drie jaar in Efese is die hele provinsie Asië met die evangelie bedien. Daarom glo hy dat die gemeente in Kolosse binne sy apostoliese gebied geval het. Wat ons hier sien is die resultaat van Paulus se sendingstrategie. Hy vestig ʼn sentrum vir evangelisasie in ʼn groot stad (soos Efese). Individue en spanne gaan dan daarvandaan uit na die stede in die omgewing.

Hoe groot was die gemeente in Kolosse? In Filemon lees ons van die gemeente wat gereeld in jou huis bymekaargekom het. Hoeveel huiskerke daar was, weet ons nie. As ons Kolossense 2:1 lees, kry ons die indruk dat die huiskerke in Laodisea as deel van hierdie geloofsgemeenskap gefunksioneer het. Uit Kolossense 3:18 – 4:1 kan ons aflei dat slawe en kinders lede van die gemeente was.

Die kerk in Kolosse het meestal uit nie-Jode bestaan. Ook julle was voorheen ver van God af en vyandiggesind teenoor Hom, soos blyk uit julle sondige lewenswyse (1:21) – dit is die taal wat Paulus dikwels gebruik om na mense wat nie deel van die verbond was nie, te beskryf. In 3:5 – 7 gee hy ʼn lys van hulle sondes voordat hulle Christene geword het. Dit is die sondes wat ons by nie-Jode verwag.

Die brief wat Paulus aan die gemeente in Kolosse geskryf het, moes ook in die gemeente in Laodisea voorgelees word. In Kolossense 4:16 verwys Paulus ook na ʼn brief wat aan die gemeente in Laodisea gestuur is. Ongelukkig het ons nie meer hierdie brief nie.

[Ek gaan van die veronderstelling uit dat Paulus hierdie brief geskryf het, alhoewel dit nie ʼn uitgemaakte saak is nie.]

Outeur: Dr Coen Slabber

Tessalonika – Coen Slabber

Hoe het die stede gelyk wat Paulus besoek het? In hierdie kort reeks gaan ons kyk na enkele van hierdie stede. Die briewe aan die Tessalonisense was van Paulus se vroegste geskrifte. Ons begin dus by Tessalonika.

Tessalonika is ongeveer 160 km wes van Filippi geleë. Dit is ʼn baie ou stad – in Paulus se tyd was dit reeds meer as drie eeue oud. In 168 vC kom die Romeine daar aan.  Dit word in 146 vC die hoofstad van Masedonië. Tessalonika was langs die bekende hoofweg die Via Egnatia – die groot handelsroete wat Rome met die Ooste verbind het – geleë. Hierdie  was ʼn belangrike stad vir oos-wes en noord-suid verkeer. Omdat dit so ʼn belangrike handelstad was, kan ons aanvaar daar was ʼn betekenisvolle aantal Jode in die stad – meestal handelaars.  In Tessalonika het die Ooste en die Weste bymekaar gekom. As die Christelike godsdiens daar ʼn vastrapplek sou kry kon die na die Ooste en die Weste versprei.

Tessalonika was die naam van Aleksander die grote se half-suster. Sy was getroud met Cassander wat in 315 vC die stad herbou het. Dit was ʼn “vry stad” – dit beteken daar was nooit enige Romeinse troepe in die stad gestasioneer nie. Die stad het baie van sy ou Griekse identiteit behou – selfs na die oorname deur die Romeine. Die stad het in wese ʼn Griekse grondwet gehad. ʼn Raad (bestaande uit plaaslike aristokrate) en ʼn gimnasium vir die opvoeding van jong mense het die Griekse kultuur, godsdiens en spele bevorder. Die stad het ook sy eie magistrate gehad. Op ʼn stadium het dit ʼn bevolking van 200 000 gehad. Tessalonika het in 42 vC vir Octavius en Antonius teen Brutus en Cassius gesteun.

Tessalonika is een van die gemeentes wat tydens Paulus se tweede sendingreis gestig is (ongeveer in die jaar 50). Paulus volg hier sy bekende benadering: Soos dit Paulus se gewoonte was, het hy daarheen (die Joodse sinagoge) gegaan en op drie sabbatdae na mekaar uit die Skrif met die Jode geredeneer. Hy het die Skrif uitgelê (Handelinge 17:2 – 3).

Lukas beskryf die patroon van Paulus se besoek: aanvanklike belangstelling en ʼn positiewe reaksie onder Joodse en nie-Joodse simpatiseerders; Joodse teenstand;  burgerlike onrus;  Paulus en Silas verlaat Tessalonika in die donker!  Kort daarna skryf hy sy eerste brief aan die gemeente om hulle geestelik te versterk.

Tessalonika was egter nie net  ʼn florende handelstad nie. Dit was  ʼn stad vol afgode. Die mense wat tot bekering gekom het, moes hulle rug op al hierdie afgode draai. Die mense vertel self hoe julle ons ontvang het en hoe julle julle van die afgode tot God bekeer het en nou die lewende en ware God dien (1 Tessalonisense 1:9). Keiseraanbidding was algemeen, maar hulle het ook die Grieks-Romeinse afgode aanbid. Veral Dionusius is aanbid.

Paulus se winkel was waarskynlik in ʼn insula – woonkwartiere op die boonste vlakke en jou winkel op die grondvloer. Jy kon van die straat af in die winkel instap. Hierdie was natuurlik ʼn gebied waar baie mense rondbeweeg het. Paulus het toegang gehad tot die ambagsmanne wat daar gewerk het en die mense wat kom koop het. Dit was ʼn goeie plek om die evangelie te versprei.

Die gemeente groei as gevolg van Paulus se leierskap en Jason se gasvryheid. Dit bestaan meestal uit nie-Jode. Ambagsmanne en handearbeiders was sekerlik deel van die gemeente (4:11). Wie was Jason? Hy was waarskynlik bekend, want Lukas stel hom nie verder bekend nie – hy het geen bekendstelling nodig nie. Ons weet nie eers of hy ʼn Jood of nie was nie. Sy naam is Grieks, maar baie Jode het ook Griekse name gehad. Jason is die Griekse weergawe van Josua. Hy was waarskynlik ʼn ryk man, want  sy huis was groot genoeg om sulke byeenkomste te huisves.

Die gelowiges in Tessalonisense het in baie moeilike omstandighede … die woord aangeneem met ʼn blydskap wat van die Heilige Gees kom (1 Tessalonisense 1:6). Wie was hierdie mense wat die lewe so moeilik vir die vroeë Christene in Tessalonika gemaak het? Julle moes van julle eie volksgenote dieselfde behandeling verduur as wat die gelowiges in Judea onder die Jode moes ly. Dit is die Jode deur wie  die Here Jesus en die profete doodgemaak is en ons vervolg is (2:14 – 15).

Volgens Lukas het Paulus se sending gefokus op die sinagoge net drie sabbatdae geduur. Daarna het hulle na Jason se huis verskuif. Meeste kenners vermoed dat Paulus ʼn paar maande in Tessalonika gebly het. Uit 1 Tessalonisense 1:6 en 2:14 – 16 lei ons af dat Paulus se prediking veral nie-Jode getrek het. Dit lei tot Joodse teenstand en gegriefdheid.

[Ons weet nie soveel van Tessalonika nie, want die moderne stad beperk uitgrawings. Salonika is vandag ʼn florende moderne stad, die grootste in Griekeland naas Atene en die regeringsentrum van Noord-Griekeland.]

Outeur: Dr Coen Slabber

Darwinisme en Sosiale Darwinisme – Coen Slabber

[Hierdie is beslis nie ʼn poging om evolusie te verdedig nie. As wetenskaplike glo ek egter dat ons noukeurig in ons woordgebruik moet wees. Hierdie is ʼn poging om twee begrippe wat dikwels (verkeerdelik) bymekaar gegooi word, te onderskei. Hoekom juis nou? Richard Dawkins se nuwe boek The Greatest Show on Earth – The Evidence for Evolution het pas verskyn en is vinnig besig om op die topverkoperlyste te klim.]

In 1859 – 150 jaar gelede – publiseer Charles Darwin sy bekende boek The Origen of Species. In hierdie 150-jarige herdenking word daar baie oor evolusie geskryf. Die probleem is dat mense nie altyd seker is waaroor hulle skryf nie. Die vraag wat ek op die tafel sit, is: Is Darwinisme en sosiale Darwinisme dieselfde ding?

Darwinisme

Met sy boek het Darwin wetenskaplikes se verstaan van biologie radikaal verander. Wat hy gedoen het, is om ʼn voorstel te maak waarin hy ʼn meganisme beskryf vir die geleidelike verandering van spesies – natuurlike seleksie. Hierdie teorie van natuurlike seleksie staan as Darwinisme bekend. Deur hierdie teorie so sterk aan die naam van ʼn enkele wetenskaplike te koppel, mag mense laat glo dat ons  hier te doen het met ʼn kultus van ʼn enkele wetenskaplike wat slaafs deur ander nagevolg word. Dit is nie waar nie, want honderde wetenskaplikes het onafhanklik bydraes gemaak tot die moderne teorie van evolusie.

Toe Darwin die meganisme van natuurlike seleksie daargestel het, het hy nie die besonderhede van oorerwing verstaan nie. Gregor Mendel, ʼn priester, se eksperimente met ertjies was reeds aan die gang. Hy ontrafel die presiese manier waarop eienskappe oorgeërf word. Die sintese van hierdie twee teorieë – Mendel se genetika en Darwin se natuurlike seleksie – staan as Neo-Darwinisme bekend.

Darwinisme is ʼn wetenskaplike teorie wat geen melding van godsdiens maak nie. Dit mag egter onverenigbaar met sekere godsdienstige sienings wees. Darwinisme is onverenigbaar met enige godsdiens wat sê dat die wêreld 10 000 jaar oud is. Darwinisme mag godsdienstige implikasie hê alhoewel dit nie melding maak van geloof in God nie.

Voorstanders van Kreasionisme, Intelligente Ontwerp en die nuwe ateïste sê dat die aanvaarding van Darwinisme sinoniem met ateïsme is. Hulle glo dat Darwinisme onverenigbaar met enige godsdienstige wêreldsiening is.

Daar is egter baie wetenskaplikes wat glo dat Darwinisme ʼn korrekte wetenskap is – dit beskryf die metode wat God gekies het om die wêreld te skep. Volgens hulle is Darwinisme nie onverenigbaar met geloof in God nie.

Die einde van hierdie debat is lank nog nie in sig nie.

Sosiale Darwinisme

Hierdie is ʼn totaal ander konsep. Sosiale Darwinisme is die siening wat ontstaan as sekere evolusionêre konsepte op groepe in ʼn sosiale konteks toegepas word. Dit is die idee dat Darwin se teorie uitgebrei en op sosiale gebied toegepas kan word. In uiterste gevalle beteken dit diskriminasie teen mense wat nie in ʼn magsposisie is nie.

Een voorbeeld van sosiale Darwinisme is eugenetika (rasverbetering). Daar is ook beheerde voortplanting met die doel om die menseras te verander volgens een of ander visie. Die hele doel is om die menseras te verbeter. So word verpligte sterilisasie van mense wat as “onbevoeg” vir die samelewing beskou word, aanbeveel.

Regter Oliver Wendell Holmes, Jr, stel dit soos volg:

“It is better for all the world, if instead of waiting to execute degenerate offspring for crime, or to let them starve for their imbecility, society can prevent those who are manifestly unfit from continuing their kind.”

Die beredenering is: As mense deur natuurlike seleksie ontstaan het, is dit reg om teen mense wat “minder fiks” is, te diskrimineer.

Mense redeneer dat aanvaarding van Darwin se wetenskap ook aanvaarding van sosiale Darwinisme beteken. Hulle glo dan ook dat Darwin se idees  Adolf Hitler beïnvloed het. Daarmee ignoreer hulle dat die geskiedenis van die mens dikwels praat van uitwissing van rasse – reeds  lank voor Darwin.

Gevolgtrekking

Daar is ʼn duidelike verskil tussen Darwinisme en sosiale Darwinisme. Darwinisme is die wetenskaplike teorie van evolusie deur natuurlike seleksie wat later gekombineer is met Mendel se insette oor genetika. Wetenskaplikes wat evolusie ondersteun, sê dat evolusie die antwoord is op die vraag “Hoe”? God bly die antwoord op die vraag “Waarom”? Hulle glo dat God steeds die outeur van die proses is. Sosiale Darwinisme, daarenteen, is ʼn misleiding wat ontstaan het deur evolusionêre beginsels op die sosiale gebied toe te pas. Dit word deur geen Christen-wetenskaplike aanvaar nie.

Outeur: Dr coen Slabber

Geneeskunde in die Bybel (5) – Coen Slabber

Geneeshere

In die Bybel word dit baie duidelik gemaak dat God die groot Geneser is. Ons lees van dokters in die Ou Testament. Die eerste verwysing na dokters is Josef wat die Egiptiese dokters inroep om Jakob se lyk te balsem (Genesis 50:2).  Of hierdie werklik dokters was en of hulle net balsemkundiges was, is onseker.  Koning Asa het dokters se hulp gesoek vir sy voete (2 Kronieke 16:12).  Job beskryf sy vriende as kwaksalwers (13:3).  Jeremia vra: Is daar nie ʼn dokter nie? (8:22).  Jeremia sê sarkasties vir die Egiptenare: Jou baie medisynes help nie, jy word nie gesond nie (46:11).

Geneeshere as agente van God

In Die Wysheid van Ben Sirag lees ons: Vir dokters moet jy respek hê, want hulle het hulle talent by die Here gekry (38:1).  Ons kan dit amper as ʼn “modernisering” van die gewone Joodse siening van destyds beskou.  Hy sê ook: Dit is die Here wat medisyne uit die aarde gee; mense met insig sal nie op sulke medisyne neersien nie (vers 4).  Die gewone raad – bid en offers – bly egter steeds vir Ben Sirag belangrik (vers 9 – 11).  Aan die einde van hierdie gedeelte sê hy: Soms is ʼn mens se herstel in die hande van die dokters.  Hulle sal ook tot die Here bid en vra dat Hy hulle help om hulle pasiënte se pyn te verlig en hulle gesond te maak sodat hulle kan lewe. (vers 13 – 14). Mense wat sonde doen en nie gehoorsaam is aan die Een wat hulle gemaak het nie, behoort siek te word! (vers 15)  Hierdie boek is in die vroeë tweede eeu vC geskryf.  Hierdie gedeelte is waarskynlik aanduidend van die invloed wat die Griekse geneeskunde gehad het. (Die bekende Griekse geneesheer Hippocrates het in die vyfde eeu vC geleef.)  Beide Ben Sirag en later Josefus het geglo dat natuurlike substanse belangrik is vir die genesing van siekes.

Was Lukas ʼn geneesheer? Waarskynlik. Hy gebruik mediese terme wat Hippocrates en ander gebruik het, wat nie elders in die Bybel voorkom nie.  Hy gee ook aandag aan mediese besonderhede: die koors was hewig (4:38), die regterhand was gebreklik (6:6) en die sieke was reeds van geboorte af verlam (Handelinge 3:2).

Die NT houding teenoor geneeshere

In die tydperk van die NT het die Grieke reeds mediese skole in baie dele van die Grieks-Romeinse wêreld gevestig.  Die bekendstes was dié by Pergamos en Aleksandrië.  Hierdie mediese skole was meestal gekoppel aan heidense tempels. Uit opgrawings is ons bewus van verskeie chirurgiese instrumente wat destyds gebruik is.  Die woord geneesheer/dokter kom op verskeie plekke in die NT voor.  Lukas word spesifiek vermeld.  Paulus beskryf hom as: die dokter wat ek baie lief het (Kolossense 4:14).  Jesus sê: Dié wat gesond is, het nie ʼn dokter nodig nie, maar dié wat siek is (Matteus 9:12). Lukas haal nog ʼn spreekwoord wat Jesus gebruik het, aan: Geneesheer, genees jouself (Lukas 4:23).  Dokters kon nie alle siektes genees nie.  Vir die vrou met bloedvloeiing kon hulle maar min doen (Markus 5:26).  Jesus die Groot Geneesheer kon natuurlik genees waar dokters dit nie kon regkry nie.  Geneeshere was van hulp, maar die Bybel beklemtoon die belang van die geloofsgemeenskap en die ouderlinge in siekebediening.  Die ouderlinge moes vir die sieke bid en hom met olie salf.

Opsomming

In die Bybel kry ons hoofsaaklik ʼn negatiewe houding teenoor geneeshere en die geneeskunde.  Dit staan in teenstelling met die oortuiging dat dit God se bedoeling is dat mense gesond moet wees.  God genees of direk of deur gebruik te maak van agente – profete, Jesus, apostels en in enkele gevalle deur geneeshere.

Outeur: Dr Coen Slabber