Geneeskunde in die Bybel (4) – Coen Slabber

Jesus Christus en siekte

Dwarsdeur die evangelies lees ons van Jesus se genesende optredes.  Twee aspekte word beklemtoon:

1.            Die klem op sy rol as geneser; en

2.            Die belangstelling wat sy optrede van omstanders gekry het.

Kom ons kyk na ʼn paar aspekte van Jesus se rol as Geneser:

(a)    In hierdie genesingsverhale speel geloof ʼn belangrike rol – dit kan geloof van die sieke self wees of geloof van sy familie of vriende (die verlamde wat deur die dak neergelaat word).  Dit is Jaïrus se geloof in Jesus se vermoë om sy dogtertjie te genees wat deurslaggewend is (Markus 5:23); dit is die vrou met bloedvloeiing se geloof wat lei tot haar genesing (Markus 5:27 – 34).  In Gennesaret vra die mense of die siekes maar net aan die soom van sy klere kan raak (Markus 6:53 – 56).  Die vader van die seun wat epilepsie het, nader Jesus en spreek sy geloof uit: Ek glo … Help my tog in my ongeloof (Markus 9:14 – 27).  Jesus dryf die bose gees uit die seun. Die dissipels kon dit nie regkry nie, want hulle geloof was te min.  Ook Bartimeus se blindheid word genees omdat hy geglo het – hy het nie ophou skreeu na Jesus nie (Markus 10:52).  Dit is die Romeinse offisier se geloof wat daartoe lei dat sy slaaf gesond word (Lukas 7:9).

(b)   Twee interessante aspekte van Jesus se genesings is:

1.             In enkele gevalle stuur Jesus die geneesde om die voorgeskrewe reinigingsproses te ondergaan – die genesing van die melaatse (Lukas 5:12 – 16).

2.             Sy genesingswerk word gesien as ʼn oortreding van die sabbatswette se verbod op werk.  Jesus gee voorkeur aan die herstel van gesondheid selfs bo so ʼn sentrale wet van Israel.

(c)  Die Bron van Jesus se genesingskrag is God: En die Here het vir Jesus die krag gegee om mense gesond te maak (Lukas 5:17). Jesus dryf ook die bose geeste deur die Gees van God uit (Matteus 12:28).  Ons lees dat toe Jesus baie mense gesond gemaak het die mense die God van Israel geprys het (Matteus 15:31).  Met Eneas se genesing sê Petrus: Jesus Christus maak jou gesond (Handelinge 9:34).

(d)  Jesus se benadering tot siekte verskil van dié van die Ou Testament.  Hy het nie geoordeel nie; Hy het hulle menswaardig behandel; Hy was vol deernis vir hulle; Hy het hulle aangeraak, vertroos en genees; Hy het normaal met hulle gesels.  Jesus het blykbaar geglo dat siekte ʼn belemmering was wat mense verhoed het om die mense te wees waarvoor hulle geskep is.  Nadat Jesus ʼn vrou wat al 18 jaar gebreklik was, genees het, sê Hy dat sy deur die Satan gebind is (Lukas 13:16).  Sy genesing van ongeneeslike siektes was een van die bewyse dat Hy die Messias was.  Ek het gekom sodat hulle die lewe kan hê, en dit in oorvloed (Johannes 10:10).  Hy het nie siekte as straf vir sonde volledig onderskryf nie (Johannes 9:3).

(e)  Jesus was altyd bekommerd oor die hele mens en nie net die simptome van siekte nie.  Hy het dikwels eers die geestelike aspekte hanteer.  Sy gesprek met die Samaritaanse vrou by die put het gefokus op die basiese konflikte in haar persoonlikheid.  Vir Jesus is gesondheid meer as net die afwesigheid van fisiese en geestelike siektes – dit gaan oor die hele mens.

Genesing en wonderwerke

Daar word ʼn hele aantal wondergenesings in die Bybel beskryf.  God gebruik natuurlike siekteprosesse, maar die bonatuurlike is betrokke by wanneer hulle gebeur en by die genesing.  In die Ou Testament is die wonderwerke veral gegroepeer rondom die uittog en dan weer tydens die bediening van Elia en Elisa.  Die meeste van hierdie wonderwerke is natuurwonderwerke – minder as twaalf het met genesings te doen.

In die Nuwe Testament is ʼn groter gedeelte van die wonders genesings.  Van die 35 wondertekens wat Jesus gedoen het, was 26 genesings.  In ses gevalle is bose geeste uitgedryf.  Van die mense word duidelik per naam geïdentifiseer. Veral Lukas gee besonderhede.

Sommige het probeer om hierdie wonders op ʼn sielkundige basis te verduidelik – die mense se siektes was psigosomaties.  Dit kan glad nie verklaar hoe Jesus organiese siektes soos blindheid, bloedvloeiing, melaatsheid en selfs die dood genees het nie.

Opvallend is dat Jesus se genesings volledig en onmiddellik was.  Die enigste uitsondering is die man wie se sig in twee stadia teruggekeer het (Markus 8:22 – 25).  Ook belangrik is dat Jesus ʼn verskeidenheid siektes genees het en selfs siektes wat vandag moeilik of glad nie behandelbaar is nie.  Baie min van hierdie siekes sou spontaan gesond geword het.  Daar is geen bewyse van enige terugvalle nadat Jesus hulle genees het nie.

Geneeshere en aptekers en towery

Sommige mense, veral in sekere sektes en ekstremistiese charismatiese groepe, het verwysings na towenaars gelykgestel aan die moderne dokters en aptekers.

1.            In Handelinge 13:6 en 8 kry ons ʼn verwysing na die towenaar Barjesus (Grieks = Elimas). Hier word die Griekse woord magos, wat towenaar beteken, gebruik.  Dit het geen verband met geneeskunde nie.

2.            In Handelinge 8:11 lees ons van Simon wat die mense met sy toorkunste verstom het.  Hier word die Griekse woord mageia gebruik wat ook geen verband met geneeskunde het nie.

3.            in Openbaring 9:21 lees ons van towery. Hier word die Griekse woord pharmakeia gebruik.  Daar is ʼn verbintenis met van die woorde wat ons vandag steeds gebruik soos farmasie (= kennis van geneesmiddels en hulle bereiding – ʼn apteker) en farmakologie (= leer van die geneesmiddels).

4.            In Openbaring 21:8 en 22:15 lees ons van bedrieërs. In die King James Vertaling word die Griekse woord pharmakeus egter met sorcerers vertaal.  Hier is natuurlik weer ʼn verband met farmasie en farmakologie.

Beteken dit nou aptekers en dokters is towenaars?  Die Griekse stamwoord beteken inderdaad “iemand wat middels uitgee” of “vergiftiger” of “iemand wat dosisse uitgee”. Hierdie spesifieke towenaars was mense wat in staat was om “dosisse” voor te berei en uit te gee.  Die vraag is egter hoekom hulle dit uitgegee het. Dit was om visioene en hallusinasies te stimuleer en nie om genesing of verligting te bring nie.  Dit was reeds lank ʼn deel van heidense godsdienste om drankies uit te gee wat hallusinasies stimuleer.  Die idee was dat dit jou in aanraking sou bring met die geesteswêreld.  Om dus farmasie en farmakologie as iets soortgelyk te beskou net omdat daar ʼn ooreenkoms in die name is, is onsinnig.  Jy gaan tog nie na die geneesheer om jou in aanraking met die geesteswêreld te bring nie.

Bose geeste

Van die 26 mense wat deur Jesus genees is, was ses met bose geeste besete.  Min indien enige verwysing word in die Ou Testament gemaak na bose geeste.  In hierdie gevalle was daar dikwels ook fisiese simptome teenwoordig – blindheid, doofheid en stomheid, epilepsie.

Wat onderskei dit nou van gewone siektes?  Een van die onderskeidende tekens is dat die duiwel dikwels sulke persone as sy mondstuk gebruik.

Outeur: Dr Coen Slabber

Geneeskunde in die Bybel (3) – Coen Slabber

Nuwe Testamentiese tyd

In die tyd van die NT was die Griekse geneeskunde die dominante invloed in die gebied om die Middellandse See.  Geneeskunde was nog in sy primitiewe stadium, maar Hippocrates en ander Griekse geneeshere het die fondament vir die moderne geneeskunde gelê.

Hulle het deur noukeurige observasie probeer om ʼn rasionele basis vir die behandeling van siektes neer te lê.  Uit Markus 5:26 weet ons daar was dokters – die vrou met bloedvloeiing het onder hulle gely!  Die rabbi’s het bepaal dat daar ten miste een dokter in elke dorp moet wees.  Sommige rabbi’s het self geneeskunde beoefen. Jakobus sê dat as iemand siek is, moet daar vir hom gebid word.  Hy moet ook met olie gesalf word (Jakobus 5:14).  Implisiet in hierdie stelling is dat siekte die gevolg van sonde is en dat genesing aan vergifnis gekoppel word.

Die gawe van genesing

Paulus sê dat gesondmaking een van die genadegawes van die Gees van God is (1 Korintiërs 12:9).  Die implikasie is dat sekere gelowiges die spesiale vermoë ontvang het om mense op ʼn gereelde basis te genees.  Anders as die spreek in tale en profesie is gesondmaking vir Paulus ʼn feit van die Christelike leefwyse en word nêrens bespreek as ʼn pastorale bekommernis nie.

Die bron van siekte in die Bybel

Siekte is maar deel van ʼn breër konsep – die lyding van die mens.  Volgens die Bybel het siekte vyf bronne:

1.            God.  Alle mense van destyds het bonatuurlike gebeure aan verskillende gode en bose geeste toegeskryf.  Die Jode, omdat hulle monoteïsties was, het alles aan God toegeskryf.  God was verantwoordelik vir alles.  Hierdie selfde God was ook die bron van voorspoed en seëninge – soos gesondheid.  God kon dus siekte of gesondheid gee, maar met beide het Hy ʼn doel gehad.

Een doel van siekte was straf vir sonde.  Na Dawid se ongeoorloofde volkstelling gee God hom drie keuses.  Een daarvan was drie dae lank pes in jou land (2 Samuel 24:13). Daarom is dit nie verbasend dat toe God giftige slange stuur as straf vir hulle ongehoorsaamheid, hulle nie die slange doodmaak nie, maar teenoor God bely dat hulle ongehoorsaam aan Hom was (Num 21:4 – 9).  Melaatsheid was ʼn vernietigende siekte wat deur God gestuur is om mense wat sonde doen, te straf.  Hier dink ons aan Mirjam (Numeri 12) en Naäman (2 Konings 5:27).

God het ook siekte gestuur as bewys van sy mag of om mense te beskerm.  Die tien plae in Egipte is bewys van God se mag. Om Israel te beskerm het God 185 000 man van Sanherib se leër een aand in hulle kamp laat sterf (2 Konings 19:34 – 36).

2.            Satan.  Satan se vermoë om mense siek te maak, val binne die toelatende wil van God.  Hierdie beperkte vermoë van Satan blyk duidelik uit Job se geskiedenis (1:11).  Hierdie boodskap is ook duidelik in die Nuwe Testament.  Jesus sê dat die gebreklike vrou al agtien jaar lank deur die Satan gebind is (Lukas 13:16).  Satan se tyd was beperk – sy volkome vernietiging was verseker.  Min of meer 200 vC is die boek Tobit geskryf. Hy het blind geword toe die warm mis van mossies in sy oë geval het.  Geneeshere kon hom nie help nie (2:10).  Wat uiteindelik sy sig herstel het, was toe hy gal aan sy oë gesmeer het (11:8).  Net ʼn entjie vroeër word verduidelik hoe dit werk: Die hart en lewer (van ʼn vis) kan ʼn mens gebruik as ʼn duiwel of ʼn slegte gees iemand probleme gee (6:8).  Ons lees dat toe die duiwel die reuk van die vis se hart en lewer wat op die wierookkole gesit is, kry toe vlug hy tot in die boonste dele van Egipte.

3.            Sonde. Lyding is een van die gevolge van sonde.  Ons lees dat as jy nie luister na God en sy gebooie nie, sal Hy jou straf met onder andere tering, inflammasie en koorssiekte (Deuteronomium 28:22).  Nadat Jesus die man by die bad van Betesda genees het, sê Hy vir hom: Moet nou nie meer sonde doen nie (Johannes 5:14).

4.            Sondes van die voorouers.  Die bekendste voorbeeld is die dood van Dawid se seun as gevolg van sy sonde met Batseba. (2 Samuel 12:15).  Jesus se dissipels was bekend met hierdie konsep.  Daarom vra hulle vir Jesus of die man blind was as gevolg van sy eie of sy ouers se sonde (Johannes 9:2).  In die tien gebooie reken God die sondes van die vaders aan die kinders toe.

5.            Oortreding van die natuurwette.  Hierdie is ʼn belangrike beginsel, want dit beteken dat ʼn persoon verantwoordelik vir sy eie en sy gemeenskap se gesondheid is.  Hy is nie net ʼn passiewe slagoffer van bonatuurlike magte nie.  Daarom stel Moses ʼn uitgebreide gedragskode op wat dinge soos dieet, sabbatsonderhouding, higiëne in die kamp en geslagsverhoudings hanteer.  As hulle doen wat God hulle beveel het, dan sal hulle nie die siektes waarmee God vir Egipte getref het opdoen nie (Eksodus 15:26).  Hulle sou ook lank lewe (Spreuke 3:1 – 2).

Dit is onmoontlik om vas te stel of ʼn siekte die gevolg van natuurlike oorsake, God se optrede of Satan se planne was.  Miskien is almal in sekere gevalle teenwoordig. Waarvan ons wel seker kan wees, is dat God elke traan sal afdroog en dat daar geen pyn meer sal wees nie (Openbaring 21:4).

Profete as agente vir genesing

Elia het die weduwee van Sarfat se seuntjie uit die dood opgewek (1 Konings 17:8 – 23).  Net so genees Elisa vir Naäman van sy melaatsheid toe hy hom beveel om in die Jordaan te bad (2 Konings 5:1 – 14).  Beide die weduwee en Naäman bely dat daar net een God is – Jahweh.

Outeur: Dr Coen Slabber

Geneeskunde in die Bybel (2) – Coen Slabber

Die wette van Moses

Hierdie wette se doel was primêre reinheidswette – wat moet ek doen om seremonieel rein te wees – maar daar is van dié wette wat duidelik van openbare gesondheidsbelang is.

Van die primêre probleme van die openbare gesondheidsbeampte vandag is kontaminasie van water en kos, vullisverwydering, aansteeklike siektes en gesondheids-opvoeding.  Die wette van Moses bevat reëls vir besnydenis, vleis, kraam, velsiektes, kontaminasie deur afskeidings, die hantering van lyke, persoonlike higiëne en geslagsverhoudings.

ʼn Goeie voorbeeld van ʼn wet wat besliste gesondheidsvoordele inhou, is: As jy jou buite wil gaan ontlas, moet jy ʼn gat grawe met die stok en as jy klaar is, moet jy alles toekrap (Deuteronomium 23:13).  Hierdie maatreëls is natuurlik belangrik vir die voorkoming van siektes soos cholera en maagkoors.  Varkvleis wat nie reg gekook word nie, kan aanleiding tot triginose gee.  Hierdie siekte word veroorsaak deur haarwurmpies. Die larwes van hierdie wurms versprei deur die bloedstroom en vorm siste in veral die spiere.

Kosjer beteken “die regte kos, rein”. Dit beteken dus kos volgens die voorskrifte wat God self gegee het.  Hierdie voorskrifte kry ons in Levitikus 11. Daar was sekerlik gesondheidsvoordele in die koswette van destyds, maar die ware voordeel was dat die mens aan God gehoorsaam was as hy hierdie wette nakom.  God sou diegene seën. Hierdie is dus nie primêr gesondheidswette nie. Julle moet julle nie besoedel met een van die diere dat julle onrein word nie. Ek is die Here julle God. Wy julle aan my diens en wees heilig, want Ek is heilig (Levitikus 11:43 – 44).

Genesing en siekte as tekens van God se guns en straf

Dit is duidelik: God gee of herstel gesondheid vir dié wat gehoorsaam is, maar straf die ongehoorsames met siekte.  So sien ons dat die Here die farao en sy huis met swaar plae tref oor Sarai (Genesis 12:17).  Dit is duidelik dat God mense met siekte straf as hulle nie sy gebooie onderhou nie – al is dit nie doelbewus nie.

Daar was vir die Israeliete ʼn direkte verband tussen siekte en rituele onreinheid.  Ons sien dit veral duidelik as dit by melaatsheid kom (Levitikus 13 – 14). [In die Nuwe Afrikaanse Vertaling word melaatsheid in hierdie hoofstukke vervang met velsiektes.]  Die priester moes bevestig dat die persoon genees is.  Daarna moes ʼn versoenoffer gebring word.  Mirjam word melaats omdat sy haar op gelyke voet met Moses wou stel. Moses bid vir haar genesing wat dan ook binne sewe dae gebeur (Numeri 12).  Toe die Filistyne die ark buitgemaak het, het God hulle met pesswere getref (2 Samuel 5).  Jerobeam bied weerstand teen ʼn onbekende man van God uit Juda en toe hy sy hand uitsteek om die mense te beveel om die man te gryp, het sy hand styf geword – en hy kon dit nie weer terugtrek nie (1 Konings 13:3 – 5).  Hiskia het oënskynlik ʼn dodelike siekte. Hy bid tot die Here en word gesond (2 Konings 20:1 – 11).

Outeur: Dr Coen Slabber

Geneeskunde in die Bybel (1) – Coen Slabber

[Hierdie reeks artikels moet saam met twee vorige artikels oor Voorkomende Geneeskunde in die Bybelse tyd gelees word.]

In hierdie reeks artikels gaan ons na enkele aspekte van geneeskunde in die Bybel kyk. Volgens die Bybelse tradisie is genesing beskou as die werk van Jahweh en die mense wat deur Hom bemagtig is.

(a) Ou Testamentiese tyd

Die Hebreërs van die Ou Testamentiese tyd het maar min aandag aan geneeskunde gegee.  Dit is in teenstelling met hulle bure – Egipte en Mesopotamië.  Daar het mediese kennis ʼn belangrike rol gespeel.  In die biblioteek van die Assiriese koning Assurbanipal is 800 tablette wat met geneeskunde verband hou, gekry.  Dit is duidelik dat geneeskunde in Israel se buurlande op daardie stadium ʼn mengsel van godsdiens, waarsêery en demonologie (= die studie van demone) was.  Hulle aptekershandboek was uitgebrei en het sulke middels soos hondemis en menslike urine ingesluit.  Daar was selfs geneeshere wat chirurgiese operasies gedoen het.

Daar was ʼn interessante metode van diagnosering in Babilon. ʼn Dier is doodgemaak en geslag.  Daarna is die lewer van hierdie dier vergelyk met ʼn kleimodel van die lewer van ʼn gesonde dier.  Die verskille tussen die twee lewers is dan gebruik om die pasiënt se toestand te diagnoseer.  Ons lees hiervan in Esegiël 21:21 waar die koning van Babel by ʼn kruispad staan en hy na ʼn teken soek.  Onder andere skud hy die pyle en raadpleeg hy die afgodsbeeldjies en hy kyk na ʼn dier se lewer.

Geneeskunde in Egipte was meer gevorderd as in Mesopotamië.  In Egipte het dit berus op logika en observasie.  In papirusse word dinge soos frakture, ontwrigtings, wonde, gewasse en sere bespreek.  Hulle het reeds steke, pleisters en selfs kauterisasie gebruik.  [Kauterisasie = om die vel of wond te brand om bloeding te stop of om infeksie te voorkom.] By hulle was klismas (enema) ʼn baie gewilde vorm van behandeling. [ Dit is nie so vergesog nie. Hoeveel van ons ouer mense onthou nie nog hoe ons sisteem skoongemaak is met kasterolie voor ons met vakansie gegaan het nie!] Hulle het ook heelwat “geneesmiddels” gebruik – van kasterolie tot diervet tot warm sand.  Die Egiptenare was ook kundiges op die gebied van balsem.  Ons lees dat Josef die dokters in sy diens beveel het om die lyk van sy pa te balsem (Genesis 50:2).

Die Jode van die OT se siening van siekte het radikaal verskil van dié van hulle heidense bure.  Hulle het nie in al die bygelowe en afgode geglo nie.  Die Jode het siekte as God se oordeel gesien. So lees ons in Deuteronomium 28:22: Die Here sal jou tref met tering, inflammasie en koorssiekte. Genesing was dan ook die werk van die Here: Dit is Hy … wat al my siekte genees (Psalm 103:3).  Geen wonder dat Asa se vertroue op dokters nie goed beoordeel word nie.  Hy het ʼn ernstige siekte aan sy voete opgedoen, maar selfs in dié siekte het hy nie die Here geraadpleeg nie, wel die dokters (2 Kronieke 16:12).  Alhoewel daar dokters in Israel was, was geneeskunde nie so ver ontwikkel soos in sy buurlande nie.

Die belangrikste bydrae wat die Jode tot geneeskunde gemaak het, was die higiëniese maatreëls wat ons veral in Levitikus 11 – 15 kry.  Hierdie maatreëls het primêr ʼn godsdienstige betekenis gehad, maar hulle het ook die fisiese welstand en algemene gesondheid van die mense bevorder.  Die rol van die priester in Israel was om te bepaal watter toestande die persoon seremonieel onrein maak.  Daar is geen aanduiding in die Bybel dat priesters siektes behandel het nie.  In baie ander kulture was die priester ook die dokter.

God as Geneser is ʼn sentrale aspek van God se verhouding met sy verbondsmense. Reeds in Genesis 20 lees ons van Abraham wat vir Abimelek bedrieg het deur te sê dat Sara sy suster is.  Abraham bid tot God om nie vir Abimelek te straf vir hierdie sonde wat hy onwetend gedoen het nie.  Ons lees dat God vir Abimelek, sy vrou en sy slavinne genees het van hulle onvrugbaarheid (vers 17).  Na die verlossing uit Egipte en die deurtog deur die Rietsee sê God vir Israel dat as hulle sy gebooie onderhou Hy hulle sal bewaar van die siektes wat Egipte getref het, want dit is Ek, die Here, wat julle gesond hou (Eksodus 15:26).  In Moses se lied verklaar God: Ek maak siek en Ek maak gesond (Deuteronomium 32:39).

Ons kry presies dieselfde in Job 5:18: Dit is Hy wat wonde toedien, maar Hy verbind hulle weer, wat seer slaan, maar Hy maak weer met sy eie hand gesond.  Psalm 30:3: Here, my God, ek het na U geroep om hulp en U het my gesond gemaak. Soortgelyk in Psalm 41:5.  Soms word genesing en vergifnis gekoppel: Dit is Hy wat al my sonde vergewe, wat al my siekte genees (Psalm 103:3). Soms word dit gekoppel aan naderende vernietiging: Hy het hulle bevry van hulle ellende. Hy het hulle met ʼn enkele woord gesond gemaak (Psalm 107:19 – 20).

Dit is egter veral in die profete-boeke waar God se rol as geneser sterk na vore kom.  In Jesaja is daar herhaalde oproepe op Israel om na God terug te keer en genees te word (6:10; 19:22; 30:26). Hiskia pleit by die Here: maak my tog gesond, herstel my (Jesaja 38:16).  God het dus hierdie dubbele rol: Hy sal straf en genees (Jesaja 19:22; 57:18 – 19).  In Jesaja 53:5 is dit die lyding van God se dienaar wat genesing bring: deur sy wonde het daar vir ons genesing gekom.  Jeremia betreur blykbaar die afwesigheid van ʼn dokter: Is daar nie ʼn dokter nie? (8:22). Later bevestig hy egter dat dit God is wat genees: Ek sal jou gesond maak, jou wonde genees, sê die Here (30:17; ook in 33:6).

Hierdie beeld van God as geneser kry ons uit ʼn ander perspektief as Esegiël vir Israel teregwys: Julle het nie die swakkes gehelp nie, julle het nie die siekes gedokter nie, julle het nie die wonde van dié wat seergekry het, versorg nie (34:4). In vs. 16 sê God dan dat Hy self hierdie taak sal verrig.  Ons kry presies dieselfde teregwysing in Sagaria 11:15 – 17.  Dit is baie duidelik: in die OT is Jahweh die geneser.

Outeur: Dr Coen Slabber