17:26 In die teks word voortgebou op die Bybelse geskiedenis van God se skeppingswerk in vers 25.  ‘Uit een (mens) het Hy elke nasie (éthnos) van die mensdom gemaak om op die hele aangesig van die aarde te woon nadat Hy die voorgeskrewe tye (kairoi geleenthede vir spesifieke gebeure; tydperke; eras) en die grense van hulle woonplekke toegeken het (orízō ’n taak/funksie toeken; ’n definitiewe besluit neem). Reeds met die skeiding van die waters en die droë land is begin met die toeken van die aarde as die mens se woonplek (Gen 1:10; Ps 104:9). In Genesis 10 word van die verspreiding van die nasies vertel – Jafet se nageslag het tot in Griekeland gaan woon (Gen 10:4); Deutr 32:8 ‘Toe die Allerhoogste vir die nasies hulle besittings gegee het, toe Hy die mense in volke opgedeel het, het Hy vir hulle hulle grense bepaal.’ Gen 11:8: Die Here het hulle verstrooi oor die hele aarde. Ook die tydperke van ’n nasie se kom en gaan is deur die Here aan elkeen toegeken (Job 12:23 ‘Hy maak nasies groot en vernietig hulle; laat hulle uitbrei en tot niet gaan). Jes 41:4: Wie het die verloop van dinge van die begin af bepaal?

Vir die heidense Grieke wat dikwels hulle afgod verbind het aan ’n spesifieke gebied, ’n stad of ’n land, sê Paulus dat daar een Skepper-God is wat oor al die gebiede en nasies op die aarde regeer. Die stad Athene het ook sy tyd van hoogbloei gehad en het beleef hoe hulle tyd uitgeloop het en ander stede, soos Sparta, en ander lande, soos Rome, oor hulle begin heers het. Die gebiede en tye, sê Paulus, word ook deur die Skepper-God bepaal.

17:27 In Grieks is verse 26-27 een sin met een hoofwerkwoord in vers 26 ‘Uit een mens het Hy elke nasie gemaak…’ (gevolg deur al die byvoegings oor hulle gebiede en tye). Dit het God gedoen ‘met die doel dat hulle God sal soek, deur (soos ’n blinde) soekend na Hom rond te voel om Hom moontlik te vind’ – die werkwoord psêlafáō  ‘aanraak, voel of probeer vind, is in die optatief (wensende wys) wat ’n vervulbare wens uitdruk.

Vir Paulus is dit egter nie ’n filosofiese of rasionele soeke na God soos vir die Griekse wysgere nie, maar die verlange van die hele mens na ’n persoonlike verhouding met God. Jakobus het reeds in Hand 15:17 vir Amos aangehaal dat die Here sal kom ‘sodat die res van die mensdom, ja al die nasies, God kan soek.’ Paulus haal Jesaja 65:1 aan waar die Here sê ‘Ek is gevind deur diegene wat nie na My gesoek het nie .’  Om God te vind is die sin van menswees; ook deur aanraking. So het die hele skare Jesus probeer aanraak vir genesing deur sy krag (Luk 6:19); het die vrou wat aan bloedvloeiing gely het die soom van Jesus se kleed aangeraak vir haar genesing deur sy krag (Luk 8:44,6) en het die opgestane Jesus sy dissipels genooi om aan Hom te vat, Luk 24:39). God het die mens gemaak om Hom te soek. Dit is die doel en sin van die lewe vir die mens.

‘Want Hy is nie ver van elkeen van ons nie.’ Die naam Jahweh, ‘Die Ek is,’  wat 6 823 keer in die Ou Testament voorkom vir die God van die verbond met Israel, beteken dat Hy teenwoordig is; Ps 145:18: ‘Die Here is naby almal wat Hom aanroep, almal wat Hom in waarheid aanroep.’ Die Here is naby en ver van ons af, (Jer 23:23-24: ‘Ek is nie ’n God wat net naby is nie, sê die Here, Ek is ’n God wat ook ver weg is…Ek is oral, in die hemel en op die aarde’ -’n oneindige afstand en ’n oneindige gemeenskap. In Jesus het Hy so naby ons gekom dat Hy sigbaar en tasbaar geword het, ja, Christus in ons (Gal 2:20) is nader aan ons as wat een mens aan ’n ander kan kom.

17:28 ‘Want in/deur Hom(Griekse en verwys na ‘in, in noue gemeenskap met, deur’) leef ons (dzáō lewe in die sin van dat Hy die lewe aan ons gee), beweeg ons (kinéō beweeg, kom, gaan) en bestaan ons (eimí om te bestaan of om te wees – met sekere karaktertrekke). Dat die mens in God leef was nie ’n onbekende begrip vir Paulus se gehoor nie (Die Griekse wysgeer Epimenides uit die 6e eeu v.C. het dit reeds gesê. Die Romeinse wysgeer Seneca (1-65 n.C.) het gesê: ‘God is naby jou, met jou en in jou daarom moet jy hom in jou diepste wese vereer.’ Die panteïstiese mistiek het gesê ‘God is in alles en alles is in God.’ Die Grieke het dit op Zeus van toepassing gemaak. Paulus praat egter van die God van die Bybel. Job 12:10: ‘God het al wat lewe in sy mag, die asem van elke mens.’ In Kolossense 1:16-17 sê Paulus:  ‘alles is in Christus geskep…deur Hom en tot Hom…en in Hom hang alles saam;’  en in Romeine 11:36 ‘Want uit God en deur Hom en tot Hom is alle dinge.’ God het met elke mens ’n doel dat die mens Hom sal soek om sy wil te doen. Hy voorsien ook wat nodig is vir die soektog, in Hom beweeg ons. In Ps 32 sê Dawid: ‘My tye is in sy hand.’ Hy reël my dag se program. Om tot en vir Hom te lewe is die doel en sin van die mens se lewe. Jesaja 40:11 sê: Soos ’n herder versorg Hy sy kudde, dra Hy die lammers aan sy bors  en sorg vir die lammerooie. Jes 40:29 ‘Hy gee die vermoeides krag.’

Sommige van die Griekse digters het gesê:  ‘Ons is ook van sy (génos) nageslag/kinders’ – waarskynlik verwys Paulus na die digter Aratus (315-240 v.C.) wat dit sou gesê het. Die gedagte kom ook voor in die Zeusgedig van die Stoïsynse leier Kleanthes (320-230 v.C), Zeno se opvolger. Die Grieke het Zeus beskou as die vader van alle gode en mense. Daarom het hulle die mens vergoddelik. Paulus wil hulle wys dat ’n volk wie se digters en wysgere so ’n diepe insig in die godheid het, moet hulleself nie so verlaag tot aanbidding van afgode en afgodsbeelde nie (Hand 17:16), of tot ’n minderwaardige begrip van ’n god wat deur mensehande bedien word asof hy aan iets behoefte sou hê (Hand 17:25). As die geslag van God moet hulle tot kennis kom van die een God wat bo alle mense en dinge verhewe is en aan almal lewe, asem en alles gee (Hand 17:25). Paulus verstaan dit in die sin van Genesis 1:27 dat die mens na die beeld van God geskep is, wat sy asem in die mens se neus geblaas het (Gen 2:7). Efesiërs 4:6 sê ‘Daar is een God en Vader van almal, wat oor almal en in almal is;’ Ef 3:15: ‘..die Vader van wie elke geslag in die hemel en op die aarde sy naam ontvang.’  Paulus beklemtoon egter in sy briewe dat die kindskap van God in verbondenheid met Christus slegs aan die gelowiges geskenk word: Galasiërs 4:5 God het sy Seun gestuur…sodat ons as sy kinders aangeneem kan word.’ In 1 Kor 8:5-6 sê hy: ‘Al is daar sogenaamde gode in die hemel of op die aarde, en net so baie ‘gode’ en baie ‘here,’ vir ons is daar egter één God, die Vader, uit wie alles is en ons vir Hom, en één Here, Jesus Christus, deur wie alles is en ons deur Hom.’  In Romeine 8:14-17 sê Paulus dat die Heilige Gees in ons gelowiges woon om ons aan die Seun van God te verbind sodat ons deur ons band aan Christus kinders van God word.

Skrywer:  Prof Francois Malan

17:22 Paulus het, soos ’n Griekse redenaar, in die middel van die Areopagus gaan staan. Paulus staan voor die Atheners wat na sy nuwe vreemde leer kom luister. Die toespraak/preek van Paulus is stilisties fyn opgebou met ’n aanknoping by sy gehoor se godsdienstigheid, wat ook die tema van sy rede is. Die ‘onbekende God’ is die hoofdeel van sy preek, met drie motiewe: 1 God is die Here van die skepping; 2 die mens is God se skepping; 3 God en mens is eie familie, daarom is afgodsbeelde sinloos. Die slot is ’n oproep tot bekering, met aankondiging van die komende oordeel en die verkondiging van die opstanding van Jesus. Hierdie rede bevat ’n ryk woordeskat vol Griekse stilistiese kunsvorms soos alliterasie, woorde met dieselfde klank, opeenhoping van woorde met dieselfde stam. Griekse filosofie word ingespan met ’n paar Ou Testamentiese klanke, Joodse gedagtes word vervleg met stoïsynse vorms om ’n Bybelse getuienis aan die Griekse denkers te lewer. Die Bybelse basis vir Paulus se preek is Jesaja 40-42 wat aan die einde van die ballingskap geskryf is rondom 500 v.C. Daar gaan dit om die onbekende Skepper God vir wie niemand kan peil nie (40:12-18,26,28; 42:5), wat aan al die mense op die aarde die asem gee, die lewe aan alles wat op die aarde beweeg (42:5), oor sy Dienaar wat hier is om ons te kom verlos (40:9-11; 41 42:1-4) en oor die dwaasheid van die afgodsdiens aan mensgemaakte beelde (40:19-20; 41:7,22-24,28-29; 42:8,17), oor die oordeel (41:1-4; 42:25), die oproep tot bekering (40:1-2,31; 42:10,18). 

Die aanknoping by sy gehoor is ‘n lofprysing van hulle: ‘Atheners, ek het gesien (theōréō met volgehoue aandag waargeneem) dat julle in alle opsigte baie godsdienstig is’ (deisideimonesterous die vergrotende trap van die woord met die stam deimōn wat ’n demoon of ’n god of die siel van’ n mens kan aandui. Die woord word gebruik vir godsdienstigheid maar ook vir bygelowigheid). Die digter Sophocles (496-406 v.C.) het dit reeds van die Atheners gesê, maar hy het die woord theosebestátos ‘uiters godsdienstig’ gebruik met theos ‘god’ as stam en in die oortreffende trap. Hy het gesê hulle oortref alle volke met hulle eerbewyse aan die gode. Paulus gebruik die woord in ’n positiewe sin vir die Griekse oor, maar vir ’n Joodse oor sou die deimón daarin na afgode ruik. Paulus het hulle godsdienstigheid gesien in hulle baie afgodsbeelde en tempels, wat hulle toewyding aan hulle gode bewys, iets waaroor hy eintlik verontwaardig was (17:16).

17:23 ‘Want soos ek deurgegaan het en julle tempels en beelde deeglik deurgekyk het…’ (Deeglik deurkyk, anatheōréō, van naby bekyk en diep nagedink oor die implikasies daarvan. tempels en beelde, sebásmata, kan verwys na die plekke van aanbidding of na die voorwerpe van aanbidding) ‘…het ek ’n altaar (bōmós ’n altaar op ’n voetstuk) gekry waarop geskryf is (perfektum, nog duidelik leesbaar en daarom waarskynlik gegraveer): “Aan ’n onbekende god.”

Die opskrif bewys die ongewone godsdienstigheid van die Atheners. Hulle onkunde omtrent die onbekende god roep om ’n boodskap van ’n god wat vir hulle vreemd en nuut is. Die opskrif op hulle altaar is ’n uitnodiging aan die prediker wat dit as sy ‘skrifbewys’ vir die Atheners voorhou.

‘Wat julle onwetend aanbid, is wat ek aan julle verkondig.’  Paulus beroep hom op die Atheners se bewustheid van hulle onkunde, hulle insig dat hulle dié God van hulle opskrif nie ken nie, hoewel hulle dit nie so sien nie. Hulle meen hulle vereer hom met die altaar wat hulle aan hom opgedra het. Die opskrif is ironies ’n kritiek op die Atheners se trots oor hulle filosofiese kennis, wat die ware God nie ken nie, maar vir gelowiges is dit die heel belangrikste kennis. Eintlik is dit ’n aanklag teen die hele heidense wêreld wat God nie ken nie. Ten spyte daarvan dat Hy daagliks sy goedheid openbaar om reën en kos te gee (Hand 14:17), openbaar Hy Hom ook aan alle mense in sy skeppingswerke (Rom 1:19-20). Paulus antwoord op hulle verlange na kennis. Hy begin by hulle geloof in ’n onpersoonlike god – ‘wat julle aanbid,’ (Griekse onsydige vorm van ‘wat’). In die volgende verse vertel hy vir hulle van die lewende God wat die Skepper en Regter is van alle mense. 

17:24 ‘Die God wat die wêreld (kósmos heelal, geskape wêreld) gemaak het en alles daarin (son, maan, sterre, water, grond, berge, mense, diere, plante), Hy wat die Here is (kúrios, Eienaar en Heerser) van die hemel en die aarde, woon nie in handgemaakte tempels nie.’  Nou praat Paulus nie meer van godsdienstigheid nie, maar van die God van die Bybel, Skepper, Onderhouer en Heer oor die Skepping. Paulus se preek by die heidene begin met ’n geloofsartikel oor God en sy eerste gebod in Eksodus 20, met die prysformule wat dikwels in die Ou Testament voorkom, bv. Jesaja 42. Paulus gee daaraan ’n Hellenistiese kleur deurdat hy met die kósmos begin. Die woord wat orde, sieraad, skoonheid beteken is eerste deur Pythagoras, die Griekse wiskundige en wysgeer (ongeveer 580-500 v.C.) gebruik in die betekenis van wêreldorde of heelal in teenstelling met chaos, wat wanorde en woestheid beteken. Die kósmos het ’n debatspunt van die wysgere geword. Daarna praat Paulus van die hemel en die aarde, wat eintlik eerste geskape is, voor die mens (vgl. Jes 42:5). Die Maker en Heer van die heelal kan tog nie in ’n mensgemaakte tempel woon nie. Dit het Salomo van sy tempel gesê (1 Kon 8:27) en ook verskeie Griekse filosowe. Daarmee word alle tempels as onwaardig vir die Maker en Heer van die heelal verklaar (soos Stephanus in Hand 7:48-50 ten aanhore van Saulus getuig het met verwysing na Jesaja 66:1-2).

17:25 Na die polemiek teen die tempel volg die bestryding van die offerdiens. God wat alles gemaak het, het geen behoefte aan iets waarmee mense-hande vir Hom kan bedien of versorg nie (therapeúō om iemand te help met nederige werkies, of: om iemand te kan genees). Die kultus, die verering van God, was gesien as die versorging van die gode. Dit was orals in Athene te sien. Die dwaasheid van die heidene se kultus het die profete lank voor Paulus al ingesien (Jes 46:1 wys na gode wat rondgedra word; Jes 57:6. julle bring drankoffers en graanoffers vir julle afgodsbeelde; Jer 10:5 hulle moet gedra word want hulle kan nie loop nie). Griekse en Romeinse skrywers soos Xenophon (430-345 v.C.) en die Stoïsyn Seneca (1-65 n.C.), Paulus se tydgenoot, het ook die dwaasheid van die kultus uitgewys, omdat God niks nodig het nie. In Ps 50:10-13 sê die Here, die diere op duisende heuwels behoort aan Hom, en die voëls op die berge, en die insekte van die veld. Hy het geen behoefte aan offers nie. God het niks nodig nie! Dit word gestaaf deur die volgende sin:

Hy, God wat alles skep, onderhou en besit, gee aan almal lewe en asem en alles wat hulle nodig het. zōê ‘lewe’ en pnoê ‘asem’ klink in Grieks eners. Die Grieke het gedink die naam van hulle hoofgod, Zeus, kom van die stam zōê lewe.’ Daarmee stem die Hebreeuse êyê ‘Ek is’ vir Jahweh, ‘Die Ek is,’ in Eks 3:14 tot ’n mate saam. Maar Zeus is nie ‘die lewende,’  ‘die lewensasem’ van alles wat geskep is nie. Die God van die Bybel het die lewensasem in die eerste mens se neus geblaas (Gen 2:7) en vorm elke kind in die moederskoot (Ps 139:13-16). Paulus gebruik Bybelse terme en deur sy gebruik van Griekse woordspel en aanknopingspunte probeer hy sy gehoor lei na die God van die Bybel. ‘En alles anders (wat God se skepsels nodig het) word bygevoeg vir balans met die byvoeging by die skepping ‘en alles wat daarin is’ in vers 24. God skep alles en gee alles. Alles is sy geskenk.  Daarmee word nie alle tempeldiens en offers afgewys nie, maar die do ut des-gedagte teenoor God: ‘gee aan God sodat God aan jou gee.’ Terwyl God in niks van ons afhanklik is nie, is ons vir alles van Hom afhanklik, tot vir ons lewe en ons asem (Jes 42:5). Daarom is ons vir alles op Hom aangewys. Dit word in die volgende verse verder uitgewerk.

Skrywer:  Prof Francois Malan

17:10  Die hele gemeente wat daardie aand bymekaargekom het, het vir Paulus en Silas dadelik na Berea, suid-wes van Thessalonika, gestuur. Deur die nag het hulle die ongeveer 90 kilometer oor die berge begin aflê. Of die gemeente hulle te perd of te voet op die pad wat die noordelike Masedonië met die suidelike Griekeland verbind, weggestuur het, word nie gesê nie. Hulle moes Thessalonika net onmiddellik verlaat.

Met hulle aankoms in die stad Berea het Paulus en Silas na die Joodse sinagoge gegaan. Al het die Jode in Thessalonika hulle weggejaag, begin Paulus-hulle weer in Berea om die evangelie, die goeie nuus oor Jesus, eerste aan die Jode te bring. Berea is nie vir hulle ’n toevlugsoord waarheen hulle gevlug het nie, maar ’n nuwe geleentheid vir verkondiging van Jesus as God se Seun wat Hy as Verlosser vir die wêreld gegee het (Joh 3:16; vgl. Hand 17:2-3).

17:11 Die Jode van Berea was meer ontvanklik vir die woord van die Here as die Jode van Thessalonika (eugenésteroi oorspronklik: van beter geboorte, wat later ‘meer ontvanklik’ – ‘open-minded’ geword het). Hulle het die woord met alle gretigheid ontvang en elke dag die Skrifte ondersoek om te sien of die dinge so is. Hulle het elke dag die Skrifte bestudeer om te sien of dit wat Paulus sê ooreenstem met wat die Skrifte sê. Die Jode het nie slegs op die Sabbat byeengekom nie, maar blykbaar daagliks. Dit was vir Paulus-hulle ’n heel ander gesindheid as die Jode in Thessalonika, ’n vars briesie wat die Here bewerk het om hulle te laaf na hulle vlug uit Thessalonika. 

17:12 Baie van hulle het in Jesus as die Woord van God geglo en ook ’n aansienlike getal van die vername Griekse vroue en mans. Dit is nie duidelik of die Grieke reeds godvresendes was, en of hulle uit die Griekse heidendom tot geloof in Jesus gekom het nie. Die gemeente het later ’n aansienlike bydrae gelewer tot Paulus se kollekte vir die armes in Jerusalem, sodat hulle vir Sopater saam met Paulus met die kollekte na Jerusalem gestuur het (Hand 20:4).

17:13 Toe die Jode in Thessalonika egter hoor dat Paulus die woord van God ook in Berea verkondig, het van hulle na Berea toe gegaan. Soos die Jode uit Antiogië eers in Ikonium en daarna saam die skare in Listra gaan ompraat het (Hand 14:19) het Thessalonika se Jode ook die skare in Berea teen Paulus kom opsweep en ’n oproer in Berea veroorsaak soos in Thessalonika (17:5). In Thessalonika het hulle Paulus-hulle beskuldig dat hulle die hele wêreld in opstand teen die Romeinse regering bring (17:6). Hulle beskou dit as hulle plig om die verkondiging van die evangelie van Jesus orals met oproere uit te wis. Dit begin telkens as hulle jaloers word (13:45; 17:5) en gekrenk word oor hoe vinnig die evangelie in die stad versprei. Die jaloesie in hulle harte motiveer die geweld teen Jesus se dienaars.

17:14 ‘Die broers…’  Deur die werking van die Heilige Gees het daar reeds ’n gemeente ontstaan uit die Jode wat die Skrifte so ernstig bestudeer het om Paulus se boodskappe te toets en die groot groep Griekse vroue en mans wat almal tot geloof in Jesus gekom het. Toe die oproer begin besluit die gemeente dadelik om Paulus ver weg te stuur, buite bereik van die Jode van Thessalonika. ’n Paar van die gemeentelede begelei hom na die Adriatiese see toe om ’n skip te kry om hom uit Masedonië weg te neem. Die visioen van die Masedoniese man, wat om hulp kom vra het, is vervul deur die drie gemeentes wat Paulus telkens gedwonge agtergelaat het, in Filippi op versoek van die magistrate, in Thessalonika deur die borggeld wat die gelowiges moes betaal as versekering dat Paulus-hulle die stad verlaat, en in Berea waar ’n volgende oproer deur die Jode van Thessalonika georganiseer is. Paulus se reisgenote en helpers, Silas en Timotheus, bly in Berea agter om die gemeente op te bou. Van Timotheus is daar laas in Listra gehoor dat hy saam met Paulus begin reis het (Hand 16:1-5). 

17:15 Die paar gelowiges uit Berea wat vir Paulus vergesel het see toe, het tot in Athene by hom gebly. Athene is ongeveer 350 km van Berea af. Hulle het waarskynlik per skip daarheen gevaar. Die gemeente wou seker maak Paulus kom veilig weg uit Masedonië waar die Jode sy bloed soek. Die gemeentelede wat hom vergesel het gaan terug na Berea met ’n boodskap van Paulus dat Silas en Timotheus so gou as moontlik na hom in Athene moet kom.

Volgens 1 Thess 3:1 het Paulus ’n ruk na hulle aankoms in Athene vir Timotheus teruggestuur na Thessalonika om hulle in hulle geloof te gaan versterk en te bemoedig om nie deur hulle beproewinge van koers af gebring te word nie.

1 Thess 2:14 vertel dat die gelowiges in Thessalonika onder hulle eie mense gely het. Silas is blykbaar saam met Timotheus na Masedonië toe gestuur, waarskynlik na Filippi (vgl. Hand 18:5). Toe Silas en Timotheus terugkeer na Paulus, het hy al van Athene af na Korinthe vertrek om daar te begin werk. Timotheus bring toe goeie nuus oor die geloof van die Thessalonisense. Daarop skryf Paulus 1 Thessalonisense, wat hy waarskynlik saam met Timotheus na hulle toe stuur (vgl. 1 Thess 1:1). Nadat Timotheus weer terug is in Korinthe, word hy later moontlik vir ’n derde keer Thessalonika toe gestuur met 2 Thessalonisense.

Skrywer: Prof Francois Malan

16:24 Die tronkbewaarder kom die magistrate se opdrag na met dubbele sekerheid, asof hulle gevaarlike gevangenes is. Hy vat hulle, gooi hulle in die heel binneste deel van die tronk waaruit hulle nie maklik kon ontsnap nie, omdat hulle by al die ander selle en wagte sou moes verbykom. Hy sit elkeen in ’n Romeinse voetblok met hulle bene tussen twee swaar houtblokke op mekaar, met twee gate wyd uitmekaar om die prisonier wydsbeen te laat sit om ontsnapping te voorkom, hom te pynig en uit die slaap te hou. So was die Romeinse sekuriteitselsel in die tronk. Soms het die Romeine ook die prisonier se arms en nek in blokke gesit. Die binneste sel het ook geen venster gehad nie en dit was pikdonker daarin (soos in die ‘Donker Gat’ in die kasteel in Kaapstad, wat die VOC in 1698 in die Katzenellenbogen-bastion laat inbou het).

16:25 In die donker, met hulle bebloede liggame in die blok, kla Paulus en Silas nie, maar sing middernag nog lofliedere tot eer van die Here as hulle dank aan Christus dat hulle in Filippi se hof en tronk kon ly. Aan die Filippense skryf Paulus later in Flp 1:29 ‘om vir Christus te ly is ’n gawe van God’ en in Flp 4:4 ‘Verbly julle altyd in die Here! Ek sê weer: ‘Verbly julle!’ In Romeine 8:17 sê Paulus: ‘As ons saam met Christus ly, sal ons ook saam met Hom verheerlik word.’ Vir die Kolossense (1:24) het Paulus gesê: ‘Ek is bly oor die lyding wat ek om julle ontwil verduur.’ Vir die Thessalonisense (1 Thess 1:5) sê Paulus hulle is waardig geag om vir die koninkryk van God te ly, vgl. ook 1 Petr 4:13: ‘wees bly namate julle deel het aan die lyding van Christus;’ 1 Petr. 4:16 ‘as iemand ly omdat hy ’n Christen is, moet hy hom nie skaam nie, maar God verheerlik op grond van hierdie Naam.’ Die Here het reeds aan Ananias gesê Hy sal nog aan Saulus toon hoeveel hy ter wille van sy Naam moet ly (Hand 9:16).’ Letterlik staan hier in Hand 16:25 ‘hulle was bidders wat besig was om tot God te sing.’ Hulle lofliedere was hulle dankgebede tot God vir die geleentheid om vir Hom en saam met Hom te ly. Hulle het hulle lyding vir Christus as ’n voorreg beskou. In 2 Kor 11:23,30 spog Paulus dat hy meer dikwels in die tronk was as die sogenaamde super apostels, en uitermate geslaan is…want as daar geroem word, sal hy oor sy swakhede roem. 

Die ander gevangenes luister na die apostels en word so getuies van die verband tussen die lof aan God en die aardbewing wat daarop volg as die antwoord van die Here.

16:26 Skielik gebeur die onverwagte: terwyl die apostels hulle dank uitsing om die Here te prys, is daar ’n geweldige aardbewing wat so erg was dat die fondamente van die tronk heen en weer geskud was. Onmiddellik is al die deure van die tronk oopgeruk en die boeie van elke gevangene is (deur die Here) losgemaak (vgl. Lukas 4:18 se aanhaling uit Jesaja 61:2 dat Jesus met die Heilige Gees gesalf is om die goeie boodskap te verkondig en gestuur is om vir gevangenes vrylating aan te kondig, vryheid vir dié wat opgesluit is). Hier het dit nou letterlik gebeur deur die ingryping van die verhoogde Jesus. Met die uitstorting van die Heilige Gees is die plek waar Jesus se volgelinge was, ook geskud terwyl hulle gebid het (Hand 4:31). So toon God sy magtige teenwoordigheid, ook teenoor die bouwerk en versterkte mure van mense. Die losgaan van elkeen se boeie is ’n verdere wonder van die Here.

16:27 In die ou tyd was die tronkbewaarder, as wag oor gevangenes, in een van die ampte waar hy met sy lewe instaan vir die mense oor wie hy wag hou (vgl. Hand 12:19). Aangesien die tronkbewaarder geweet het dat hy doodgemaak sal word oor die vrylating van mense wat die doodstraf opgelê is of sal word, probeer hy om homself om die lewe te bring toe hy waarskynlik wakkergeskrik het van die aardbewing, verward die oop deure van die tronk gesien het en gedink het die gevangenes het ontsnap.Vir die Romeine, veral onder die Stoïsyne, was selfmoord ’n eervolle en moedige daad. Brutus en Cassius, van die senatore wat vir Julius Caesar in die Senaatsaal in Rome doodgesteek het, het in 42 v.C. selfmoord gekies nadat hulle leër by Filippi deur Octavianus (latere Augustus) en Marcus Antonius se leër oorrompel is.

16.28 God se boodskappers waak egter oor die lewe van hulle pyniger. Paulus se uitroep dat nie één van die gevangenes wat deur die wonder bevry is, gevlug het nie, maar dat hulle almal nog daar is, roep die tronkbewaarder tot stilstand en tot bekering. Die wonder dat almal nog daar is, kom ook van God, wat daarmee ook die oë van die tronkbewaarder open om Paulus-hulle te erken as gesante van God, en om sy eie lewe in oënskou te neem.

16:29 Op Paulus se versekering dat al die gevangenes nog daar is, vra die bewaarder fakkels (fōta meervoud), waarskynlik van sy mede-wagte, om in die middernagtelike duisternis sy pad te verlig. Hy storm in die tronk in en val bewend van skrik en vrees voor Paulus en Silas neer. Hy beskou hulle twee as magtige boodskappers van die skrikwekkende God wat die aarde en die tronk oopgeskud het, en hy vrees vir die godsman wat hom van sy wanhopige selfmoord kon terugroep met die versekering van die wonder dat geen gevangene ontsnap het nie (vgl. Kornelius wat in eerbied voor Petrus se voete neergeval het, Hand 10:26; en die liggelowige skare van Listra wat Barnabas en Paulus as gode beskou het, Hand 14:11). 

16:30 Die bewaarder lei hulle uit die gevangenis. Hy spreek hulle aan as menere, as geëerde boodskappers van die magtige god van die aardbewing (kúrioi ’n aanspreekvorm van respek ‘menere,’ wat ook ’n titel is vir God ‘Here’). Hy vra wat hy moet doen om gered te word (sōzō kan verwys na redding uit die gevaar van sy posisie na die oopbreek van die tronk en die boeie, en ook om goddelike verlossing te beleef). Wat die bewaarder met redding bedoel het, is nie duidelik nie, maar Paulus en Silas knoop by sy vraag aan en verduidelik die weg van God se verlossing deur vergifnis van sonde en verlossing uit ’n mens se verkeerde lewenswyse. Paulus ontmoet die Masedoniese man van sy visioen, wat vra kom oor en help ons, in die vroue by die rivier, in die besete slavin en in die man wat hom in die blok gesit het. So lei die Here vir Paulus-hulle op onverwagte paaie en open Hy die geleenthede en die harte van mense deur die werking van die Heilige Gees wat hulle lei tot geloof in Jesus as Verlosser.

16:31 Die kort antwoord sê dieselfde as Paulus se verkondiging in sy briewe aan die Galasiërs (bv. 3:26) en die Romeine (bv. 10:9) waarin hy dit baie breër uitwerk. Dat geloof alleen die weg van redding is, en wel geloof in die Here Jesus (kúrios hier as verwysing na die goddelike Here). Paulus en Silas is slegs sy diensknegte/slawe (vgl. Hand 16:17; doulos verwys na slawe en gewone diensknegte). Hulle is nie menere (kúrioi) nie. Die redding sluit ook die bewaarder se huisgesin in (oikos verwys na ’n huis as gebou of na ’n huisgesin as die bloedfamilie, aangetroudes, slawe en slavinne wat aan ’n huishouding of uitgebreide familie behoort). Die Nuwe Testament beklemtoon die bekering van ’n enkeling, maar ook van ’n familie, stad, landskap en bevolkingsgroepe (vgl. Hand 11:14 Kornelius en sy hele huis; Hand 16:15 Lidia se huisgesin; Hand 8:14 Samaria het die woord van God ontvang; Hand 9:35 al die inwoners van Lidda en die Saronvlakte het hulle tot die Here bekeer; Hand 11:1 die heidene het die woord van God aanvaar).

16:32 Die apostels het toe die woord van die Here aan hom en almal in sy huis vertel (laleō). Dit sou die hele verhaal van Jesus se prediking, sy lewe, dood aan die kruis, opstanding uit die dood, en die betekenis daarvan, ingesluit het.

16:33 In die middernagtelike uur, toe hulle begin glo in die Here Jesus, open die Here die bewaarder se oë om die wonde van die apostels raak te sien en te versorg, wonde wat hy en die soldate vir hulle gegee het. Na Paulus-hulle se kategetiese onderrig van die bewaarder en sy huisgesin, word almal wat aan die bewaarder behoort onmiddellik gedoop. Daardie nag reinig die bewaarder die apostels se wonde en hy en sy huisgesin se sonde word gereinig deur die Here Jesus.

16:34 Die bewaarder het hulle toe huis toe geneem en vir hulle ’n tafel voorgesit (trapéza word gebruik vir ’n tafel en figuurlik vir ’n feestelike maal). Dit beteken hy het vir hulle laatnag ’n ete laat voorberei en voorgesit; moontlik kan dit gesien word as ’n liefdesmaal wat die hele huisgesin ná hulle doop saam met nagmaal, as herdenking aan Jesus se sterwe en opstanding, jubelend van vreugde gevier het (agalliáō beteken: om uitermate bly te wees). Die hele huisgesin het hulle uitermate verbly omdat hulle tot geloof in God gekom het met ’n geloof wat bly (die werkwoord ‘het tot geloof gekom’ is ‘n perfektum wat die voortgang van die geloofsbesluit uitdruk). Efesiërs 2:8 sê: geloof is ’n gawe van God. Dit is waaroor die huisgroep uitermate bly is. In sy brief aan die Filippense beklemtoon Paulus telkens vir hulle om bly te wees: Flp 2:17-18 ‘oor die bediening van julle geloof, verbly ek my, en verbly ek my saam met julle almal. Net so moet julle ook bly wees, en bly wees saam met my;’  3:1 ‘wees bly in die Here;’  4:4 ‘Verbly julle altyd in die Here! Ek sê weer: Verbly julle.’

16:35 Toe dit egter dag word stuur die magistrate, wat Paulus-hulle die vorige dag laat gesel en in die kerker laat opsluit het, die polisie met die boodskap aan die bewaarder om hulle stilweg, sonder verhoor, vry te laat. Moontlik het hulle begin insien dat hulle optrede die vorige dag op aandrang van die massa, irrasioneel, onregverdig en onwettig was. Daardeur het die Here egter sy diensknegte bevry en die deur vir die voortgang van die evangelie in Filippi ’n bietjie oopgemaak. 

16:36 Die bewaarder het daardie woorde van die magistrate aan Paulus oorgedra. Die bewaarder sê: ‘Julle kan nou gaan en voorspoed op julle reis,’ Letterlik: ‘en gaan in vrede,’ poreúomai gaan, reis, weggaan; en eirênêi in vrede). Die pasbekeerde heiden gebruik reeds die christenwens, vgl. Jesus se wegstuur van die vrou wat aan bloedvloeiing gely het, Luk 8:48: ‘Dogter…gaan in vrede!’

16:37 Maar Paulus sê vir hulle, waarskynlik vir die polisiemanne wat die boodskap gebring het,  ‘Hulle (die magistrate) het ons herhaaldelik met swepe laat slaan; in die openbaar vir almal om te sien; sonder ’n verhoor en skuldigbevinding – met ander woorde onskuldig; ons wat Romeinse burgers is, wat volgens Romeinse reg nie gegesel of geslaan mag word nie – die Lex Porcia het alle Romeinse burgers gevrywaar teen onterende strawwe. Slegs slawe kon gegesel en geslaan word.. Hulle het ons in die tronk gegooi asof ons misdadigers is. Dit is die eerste keer dat ons hoor dat Paulus en Silas albei Romeinse burgers is, waarskynlik omdat hulle in die diaspora, die Joodse verstrooiing, in Romeinse provinsies gebore is van ouers wat Romeinse burgerreg ontvang het (vgl. Hand 22:28). ‘in die openbaar vir almal om te sien’ – dit gaan hier nie in die eerste plek om Paulus en Silas se eer nie, maar oor die Romeine se houding teenoor die gemeente wat hulle hier agterlaat, en die ruimte wat aan die gemeente gegee sal word deur die owerhede en die bevolking; ‘sonder verhoor’ – om die onregverdigheid van die Romeinse magistrate te beklemtoon.

‘En nou wil hulle ons in die geheim uitgooi?’ – om hulle geregsfout toe te smeer sodat die publiek nie daarvan weet nie. Daarby dink hulle nog dat hulle die seggenskap het oor die twee apostels deur hulle uit die stad uit te jaag (ekballō kan ook beteken verban).  ‘Nee! Laat hulle self kom en ons (eervol) uitlei’ – uit die gevangenis en uit die stad vir almal om te sien. So kan hulle die skandvlek van die apostels se naam verwyder, wat ook die gemeente en die Here Jesus raak. 

16:38 Die polisiemanne het die woorde van Paulus aan die magistrate gaan oordra. Die magistrate was bevrees toe hulle hoor dat Paulus-hulle Romeinse burgers is want daar is dikwels swaar strawwe gelê op mense wat die regte van Romeinse burgers skend (vgl. Hand 22:29). As hulle optrede by die goewerneur bekend sou word, sou hulle van hulle ampte onthef en gestraf word. 

16:39 Die hoogste beamptes van die stad kom persoonlik na die apostels. Hulle vra mooi om verskoning (parakaléō  om iets ernstig en hoflik te vra, om vir iets te pleit) vir hulle optrede teen die apostels., lei hulle uit die gevangenisterrein, soos Paulus versoek het (16:37) waardeur hulle die regte van die apostels erken en bewys; en vra hulle om die stad te verlaat om verdere verwikkelinge te voorkom, voordat die inwoners weer opgewonde raak en ’n oproer begin. 

16:40 Nadat die magistrate hulle uit die gevangenis uitgelei het, is hulle eers na Lidia se huis, waar die broers, die klein gemeentetjie van gelowiges, byeen was. Hulle bemoedig die gemeente (parakaléō het ook die betekenis bemoedig) om in die stad vol geharde Romeinse soldate te lewe as kinders van God, onder sy beskerming en leiding. In Filippense 2:1 verwys Paulus ook na aanmoediging (paráklêsis) in Christus as ons voorbeeld. Met die klein gemeente in Lidia se huis begin die evangelie, die goeie boodskap oor Christus, in Masedonië en Griekeland. Lukas bly moontlik hier agter. Die ‘ons’ gedeeltes begin weer in Hand 20:5.

Nadat hulle die gemeente gegroet het, het hulle, Paulus en Silas, die stad verlaat, en ’n gemeente agtergelaat wat vir Paulus verder in sy sendingwerk ondersteun het (Flp 4:15-16,18; 2 Kor 11:8-9). Paulus het deurentyd ’n hartlike verhouding met die gemeente gehad (vgl. Flp 1:3-8; 2:12; 4:1).

Skrywer:  Prof Francois Malan