19:23 Juis in die tyd toe so baie inwoners van Efese en die provinsie Asië tot geloof in Jesus gekom het, so ’n groot groep gelowiges finaal met hulle geskiedenis van toordery gebreek het en hulle toorboeke in die openbaar verbrand het, het daar ’n gewelddadige oproer oor ‘die Weg’ in Efese ontstaan (Lukas beskryf dit as geen geringe oproer nie).  Oor ‘die Weg’ is reeds verwys in Hand 9:2. Dit is die Weg van die Here en daarvan is Jesus self die Weg na die Vader en die Waarheid en die Lewe van elke mens en ding (Joh 14:6).

19:24 Die rede (gár want) vir die oproer word aangegee as ’n man met die naam Demetrius. Eintlik was dit die bose geeste wat deur Paulus uit mense uitgedryf is wat met die slinkse plan gekom het om Paulus uit Efese te verdryf. Dit gaan om die bedreiging van die lewensonderhoud van mense wat op mense se bygeloof teer. So is Paulus en Silas in Filippi voor die magistrate gesleep omdat die eienaars van die slavin met die waarsêersgees hulle inkomste verloor het (Hand 16:19). Demetrius was ’n silwersmid wat Artemistempeltjies uit silwer vervaardig het en deurlopend baie besigheid aan die vakmanne verskaf het (letterlik ‘nie min nie’ om ’n groot hoeveelheid aan te dui; ergasía kan besigheid of wins aandui; die werkwoord vir ‘verskaf’ is in die imperfektum wat voortduur aandui). Hulle inkomste was in gevaar.

Die beroemde marmer Artemisium in Efese, een van die sewe antieke wonders, was 120 meter lank en 70 meter breed met 128 pilare van 19 meter hoog waarop die dak gerus het. Daarvan het Demetrius klein silwerbeeldjies gemaak vir die skares wat na die orgiese feeste van Artemis gekom het en mense uit alle lae, ook die slawe en slavinne ingesluit het. Belangstellende reisigers het deur die jaar na die wonder kom kyk. Demetrius-hulle sou seker ook afbeeldings van die godin Artemis gemaak het, waarvan daar heelwat klein silwerbeeldjies opgegrawe is. Die Griekse Artemis was ’n jongvrou as die godin van die jag en kuisheid. Die Efesiese Artemis het egter meer Oosterse elemente gehad soos van die Hetiete se Cybele, en was ’n volwasse vroulike vrugbaarheidsgodin, die natuurmoeder van alles wat lewe. Haar beeld het talryke borste teenmekaar gehad en diere of later bye op haar romp as sinnebeelde van vrugbaarheid. Die beeld wat uit die hemel sou geval het, het in die aduton, die binneste heiligdom van die tempel, gestaan. Met die feeste is ’n artemisbeeld deur die strate van die stad gedra. By die feeste is talryke beeldjies van die silwersmede verkoop.

19:25 Demetrius het ’n bedreiging vir hulle bedryf gesien in die groot getal Efesiërs wat Artemis verlaat het om Jesus Christus te volg. Daarom wou hy ’n teenaksie loods om die Christensending uit te wis en verdere werk vir Paulus onmoontlik te maak. Hy het sy vakmanne byeengeroep en ook ander vakmanne van dieselfde ambag in Efese om hulle steun vir sy plan te kry. Hy het begin om te sê: ‘Manne, julle weet uit hierdie bedryf is ons voorspoed.’ 

19:26 Demetius beroep hom op wat die manne self waarneem en beleef en wat hulle van ander hoor. Hulle het ook al die daling in hulle verkope gesien en beleef. Met sy verwysing na die groot getal mense wat deur Paulus oorreed is om Christus te volg, getuig Demetrius eintlik oor die wydheid van die invloed van Paulus se verkondiging, nie net in Efese nie, maar in die hele Romeinse provinsie Asië. Demetrius verklaar dat Paulus mense mislei, weglei uit hulle vorige geloof, met sy verkondiging dat handgemaakte gode nie gode is nie. Die gewone mense het die beelde van gode en die gode self wat daardeur afgebeeld is, vereenselwig (vgl. Paulus se standpunt in Hand 17:29). In Ps 115:2-13; 135:15-18; Jes 44:9-20; Jer 10:3-15 is afgode reeds belaglik gemaak. Dit is die Bybelse agtergrond van Paulus se verkondiging.  ‘Hierdie Paulus’ is ’n minagtende verwysing na Paulus – ‘Hierdie vent Paulus,’ wat hulle gode en die produk van hulle ambag minag, bedreig nou hulle voorspoed.

19:27 As die mense begin glo dat handgemaakte gode nie gode is nie, is daar drie rampspoedige gevolge wat toeneem in belangrikheid: dit sal hulle ambag in ’n slegte lig stel, hulle aansien laat verloor  – met die gevolglike verlies van werk en inkomste. Die wêreldberoemde tempel van Artemis sal sy waarde/roem verloor – met die gevolglike verlies aan besoekers en verkope van hulle beeldjies. Die toppunt van die ramp is dat die godin Artemis wat orals in Asië en die hele bewoonde wêreld vereer en aanbid word, van haar grootheid en luister ontdaan sal word – met die gevolglike staking van al haar feestelike geleenthede waarvoor hulle so hard werk en so goed wins maak.

‘Dit hou nie net vir ons spesifieke besigheid die gevaar in om hewig gekritiseer te word nie – dat mense van ons besigheid sal sleg praat nie, maar ook dat die tempel van die groot godin Artemis as niks gereken sal word, en dat sy wat in die hele Asië en die wêreld vereer word, van haar grootheid en belangrikheid ontdaan sal word.’ 

19:28 Die opswepende rede van Demetrius bereik sy doel. Die mense wat hom aangehoor het, het vol woede geword, rasend van woede geword, en geskreeu: ‘Groot is Artemis van die Efesiërs!’  Dit is hulle reaksie op Paulus se verkondiging dat handgemaakte gode nie gode is nie.    

19:29 Die oproer het deur die hele stad versprei (letterlik: die stad is gevul met oproer). Hulle het met dieselfde gedagte na die opelugteater in die middel van die stad met sy 25 000 sitplekke toe gestorm. Hulle het Paulus se reisgenote, Gaius en Aristargus van Masedonië, saamgesleep na die teater toe. Die oproer wat die silwersmede begin het, het ’n algemene volksoploop geword om hulle godin te verdedig. Die doel van hulle geskreeu was om die stadsowerhede te dwing om Paulus en sy genote uit die stad te verdryf, en Paulus se twee reisgenote was in die uiterste gevaar. Volgens Hand 20:4 was Aristargus lid van die gemeente in Thessalonika in Masedonië en Gaius van Derbe in Galasië (vgl. die dissipels in Derbe; 14:21). Aristargus het Paulus ook vergesel op sy reis as gevangene na Rome (Hand 27:2) en in Rome by Paulus gebly (Kol 4:10 ’n mede-gevangene; Flm v24 ’n mede-arbeider).

Skrywer:  Prof Francois Malan

19.11  God het ongewone (wat nog nie beleef is nie) wonders (dunameis bonatuurlike kragte) in Efese deur die hande van Paulus verrig.  Die wonders het Paulus se woorde in die lesingsaal bevestig en mense ook na Paulus se besprekings getrek. Dit word duidelik gestel dat God aan die werk was deur Paulus se woorde en dade om die pad vir die evangelie oop te maak na die harte en geloof van die mense. 

19:12 Selfs as van sy gesigshanddoeke of sweetbande (spoudária) of werksvoorskote (simikínthia) wat kontak met sy vel gehad het weggedra is na die siekes toe, is hulle bevry van hulle siektes en het die bose geeste hulle verlaat. Die kledingstukke van Paulus is slegs simbole van God wat genees, dié Here wat in ’n nagtelike visioen vir Paulus belowe het: ‘Ek is met jou’ (Hand 18:10). Maar in die heidene se gedagte word die genesingskrag van Paulus se liggaam oorgedra deur die klere na die siekes. So het die vrou met die bloedvloeiing ook gereken sy sal genees word deur die soom van Jesus se bokleed aan te raak, maar die genesingskrag het van Hom, wat God is, gekom (Luk 8:43-48; vgl. Luk 6:58; ook Hand 5:15-16 vir Petrus se skaduwee – Efese se heidene moes ook sien wat Jerusalem se Jode gesien het).

19:13 Die uitdrywing van die bose geeste deur die hande van Paulus, volgens vers 12, geskied in die sekerheid dat die Here Jesus deur Paulus werk, vgl. Hand 16:18. Die Here het reeds vir Ananias gesê: ‘Ek het hom uitgekies om my Naam uit te dra na die nasies …’ (Hand 9:15). Die rondreisende Joodse uitdrywers van bose geeste het egter die Naam van Jesus bewustelik misbruik vir hulle eie magiese kunste. Hier word ’n humoristiese geskiedenis oor hulle vertel.  Rondreisende Joodse uitdrywers van bose geeste het hulle goedbetaalde kunste met toorformules beoefen met aanroeping van Ou Testamentiese name soos Jahweh, Abraham, en veral Salomo. Die Jode het Salomo beskou as dié wyse man (1 Kon 4:29-34) wat ook toorformules sou opgestel het. Deutr.18:14 sê egter duidelik dat die Here Israel verbied het om soos die Kanaäniete te luister na towenaars en besweerders;  vgl. Jesus se opmerking oor ‘julle seuns wat demone uitdryf’ in Luk 11:19; sewe onrein geeste wat terugkom, Luk 11:24-26). Hier in Efese probeer die sewe Joodse besweerders die krag van die Jesusnaam vir hulle eie doel inspan. 

19:14 Die besweerders word geïdentifiseer as die sewe seuns van die Joodse leier/hoëpriester Skeva van wie daar verder niks bekend is nie. Maar dat dit seuns van ’n leierpriester is, getuig van hulle belangrikheid. So groot het Paulus se getal volgelinge geword (19:12) dat die sewe groot Joodse besweerders die Naam van Jesus vir hulle beswerings begin gebruik om langs Paulus in die besigheid te kan bly. Maar die verhaal wys dat Paulus, wat die Christendom verteenwoordig, nie nageaap kan word nie.  

19:15 Die bose gees antwoord die sewe besweerders deur die besetene se mond. In plaas van uit hom uit te gaan, praat hy met die besweerders en betwyfel hulle gesag. Daarmee het die bose gees hulle reeds oorwin. Sy antwoord is ’n erkenning van Jesus as persoon. Bose geeste ken ook vir Paulus wat reeds namens Jesus van hulle bose geeste uit mense uitgedryf het (19:12), maar die bose gees spot met die sewe Jode wat Jesus se Naam misbruik. Slegs Christusgelowiges word so deur Christus gebruik om sy wil uit te voer. Wie is hulle wat waag om Jesus se Naam te gebruik? Dit is duidelik dat die sewe seuns Jesus nie persoonlik ken of volg nie. Hulle het maar van Paulus se gebruik van Jesus se Naam gedink hulle kan sy Naam as ’n towerformule gebruik om krag by hulle woorde te sit. So misbruik baie mense die woord God en die naam Jesus uit gewoonte en in hulle omgangstaal as stopwoorde of om hulle emosies kragtig uit te druk, sonder dat hulle met Hom wil praat.

19:16 Die man het hulle met bomenslike krag bespring juis met die mag van die bose gees. Hy was sterker as hulle en het al sewe besweerders wat die gees met mag uit die man wou uitdryf, oorweldig (vgl. die krag van die besetene van Gerasa, Mark 5:4). Die sewe het in skande naak, seer en met bloeiende wonde uit die man se huis gevlug.

19:17 Dit word toe in Efese ’n oorwinning vir die Here Jesus. Sy Naam wat deur die sewe duiwelbesweerders misbruik is, het toe, deur die bose gees se optrede, vrees vir Hom onder al die Jode en Grieke in Efese bewerk. So is sy Naam  grootliks vereer (megalúnō groot maak, sy grootheid prys, hoog vereer). Paulus-hulle is in Filippi deur die slavin se waarsêersgees bekendgestel as diensknegte van die Allerhoogste God wat die pad tot verlossing verkondig (Hand 16:17). Die Here het die optrede van die heidense magistrate van Filippi gebruik om sy Naam onder die geharde inwoners van Filippi te herstel (Hand 16: 38-39). In Korinthe het die Here die optrede van die heidense goewerneur van Agaje teenoor die Jode in Korinthe gebruik om die voortgang van die evangelie te bevorder (Hand 18:14-27). In Efese het die Here die optrede van die duiwelbesetene gebruik om die eer van sy Naam te vestig (Hand 19:17).

19:18 Die vrees vir die Here Jesus het ook die pasbekeerde Christene tot belydenis gebring en tot onthulling van hulle betrokkenheid by toorpraktyke. Die lot van die duiwelbesweerders en die grootheid van die Here Jesus het tot ’n groot oorwinning oor die toorpraktyke van die Efesiërs gelei. Sedert die 5e eeu v.C. was Efese al beroemd vir hulle toorspreuke (die sogenaamde ‘Efesiese woorde’ Efesía grámmata) wat jou in kontak met die geesteswêreld sou gebring het. Uit hierdie heidendom het die nuwe gelowiges gekom. Die krag van ’n toorformule is aan sy geheimsinnigheid gekoppel. Toe die Heilige Gees die groot aantal gelowiges oortuig het om hulle toorpraktyke openlik te bely, het die toorformules hulle krag verloor en die gelowiges se toewyding aan die Here Jesus versterk.

19:19 Baie van hulle het ook toorboeke gehad met toorformules (Efesía grámmata ‘woorde van Efese’ het ’n spreekwoord geword vir toorformules). Hulle het hulle boeke gebring en op die stadsplein voor almal in die stad verbrand. Dit het ’n groot vuur geword met toorboeke wat 50 000 silwerstukke werd was. Wat die waarde van ‘n silwerstuk was, word nie gesê nie, waarskynlik elkeen ’n dag se loon, maar die aantal spreek van groot kostes. Die brand was ’n reiniging van hulle ou denkwyse en gelowe, ’n breuk met hulle verlede en ’n openbare getuienis voor almal in die stad oor die nutteloosheid en gevaar van towery. 

19:20  Die woord van die Here het kragtig bly groei en steeds sterker geword deur Paulus se verkondiging van die woord van die Here (19:10), die besondere kragtige dade van God deur Paulus en sy klere verrig (19:11-12), die beroemde besweerders se vernederende vlug (19:16), en die boekverbranding deur gelowiges. So sê Lukas hier aan die einde van sy beskrywing met ’n paar opsommende stellings oor die mag van die evangelie. Die twee werkwoorde  ‘groei’ en ‘sterker word’ is albei in die Griekse imperfektum wat die voortgang daarvan uitdruk. Die mag van die Here en sy woord gaan al verder voort en oorwin die towerwoorde van die besweerders en die krag van die bose geeste.

19:21 Nadat sy werk in Efese al so ver gevorder het, het die Gees Paulus gelei om deur Masedonië (Filippi, Thessalonika? en Berea) en Agaje (Athene en Korinthe) te gaan om die gemeentes te gaan versterk en dan na Jerusalem toe te gaan. Hy het gesê: ‘nadat ek in Jerusalem was, moet ek ook Rome sien.’  ‘Moet’ (dei) verwys gewoonlik na iets wat die Here hom opgelê het. Dit was Paulus se reisplan wat toe anders uitgewerk het as wat hy gedink het. 

19:22 Paulus stuur eers twee van sy helpers na Masedonië, Timotheus en Erastus. Erastus was moontlik die stadstesourier van Korinthe wat bekwaam was om die kollekte vir die armes in Jerusalem in Masedonië te gaan organiseer (vgl. 2 Kor 8:1-3). Timotheus is deur Masedonië na Korinthe (1 Kor 16:10-11). Paulus bly self nog langer in Asië, veral in Efese. Volgens 1 Kor 16:8 wou hy tot Pinkster in Efese bly en daarna in Korinthe gaan oorwinter (1 Kor 16:6)

Volgens Paulus se eie weergawe van gebeure het die gemeente in Korinthe onder leiding van ‘iemand’ teen hom begin draai (2 Kor 2:5), al was Timotheus daar as Paulus se gesant (1 Kor 4:17; 16:10). Paulus het Korinthe vinnig gaan besoek maar is in droefheid terug Efese toe en het aan die Korinthiërs ’n streng brief onder baie trane geskryf (2 Kor 2:1-4). Paulus wou aanvanklik na Korinthe toe gaan en vandaar na Masedonië, weer terug na Korinthe en vandaar na Judea. Hy het egter van die plan afgesien na sy tranebesoek aan Korinthe ( 2 Kor 1:16). Toe het hy die tranebrief saam met Titus na hulle toe gestuur en onder leiding van Titus is die verhouding later herstel en die ‘iemand’ tereggewys (2 Kor 7:8-13 en 2:6-7). Volgens Paulus se weergawe was hy intussen in Efese in doodsgevaar, waaruit die Here hom gered het (2 Kor 1:8-10). Hy is toe na Troas, waar hy gehoop het om Titus te ontmoet op sy pad terug van Korinthe af, om te hoor wat in Korinthe gebeur het. In Troas het die Here ’n deur vir sy evangelieprediking oopgemaak, maar omdat hy nie vir Titus daar ontmoet het nie, is hy oor na Masedonië (2 Kor 2:12-13). Daar het hy in angs op Titus gewag totdat Titus met die goeie nuus daar aangekom het dat die verhouding met Korinthe baie mooi herstel is (2 Kor 7:5-7). Toe skryf hy 2 Korinthiërs vanuit Masedonië, wat hy saam met Titus na Korinthe toe stuur. Daarna is hy self Korinthe toe en het daar drie maande in die winter van 55-56 n.C. deurgebring, moontlik ook in Korinthe se hawestad Kenchreë (Hand 20:3; Rom 16:1). Gedurende hierdie tyd skryf hy die brief aan die Romeine, o.a. met die oog op ’n besoek aan Rome, vir ’n bediening daar en dat hulle sy nuwe basis word, vanwaar hy tot Spanje wil reis (Rom 1:9-12; 15:22-23). Na die drie maande in Korinthe wou Paulus Jerusalem toe, o.a. met die kollekte wat hy vir die armes in Jerusalem laat opneem het by die gemeentes wat hy gestig het (vgl. Gal 2:10; Hand 11:30; 1 Kor 16:1; 2 Kor 9:1-2,12 Hand 20:4; 21:17-19).

Oor die doodsgevaar waarin Paulus in Efese verkeer het ( Kor 1:8-11), gee Lukas ’n kykie daarin in die volgende episode.

Skrywer:  Prof Francois Malan

19:1 Die hoofstuk sluit by 18:23 aan om verder te vertel van Paulus se derde sendingreis. Terwyl Apollos in Korinthe was, het Paulus deur die hoërliggende binneland van die uitgestrekte Romeinse provinsie Asië gegaan – waarskynlik gestap. Daarna het hy afgegaan na Efese aan die Egeïese see.

Augustus, wat in 27 v.C. keiser van Rome geword het, het Efese as die hoofstad van die Romeinse provinsie Asië verklaar in die plek van Pergamum. Toe het Efese die belangrikste stad in die provinsie en die vyfde grootste stad in die Romeinse ryk geword, en Asië was die grootste provinsie in die Senaat van Rome. Toe Paulus daar aangekom het, was daar verskeie godsdienste in die stad: ou Anatoliese gode met trekke van die ou Hetiete en Lidiërs se natuurgodin Cybele, die moeder van die gode en haar gade Attis die songod. Daar was ook Grieks-Romeinse gode met Zeus/Jupiter as die hoofgod, Egiptiese gode met die songod Ra as die skeppergod, en Jode. Efese was beroemd vir die tempel vir Artemis (Diana in Latyn), een van die sewe wonders van die antieke wêreld, vyf maal groter as die Parthenon van Athene. Die Griekse Artemis was ’n jongvrou as die godin van die jag en kuisheid. Die Efesiese Artemis het egter meer Oosterse elemente gehad wat van haar die natuurgodin gemaak het wat met orgies vereer is om vrugbaarheid te kry. Die teater teen die berg Pion (Panayir Dag) kon 25 000 mense huisves. Soos Korinthe was Efese ook ’n stad met ’n gemengde bevolking van oorspronklike Grieke en verskeie Oosterse mense en Jode. Dit was ook ’n handelstad en ‘n deurgang per skip na die Weste.

Op pad na Efese (katérchomai kan afgaan beteken of aankoms in) kom Paulus af op ’n aantal dissipels, volgelinge van dié Jesus, wat Johannes die Doper verkondig het, soos Apollos ook was. Hulle het geweet van Jesus wat gekom het as die verwagte Messias, en dat Johannes Hom gedoop het, en waarskynlik ook van Jesus se sterwe en opstanding. As hulle van Efese was, het hulle nie die sinagogedienste bygewoon, waar hulle deur Priscilla en Aquila reggehelp kon word nie (Hand 18:26). 

19:2-3  Hulle het egter nog nie eers gehoor van die koms van die Heilige Gees op Pinksterdag nie. Dat hulle as dissipels gedoop is maar nie die Heilige Gees ontvang het nie, was vir Paulus onverstaanbaar. Daarom vra Paulus vir hulle: ‘tot wat (waartoe) is julle dan gedoop?’ Hy vra hulle uit oor wat hulle doop dan vir hulle beteken as hulle nie eers weet van die Heilige Gees se koms om in ons te bly nie. Hulle antwoord: ‘in die doop van Johannes.’ Die doop het vir hulle  beteken wat Johannes die Doper daarvan gesê het, naamlik dat hulle moet wegdraai van sonde en vergewing ontvang. Hulle is gedoop met Johannes die Doper se doop van bekering om hulle gereed te maak vir die koms van Jesus, die Seun van God wat hulle sonde sal vergewe en met die Heilige Gees sal doop (Joh 1:33-34). Apollos het ook net van Johannes se doop geweet en is deur Priscilla en Aquila reggehelp (Hand 18:26).

19:4 Paulus verduidelik die verskil tussen die doop van Johannes en die doop wat hy nou verkondig. Johannes het met die doop van bekering gedoop – dat hulle hulle moet bekeer voor hulle gedoop kan word. Vir die Jode, wat die doop van proseliete geken het om hulle heidendom af te was voordat hulle besny kon word, was die doop van Jode vreemd.  Johannes het aan die volk (laós, volk van die Here, die Jode) gesê dat hulle bekering moet lei tot geloof in die Een wat ná hom sou kom, dit is Jesus. Vir Paulus hoort die Christusdoop en die gawe van die Heilige Gees bymekaar (vgl. Hand 2:38). Hy doop hulle in Christus. Die Heilige Gees is die Gees van Christus en die Gees van God wat die mens ontvang deur in Christus te glo (Gal 3:27; Rom 6:3-11; 8:2,9-11). Vir die verskil tussen Johannes die Doper en Jesus se twee bedelings, vgl. Lukas 7:28:  Nie jou prestasie nie, maar om klein te word voor God wat jou sonde uit sy genade vergewe. Uit sy groot liefde het God jou as sy kind aangeneem deur jou geloof in sy Seun Jesus Christus as jou Here.

19:5 Toe die groepie dissipels dit hoor, het hulle hulle laat doop in die Naam van die Here Jesus. Daarmee trek Lukas die ontvangs van die Heilige Gees en die geloof (19:2) in die persoon van Jesus as die verwagte Christus (19:4) saam. 

Die Naam van Jesus beteken sy persoon en sy reputasie. Geloof in Hom beteken ‘n oorgawe aan Jesus as die Here van jou lewe (19:5). Die doop is die seël wat God gee as bewys dat die dopeling aan die Here Jesus verbind is (19:5). Die doop is God se teken van iemand se opname as sy kind in sy huisgesin saam met sy Kind Jesus. Die terme wat vir kind van God in die Nuwe Testament gebruik word is: tékna kinders uit God gebore (Joh 1:12; Rom 8:16); huioi God se mense Luk 20:36; Rom 8:14-15); huioi/thugatêra 2 Kor 6:18 seuns en dogters van God. Oor die huisgesin van God vgl. 1 Tim 3:15 as die kerk van die lewende God; vgl. ook Hebr 10:21; 1 Petr 4:17.

Die doop is waarskynlik deur Paulus se helpers behartig (vgl. 1 Kor 1:17).

19:6  Soos by die Samaritane (Hand 8:15-17) het hulle die Heilige Gees eers ontvang toe Paulus hulle die hande opgelê het.  Soos by Kornelius (Hand 10:44-46) het hulle ook in tale gespreek en geprofeteer. In tale spreek (glōssa ekstatiese taal) is om in verborgenheid met God te praat wat Hy verstaan, maar nie die mense nie (1 Kor 14:2); profeteer is om onder invloed van goddelike inspirasie sy woord te verkondig sodat mense dit kan verstaan om hulle op te bou, te bemoedig en hulle te vertroos (1 Kor 14:3). Die talespreek was ’n uiterlike bewys aan hulle en aan die gemeente in Efese dat die Heilige Gees ook in hulle kom woon het.

19:7 Lukas, wat nie by die geleentheid teenwoordig was nie, sê hulle was ongeveer 12 mans. Hy gebruik die woord ‘ongeveer’ (hōs of hōseí) dikwels as hy nie seker is van die getal nie, vgl. 2:4; 4:4; 5:7,36; 10:3; 13:18-20; 19:7,34.

19:8 Volgens sy gewoonte begin Paulus eers elke Sabbat by die Jode in hulle sinagoge. Hulle bly ’n besondere lang tyd, drie maande, na hom luister. Hier preek hy met vrymoedigheid oor Jesus as die verwagte Messias van die Jode, wat moes sterf en opstaan uit die dood om mense te verlos. Hy redeneer met die Jode wat die Ou Testament nog steeds anders verklaar as hy na sy bekering. En hy het probeer om hulle te oortuig dat die koninkryk van God met Jesus gekom het. Jesus is die Koning van God se koninkryk. Sy koms is in die Ou Testament voorspel (Jes 9:5-6; Dan 7:14; Miga 4:7 vgl. Luk 1:32-33;  Ps 118:26 vgl. Luk 19:38).

19:9 Die opposisie teen Paulus groei egter veral onder sommiges wat hardkoppig was deur te weier om te glo. Hulle het hulle toegesluit vir die evangelie. In Romeine 9:18 sê Paulus dat God Hom ontferm oor wie Hy wil en koppig maak wie Hy wil. Hulle het Jesus, die enigste Weg na die Vader (vgl Joh 14:6) beswadder (vgl Ps 59:8; Hebr 3:8), sleg gepraat  oor Hom voor die menigte, nl. voor die hele Joodse gemeente. Dit het Paulus laat besluit dat die Here die sinagoge vir hom toesluit. Paulus het hom toe begin losmaak van die Jode. Hy het die volgelinge van Jesus in die sinagoge saam met hom geneem en begin met daaglikse besprekings in die lesingsaal (scholê eerder lesingsaal as skool) van Tirannus. Om dit vir die meeste mense beskikbaar te maak, het Paulus se lesings waarskynlik na 11vm begin, wanneer die Grieke se middagsiësta begin, tot die daaglikse werk van die Grieke weer na 4nm, na die ergste hitte, voortgesit word. Wie Tirannus was, is verder onbekend. Tirannus kon sy werk in die saal teen 11vm afgesluit het en laatmiddae weer begin het.

19:10 Paulus se besprekings in die Tirannussaal het twee jaar aangehou – in Paulus se afskeidsrede aan Efese se ouderlinge wat na hom toe gekom het in Milete, praat hy van drie jaar se dag en nag waarskuwing onder trane aan die Efesiërs (Hand 20:31). In Hand 19:22 word gepraat van ’n tyd wat hy nog langer as twee jaar in Asië gewerk het om die drie jaar vol te maak. Lukas sê: Al die inwoners van Asië, Jode en Grieke het die woord van die Here gehoor deur die twee jaar se intensiewe arbeid in Tirannus se lesingsaal. Mense uit die provinsie het blykbaar na die besprekings toe gekom. So het Epafras waarskynlik in hierdie tyd van Kolosse af gekom en teruggegaan om die gemeente in Kolosse te gaan stig (Kol 1:7; 2:1; 4:12). So ook die gemeente in Laodisea (Kol 4:16) en moontlik ook Hiërapolis wat naby die twee stede geleë is in die vallei van die Likusrivier. Die sewe gemeentes van Openbaring val ook in die provinsie Asië. In dié tyd het Paulus ook drie briewe aan die Korinthiërs geskryf (die vorige brief waarvan 1 Kor 5:9 praat), 1 Korinthiërs en die tranebrief, (vgl. 2 Kor 2:3-5; 7:8-13) en selfs ’n vinnige besoek in Korinthe gebring voor hy die tranebrief aan hulle geskryf het (volgens 2 Kor 2:1).

Skrywer: Prof Francois Malan

18:23 Paulus se derde sendingreis begin ongemerk in die verslag oor die einde van die tweede sendingreis. Daar word net gesê dat Paulus ’n onbepaalde tyd in Antiogië gewerk het in die gemeente wat hom en Silas uitgestuur het op die tweede sendingreis (15:40). Dit is sy vyfde stopplek sedert hy Korinthe verlaat het, waarvan Lukas melding maak. Antiogië was die einddoel volgens 18:18,22. Paulus sou seker ook verslag van sy werk gedoen het in die gemeentes waar hy verbygestap het in Judea, Samaria en Sirië op pad na Antiogië in Sirië, soos hy en Barnabas na die eerste sendingreis gedoen het (Hand 14:27; 15:3).

Op die derde sendingreis besoek Paulus deeglik een plek na die ander in die landstreek van Galasië en Frigië om al die volgelinge van Jesus (mathêtai dissipels, leerlinge, volgelinge) te versterk in hulle geloof in die Here Jesus.

Voorstanders van die Noord-Galasiese teorie meen Paulus het van Silisië af deur Kappadosië gereis na die landstreek waar die egte Galate bly, toe teruggekom het om deur Frigië na Efese te gaan. Hulle neem dan aan dat Hand 16:6, waar Frigië eerste genoem is en die landstreek Galasië daarna, wys op intensiewe sendingwerk in die streke reeds op Paulus se tweede sendingreis en dat hy toe al daar gemeentes gestig het. Hy sou dan die brief aan die Galasiërs geskryf het tydens sy drie jaar lange bediening in Efese tussen 52-55 n.C. tydens sy derde sendingreis.

Die voorstanders van die Suid-Galasiese teorie dink Paulus het die gemeentes in Derbe, Listra en Ikonium in die Romeinse provinsie Galasië kom versterk in hulle geloof aan die begin van sy derde sendingreis en toe deur Antiogië in Pisidië en deur Frigië na Efese gereis het. Dan verwys die landstreek (chōra landstreek/distrik, of: inwoners van ’n gebied) ook na die provinsie Galasië.

Paulus se brief aan die Galasiërs is dan geskryf aan die gemeentes wat hy reeds op sy eerste sendingreis gestig het. Dan het hy die brief aan die Galasiërs geskryf in 50-52 n.C. vanuit Korinthe tydens sy tweede sendingreis (Hand 16:1-5).

Uit die brief aan die Galasiërs blyk dat sekere predikers in die gemeente opgetree het en ’n ‘ander evangelie’ verkondig het (Gal 1:6-7), soos vroeër ook in Antiogië  in Sirië (Hand 15:1). Hulle vereis die besnydenis en ander wettiese bepalings om voor God geregverdig te word (Gal 5:2-4; 6:12-13), bv. ook deur die onderhouding van vasgestelde dae en maande en tye en jare (Gal 4:10). Daarmee het die predikers die gemeentes verwar (Gal 1:7; 5:10). Paulus verkondig dat God mense wat in Jesus Christus glo se verhouding met Hom regmaak en hulle uit sy genade vryspreek op grond van Christus se offer alleen, en nie deur hulleself te verlos deur die wet te gehoorsaam nie (Gal 1:4; 2:16).

Apollos preek in Efese en Korinthe (Hand 18:24-28)

18:24 Alexandrië in Egipte was die tweede grootste stad in die Romeinse ryk naas Rome en ’n belangrike sentrum van geleerdheid. Die Jood Apollos was ’n boorling van Alexandrië, ’n geleerde welsprekende man (lógios geleerd en welsprekend), goed onderlê (letterlik: magtig) in die Skrifte van die Ou Testament. (Volgens ‘n sesde eeuse manuskrip is Apollos ’n verkorting van Apollonius. Dan het hy sy naam gekry van ’n groot Alexandrynse redenaar met dieselfde naam, wat eintlik beteken volgeling van die Griekse god Apollo wat die son terugbring na die winter, en die duister en die heidendom van alle nie-Helleniste verdryf). Die man Apollos het in Efese aangekom nadat Paulus daar weg is Antiogië toe (Hand 18:22).  

18:25 Apollos was onderrig in die ‘Weg van die Here.’ Die Jode het na die volgelinge van Jesus verwys as ‘aanhangers van die Weg’ (Hand 9:2; 19:9; 22:4; 24:14), na aanleiding van Jesus se woord in Johannes 14:6: ‘Ek is die weg en die waarheid en die lewe.’ Hebr 10:12 sê van die weg: ‘deur die bloed van Jesus het ons vrymoedigheid om in te gaan in die heiligdom (9:24: die hemel self), langs ’n nuwe en lewende weg wat Hy vir ons geopen het deur die tempelgordyn heen, dit is deur sy liggaam’- Hebreërs is waarskynlik tussen 70-90 n.C. geskryf.

Waar Apollos oor ‘die Weg’ onderrig is, is onseker. Sou daar volgelinge van Johannes die Doper in Alexandrië gewerk het, of was Apollos vroeër een van die Alexandryne in die Sinagoge van die Libertyne in Jerusalem (Hand 6:9)? Dan was Apollos miskien voor Jesus se optrede reeds deur Johannes die Doper gedoop (Matt 3:5-6; Mark 1:5; Luk 3:3-7,30). 

Hy het geesdriftig (‘lewendig in die gees’) gepraat en noukeurig (akribōs ‘akkuraat, volledig en in besonderhede’) onderrig gegee oor die dinge rondom Jesus. Hy het egter slegs ‘die doop van Johannes geken’ wat ’n voorbereiding was vir die koms van die verwagte Messias/Christus/Gesalfde van God (Luk 1:17,76-79).

18:26 Die geesdriftige en noukeurige Apollos het begin om vrymoedig in Efese se sinagoge oor die dinge rondom Jesus te praat. Maar toe Priscilla en Aquila hom hoor het hulle hom eenkant toe geneem, waarskynlik na hulle huis uitgenooi, en hom die weg van God noukeuriger verduidelik. Die noukeuriger verduideliking sou wees om hom te vertel dat die Messias waaroor Johannes die Doper gepreek het, reeds gekom het, deur die Jode laat doodmaak en deur God uit die dood opgewek is; dat die doop van Johannes met die oog op vergifnis van sonde, deur Jesus sy ware betekenis gekry het, deurdat Hy die sonde van die wêreld op Hom geneem het. Dié wat in Hom glo, ontvang vergifnis van al hulle sonde uit God se genadehand. Priscilla word eerste genoem, soos ook in Romeine 16:3. In Christus het die vrou ’n nuwe status gelyk met die man gekry (vgl. Gal 3:28).  

18:27 Die Here lê dit in Apollos se hart om oor te vaar na Agaje, die Romeinse provinsie waarin Athene, die stad van geleerdheid en kuns, en die bedrywige hoofstad Korinthe geleë is. Die gemeente (letterlik: broers) in Efese het hom aangemoedig en aan die dissipels van Jesus geskryf om hom vriendelik te ontvang. Priscilla en Aquila wat al daar gewerk het, kon hom op hoogte bring van die omstandighede in Korinthe. Hulle was ook bekend by die gemeente daar aan wie hulle hom voorstel. Toe hy daar aangekom het, het Apollos dié wat deur die genade (van God) ‘tot geloof gekom het en daarin volhard’ (volgens die betekenis van die perfektum werkwoord pepisteukósin) baie ‘gehelp met dit waaraan hulle juis behoefte gehad het’ (dit is die betekenis van die woord sumbállomai). Lukas onderstreep die werking van die Heilige Gees wat mense oortuig om in Jesus en sy groot offer vir ons te glo. Ook die volharding in die geloof kom deur die inwoning van die Heilige Gees. En nou kom help die Heilige Gees ook die gelowiges deur die hulp wat Apollos kom aanbied – Jesus het belowe die Vader sal vir sy volgelinge ’n ander Parakleet (voorspraak, trooster, helper) stuur om in hulle te bly (Joh 14:16-17). Die Here het die begeerte in Apollos gewek om na Agaje te gaan om die gemeente te gaan help as mondstuk van die Heilige Gees. .   

18:28 Wat die gelowiges nodig gehad het, word hier uitgespel: want kragtig en deurtastend (die bywoord eutónōs met die dubbele betekenis, staan met klem voor in die sin) het hy die Jode in openbare debat (sodat almal dit kon hoor) verslaan deur hulle argumente te weerlê. Uit die Skrifte (van die Ou Testament) het hy bewys dat Jesus waarlik die Christus is, die Messias Koning en Verlosser wat die Jode verwag. In vers 24 is reeds gesê dat Apollos kragtig was in die Skrifte. Die Here wou juis vir hom gehad het om die Jode in Korinthe kragtig te kom weerlê, en so die gemeente te help in dit wat hulle nodig gehad het om staande te bly teen die aanslae van die Jode teen hulle geloof in Jesus as die Seun van God.

Om te glo en te sê dat Jesus God is, is vir die Jode godslastering volgens Deuteronomium 6:4 ‘die Here is ons God, Hy is die enigste God;’ 10:17: ‘Die Here jou God, Hy alleen is God;’ Deuteronomium 13 sê iemand wat jou na ander gode lei moet met klippe doodgegooi word (vers 10); In Deutr 18:15-22 sê die Here: ’n Profeet wat hom aanmatig om in my Naam iets te sê wat Ek hom nie beveel het nie, moet sterf’ (Deutr 18: 20). Maar hulle moet luister na die woorde van die Profeet wat die Here sal stuur. Van elkeen wat nie gehoorsaam is aan die Here se woorde deur die Profeet nie, sal die Here rekenskap eis (Deutr 18:19).

Na ’n rukkie wat Apollos in Korinthe opgetree het, is hy terug Efese toe, waar hy en Paulus saam gewerk het. Volgens

1 Korinthiërs 16:12 het die gemeente in Korinthe gevra dat Apollos saam met hulle drie afgevaardigdes moet terugkom Korinthe toe, maar hy wou beslis nie op daardie oomblik nie. Hy sal gaan wanneer dit vir hom geleë is. Paulus beskryf hulle twee se arbeid as ‘soos die Here dit gegee het, het Paulus geplant. Apollos het natgegooi, maar God het laat groei op sy saailand, die gemeente. Nóg hy wat plant, nóg hy wat natgooi is iets, maar slegs God wat laat groei. Elkeen sal sy loon volgens sy eie arbeid ontvang. Ons is medewerkers van God’ (1 Kor 3:6-9). In 1 Kor 4:6 sê Paulus: Hierdie dinge het ek om julle onthalwe op myself en Apollos van toepassing gemaak, sodat julle deur ons kan leer om julle nie te verhef bo wat geskryf is nie, sodat niemand homself belangrik sal ag omdat hy vír die een is, en téén ’n ander nie. Paulus skryf dit omdat hy gehoor het daar twiste onder hulle is; elkeen sê: Ék is van Paulus;’ of: ’Ék van Apollos;’ óf: Ék van Sefas,’ of: Ék van Christus.’ Nee! Dié wat roem, moet in die Here roem’ (1 Kor 1:31). Volgens Titus 3:13 het Apollos later ook vir ’n tydjie in Kreta gewerk.

Skrywer: Prof Francois Malan