“GROEN”-TEOLOGIESE PERSPEKTIEWE IN DIE BYBEL?

“GROEN”-TEOLOGIESE PERSPEKTIEWE IN DIE BYBEL? – Kobus Kok

1. Inleiding

Deesdae is alles groen! Ons is op soek na groen motors, groen geboue, groen gasstowe, groen swembaddens en selfs groen boeke – boeke wat uit herwinde papier gemaak is. Ek weet van ŉ sekere uitgewer wat net herwinde papier benut. Nou die dag het ek en my vrou vir ons seuntjie “groen” klere gekoop by ŉ winkel wat daarop aanspraak maak dat dit herwinde en natuurlike materiaal gebruik.

Die vraag is of ons enige iets uit die Bybel kan leer oor “Groen” wees? Die ander vraag is hoe mens te werk gaan om so ŉ “Groen” perspektief te ontgin? Dit is ŉ belangrike vraag, omdat die Bybelse wêreld en ons wêreld nie net kultureel nie, maar ook histories, in terme van tyd, duisende jare verwyder van mekaar is. Ons hedendaagse probleme was nie eers op hulle radar nie.

Hierdie artikel is vir diegene geskryf wat meer “akademies” na die saak wil kyk en gee so bietjie meer diepte perspektiewe as gewoonlik. Dit doen ook as ŉ leerervaring sodat u kan sien hoe ons tipies so ŉ vraag sal benader. Dikwels kry u net die punt van die ysberg, en los ons die “kombuiswerk” by die huis. Vandag wil ek so bietjie vir u wys hoe die “kombuiswerk” lyk wat die “gebakte koek” voorafgaan.

1. 1. Uit die aard van die saak was die ekologiese krisis nie op die radar van die vroeë “Christelike” beweging nie. Soos ons almal weet beteken dit egter nie dat die huidige sensitiwiteit vir die herstel van die aarde, nie raakvlakke het met dit wat ons reeds in die Nuwe Testament of vroeë kerklike literatuur vind nie. Dit hang net af hoe gesofistikeerd mens se hermeneutiese raamwerk (verstaansraamwerk) en metodologie is. Persoonlik dink ek dat Edward Schillebeeckx se “kritiese korrelasie” metode ons hermeneuties die beste met die betrokke vraag kan help. Sy kritiese korrelasie metode trek die verband tussen “toe” (verede) en “vandag” (hede) deur altwee deur die lens van die ander in kritiese dialoog met mekaar in verband te bring.

In die Nuwe Testamentiese wetenskaplike veld het geleerdes (bv David Horrell [sien hier onder]) die laaste paar jaar uit die aard van die saak vinnig begin om oor die ekologiese krisis te besin. Daar is basies twee perspektiewe: Daardie geleerdes wat meen dat dit heeltemal anachronisties (ongetrou aan die antieke tyd) is om enigsins die vraag oor die ekologie aan die Bybelse teks te vra; en ander wat meen dat dit wel implisiet en selfs eksplisiet in die Bybelse tekste na vore kom. Myns insiens het die Bybel baie implisiete perspektiewe wat ons kan help om ŉ “Groen” teologie te ontwikkel, in pas met die derde millennium. Die teks wat die sterkste gebruik kan word in die projek is Kolossense 1:15-20vv wat hier onder bespreek word, in gesprek met Romeine 8 en selfs Johannes se evangelie, soos ek hier onder breedvoerig sal verduidelik.

2. Definisie/woordgebruik

Waar om te begin? Wel, ons kan by ŉ basiese woord of definisie begin, soos die Griekse woord oikodomê. Die assosiatiewe, denotatiewe en konnotatiewe aspekte van die woord en die begrip kan natuurlik ook aangewend word om die “Sache” (Basiese saak) van “bou/konstrueer/rekonstrueer/selfs versorg” te ondersoek. Daar is dus baie implisiete konsepte wat assosiatief met die projek in verband staan en waarna mens kan kyk. Indien mens na die woord oikodome kyk in Band 5 van Kittel en Friedrich se Theological Dictionary of the New Testament, sien mens vinnig dat, en hoe die woord in Hellenistiese literatuur, Joodse literatuur (soos Philo), Bybels, Buite-Bybels en vroeë kerklike literatuur (aangeheg in addendum A1) voorkom. Ek heg ook Arendt et al se Teologiese woordeboek se resultate by in addendum A3.

Indien mens die semantiese betekenis van die begrip ondersoek, soos dit in Louw en Nida voorkom, kan die leksikale betekenismoontlikhede van die begrip, wat die assosiatiewe en konnotatiewe aspekte verdiskonteer, handig te pas kom. Ek heg dit ook aan as addendum A2. Hulle plaas die woorde οἰκοδομή^c,ῆςf onder die semantiese sub-domein 74.15 wat resorteer met die semantiese domein 75 wat handel oor “to make able/capable” en ons dus as “bemagtiging” kan tipeer. Dit vorm die teenoorgestelde van “afbreek” en het die denotatiewe betekenis van “opbou” of “restoureer” of selfs “om te versterk” in plaas daarvan “om te verswak” (Kyk ook Louw en Nida 45.1).

Bogenoemde kontoere van die definisies en hulle implisiete semantiese betekenisse sal my lei tot die argument wat ek kortliks hier onder sal uitbou.

3. Voorkoms van die woord en haar verbuigings in die nuwe testament

Vertalings van die woord sien soos volg daarna uit:

4. Sommige interessante NT perspektiewe

4. 1. So vroeg as 1954 het Joseph Sittler al opgemerk dat dit nodig is dat ons ŉ “teologie vir die aarde” moet ontwikkel wat vanuit ŉ holistiese teologiese perspektief die aarde kan sien as synde verweef met God se verlossende werk. In 1961 het dieselfde Sittler by die Wêreldraad van Kerke se byeenkoms Kolossense 1 geneem om die punt te maak dat die kosmiese Christologie, wat met die skeppingsaksie in verband staan, ŉ leerstellige basis skep van waaruit daar ŉ “teologie vir die aarde” geskep kan word. Myns insiens kan Kolossense 1:15-20 ŉ besondere rol speel in so ŉ teologie. Die teks is die bekende himne (lied) en dui aan dat Christus die beeld van die onsigbare God is, die eersgeborene van die ganse skepping. Interessant gaan die teks dan oor in ŉ verduidelikende of redegewende verklaring wat ingelei word deur die Griekse hoti (omdat) konstruksie. Die skrywer argumenteer deur middel van ŉ datief (in/deur) en akkusatief (vir) dat alles op die aarde en die hemel in en deur Christus geskep is. Verder word die werkwoord vir skep in ŉ passief uitgedruk, wat beteken dat ons hier met ŉ Goddelike passief te doen het. In ŉ aktiewe vorm van die Griekse werkwoord doen die subjek die aksie van die werkwoord. In die passief word iets van buite aan die subjek gedoen. In die geval is dit God wat die aarde in en deur Christus skep. Die aarde het dus die skepping “ontvang” en is nie die subjek wat die aksie van die skepping self doen nie. Dit maak die Skepping dus afhanklik van die een wat die aksie van die werkwoord doen, naamlik God, in en deur Jesus Christus. Verder word dit in ŉ perfektum vorm uitgedruk wat beteken dat dit ŉ aksie is wat plaasgevind het in die verlede maar steeds ŉ toestand/state of affairs skep wat geldig is in die hede (vgl. τὰ πάντα διʼ αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτὸν ἔκτισται in 1:16). Die perfektum is een van die mooiste maniere om iets soos uitverkiesing uit te druk: die feit dat God ons in die verlede uitverkies het, maar ons steeds in die “toestand” of “status” van uitverkose mense verkeer. Die skrywer van Kolossense gaan selfs verder en sê dat alle dinge nie net in/deur en vir/tot hom geskep is nie, maar ook dat “in hom hou alle dinge in stand” (τὰ πάντα ἐν αὐτῷ συνέστηκεν). Agter laasgenoemde stelling lê ŉ geweldige pregnante antieke debat oor die kosmos, veral in die Griekse filosofie. Nog steeds gaan die skrywer verder met ŉ intensifisering van die argument deur die geweldige hoë Christologiese stelling te maak dat die volheid van God dit goed gevind het om in hom te woon (ὅτι ἐν αὐτῷ εὐδόκησεν πᾶν τὸ πλήρωμα κατοικῆσαι). Hier word die woord κατοικῆσαι gebruik wat “familie” is van die woord oikodomei in die sin dat beide die basis van oikos dra. Maar dan, kom die sterkste en mooiste na vore, as die skrywer van Kolossense deur middel van die hoti (ὅτι) [omdat) en καὶ die voorafgaande verbind met dit wat na die καὶ (en) volg, naamlik dat God deur hom (lw. Weer διʼ αὐτοῦ) alle dinge (τὰ πάντα ἐν τοῖς οὐρανοῖς καὶ ἐπὶ τῆς γῆς) met homself wil versoen (διʼ αὐτοῦ ἀποκαταλλάξαι τὰ πάντα), en in die proses vrede (εἰρηνοποιήσας) wil maak nie net met mense nie maar met die ganse skepping – dit wat in die hemel en dit wat op die aarde is. Meer kosmologies kan mens nie kry nie. Die woorde versoen en vrede veronderstel assosiatief dat gebroke relasie versoen word. As God se agente, as tekna tou Theou (kinders van God), is ons gestuurde agente wat God se restouratiewe visie moet uitleef. Die NT het van die begin af die gedagtegang gevolg dat mense se hande en voete die kanaal is waardeur God se restouratiewe genesingshandelinge vloei. Daarom is daar min twyfel dat ons minstens in Kolossense ŉ kosmologiese visie van restourasie, vrede en versoening het wat breër verstaan kan word as die kerk of net mense. In Kolossense kry ons die prentjie van ŉ God wat met die ganse skepping besig is en wat sy mense ook wil deel maak van sy besig wees.

4. 2. Myns insiens kan die visie van Johannes ingetrek word in die ekologiese debat omdat Johannes 1:1-18, soos Kolossense, Jesus direk verbind met die skeppingsaktiwiteit (kyk Joh 1:3-4). Jesus se genesingshandelinge in Johannes getuig almal van hoe Jesus gebrokenheid restoureer en gemarginaliseerdes herstel. Die visie van Johannes se Jesus is die van restourasie en die skep van lewe. Dit is die belangrike – dit is die “Sache” wat deur middel van Schillebeeckx se kritiese korrelasie die brug tussen die verlede en die hede kan bou en dialogies-kreatief sake soos die vernietigende ekologiese krisis deur middel van die heuristiese kategorieë ter sprake kan aanspreek. In Johannes se dualisme is lewe die teenoorgestelde van dood en vernietiging. As Agent van Lewe is Jesus die bemiddelaar en beliggaming van God se wesenlike leweskeppende aard. Die siekte van mense was die “gevallestudie” wat Johannes gebruik het om die “Sache” (Saak) aan te toon dat Jesus gebrokenheid restoureer. Dit gebeur ook in die “herstel” of “restourasie” van Petrus (ŉ teks wat dalk bygevoeg is, maar nie te min).

In Johannes se verhaal beland die lewe-skeppende Jesus uiteindelik self aan die kruis en “beliggaam” die gebrokenheid. Maar dan vind die opstanding plaas, en anders as in die Sinoptiese evangelies is Jesus die een wat sy eie lewe weer optel (Joh 10:17vv) – juis omdat Johannes se Jesus die bron van lewe is (vgl. Joh 1:4). Die verskyning aan die dissipels ondersteun verder die tese dat Jesus die bron van lewe is wat gebrokenheid restoureer. Die dissipels verkeer agter geslote deure in Johannes 20 in vrees (

5. Die eerste “Christene” as Jode

In die laaste paar jaar beklemtoon Nuwe Testamentiese wetenskaplikes die belangrikheid van die feit dat die term “Christen” anachronisties in terme van die eerste eeu was. Die term

Met ander woorde, dit is duidelik dat die kosmologie en die eskatologie van die Joods-denkende Bybelskrywers verdiskonteer moet word indien ons by hulle wil kers opsteek oor kontemporêre ekologiese krisis omstandighede. In hulle denke was daar wat die Duitsers soos Michael Wolter ‘n “Begründungszusammenhang” noem – dit is ’n inter-relasionele verband tussen identiteit en etos wat alles ingebed was in ’n bepaalde Joodse manier van kyk na die wêreld. Mens moet dus eintlik die die hele pakkie vat, en indien mens dit nie doen nie dan is mens reduksionisties, etnosentristies en anakronisties met die teks besig. Die vraag is dus steeds die kritiese korrelasie vraag, en daarom dink ek dat Schillebeeckx se benadering die meeste kan help omdat hy erns maak met die kontemporêre wêreldbeeld en die antieke wêreldbeeld en die twee met mekaar in kritiese dialoog bring.

In die Joodse denke was die beskerming en die versorging van die aarde ’n belangrike saak (kyk maar net Gen 1:26-28; vgl. Met Openb 4:1-11). Die antieke mense was geweldig afhanklik van die land en selfs in die wette van die Jode word die Sabbatsjaar ingebou (Lev 25), ’n konsep wat ten doel het om die land te “genees”. In die Joodse simboliese universum sien ons dus duidelik die spore van mense mense wat besef het dat die aarde nie geëksploiteer moet word, of gedomineer moet word nie, maar eerder versorg en gerestoureer moet word. Vir die Jode was die konsep van herstel en rus belangrik. Dit het aangesluit by ’n teologiese selfverstaan – “omdat God…. daarom doen ons so….”

In die Nuwe Testamentiese etiek onderskei ons tussen identiteit, etos (leefstyl) en etiek, op grond van die wyse waarop Aristoteles oor die etiek gepraat het. Die antieke mens as diadiese of groepsgeorienteerde individu, het sy/haar persoonlikheid altyd in terme van die groep en in lyn met die waardes van die groep gevorm. Van moderne individualisme was daar nie sprake nie. Die identiteit van die Jood was ’n kollektiewe verstaan van identiteit. In die Joodse kollektiewe verstaan van identiteit was God die skepper-God en mense het deur middel van hulle konkrete leefstyl hulle identiteit uitgeleef. Hulle het ook geglo “wat jy doen sê wie jy is, en wie jy is sê wat jy doen”. Dus, ons kan aanneem, dat in die wesenlik Joodse Christus-volgers in die eerste eeu, het die Joodse gedagte van die omgee van die gemarginaliseerdes en die gee van tiendes steeds gefunksioneer, behalwe dat dit deur die lens van die Christusgebeure gereinterpreteer is. Net so sou die “aardse” teologie van versorging van mens en natuur (vgl. Gen 2:15) in hulle denke ’n rol gespeel het (vgl. Rom 8:19-23). Was hulle dus “ekologies sensitief”? Ja, natuurlik – in die ware sin van die woord. Daarom is dit redelik veilig om te argumenteer dat die NT skrywers soos hulle Joodse tydgenote ‘n “Bybels [OT]-ekologiese etiek” sou hê, en dat die mens die verantwoordelikheid het om dit “wholesome” te bestuur (vgl. Lev 25). Die vroeë Christene, soos ons sien uit al die aanhalings uit Jesaja, sou bewus gewees het van Jesaja se mooi visie van ’n toekoms waarin daar vrede tussen die mens die natuur sal wees (Jes 11:6-7; Kyk ook 65:6vv). Inherent in hierdie gerestourede “aardse” teologie is die belofte van God se geregtigheid en bevryding wat sal aanbreek – ’n tyd waarop die gevangenis bevry sal word, die armes verlos sal word. In die evangelies is dit Jesus wat hierdie visie laat realiseer – en die Jesus wat sy volgelinge oproep om dieselfde te doen. By Paulus sug die aarde steeds (Rom 8:19-23), maar word gelowiges opgeneem en ingetrek in die restouratiewe plan van God vir die ganse skepping (vgl. Pauliniese tradisie in Kol 1:15-20).

6. Verdere Bronne:

Prof. David Horrell is ‘n bekende Nuwe Testamentikus aan die Universiteit van Exegeter wie se werk mens gerus kan raadpleeg (kyk gerus http://humanities.exeter.ac.uk/theology/staff/horrell )

Horrell, D.G, Hunt, C. & Southgate, C., 2008, ‘Appeals to the Bible in Ecotheology and Environmental Ethics; A Typology of Hermeneutical Stances’, SCE 21, pp. 219-238.

Horrell, D.G., 2010, Ecology and the Bible, Equinox.

Horrell, D.G., 2011, ‘Ecological ethics’, in Green, J.B., Dictionary of Scripture and Ethics, pp. 255-260, Baker Academic, Grand Rapids.

Skrywer: Prof Kobus Kok

Sleutels wat die antieke wêreld oopsluit (2)

Sleutels wat die antieke wêreld oopsluit (2) – Kobus Kok

My groep gee my identiteit

Vandag is individualisme die in-ding. Hoe meer uniek ek kan wees en kan uitstaan bo die groep, hoe beter. Die oordrewe kontemporêre fokus op die waarde van die unieke individu het egter heel onlangs eers belangrik geword. In die tyd net na die Middeleeue en die Renaissance (1400 en daarna) en die Reformasie (1500) het die sogenaamde Verligting (1700 en daarna) of Aufklärung soos ŉ tsunami die wêreld getref.

Een van die groot filosowe van die tyd, Immanuel Kant (22 April 1724 – 12 Februarie 1804) het byvoorbeeld die slagspreuk gevestig dat “Jy kan ontwaak uit jou onkunde, en dat jy waagmoedig moet wees en moet dink vir jouself.” Die Aufklärung het mense bevry van onkunde en van die mag wat groepe soos die kerk, die staat en die aristokrasie oor mense gehad het. Stelselmatig het die individualisme ontwikkel wat tans hoogty fier. In die tyd voor die Aufklärung kon mense nie self besluit watter beroep hulle wou beoefen of met watter huweliksmaat hulle wou trou nie. Kinders was nie as individue beskou nie, maar as deel van ŉ groter groep/familie en die pa as die hoof se opinie het die rigting van die groep bepaal. Ons sien dit dikwels vandag nog steeds in tradisionele Afrika kulture.

In die wêreld van die eerste eeu (Jesus se tyd) het mense in die eerste plek hulle identiteit ontvang en gebou in die konteks van die groep waaraan hulle behoort het. In die tyd van die Nuwe Testament is mense dus nie as losstaande individue beskou nie, maar altyd as deel van ŉ bepaalde groep. Indien jy wou weet hoe belangrik iemand was, het jy nie in die eerste plek na die individu se prestasies gekyk nie, maar eerder gekyk uit watter groep die persoon kom. Daarom sien ons dikwels in die Nuwe Testament hoe iemand beskryf word in terme van die groep waaraan hulle behoort het, soos byvoorbeeld as daar na Jesus verwys word as Jesus van Nasaret, Seun van Josef (vgl. Johannes 1:45). Hier word Jesus beskryf in terme van sy pa en sy groep asook sy plek van herkoms wat in daardie tyd bepaal het wie jy is en hoe mense jou waarde, eer of status bepaal het.

Die beste voorbeeld hiervan vind ons by Paulus as hy vir die Jode wat hom aanvat, verduidelik wie hy is. Die interessante is dat Paulus nie in die eerste plek verduidelik wat sy individuele prestasies is nie, maar sy waarde beskryf aan die hand van die groep waaraan hy behoort het en in watter mate hy die reëls van die groep uitgeleef het. In Filippense 3:5-6 lees ons byvoorbeeld die volgende:

Ek is besny op die agtste dag, uit die geslag van Israel, uit die stam van Benjamin, ŉ ras egte Hebreër; wat die wet betref, ŉ Fariseër;

wat ywer betref, ŉ vervolger van die kerk; wat die geregtigheid in die wet betref, absoluut onberispelik.

Hier sien ons dat Paulus sy eie waarde en eervolle herkoms verduidelik aan die hand van die feit dat hy op die agste dag besny is, wat die vereiste was vir getroue Israeliete wat binne die konteks van die verbond staan. Hy gaan egter verder en trek die sirkel kleiner en sê dat hy uit die stam Benjamin kom. Dan gaan hy nog verder en trek die sirkel nog kleiner deur homself as deel van die groep wat as die Fariseërs bekend staan, te beskryf. Hierdie groep was die strengste van die strengste gewees, sedert die tyd van die Makkabese opstand in die eeue net voor Christus. Indien mens fyn let op die wyse waarop Paulus sy identiteit beskryf, sien mens dat die sake waarna hy verwys 90% van die kere verwys na dinge wat mét hom gebeur het – Hy is deur die groep op die agste dag besny, hy is gebore in die stam Benjamin, iets waaroor hy nie beheer gehad het nie, maar die resultaat is van die groep wat lankal voor hom al bestaan het. Dit is dus duidelik dat die groep die belangrikste bepaler was van die waarde en status van die antieke persoon. Die individu se eer en waarde is dus net so belangrik as wat hy of sy dit reg gekry het om die groep se waardes en reëls te beliggaam. ‘n Eervolle groepslid het dus die groep se belange in alles eerste gestel en daarmee absolute lojaliteit aan die groep gewys. Ons kan dus sê dat die mense van die eerste eeu groepsmense was, en nogmaals groepsmense.

Juis om hierdie rede verstaan ons dan hoekom Jesus se geslagsregister vir hulle so belangrik was. Indien mens dit bestudeer val dit dadelik op dat Matteus byvoorbeeld aandui dat Jesus ŉ nasaat is van die groot Koning van Israel, Dawid. Daarmee word Jesus vierkantig in die konteks van Israel se leiers geplaas, en kwalifiseer hy dus volgens die Jode om die beloofde Messias uit die huis van Dawid te wees. Lees gerus deur ander oë die geslagsregister van Jesus volgens Matteus 1:1vv:

Die geslagsregister van Jesus Christus, die seun van Dawid, die seun van Abraham…

Interessant genoeg gee Johannes ons weer ŉ heel ander prentjie van wie Jesus is en hoe sy identiteit verstaan kan word. Volgens Johannes 1:1 word Jesus sommer van die begin af beskryf as die Seun van God, die een wat in die beste moontlike posisie is om die Vader aan mense bekend te maak omdat Hy en die Vader in ŉ intieme verhouding met mekaar staan van die heel begin af (vgl. Johannes 1:1-18, veral 1:18; 5:17-20vv). Daarom kyk die Seun graag wat die Vader doen en doen dit net so, of hoor wat die Vader sê en breek die hemelse nuus vir mense oop. Volgens Johannes is Jesus se waarde en eer juis afkomstig van die feit dat Jesus die Seun van die groot Koning van die heelal is, Seun van die Skepper-God. Volgens Johannes ontvang die wat glo nie net die ewige lewe nie (Johannes 3:16 en 20:30-31), maar ook die reg om kinders van God te word. Daarmee word hulle opgeneem binne die kragveld van die nuwe familie of groep van Jesus. As deel van hierdie nuwe bestaanswyse leef mens dan sommer gans anders omdat mens deel is van ‘n nuwe groep en omdat die groep se waardes vir mens die belangrikste rigtinggewende kompas word.

Outeur: Dr Kobus Kok

Sleutels wat die antieke wêreld oopsluit (1)

SLEUTELS WAT DIE ANTIEKE WÊRELD OOPSLUIT – Kobus Kok

Wees bewus van die kulturele – en tydskloof

Tussen die Bybelse tyd en ons tyd vandag, bestaan daar ‘n reuse sosiaal kulturele, religieuse en tyd kloof. Die wêreld van toe was gewis gans anders as vandag se tyd. Dikwels maak ons die fout om die Bybel deur die gekondisioneerde en gesosialiseerde sosiaal religieuse paradigma van ons tyd te lees. Eenvoudiger gestel, ons kyk deur ons eie bril na die wêreld van daardie tyd, so asof die antieke wêreld presies dieselfde was as ons wêreld vandag.

Dit is egter grotendeels problematies, omdat mens op die manier eintlik ‘n klomp dinge inlees in die teks uit die antieke wêreld aan die een kant, en aan die ander kant dikwels nie regtig verstaan wat aangaan nie. Dit laat my dink aan ‘n storie wat ons baie kan help om dit wat so pas gesê is beter te verstaan:

In die jaar 4009, 2000 jaar van nou af, was daar eenmaal ‘n navorser (Koos) wat argeologiese opgrawings in ‘n antieke stad met die naam Pretoria gedoen het. Eendag ontdek hy ‘n antieke dokument wat op antieke papier geskryf was en dit lui soos volg:

“Blou Bulle verslind Haaie op groen Loftus gras – alweer”

Opgewonde het die navorser ‘n simposium by die Universiteit gereël en almal uitgenooi van die dekane tot die rektor, om sy nuut gevonde teorie aan te hoor. By die simposium argumenteer hy oortuigend dat hy konkrete wetenskaplike bewys het dat sekere blouerige Bulle in die antieke tyd haaie wat op die land geloop het keer op keer (alweer) verslind het. Almal het hande geklap, opgestaan en ‘n groot prys aan hom oorhandig.

Enkele jare later het nog ‘n navorser (Piet) ‘n antieke dokument ontdek wat lui:

“Haaie verslind Blou Bulle in finaal”

Na deeglike navorsing het die navorser uiteindelik die deurbraak gemaak. Hy het besef dat hierdie tekste telkens uit ‘n bepaalde genre kom, naamlik koerantberigte, en telkens uit die sogenaamde sport afdeling. Kort voor lank het hy die kloutjie by die oor gebring en sy teorie ontwikkel dat Haaie en Bulle nie letterlik verstaan moet word nie, maar metafories. Die antieke mense het naamlik op metaforiese wyse so van hulle rugby spanne gepraat en dat die woord “verslind” eerder metafories as die oorwinning verstaan moet word van een span bo ‘n ander in die “finaal” wat in werklikheid na die Curriebeker verwys.

Ons wat in die jaar 2009 leef weet natuurlik sommer van die begin af dat Koos se teorie totaal van die merk af is omdat hy nie die konteks van die jaar 2009 verstaan nie. Verder weet ons dat die dokument wat Koos opgegrawe het nie letterlik verstaan moet word nie omdat dit uit die sport-deel van die koerant (genre) kom. Koos het dus ‘n reuse fout begaan deur sy eie teorie net so af te druk op die antieke teks. Navorser Piet het natuurlik iets daarvan verstaan en nader aan die waarheid gekom. Juis om hierdie rede is dit belangrik dat ons nie sommer ons eie teorieë en verstaan van die wêreld gaan afdruk op die antieke teks nie. Ons moet in die eerste plek sensitief wees om die konteks van die antieke wêreld te verstaan.

Dit is nie net die sogenaamde tydskloof en die kulturele kloof wat aansienlik verskil tussen ons die antieke wêreld waarin die Bybel geskryf is nie, maar ook die taal. Het u geweet dat die Ou Testament oorspronklik in Hebreeus geskryf is en dat die Nuwe Testament oorspronklik in Grieks geskryf was. Verder is dit belangrik om te verstaan dat die Grieks in die Bybel antieke Grieks is wat glad nie meer gepraat word vandag nie. Daar is letterlik ‘n handjie vol mense in die wêreld wat hierdie antieke tekste kan lees. Die probleem rondom taal is ook beduidend en moet telkens onsluit word. Neem maar net die voorbeeld in Afrikaans waar ons sou sê iemand is hoog in die takke. Indien ons in Amerika met iemand sou gesels en vir hulle verduidelik dat gisteraand se partytjie jolig was omdat soveel mense hoog in die takke was – gaan die arme Amerikaner nie verstaan wat ons bedoel as ons sê “They were high in the trees” nie. Die Amerikaner sal dit natuurlik letterlik verstaan en in sy gedagtes die partytjiegangers hoog in die boom langs die huis sien. Net so kan ons nie sommer net die Griekse teks letterlik vertaal nie, omdat dit tot misverstand sal lei en mense nie die ware betekenis sal kan verstaan nie. Juis om hierdie rede onderskei Bybelwetenskaplike geleerdes tussen letterlike vertalings en dinamies ekwivalente vertalings. Laasgenoemde vertalings (soos Die Boodskap) poog om die oorspronklike bedoeling van die teks aan die moderne leser weer te gee.

In hierdie studie/reeks gaan ons dus poog om die sleutels te gee wat die antieke wêreld beter vir ons kan oopsluit. Ons gaan veral kyk na die verskil tussen ons waardes en die van die antieke wêreld en dit telkens illustreer aan die hand van Bybelse tekste waar hierdie sake ter sprake is.

Outeur: Dr Kobus Kok

Klein-doop én Groot-doop in die Bybel?!

Klein-doop én Groot-doop in die Bybel?! – Kobus Kok

Martin Geustyn vra:

Ek wil baie graag meer weet oor my lewe (siel of gees) na my dood. Ek weet dat wanneer Jesus kom ek opgewek sal word om saam met Hom te wees. Dan wil ek ook weet hoekom ons klein doop en nie die kindertjies inseën vir God nie? Is die doop dan nie ook n wilsbesluit soos bekering nie?

Antwoord:

Dr Kobus Kok antwoord:

Hierdie tema is natuurlik ‘n gevaarlike terrein om op te beweeg, want as jy die een kant toe gaan dan raak die ander kant se ouens vir jou kwaad. Daarom wil ek sommer van die begin af sê ek het die grootste respek vir my NG dominee en kollegas en dalk nog meer vir ‘n AGS pastoor-vriend van my wat jare saam met my die Here dien en by wie ek baie geleer het. In hierdie artikel wil ek daarom sommer gewoon op teksgedeeltes wys wat ons in die Bybel kry om sodoende die tafel bietjie breër te dek as wat mense gewoonlik doen. Ons ken almal die afgesaagde dogmatiese redes waarom die een kerk klein doop en die ander kerk groot doop. In hierdie artikel wil ek gewoon ‘n paar interessante brokkies inligting vir u gee waaroor u verder kan gaan dink.

Het jy geweet dat die woord “doop” van die Griekse woord “baptiedzoo” af kom en dit beteken “om te was,” “om te reinig,” “om te onderdompel” en selfs om met “water te besprinkel” maar altyd met die konnotasie van skoonmaak of reinig? Het jy geweet dat voor Jesus se bediening bestaan het, daar alreeds in sommige van die heidense kulture sulke doopreinigingsrituele was? Het jy geweet dat die Jode voor Jesus se tyd al iets gehad het soos die doop van proseliete, met ander woorde die reiniging van heidene wat hulle tot die Judaïsme bekeer het?

As ons dus oor die doop praat moet ons nie in die eerste plek dink dat dit sommer net uit die bloute skielik met Jesus begin het nie. Dit het nie! Mens moet dit verstaan teen die agtergrond van die antieke wêreld en hoe dit daardie tyd verstaan is. Vat maar net vir Johannes die Doper. Johannes was ‘n Joodse profeet wat gesê het dat die mense hulle tot God moet bekeer en dat hulle ge-baptiedzoo of gereinig moes word – nie omdat die water iets magies doen nie, maar omdat dit ‘n sigbare teken sou wees dat iets in hulle harte alreeds gebeur het en dat hulle deur middel van die doop dan wys dat hulle hulle lewe weer hertoewy aan God. En dan, as jy bv. Johannes 1 lees, sal Johannes sê dat hy eintlik maar net mense bewus wil maak van die Groot Een, die Lam van God wat binnekort gaan kom, Hy wat die sondes van die mense sal wegneem.

En so gebeur dit toe dat Jesus uiteindelik preek, sterf, opstaan en die dissipels beveel dat hulle die evangelie na die ganse mensdom moet neem en die wat tot bekering kom, moet doop… (Matt 28:19). Verbeel jou net – daar staan 12 dissipels en miljoene potensiële gelowiges voor hulle wat nog nie van Jesus gehoor het nie, wat sondig leef en wat tot bekering moet kom. En daar trek hulle los en preek laat dit klap en doen wonders wat almal verbaas laat en mense bekeer links en regs. Geen wonder nie, dat ons so baie lees van grootmense wat die evangelie hoor, dit glo en dan gedoop word as teken daarvan dat God hulle nuwe mense gemaak het en hulle vergewe het. In die begin, sou mens met ander woorde in die heel eerste plek duisende en duisende grootmense gekry het wat gedoop is. Dit is tog logies. Maar met tyd sou dit ook gebeur dat kinders gedoop sou word. Ja, van die begin af is daar aanduidings dat kinders ook gedoop is!

Wat verstaan jy as ek vir jou sê daardie twee mense is ‘n paartjie? Wel, ‘n paartjie bestaan uit ‘n man en ‘n vrou nie waar nie. En wat verstaan jy onder die woord “gesin”? Wel, dit sal uit die aard van die saak bestaan uit ‘n paartjie (man en vrou) en uit ‘n kind of twee.

Nou vir die interessante. Ons lees baie van individue, mense wat groot gedoop is. Maar lees ons êrens van gesinne wat gedoop is? Kyk bietjie wat lees ons in die boek Handelinge wat die groot boek is wat vir ons die geskiedenis van die vroegste kerk vertel kort nadat Jesus opgevaar het en die Heilige Gees uitgestort is op die dissipels. In Handelinge 16 lees ons die volgende:

¹³Op die sabbatdag is ons na die rivier toe buitekant die stadspoort, omdat ons gedink het daar sou ‘n Joodse bidplek wees. Ons het gaan sit en met die vroue gepraat wat daar bymekaar was. ¹⁴Een van dié wat geluister het, was ‘n vrou met die naam Lidia, wat die Joodse geloof aangeneem het. Sy het handel gedrywe met pers wolmateriaal en was van Tiatira afkomstig. Die Here het haar vir Paulus se woorde ontvanklik gemaak. ¹⁵Sy en haar huisgesin is toe gedoop.

In Handelinge 16 lees ons van die Tronkbewaarder:

²⁹Toe het die bewaarder ‘n lig gevra, die sel ingestorm en bewend voor Paulus en Silas neergeval. ³⁰Hy het hulle buitekant toe gevat en gevra: “Menere, wat moet ek doen om gered te word?”³¹Hulle antwoord hom: “Glo in die Here Jesus, en jy sal gered word, jy en jou huisgesin.”³²Hulle het toe die woord van die Here aan hom en aan al die mense in sy huis verkondig. ³³Op daardie uur van die nag het hy vir Paulus en Silas geneem en hulle wonde gewas. Hy en al sy mense is daar en dan gedoop.

In die Grieks word die woord oikos gebruik vir gesin en dit het in die antieke tyd eintlik baie meer ingesluit as net die gesin. Dit het die hele huishouding ingeluit, wat slawe, slavinne, hulle kindertjies, en almal anders ingesluit het. Dikwels lees mense hierdie tekste heeltemal mis.

Daar sal later deur myself of deur ander geleerdes dieper gedelf word rondom hierdie saak. Hierdie artikel is gewoon geskryf om jou so bietjie aan die dink te sit en anders na die saak te kyk as wat daar gewoonlik gekyk word.

Outeur: Dr. Kobus Kok