JESUS SE GEBOORTEDATUM

Kersfees veronderstel dat Jesus op 25 Desember van die jaar een gebore is. Die feite is egter dat ons nie weet presies wanneer Jesus gebore is nie. Die artikel beredeneer die gegewens rondom die geboortejaar en -maand van Jesus. 

Elke jaar op 25 Desember herdenk ons die geboorte van Jesus. Hieruit volg logies dat Jesus, volgens ons Christelike jaartelling, op 25 Desember van die jaar een gebore is. Reg? Verkeerd!

Ons bekyk eers Jesus se geboortejaar. Die Matteus-evangelie (2:1) berig dat Jesus tydens die regering van koning Herodes gebore is. Herodes die Grote is hier ter sprake. Uit buite-Bybelse bronne weet ons dat sy regeertyd van 37-4 vC gestrek het. Jesus is dus minstens voor die dood van Herodes in 4 vC gebore. Maar hoe lank voor 4 vC? Matteus 2:16 help ‘n bietjie. Volgens dié teks het Herodes die Grote opdrag gegee dat alle seuntjies onder die ouderdom van twee jaar doodgemaak word. So wou hy seker maak dat Jesus ook gedood word. Ten tye van die opdrag kon Jesus dus nog nie twee jaar oud gewees het nie. Dat hierdie gruweldaad nie te lank voor Herodes se eie dood plaasgevind het nie, word deur die verdere verloop van gebeure aangedui.

Jesus het die dood vrygespring toe sy ouers met hom na Egipte gevlug het. Hulle het eers teruggekeer toe Herodes oorlede is en sy seun, Argelaos, hom opgevolg het (Matteus 2:22). Argelaos het van 4 vC tot 6 nC geregeer. Hoe lank Jesus en sy ouers in Egipte was, weet ons nie, maar die indruk word gewek dat Jesus nog klein was by hulle terugkeer. Ons kan dus sê dat Jesus nie te lank voor 4 vC gebore is nie, waarskynlik tussen 7-4 vC.

Die Lukas-evangelie het ook inligting oor die geboortejaar van Jesus. Oënskynlik is sy inligting baie presies. Lukas 2:2 sê dat Jesus gebore is tydens die volkstelling toe Sirenius goewerneur was in die provinsie Sirië. Die probleem is egter dat ons uit buite-Bybelse bronne van geen volkstelling in die tyd van Herodes weet nie. Volgens die Joodse geskiedskrywer, Josefus, het die volkstelling onder Sirenius eers in 6-7 ná Christus plaasgevind. Dit maak Jesus se geboortejaar van tien tot veertien jaar later as wat ons uit Matteus kan aflei.

Dit is dus uiters moeilik om die gegewens van Matteus en Lukas met mekaar te versoen. Vermoedelik het daar wel ‘n sensus in Herodes se tyd plaasgevind. En in later tye is hierdie sensus toe met die meer bekende een onder Sirenius verwar. Dit bly dus nog die beste om die geboortejaar van Jesus tydens die laaste deel van Herodes se regeertyd te plaas, in 7-4 vC.

Maar hoe kom mens by ‘n vóór-Christus-datum vir Jesus se geboortejaar uit? Is Hy dan nie in die jaar een gebore nie? Hierdie toedrag van sake moet op die rekening van Dionisius Eksiguus geplaas word. Hy was ‘n monnik van Rome, afkomstig uit die provinsie Skitië. In 526 nC het hy die opdrag ontvang om eenvormigheid te bring in die verskillende kalenders waarmee destyds na kerklike feesdae verwys is. Dit het op ‘n nuwe kalender uitgeloop, beginnende by Christus se geboortejaar as die jaar een. Dionisius het Jesus se konsepsie bereken as die 25e Maart van die jaar 754 sedert die stigting van Rome. Dit is toe geneem as die jaar een van die Christelike era. Eeue later is egter ontdek dat Dionisius ‘n paar berekeningsfoute gemaak het en die geboortejaar van Jesus met ongeveer vier tot sewe jaar oorskry het. Niemand het egter daarvoor kans gesien om die kalender aan te pas nie. Dus, hoe onlogies ook al, bly ons by Jesus se geboortejaar as 4-7 vC.

Maar waar kom ons aan die geboortemaand van Jesus as 25 Desember? Die beste verklaring is die een wat 25 Desember neem as die ver-Christeliking van die ou heidense fees van sol invictus (die onoorwinlike son). In die noordelike halfrond is 25 Desember ongeveer die tyd van die son se verste suidelike draaipunt. En dit het altyd met groot feesvieringe gepaardgegaan. Algaande het die Christene hierdie fees vir Jesus, die eintlike onoorwinlike Son van geregtigheid, toegeëien. Vandaar dat ons nog steeds die geboorte van Jesus elke jaar op 25 Desember herdenk. Maar in watter maand Jesus werklik gebore is, weet ons nie. Dit was waarskynlik êrens gedurende die warmer maande van die noordelike halfrond, veral as ons Lukas se gegewens rondom die herders in die oop veld in gedagte hou. So ‘n situasie pas eerder in die warmer maande as in die koue Desember.

Ons weet dus nie presies wanneer Jesus gebore is nie. Maar dit maak nie regtig saak nie. Solank ons net glo dat die ware Lig wat elke mens verlig, na die wêreld gekom het. Hierdie Lig skyn in die duisternis, en die duisternis kan dit nie uitdoof nie (Johannes 1).

HOE MOET GELOWIGES HULLE BESTAAN IN DIE HEMEL VOORSTEL?

Hoe moet gelowiges hulle bestaan in die hemel – die sogenaamde tussentoestand, tussen dood en opstanding – voorstel? Dit sal ‘n tyd wees waar die verlossing van alles wat belemmerend op die verhouding met God en naaste ingewerk het, gevier kan word, waar verdere groei kan plaasvind, en waar mens verder kan meewerk aan die koms van God se koninkryk. Dis geen plek en tyd vir verveling nie.

Hoe moet mens die hemelse bestaanswyse voorstel?

Die hemelse bestaanswyse moet onderskei word van die opstanding. Die hemel is die sogenaamde tussentoestand – tussen ons dood en die einde van die wêreld. Laasgenoemde hou in: die eindoordeel, die opstanding van die dooies, en die nuwe hemel en aarde.

Maar oor hierdie onderskeid stem teoloë nie saam nie. Want die Bybel is nie baie duidelik hieroor nie. Die Bybel praat baie meer oor die transformasie van hierdie sondige bedeling as oor ons bestaan in die hemel. Dit praat oor die opstanding(sliggaam), die koms van God se koninkryk, en die nuwe hemel en aarde. Daarom sê sommige: Ons hemelse bestaan is niks anders nie as die begin van ons bestaan in die nuwe hemel en aarde. Christus dien hier as voorbeeld: Hy het gesterf, en na drie dae opgestaan met ‘n verheerlikte liggaam.

Die teenargument is egter: Nog net Christus het so opgestaan. Hy is die eersteling uit die dood en verteenwoordig ons verheerlikte bestaan tans by die Vader. Na die dood deel gelowiges weliswaar voorlopig hierin, want ons is by Christus. Maar God se koninkryk moet eers finaal kom voordat gelowiges beklee word met verheerlikte liggame.

Indien ons aansluit by laasgenoemde siening, waarin bestaan ons lewe in die hemel dan?

1.         Teoloë is dit eens dat menswees, Bybels gesien, ‘n eenheid van gees, siel, en liggaam is. Die dood is dus nie ‘n skeiding van siel en liggaam met die liggaam wat vergaan en die onsterflike siel wat na God terugkeer nie. Nee, die dood is ‘n afbraak van ons totale menswees – gees, siel en liggaam. Ons kan wel sê dat dit wat essensieel ek is, deur God bewaar word in die dood. Paulus sê immers (Filippense 1:23): “Ek het verlange om heen te gaan en met Christus te wees.” Dis daardie “ek” -die volle mens – wat die hemel saam met Christus bewoon.

2.         Ons hemelse bestaanswyse is verder ‘n verloste bestaan. Die hemel is dus veral ‘n verlossingsbegrip. Dikwels, by die dood van iemand wat lank gely het, sê ons: sy/haar dood was ‘n verlossing. Bybels gesien nie ‘n verlossing van die aardse, liggaamlike bestaan, asof dit iets sleg is nie. Daar was inderdaad in die antieke tyd so ‘n standpunt, die gnostiek genoem, wat gesê het dat ons siele gevange gehou word deur ons aardse liggame. Slegs deur kennis kan ons ontkom aan die aardse, met die dood as finale verlossing.

Nee, die hemel is nie ‘n verlossing in hierdie sin nie, maar wel: verlossing van die broosheid, gebrokenheid, lyding en sonde wat die lewe kenmerk. Daarom staan Christus sentraal in die hemel. Daar is geen hemel sonder Christus nie. Die hemelse bestaanswyse het dus twee kante: Enersyds word ons bevry van dit wat altyd gekeer het dat ons voluit mens na God se bedoeling kan wees. Die Hebreërboek praat daarom van die uitstaande Sabbatsrus. Ons rus dan van dit wat ons afgerem en moeg gemaak het. Andersyds: Dan kan die lewe wat God in ons begin het tot volle ontplooiing kom. Dis die lewe in geloof, hoop en liefde, waarvan die liefde die grootste is. Dit waaraan God gebou het tydens ons aardse lewe, breek dan in sy volle glorie deur.

3.         Die hemelse bestaan is nie vervelig nie. Baie keer wonder mense: Maar wat gaan ons heeldag doen in die hemel? Teoloë is dit al meer eens dat daar in die hemel steeds ruimte vir verdere arbeid en ontwikkeling sal wees – ‘n verinniging van wat God reeds in ons begin het. Mens kan jou indink dat die moordenaar aan die kruis ‘n paar dinge sal wil regmaak met God en sy naaste. Of dat iemand wat as klein kindjie gesterf het, die wonder van sy of haar kindskap van God verder wil ontdek. Of dat mense wat met allerlei gestremdhede geworstel het, hulle nuutgevonde vryheid sal wil eksploiteer. Ja, daar sal nie een van ons wees wat nie behoefte sal hê aan verdere groei nie. En die hemel is die ideale plek daarvoor. Daar sal ons voluit kan meewerk aan die koms van God se koninkryk. Want dít is die uiteindelike doel van God: die nuwe hemel en aarde. Punt is: die hemel is nie ‘n vervelige plek nie.

Is bogenoemde te spekulatief? Wel, die Bybel nooi ons uit om saam te dink oor waarheen God met ons oppad is, ook oor ons hemelse bestaanswyse. Want dit is ons bestemming, ten minste as ons aan Christus behoort. Solank mens net binne die bane bly wat die Bybel vir ons aanwys, kan mens maar seker bietjie gelowig spekuleer.

SKRIFGESAG EN UITDAGINGS VIR DIE KERK

Watter uitdagings wag daar vir die kerk? Die vier opmerkings wat nou volg, wil van die kernsake noem wat op die kerk se pad lê as die by Bybellees kom.

Die Bybel is van die begin af die kerk se boek en daarom moet dit veral binne die ruimte van die kerk en sy lidmate verantwoordelik bestudeer word. Dit beteken nie dat die kerk moet voorskryf wat in die Bybel staan nie. Dit beteken eerder dat Christene wat die respek vir die Bybel en die lang tradisie van die interpretasie van die Bybel deel, met mekaar in gesprek tree en na die waarheid soek. Natuurlik bly besluite, selfs van die kerk, altyd tentatief en oop vir korreksie, maar dit mag nie beteken dat geen standpunt ingeneem mag word nie. Besluite moet geneem word in die lig – en die volle lig – wat daar op daardie oomblik is. Daarom het die mense in die kerk mekaar „se liggies” nodig.

1) Om by ‘n basisvraag te begin: die kerk se besluit oor wat die Bybel presies vir die kerk is – met ander woorde, hoe word die Bybel gesien – sal bepaal wat die kerk as legitieme skrifhantering sien. Daar is verskeie moontlikhede, byvoorbeeld, as jy die Bybel sien as ‘n boek wat God se woord bevat, maar nie oral nie, sal jy kies en keur (volgens jou eie kriteria) wat jy wil glo en wat nie, ook as dit by die oplos van probleme kom. Dit wil voorkom of baie hededaagse postmodernistiese mense nie meer weet wat hulle dink die Bybel is nie – dit spreek hulle egter nie meer aan as die outoritatiewe Woord wat die boodskap van God deurgee nie.   

2) Hedendaagse mense dink nie meer in terme van antieke kultureel-sosiaal bepaalde opvattings soos ‘n plat aarde nie. Aan die ander kant word die Bybel tog ten spyte van die kulturele bepaaldheid, nog altyd as die Woord waarin God Hom aan ons openbaar, hanteer. Die vraag is egter hoe ‘n mens ‘n verband vind tussen die Bybel wat in die kultuur van 2000 jaar gelede geskryf is en die boodskap (ook vir vandag). Herrformulering van die boodskap in hedendaagse taal is en was nog altyd deel van die kerk se taak, maar dit beteken nie nie vervanging, reduksie of verandering van dit wat in die Bybel gekommunikeer word as God se boodskap nie.   

3) Die kritiese kernsake moet geformuleer word, m.a.w. die sake waarsonder Christene voel hulle nie meer Christene genoem kan word nie – wanneer word daar soveel van die boodskap en Bybel prysgegee dat daar te min oor is om nog werklik as Christelik te kwalifiseer? Sake wat ononderhandelbaar en bepalend vir die wese van die Christendom is, moet duidelik uitgespel word. Watter dele van die Bybelse boodskap beskou die kerk nog as ononderhandelbaar? Is iets soos die fisiese opstanding byvoorbeeld nog werklik ononderhandelbaar?

Skrywer: Prof Jan van der Watt

Wat is die verhouding tussen mense se opinies en die gesag van die Bybel?

In die lig van die artikel oor invloede by die lees en verstaan van die Bybel is dit te verstane dat ‚n spanning tussen die gesag van die Bybel en mense se opinies ontstaan. In ‘n tydsgees waar klem op vrye keuses val, is dit egter te verwagte dat die aandrang op die relevansie en bruikbaarheid van die Bybel al hoe belangriker vraag vir mense word. ‘n Belangrike vraag is dus: wat vra dit om Bybels relevant te wees? En verder: Waar lê die kritiese punt waar die behoefte om “in en relevant” te wees belangriker as die Bybel word as mense besluite moet neem.

Kom ons kyk na twee voorbeelde van Skrifgebruik – een uit Amerika en een uit Europa – waar ons die vraag kan vra: funksioneer die Bybel nog hier as gesagvol? Hierdie benaderings is grootliks beïnvloed deur dieselfde tydsgees as wat hierbo uiteengesit is en wat ons huidiglik rigtingewend beïnvloed.

a) Anti-Judaïsme binne Europa het ‘n sosiaal-etiese taboe na die Tweede Wêreldoorlog geword. Om geen kritiek teen Jode te lewer nie het in sommige gevalle belangriker as die historiese lees van die Skrif geword. (Natuurlik kan niemand anti-Judaïsme goedpraat nie, maar hier gaan dit om enigiets wat Jode doen, al is dit verkeerd. Daar word dus “na die ander kant gesondig”). Op punte waar dit lyk of daar uitsprake teen die Jode in die Skrif is, word die Skrif verwerp as irrelevant en selfs as sondig. Daar word so geargumenteer: die Skrif is deur sondige mense geskryf en bevat dus sondige dele; en nou die belangrike afleiding – watter dele verwerp moet word, word deur die voor- en afkeure van die lesers self bepaal. Díe dele wat nie vir jou ‘reg’ lyk volgens die norme wat vir die gemeenskap gangbaar is nie, kan jy as sonde ignoreer en as irrelevant uit die Bybel gooi. Die konsekwensie is duidelik: As ek nie van iets in die Skrif hou nie, verklaar ek dit tot onaanvaarbaar en uitgedien en volg my eie oplossing. Hierdie benadering word dikwels in debatte oor moeilike etiese sake, soos byvoorbeeld homoseksualisme, of sekere ander seksuele, politieke en ekonomiese gebruike aangetref.

b) Die tweede voorbeeld word uit die hedendaagse Jesusnavorsing geneem. Met verfynde argumente meen byvoorbeeld Crossan dat die hedendaagse mens nie meer in ‘n God kan glo wat oordeel of wat verwag dat sy Seun bloeddorstig aan ‘n kruis sterf om ander se sonde te vergewe nie. Die godsbeeld is net nie meer aanvaarbaar vir moderne mense nie. Tog is dit juis die boodskap van God wat ook die goddelose kom straf, ten spyte van sy liefde vir die wêreld wat graag almal tot bekering wil bring, wat deur die Bybelskrywers beklemtoon word. Om hierdie elemente uit die verhaal weg te laat of daaraan te verander beteken om die wese van Christelike boodskap te verander. Dan raak die Bybelverhaal soos Rooikappie sonder wolf, of krieket sonder ‘n kolf.

Dit doen iemand soos die bekende Crossan dan ook. Op grond van eie voorkeure het Crossan die sentrale elemente van die Christusverhaal, naamlik die kruis en die opstanding as onrealisties vir die hedendaagse navorser verklaar en uitgeskakel. In terme van krieket is die kolf nou weg. Hy aanvaar nie meer die Bybelse weergawe van die verhaal nie, en maak dus sy eie nuwe evangelieverhaal. Sy evangelieverhaal maak van Jesus net ‘n goeie prediker oor die koninkryk van God wat in liefde reeds hier en nou gekom het. Die opstanding van Jesus is bloot ‘n metafoor (of teologiese skepping) wat na geen historiese realiteit verwys nie en daarom kan gelowiges ook nie ‘n opstanding uit die dood of ‘n ewige lewe verwag nie. As ons dood is is ons dood.    

Die vraag is nou of  bogenoemde hanterings van die Skrif binne die raakwerk van die Christelike tradisie nie die kritiese punt oorsteek om werklik as legitieme Bybelse standpunt gereken te word nie? As die kern van die boodskap, soos dit in die Christelike bronne aangebied word, nie meer deel van die Christelike verhaal is nie, en ‘n ander narratief in die plek daarvan aangebied word, of as die Skrif ondergeskik gestel word aan norme wat buite die Skrif om in die gemeenskap funksioneer, raak dit al hoe moeiliker om dit as Bybels outentiek en legitiem te sien, al word daar na tekste in die Bybel verwys.  

Skrywer: Prof Jan van der Watt