Die Handelinge van die Apostels: Die vergaderig in Jerusalem (deel 2; Hand 15 vers 13-21) – Francois Malan

15:13  Nadat Paulus en Barnabas vertel het van wat die Here deur hulle onder die heidene gedoen het, het Jakobus daarop geantwoord met sy insig in die Here se uitsprake deur die profete. Hy het ook die bespreking saamgevat en die voorstel geformuleer wat die besluit van die vergadering geword het. Hy spreek die vergadering aan as ‘broeders,’ ’n term wat in die Nuwe Testament ook vroue kan insluit. Hy vra ook die vergadering se aandag vir sy mening oor die Here se uitsprake deur die profete (vgl. ook Lukas 10:16 vir Jesus se uitspraak oor luister na Hom).  

Hierdie Jakobus was die broer van Jesus (Mark 6:3). Jesus het ná sy opstanding ook aan hom verskyn (1 Kor 15:7). Toe die apostels uit Jerusalem gevlug het, tydens Herodes Agrippa I se vervolging van die leiers (Hand 12:1-3), het Petrus opdrag gegee dat die mense wat vir hom gebid het, van sy vrylating uit die tronk aan Jakobus moet gaan vertel (Hand 12:17). Hy het toe blykbaar die leiding in die gemeente in Jerusalem oorgeneem by Petrus. Paulus noem hom een van die pilare van die Jerusalemgemeente (Gal 1:19; 2:9). Hy is ook die skrywer van die brief van Jakobus aan die twaalf stamme van Israel in die diaspora (Jak 1:1; vgl Judas 1:1).

15:14  Jakobus verwys na Simeon, die Hebreeuse vorm van Simon (vgl. die vurige seun Simeon van Jakob, Gen 34:25; 49:5). Simeon het in Hand 15:7-11 die verhaal vertel van God se roeping van Kornelius-hulle wat deur die verkondiging van die evangelie tot geloof in Jesus gekom het, die Heilige Gees ontvang het en dat hulle gereinig en verlos is deur die genade van die Here Jesus. Dit beskryf Jakobus as die belangrikste (prōton) aanduiding dat God graag vir sy Naam ’n laós verbondvolk uit die éthnoi heidense volke wil bymekaarmaak (lambánō ontvang, verkry, kies, versamel). Deur geloof in Christus word heidene deel van die volk met wie God ’n verbond gesluit het, reeds van Abraham se tyd af (Gen 12:3). Met die verbond sê die Here: ‘Ek sal julle God wees en julle sal my volk wees  (vgl. Gen 17:7; Eseg 32:38 en nog 20 tekste in die Bybel). Die doel van God met die opneem van die heidene in sy genadeverbond is dat hulle getuies van sy Naam in die wêreld sal wees, deur sy Naam te dra as lede van sy volk, met hulle mond en manier van lewe saam met Hom voor die mense. Waar Petrus die koms van die Heilige Gees op die heidene as argument aanhaal vir hulle insluiting, verwys Jakobus na die werk van Christus as die beloofde Seun van Dawid. 

15:15 Jakobus verwys na die woorde van profete in die Ou Testament wat saamstem met Petrus se getuienis oor die heidene se geloof in Jesus (sumfōnéō Letterlik: saamklink, hulle woorde klink soos Petrus s’n, die profete en Petrus is in simfonie). Jakobus verwys na die woorde van die Here wat die profeet Amos ongeveer 800 jaar tevore opgeteken het (Amos 9:11-12). Amos was die eerste profeet wie se woorde van die Here aan hom in ’n profete-boek opgeteken is (die profete voor hom, soos Elia en Elisa, se woorde is in die Samuel- en Konings-boeke opgeneem). Nou sê Lukas in Handelinge dat die Here se woorde van 800 jaar tevore ooreenstem met die woorde van Petrus. Die aanhaling stem meer met die Griekse vertaling, die Septuaginta, ooreen as met die Hebreeuse Bybel se weergawe van Amos se woorde.    

15:16 In ongeveer 750 v.C. het Amos 9:11 gesê:  ‘op daardie dag’  met verwysing na die terugkeer van die volk uit Babel se ballingskap wat meer as 200 jaar na Amos geskied het, van 538-430 v.C. Jakobus pas dit aan met ‘Daarna sal Ek (die Here) terugkom’ met verwysing na Jesus se voortsetting van sy werk op aarde deur sy volgelinge (vgl. Joh 14:18 ‘Ek kom weer na julle toe;’ Joh 14:23 Ek en my Vader sal woon by wie My liefhet). Verder word Amos letterlik aangehaal in vers 16: ‘en Ek sal die vervalle huis/woonplek van Dawid  weer opbou (skênê letterlik: tentwoning of tabernakel of verwysing na sy koninkryk) en Ek sal die bouvalle daarvan herbou en dit herstel’ – Amos voeg nog by: ‘soos in die ou dae.’ Dié deeltjie laat Jakobus uit, want die koninkryk wat Jesus kom oprig is nuut en anders as Dawid se koninkryk wat met geweld gevestig en uitgebrei is. Die tempel wat Serubbabel na die ballingskap gebou het was ook nie so vol prag soos Salomo se tempel nie (Haggai 2:3). Herodes het hierdie tempel vergroot en verfraai, maar toe die Seun van Dawid kom het Hy die tempel vervang as die plek waar ons God ontmoet (Joh 2:19-22). Vergelyk ook die engel Gabriël se belofte dat die troon van sy voorvader Dawid aan Hom gegee sal word, in Luk 1:32; ook Sagaria se profesie oor die baba Jesus in Luk 1:69 oor die kragtige verlossing wat die Here uit die nageslag van Dawid vir ons bewerk het). Jakobus se verwysing na die opbou van die vervalle woonplek van Dawid, woonplek of die tabernakel/tempel en die koninkryk van Dawid, is vervul toe Jesus, gebore uit die geslag van Dawid, opgestaan het as oorwinnaar oor die dood.

15:17 Die Septuaginta, wat in Handelinge aangehaal word, het twee Hebreeuse woorde anders as die bekende Hebreeuse teks gelees (was dit uit ’n ander manuskrip van Amos of ’n ander lesing van dieselfde teks?). Die Afrikaanse vertaling wat die Hebreeuse teks uit die 10e eeu n.C. volg, vertaal Amos 9:12 soos volg: ‘sodat hulle (=my volk) die oorwinnaar sal wees oor wat van Edom oor is, oor al die nasies oor wie my Naam uitgeroep is, sê die Here.’

Die Hebreeuse sin ‘sodat hulle die oorwinnaar sal wees (jijreshu) oor die oorblyfsel van Edom (’êdom), oor al die nasies oor wie my Naam uitgeroep is’  word deur die Septuaginta vertaal met ‘sodat die oorblyfsel van die mense (’adam) en al die nasies oor wie my Naam uitgeroep is, ernstig sal soek (jidereshu) (na My). In die oorspronklike Hebreeuse tekste is slegs medeklinkers geskryf: ‘Edom’ en ‘Adam’ sonder klinkers is altwee slegs ’dm; by ‘sal oorwinnaar wees’ jjrshw en ‘sal ernstig soek’ jdrshw is die verskil tussen die Hebreeuse j wat soos ’n afkappingsteken lyk en d  slegs die lengte en hoek van die twee strepies en kan maklik verskillend afgeskryf word uit die Amosteks wat sedert 750 v.C. telkens met die hand oorgeskryf is (In 1436 n.C. het Johannes Gütenberg eers die bewegende drukpers ontwerp en is Bybels gedruk en nie meer met die hand oorgeskryf nie).

Volgens die 10e eeu n.C. se handgeskrewe Hebreeuse Bybel met vokale het Amos geprofeteer dat Israel die klein klompie Edomiete wat oorgebly het en al die nasies wat deur die Here aangeneem is, sal oorwin. Volgens die Septuaginta wat 200 jaar v.C. uit die Hebreeuse teks sonder vokale vertaal is, het Amos geprofeteer dat die oorblyfsel van die mense en al die nasies wat die Here vir Hom aangeneem het, (Hom) ernstig sal soek. By altwee tekste gaan dit oor die nasies oor wie die Naam van die Here uitgeroep is. Die passiewe werkwoord veronderstel dat die Here sy Naam oor hulle uitgeroep het en dat hulle daarom aan Hom behoort. Die perfektum vorm van die werkwoord ‘uitgeroep’ impliseer ook dat die gevolge daarvan vir hulle voortduur. Daarin sien Jakobus die Here se plan om die nasies permanent in te sluit onder sy Naam. Daarom haal Jakobus die slot van Amos 9:12 aan: dit ‘sê die Here wat besig is om hierdie dinge te doen.’ Dit is nie maar die profeet se woord nie, maar waarlik die Here wat deur hom gepraat het.

15:18 ‘(die dinge) wat van lank gelede bekend is’  – in Jesaja 45:21 sê die Here: ‘Wie het wat nou gebeur lankal aangekondig? Wie het al vantevore gesê dit sal gebeur? Is dit nie Ek, die Here, nie?’ Jakobus haal dit hier verkort aan om te beklemtoon dat die sending na die heidene en die wêreldwye volk van God deel is van God se oorspronklike raadsplan (vgl. Ef 1:4), wat Hy reeds aan Abraham geopenbaar het in Genesis 12:3 en dikwels daarna. God is besig om alles te doen wat Hy Hom van ewigheid af voorgeneem het. So is die bekering van heidene deel van God se grootse werk van skepping en herskepping.

15:19 Op grond van alles wat gesê is, die ooreenstemming met die profetewoorde (v15-18) en God se skenking van die Heilige Gees (v8-9) gee Jakobus sy mening wat saamstem met Petrus se woord (v10) en Paulus se verhaal (v12) wat die basiese vryheid van die wet aan die heidenchristene gee. Daarmee erken Jakobus dat Paulus se wetsvrye sending onder die heidene volgens die woord en wil van God is, en word die Judaïste (v1) en Fariseërs (v5) se eise afgewys: ‘Daarom meen ek (krinō besluit, verkies, beoordeel, dink, reël) om nie ’n ekstra las op te lê (parenochléō – para ekstra, enochléō las oplê) vir dié uit die heidene wat hulle tot God bekeer nie.’  Die mening van Jakobus word in vers 22 en 28 die besluit van die vergadering.

15:20 Die eerste twee van die vier eise wat Jakobus voorstel vir die bekeerlinge uit die heidendom is om weg te bly van die die besmettings van die beelde wat as gode vereer word en van porneía (onwettige seks, hoerery, prostitusie). Vir die Jode en die vreemdelinge onder hulle is ‘n lys van onwettige verhoudings in Levitikus 18 verbied (Lev 18:26; Suid-Afrika se huwelikswet volg vandag nog die aanwysings van Lev 18). Dit was twee sondes teen God waarvoor die heidene juis bekend was en dwarsdeur die Ou Testament deur God afgekeur word as teen sy wil vir die mensdom (vgl. Eks 20:3-6, 14). Daaraan het Israel hulle by Sinai skuldig gemaak met hulle goue kalf wat hulle as god aanbid het met hulle wellustige fees (Eks 32:1-6). Die tweede groep eise, ‘om weg te bly van wat verwurg is en van bloed’ is deur die Jode beskou as die Noagitiese gebod wat daarom vir alle mense geld, omdat alle mense, Jode en nie-Jode, ná die groot vloed, uit Noag stam; vgl. Genesis 9:4-5 se opdrag aan Noag: ‘Julle mag net nie vleis eet met sy lewe in nie, dit is met sy bloed in nie. Wanneer julle eie bloed vergiet word, sal Ek daaroor rekenskap eis, want dit is julle lewe; van ’n dier sal Ek rekenskap eis oor die lewe van ’n mens, en van ’n mens sal Ek rekenskap eis oor die lewe van sy medemens.’   

Jode eet kosher vleis (Hebreeus: cashēr = ‘gepas’ (gepas om geëet te word) omdat dit deur ’n shochet (’n rabbi of ’n lid van die sinagoge wat die Shabbat onderhou) geslag is, deur die dier te laat doodbloei (vgl. Lev 17:14; 7:26-27; Deutr 12:23-25). Die Griekse woord pniktós ‘verwurg’ of ‘versmoor’ is deur die Rabbi’s toegepas op diere wat in die veld gesterf het of wat verskeur is en vanweë die bloed in die vleis nie kosher is nie. Vleis wat nie kosher is nie, ‘nie-gepas’ is nie, word in Hebreeus genoem trafah = verskeur (deur ’n dier; vgl. Eks 22:31; Lev 17:15) deurdat die vleis nog te veel bloed in het.

15:21 Die tekste waarna in 15:20 verwys is, kom almal uit die Wet van Moses, soos die eerste vyf boeke van die Ou Testament genoem is. Nadat Jakobus aangehaal het uit die Profete in 15:15-18 as tekste wat van lank gelede bekend is en waarin die koms van die Christus voorspel is, verwys hy in 15:19 na vier eise uit die Wet van Moses, wat veel ouer is as die profeteboeke. Die sinagoges het ontstaan toe die tempel deur Nebukadnesar vernietig is, tydens die Jode se jare in ballingskap. Na hulle terugkeer is daar sinagoges in elke dorpie opgerig vir gereelde samekomste elke Sabbat, waar elke Sabbat uit die Wet en die Profete vir die gemeente voorgelees is. Die godvresendes het reeds die vier eise onderhou, maar hulle het hulle nie laat besny nie, anders as die proseliete wat hulle laat besny het om al die seremoniële wette te onderhou.

Skrywer: Prof Francois Malan