Die ontstaan van variasies.

Die ontstaan van variasies. – Herman Grobler

In ‘n vorige plasing het ons gesien dat variasies in Bybels ontstaan hoofsaaklik vanweë drie redes: 1. Die ontvangertaal ontwikkel en verander. 2. In plaas van ‘n meer direkte vertaling, kan die vertaling gebaseer wees op ‘n dinamies ekwivalentevertaling waar eerder gedagte vir gedagte vertaal word, tot selfs ‘n parafrase waar vry vertaal word. 3. Die derde rede is dat ‘n ander Griekse bronteks gebruik word.

Dit sou darem lekker gewees het as iemand destyds doodeenvoudig die oorspronklike outografieë vir ons iewers veilig gebêre het sodat ons nie vandag hoef te wonder wat die presiese woorde is wat God vir ons laat neerskryf het nie. Maar so het dit nie gebeur nie. Om te begryp hoedat variasies in die manuskripte kon ontstaan, moet ons die ontstaan van die Nuwe Testament self verstaan.

Hoe het die Nuwe Testament ontstaan?

Aan die begin het die apostels die evangelie uitgedra in die verwagting dat Jesus letterlik enige tyd, nog binne hul leeftyd sou terugkeer. Hulle het kerke gestig en ‘n ouderling aangestel om leiding te neem terwyl hulle na die volgende dorp toe gaan om daar ook die blye boodskap te verkondig.

Maar natuurlik het die leiers in die gemeentes vrae gehad en leiding gesoek. Soms het hulle in ‘n brief hul vrae aan die apostels gerig, soms het hulle selfs ‘n afvaardiging daarheen gestuur om antwoorde te kry.

Deur die Heilige Gees in hul binneste gedryf, het die apostels (Paulus, Jakobus, Petrus en Johannes) biddend hierdie vrae skriftelik geantwoord. Die briewe verduidelik die Christelike leer.  Soos hoe die Ou Testament nuut verstaan, geïnterpreteer en toegepas moes word in die Christelike kerk. Hoe Jesus die vervulling van die beloftes van die Ou Testament is. Verder verduidelik hulle hoe die gemeente georganiseer moet word en die sakramente asook die wette in die Nuwe Testamentiese kerk hanteer moet word. Hulle gee ook leiding oor hoe die praktiese lewe van ampsdraers asook lidmate uitgeleef moet word as getuienis van hul verlossing in Christus. So het die briewe heel eerste ontstaan. (±50-64 n.C.)

Maar Jesus het nie gou teruggekom nie, en die ooggetuies van Jesus se lewe op aarde het begin uitsterf, of is doodgemartel. Die gelowiges het ‘n skriftelike weergawe van hulle getuienis nodig gehad, en so ontstaan die Sinoptiese Evangelies. (±70-75 n.C.)

Vervolgens skryf Lukas die geskiedenis van die verspreiding van die Evangelie tot in Rome, die hoofstad van die destydse beskaafde wêreld neer. (±80 n.C.)

Teen ±85 volg Hebreërs, en laastens die Evangelie van Johannes en die Openbaring. (±90-95 n.C.) Die enigste van die boeke van die Nuwe Testament wat ‘n opdrag van die Here het om dit neer te skryf, is Openbaring. Dit is o.a. waarom ek glo in organiese inspirasie waardeur die HG van binne uit, die Bybelskrywers geïnspireer het, en hulle nie bloot “skryfmasjiene” was nie. Elkeen se eie styl, voorkeur vir woorde en uitdrukkings en selfs nuanses in die interpretasie van die Ou Testament kom duidelik in hul geskrifte na vore. Vergelyk Paulus en Jakobus t.o.v. wet en geloof, waar dieselfde kern tog ‘n bepaalde “nuanse-verskil” het.

Duplisering van geskrifte.

Omdat hierdie geskrifte vir elke gemeente van waarde was, is baie gou afskrifte daarvan deur elke gemeente vir eie gebruik gemaak. Paulus gee ook direk opdrag dat die briewe wedersyds in gemeentes gelees moes word. (Kol.4:16) Ek kan my goed voorstel dat as iemand bv. vir Paulus in Rome of vir Johannes op Patmos besoek het, hy graag ‘n afskrif sou maak van al die geskrifte wat daar beskikbaar sou wees. So is die oorspronklike outografieë gedupliseer. In die geskrifte self is daar nie ‘n aanduiding dat dit as “Woord van God” beskou moes word nie. Van die begin af was daar ook valse leraars wat hul geskrifte geskrywe het. Eers heelwat later het die gelowiges uit die magdom geskrifte en vervalsings in omloop, besluit watter as riglyn of kànon vir die geestelike lewe erken kon word. Wanneer Paulus vir Timoteus versoek “As jy kom, moet jy die reismantel bring wat ek by Carpus in Troas laat bly het, en die boeke, veral die perkamente”, verwys hy na alle waarskynlikheid na sy afskrifte van dele uit die Griekse vertaling van die OT, die Septuagint. Hul eie geskrifte sou feitlik verseker nie op die uiters duur perkament gedoen wees nie, maar op die algemene skryfmateriaal, nl. papirus.

Ontstaan van aanvanklike variasies.

Voordat die NT-geskrifte as kànon aanvaar is, sou kopieerders sekerlik geringe regstellings wat hulle nodig geag het, kon doen sonder om te huiwer. So was daar onsekerheid oor die naam van die dorp waar Jesus vir Legio, die duiwel besetene genees het. Was die dorp se naam Gadara, Gergésa of Gerasa? (Vergelyk Mat.8:28, Mk.5:1 en Luk.8:26) Waar dit ook al was, dit maak geen verskil aan die korrektheid van die inhoud van die gebeurtenis nie. Het Jesus sewentig of twee en sewentig mense twee-twee uitgestuur? (Luk 10:1, 17) So kom daar grammatikale variasies of die spelling van name voor. In 170 n.C het die Sirier Tatianus, ‘n aaneenlopende verhaal uit die vier evangelies saamgestel, die Diatessaron genoem. Die feit dat hierdie geskrif wyd deur die destydse kerk aanvaar, gedupliseer en versprei is, is ‘n verdere bewys dat die Evangelies op daardie stadium deur baie nog nie as “onaantasbare” kànon gesien is nie. Latere kerkleiers het hierdie Diatessaron met wortel en tak probeer uitroei. Nogtans het heelwat variasies, soos harmoniërings as gevolg hiervan ontstaan.

Ons let op ‘n tipiese voorbeeld van die invloed van die Diatessaron.

In die Ou Afrikaanse Vertaling het ons in Markus 9:43-48 die weergawe wat met die Diatessaron ooreenstem: “En as jou hand jou laat struikel, kap dit af. Dit is beter vir jou om vermink die lewe in te gaan, as om twee hande te hê en in die hel te gaan in die onuitbluslike vuur, waar hulle wurm nie sterf en die vuur nie uitgeblus word nie.

45: En as jou voet jou laat struikel, kap dit af. Dit is beter vir jou om kreupel die lewe in te gaan, as om twee voete te hê en in die hel gewerp te word in die onuitbluslike vuur, waar hulle wurm nie sterf en die vuur nie uitgeblus word nie.

47: En as jou oog jou laat struikel, pluk dit uit. Dit is beter vir jou om met een oog die koninkryk van God in te gaan, as om twee oë te hê en in die helse vuur gewerp te word, 48: waar hulle wurm nie sterf en die vuur nie uitgeblus word nie.”

Tot die jaar 500 n.C. vind ons hierdie weergawe in twee Griekse manuskripte asook in die Vulgaat en drie ander antieke vertalings.

Die 1983-Bybel se weergawe is sonder die eerste twee herhalings van die woorde in donker gedruk. Tot 500 n.C. word dit ondersteun deur vier Griekse manuskripte, asook sewe verskillende antieke vertalings.

Maar wat van groter belang is, is dat beide Matteus en Lukas wat van Markus gebruik het in die samestelling van hul evangelies, ook die weergawe sonder hierdie herhalings het.  Dit is ‘n baie sterk aanduiding dat Markus nie hierdie woorde in verse 44 en 46 geskryf het nie. Die duidelikste verklaring is dat dit via Tatianus se Diatessaron ingevoeg is.

Skrywer: Herman Grobler