Die skeldnaam Christen – Hermie van Zyl

Leser vra:

Hoe kan julle almal praat van Christene, as daar nie vir God so iets soos ’n Christen bestaan nie? Die Satan het tog die woord geskep in die mond van die vervolgers van die gelowiges/dissipels (kinders van God) om hulle te vloek (Hand 11:26).

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Die vraagsteller aanvaar as vanselfsprekend dat die benaming “Christen” onder aanstigting van die Satan as ’n skeldnaam ontstaan het vir die volgelinge van Jesus, en verwys dan na Handelinge 11:26 as bewysplaas vir sy stelling. Maar hierdie aanname berus nie op goeie getuienis nie. Laat ek verduidelik.

Daar is slegs drie plekke in die Nuwe Testament waar die woord Christen voorkom: Handelinge 11:26; 26:28; en 1 Petrus 4:16. Laasgenoemde teks is die enigste van die drie waar “Christen” deur ’n Christen self (die skrywer van 1 Petrus) gebruik word om na die volgelinge van Jesus te verwys. Kennelik word dit hier in ’n positiewe sin gebruik: dit verwys na die lyding van gelowiges omdat hulle Christene is. Dit is dus al klaar ’n aanduiding daarvan dat “Christen” nie van huis uit ’n skeldnaam was nie maar ten tyde van die skrywe van 1 Petrus (waarskynlik in die tagtiger jare van die eerste eeu nC) as ’n selfbenaming deur Christene gebesig is.

Hierdie waarneming klop ook met die twee tekste in Handelinge, hoewel “Christen” hier nie in die mond van gelowiges voorkom nie. In Handelinge 26:28 word dit deur die Joodse koning, Herodes Agrippa II, gebesig, waarskynlik as ’n speelse manier om Paulus se vraag in v27 te ontduik. Hy wat Agrippa is glo weliswaar die Ou-Testamentiese profete, soos Paulus in v27 suggereer, maar dit beteken nog nie dat Paulus vinnig van hom (Agrippa) ’n Christen kan maak nie. Ongeag hierdie “speelse” antwoord is daar niks veragtelik of verkleinerend in die manier waarop Agrippa die woord Christen gebruik nie. So tref ons dit ook aan in Handelinge 11:26. Hier word vermeld dat die gelowiges in Antiogië vir die eerste keer Christene genoem is. Die vraag is, deur wie? Die waarskynlike antwoord is: deur die nie-Christelike Griekse bevolking van die stad. Want die Jode het die volgelinge van Jesus nie Christene genoem nie, maar “Galileërs” of “Nasareners” (vgl Luk 22:59; Hand 24:5), laasgenoemde waarskynlik ’n verkleinerende term (vgl Joh 1:46). En die gelowiges het na hulleself as “broers”, “dissipels”, “heiliges”, “mense van die Weg”, en “die kerk van God” verwys.

Maar hoekom “Christene” vir die eerste keer in Antiogië? Dit was hier dat die evangelie veral onder die heidene ingang gevind het en baie van hulle gelowig geword het (vgl Hand 11:20-26). Op sy beurt het dit tot allerlei spanninge in die gemeente gelei, wat bestaan het uit gelowiges uit die Jodedom en dié uit die heidene. Die geskilpunte het gegaan oor die besnydenis en Joodse eetgebruike wat van die heiden-gelowiges verwag is; ons lees hiervan in Handelinge 15 en Galasiërs 2:11-14. Die punt is egter dat die gelowiges in Antiogië vir die eerste keer nie net uit Jode bestaan het nie, maar ook uit Griekssprekende heidene. Dit het tot gevolg gehad dat die gemeente al hoe meer as ’n afsonderlike groep naas die Joodse sinagoge deur die mense van Antiogië beskou is, wat ook tot ’n aparte benaming vir die gelowiges gelei het. Dit was veral die Griekssprekende deel van die bevolking wat die titel Christus (Grieks: Christos) as ’n eienaam verstaan het en dit ook op Christus se volgelinge begin toepas het (Christianoi). Dit was dus glad nie as ’n skeldnaam bedoel nie, maar was bloot ’n neutrale verwysing na daardie groep mense wat volgelinge van Christus was.

Vir volledigheid kan net genoem word dat daar ’n interpretasie bestaan dat die naam “Christene” deur die Romeinse owerhede van Antiogië vir die gelowiges gebruik is, om laasgenoemde as ’n vyandige groep te brandmerk. Maar hierdie siening gaan nie op nie. Afgesien daarvan dat daar niks in die teks of konteks van Handelinge is om dit te ondersteun nie, is dit ook hoogs onwaarskynlik dat Lukas, die skrywer van Handelinge, die Romeine so in ’n slegte lig sou stel. Een van die kenmerke van Handelinge is juis dat die Romeine telkens in ’n gunstige lig geplaas word en selfs as “beskermers” van die evangelie voorgehou word. Paulus word byvoorbeeld deur die Romeinse kommandant in beskerming geneem teen die Jode (Hand 21:34-40; 22:22-30; 23:10,16-35). Die Christene word ook deurgaans as ’n beweging voorgestel wat geen gevaar vir die Romeinse owerhede inhou nie (vgl bv Hand 26:30-32). Trouens, die leser van Handelinge kry die indruk dat die evangelie sy vrye loop kan neem, ten spyte van baie struikelblokke, juis omdat die Romeinse staatsbestel nie as sodanig vyandig ingestel is teen die Christelike boodskap nie. Dit alles dui maar net daarop dat die naam “Christen” nie ’n skeldnaam was nie, in elk geval nie in Handelinge nie.

Hiermee word natuurlik nie beweer dat die Christene nie erge verkleinering, bespotting en vervolging in die beginjare moes verduur nie. Die Romeinse geskiedskrywer, Tacitus, het die Christene byvoorbeeld gebrandmerk as “haters van die mensdom” (odium humani generis). Daarmee het hy bedoel dat hulle met hulle afkeer aan praktyke wat van alle gehoorsame onderdane verwag is, byvoorbeeld die keiserverering en deelname aan die staatsgodsdiens, die gramskap van die gode kon ontlok en so die gemeenskap in gevaar stel. Die Christene is ook vals beskuldig van bloedskendige gebruike (omdat almal mekaar broer en suster noem), en dat hulle gereeld ’n kind offer en dan die bloed en vleis verorber (die nagmaalsviering). En nog baie ander absurde aantygings uit onkunde. Die naam Christen sou dus seer sekerlik in bepaalde kringe allerlei negatiewe konnotasies opgeroep het, soos in die omgewing waaraan die eerste Petrusbrief gerig is. Hierdie brief word omtrent in sy geheel gewy aan die sosiale uitsluiting en verontregting wat Christene in Klein-Asië moes verduur weens die feit dat hulle Christene was (1 Pet 4:16). Geen wonder dat hulle deur die skrywer van 1 Petrus “vreemdelinge” en “bywoners” genoem is nie (1 Pet 1:1; 2:11). Maar dit beteken nie dat die naam Christen as ’n skeldnaam ontstaan het nie. Nee, die ontstaan lê gewoon in die feit dat dit afgelei is van die naam Christus, en dat dit oorspronklik die volgelinge van Christus aangedui het. Dit bly dus steeds ’n naam wat elke volgeling van Christus vandag met groot dankbaarheid kan dra, selfs al moet mens soms die koue skouer ontvang weens die negatiewe konnotasies wat buitestanders aan die naam heg.

Skrywer: Prof Hermie van Zyl