Die teleologiese argument vir die bestaan van God (2)

Die teleologiese argument vir die bestaan van God (2) – Gerhard van Rooyen

In die vorige gedeelte het ons gekyk na die werk van Thomas van Acquinas, William Paley, en David Hume. Vandag kyk ons na die siening van Immanuel Kant en  Charles Darwin se argument teen die teleologiese argument.

Immanuel Kant

Immanuel Kant het in sy Kritik der reinen Vernunft ( in Engels vertaal as Critique of pure Reason) wat in 1781 die eerste keer gepubliseer is, (met ‘n tweede uitgawe in 1787) ‘n poging aangewend om die gaping te oorbrug tussen rasionalisme (beskouing dat slegs aangeneem moet word wat die verstand kan begryp – HAT) en empirisisme (leer wat alleen die ervaring as bron van kennis aanneem – HAT). Nadat hy die reikwydte van die rede in die eerste deel van sy Critique of Pure Reason ondersoek het, gaan hy dan kyk na die vraag of God se bestaan bewys kan word (Brown 1990: 318). Hy formuleer die teleologiese argument (of soos hy dit noem die fisiko-teologiese bewys) soos volg:

“The chief points of the physico-theological proof are as follows:

(1) In the world we everywhere find clear signs of an order in accordance with a determinate purpose, carried out with great wisdom; and this in a universe which is indescribbly varied in

content and unlimited in extent.

(2) This purposive order is quite alien to the things of the world, and only belongs to them contingently; that is to say, the diverse things could not of themselves have co-operated, by so great a combination of diverse means, to the fulfilment of determintate final purposes, had they not been chosen and designed for these purposes by an ordering rational principle in conformity with  underlying ideas.

(3) There exists, therefore, a sublime and wise cause (or more than one), which must be the cause of the world not merely as a blindly working all-powerful nature, by fecundity, but as intelligence, through freedom.

(4) The unity of this cause may be inferred from the unity of the reciprocal relations existing between the parts of the world, as members of an artfully arranged structure – inferred with certainty in so far as our observation suffices for its verification, and beyond these limits with probability, in accordance with the principles of analogy.” (Kant 1929: 521).

Hy verwys na dié argument as die oudste, duidelikste en dié een wat die meeste ooreenstem met die gewone menslike rede. Hy verwys na die argument met respek en sê dan dat dit doel en betekenis aan die lewe gee waar ons dit nie sou waarneem nie. Oor die gesag van die argument sê hy die volgende:

“It would therefore not only be uncomforting but utterly vain to attempt to diminish in any way the authority of the argument. Reason, constantly upheld by this ever-increasing evidence, which, though empirical, is yet so powerful, cannot be so depressed through doubts suggested by subtle and abstruse speculation, that it is not at once aroused from the indecision of all melancholy reflection, as from a dream, by one glance at the wonders of nature and the majesty of the universe – ascending from height to height up to the all highest, from the conditioned to its conditions, up to the supreme and unconditioned Author (of all conditioned being).” (Kant 1929: 520).

Maar ten spyte van die feit dat hy die argument hoog aanslaan en aandui dat dié argument ons kan lei tot die punt waar ons die grootheid, wysheid, mag ens. van die outeur van die wêreld kan eerbiedig, sê hy dat dit ons niks verder kan neem nie. (Kant 1929: 523) Hy stel dit so:

“The physico-theological argument can indeed lead us to the point of admiring the greatness, wisdom, power, etc., of the Author of the world, but can take us no further. Accordingly, we then abandon the argument from empirical grounds of proof and fall back upon the contingency which, in the first steps of the argument, we had inferred from the order and purposiveness of the world. With the contingency as our sole premiss, we then advance, by means of transcendental concepts alone, to the existence of an absolutely necessary being, and (as a final step) from the concept of the absolute necessity of the first cause to the completely determinate or determinable concept of

that necessary being, namely, to the concept of an all-embracing reality. Thus the physico-theological proof, failing in its undertaking, has in face of this difficulty suddenly fallen back upon the cosmological proof; and since the latter is only a disguised ontological proof, it has really achieved its purpose by pure reason alone.” (Kant 1929: 523-524).

Die meeste wat die argument kan bewys is dat daar ‘n argitek van die wêreld is wat altyd baie aan bande gelê word deur die aanpasbaarheid van die materiaal waarin hy werk, dit bewys nie ‘n skepper van die wêreld aan wie se idee alles onderworpe is nie. In sy Kritik der praktischen Vernunft (In Engels vertaal as Critique of Practical Reason (1788) het hy ook kritiek uitgespreek op die teleologiese argument. Hy het geoordeel dat wetenskap en godsdiens heeltemal geskei moes wees en dat natuurlike teologie ‘n contradictio in terminis is (Case-Winters 2003: 211). Vir hom is die teleologiese argument gebaseer op ervaring van ontwerp en orde in die wêreld: maar ervaring voorsien nooit vir ons die idee van ‘n absolute volmaakte en noodsaaklike Wese nie omdat:

a) As God slegs die hoogste in ‘n ketting van ervaringswesens is, is ‘n hoër wese moontlik; en

b) As God buite hierdie ketting staan, is God nie geanker in ervaring nie (Geisler 1974: 114).

Om hierdie rede kan ‘n noodsaaklike Wese nie bewys word uit die ontwerp in die wêreld nie. Vir hom beteken dit egter nie dat daar geen oortuigingskrag in die teleologiese argument is nie.

(d)  Darwin se kritiek op die teleologiese argument

Met die publikasie van Charles Darwin se Origin of the Species in 1859 het die teleologiese argument sy sterkste uitdaging tot dusver teengekom. In die evolusieteorie het daar nou ‘n werklike alternatiewe verduideliking vir orde en ontwerp in organismes na vore gekom (Case-Winters 2003: 211). Darwin se kritiek op die teleologiese argument is geleë in sy siening dat toeval eerder as doel die primêre oorsaak is in die kosmiese proses. Wat hier belangrik is, is dat sy teorie nie ‘n teorie van lukrake gebeurlikhede is nie. Die beginsel van natuurlike seleksie is self ‘n oorsaaklike wet wat die primêre oorsaak van spesies se ontwikkeling formuleer nl. dat ‘n organisme oorleef omdat dit sekere voordelige eienskappe besit (Palmer 2001: 125). Darwin se teorie kan met reg beskou word as ‘n teorie wat sê dat alle gebeurlikhede veroorsaak word, insluitende wat hy noem toevallige variasies. Vir hom dui toevallig egter eerder op die onvoorspelbare karakter van spesifieke gevolge. Spesifieke uitkomste kan dus nie voorspel word met enige mate van akkuraatheid nie. Daar is geen direkte kousaliteit tussen die variasies wat ‘n organisme nodig het om te oorleef en die variasies wat dit ontvang nie (Palmer 2001: 125). Vir Darwin het natuurlike seleksie dus geen oriëntasie na ‘n spesifieke doel nie. As hy dus voorstel dat organismes nie net geleidelik nie, maar ook deur toeval ontwikkel, vernietig hy die basis van ‘n teleologiese verduideliking. Vir hom kan die fenomeen van skynbare ontwerp in die natuur slegs verduidelik word in terme van die selektiewe magte van

toeval. In die verband het hy die volgende gesê:

“Although I did not think much about the existence of a personal God until a considerably later period of my life, I will here give the vague conclusions to which I have been driven. The old argument from design in nature, as given by Paley, which formerly seemed to me so conclusive, fails, now that the law of natural selection has been discovered. We can no longer argue that, for instance, the beautiful hinge of a bivalve shell must have been made by an intelligent being, like the hinge of a door by man. There seems to be no more design in the variability of organic beings and in the action of natural selection, than in the course which the wind blows.” (Darwin 1958: 87).

Vir hom is daar ook geen begeleidende intelligensie in die wet van universele gravitasie nie, soos dit ook die geval is met natuurlike seleksie:

“No astronomer, in showing how the movements of planets are due to gravity, thinks it necessary to say that the law of gravity was designed, that the planets should pursue the courses which they pursue. I cannot believe that there is a bit more interference by the Creator in the construction of each species than in the course of the planets. It is only owing to Paley and Co., I believe, that this more special interference is thought necessary with living bodies.” (Darwin 1903: 154).

Met hierdie as agtergrond gaan ons die volgende keer na Richard Dawkins kyk.

Outeur: Gerhard van Rooyen