Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Landbou(10) – Hennie Stander
Verbouing van olyfbome
Die olyfboom kom vir die eerste keer ter sprake in die Ou Testament in die verhaal van Noag waar ons lees dat ‘n duif teruggekeer het na die ark met ‘n olyfblaartjie in sy bek (Genesis 8:11). In die res van die Bybel word daar herhaaldelik na die olyfboom verwys. Olyfbome het teen die hange van berge gegroei waar daar nie baie grond was nie. Die olywe self was ‘n belangrike voedselsoort en is beide voor en tydens etes genuttig. Die olyfboom was ‘n simbool van voorspoed en in Psalm 128:3 skryf die Psalmdigter dat die seën van die Here sal kom oor diegene wat Hom dien: “Jou vrou is in jou huis soos ‘n vrugbare wingerdstok, jou seuns is rondom jou tafel soos Jong olyfboompies!” Aanvanklik is ‘n olyfboom of twee vir die gesin se gebruik digby die huis geplant, maar met die verloop van tyd, toe olie gebruik is om onder andere ook belastings mee to betaal, is olyfboorde aangeplant langs die wingerde en die graanlanderye. Olyfbome het so goed geaard in Palestina dat daar soms na hierdie gebied as “land van . . . olieryke olyfolie” verwys is (Deuteronomium 8:8).
Daar was baie soorte olyfbome en soms is een-soort olyfboom op, ‘n ander soort ingeënt. Dit is juis na hierdie praktyk wat Paulus verwys wanneer hy die verhouding tussen die Christendom en die Jodedom bespreek (Romeine 11:17-24). In sy beeld stel Paulus die stam ,van die mak olyfboom gelyk met die Jodedom: Nuttelose takke van hierdie boom is afgekap en daarna is takke van die wilde olyfboom hierop ingeënt. Die takke van die wilde olyfboom verteenwoordig diegene wat uit die heidendom gekom het. Paulus se beeld lyk vir ‘n moderne leser vreemd, want gewoonlik word ‘n mak loot- op ‘n wilde loot geënt. Tog is daar gegewens uit die antieke tyd bekend waar die teendeel wel gebeur het sodat Paulus se beeld nie vir sy lesers vreemd sou geklink.het nie.
Olyfbome verg baie min versorging. Die wortels van hierdie boom gaan baie diep af tot in die rotsagtige grond, en hierdie feit lê. moontlik ten grondslag van Deuteronomium 32:13 wat verwys na olie wat uit klipharde rots gesuig word. Die olyfboom neem omtrent vyftien jaar om uit te groei en daarna dra dit nog vir eeue lank vrug. Die ou wortels laat dikwels nuwe takke uitspruit en die profeet bou sy beeld op hierdie feit wanneer hy skryf oor die nuwe koning wat uit Dawid se nageslag gaan verrys en hy soos volg sê: ‘n Takkie sal uitspruit uit die stomp van Isai, ‘n loot uit sy wortels sal vrugte dra; ” (Jesaja 11:1).
Die olyfboom is omtrent ses meter wanneer dit heeltemal uitgegroei is. Die stam is baie knoesterig en die blare het ‘n dowwe groenerige kleur. Dit is vir Westerlinge nogal moeilik om te verstaan waarom die olyfboom in die Bybel se tyd as ‘n mooi boom beskou is (vgl Hosea 14:7). ‘n Mens moet egter onthou dat dit baie moeilik is om immergroen bome in die Ooste te kweek. Dit is dus ook opmerklik dat etlike Bybelskrywers na die groenerige kleur van die boom verwys (Psalms 52:10; Jeremia 11:16). In die sonlig vertoon die blare silwerkleurig. In die lente is die boom met baie wit bloeisels bedek (Job 15:33) en wanneer hierdie boom sy bloeisels afgooi, lyk dit behoorlik soos ‘n neerslag van sneeuvlokkies.
In September/Oktober is die vrugte gereed om deur vrouens en kinders afgepluk to word. ‘n Groot doek word dan onder die boom gelê, en die takke word geslaan om die olywe af te skud sodat dit op die doek kan val. In die Ou Testamentiese tye moes die vruggies wat nie afgeval het nie, net so gelos word sodat die armes dit vir hul eie gebruik kon afpluk (Deuteronomium 24:20; vgl ook Jesaja 17:6).
Die olyfboom het ‘n hout met baie fyn grein en dit is amberkleurig. Dit is vir skrynwerk en houtsneewerk gebruik alhoewel die knoetserige aard daarvan gemaak het dat dit nie gebruik kon word om baie groot balke daarvan te maak nie. Die hout is baie mooi en die gerubs van die Tempel, asook die binne- en buitedeure daarvan, is van olyfhout gemaak.
Olywe is dikwels saam met garsbrood geëet en dit het ‘n belangrike deel van die maaltyd uitgemaak. Die olywe is bewaar deur dit in soutwater te druk. Die belangrikste gebruik van die olywe was egter vir die olyfolie wat daarvan verkry is. Die olyfpers het bestaan uit ‘n baie groot silindervormige klip met plat kante aan weerskante (sien die foto). Die een plat kant van die silindervormige klip is uitgehol om ‘n vlak bak te vorm; die olywe is daarin gegooi. ‘n Klipwiel is op sy kant geplaas en, met behulp van ‘n donkie, is dit in die rondte gedraai in die plat bak om so die olywe daarin fyn te druk. Vervolgens is die moes wat hieruit gekom het, verder tot olie verwerk.
Een manier om olie uit te trek, was om die moes in ‘n mandjie te plaas en dit in ‘n pers teen mekaar te druk, hetsy deur ‘n skroefdraad, of deur ‘n houtbalk te laat afsak en dit teen ‘n houtraam te laat druk. ‘n Ander metode was om die moes in linnesakke te sit en daarna met jou voete daarop te trap. Die olie het vervolgens deur die linne gevloei. Die olie wat so vrygestel is, is in kruike gegooi en laat staan totdat die afsaksel op die bodem gaan lê het. Daarop is die olie afgetrek en op ‘n koel plek gebêre. Die eerste olie wat so gelewer is, was altyd die beste olie. Die tweede klomp olie wat onttrek is, was gewoonlik van ‘n veel swakker gehalte. Die oes van een olyfboom kon tot negentig liter olyfolie per keer lewer. Getsemane, wat op die Olyfberg geleë was, se naam beteken Olyfpers waarskynlik omdat daar ‘n olyfpers was. Dit was wel ook moontlik om die olywe in die pers te trap, net soos ‘n mens druiwe trap (Miga 6:15).
‘n Knoesterige olyfboom in die Tuin van Getsemane, Jerusalem.
Skrywer: Prof Hennie Stander