Geloofsvrae: Israel se siening van geskiedenis

Geloofsvrae: Israel se siening van geskiedenis – Adrio König

Israel se siening van geskiedenis

Nóg albeskikking nóg toelating lyk na ‘n aanvaarbare interpretasie van God se betrokkenheid by wat op aarde gebeur. Miskien kan ons ‘n bietjie verder kom as ons ‘n oomblik nadink oor hoe dinge gebeur, oor wat geskiedenis eintlik is. In Calvyn se albeskikkingsleer is die geskiedenis bloot die uitvoering van God se onveranderlike plan met die wêreld. Daar gebeur in die geskiedenis dus niks wat ‘n mens nie vooraf sou kon voorspel as ‘n mens toegang tot dié plan gehad het nie. Daar is niks wat werklik nuut en verrassend is nie. Mense sê dan ook graag: God word nie verras nie. Dit veronderstel natuurlik ‘n bepaalde kyk op die geskiedenis: dit is die presiese uitvoering van ‘n vooropgestelde detailplan. Dit word soms vergelyk met die plan wat ‘n argitek opstel en waarvolgens die gebou dan voltooi word. Niks mag anders lyk as wat vooraf beplan is nie.

Die begrip toelating bied nuwe gesigspunte op die voorsienigheid van God en op die geskiedenis. Daar kom ‘n bepaalde beweeglikheid in. Mense het ‘n bepaalde invloed op dit wat gebeur. Alles staan dus nie vooraf presies vas nie. Dinge kan verskillend verloop. Maar binne bepaalde grense. Ons `speelruimte’ word dikwels voorgestel as ‘n klein sirkel binne God se groot sirkel. En binne ons klein sirkel is daar tog ‘n mate van nuutheid in die geskiedenis moontlik.

Ons het dus duidelik verskillende sieninge van wat geskiedenis is: óf die presiese uitvoering van ‘n detailplan waarin niks nuuts kan gebeur nie (Calvyn), óf die beperkte nuutheid wat veroorsaak word deur mense wat van God ‘n beperkte speelruimte ontvang het waarbinne hulle hul eie besluite kan neem (Arminius).

Sou ‘n mens uit die Bybel ‘n bepaalde kyk op die geskiedenis kon ontwikkel wat lig op hierdie saak kan werp? Wat is geskiedenis?

Daar was in die tyd van die Bybel ‘n beskouing wat taamlik algemeen onder sommige van Israel se bure voorgekom het: dat die geskiedenis soos ‘n sirkel is, sekere gebeurtenisse word oor en oor herhaal. Dit is natuurlik nie vreemd dat volke wat na aan die natuur leef, so ‘n beskouing sal ontwikkel nie. Van die mees basiese ervarings van hul lewe bestaan uit dinge wat reelmatig herhaal word: die seisoene, die aanteelt van diere (gewoonlik jaarliks en dikwels in samehang met die seisoene). Daarom is die godsdienstige feeste ook in hierdie ritme ingepas soos ‘n mens kan aflei uit die feit dat hulle ‘n saaifees en ‘n oesfees gehad het.

Heelwat hiervan is nog sigbaar in Israel se vroeë geskiedenis: hulle pinksterfees was eintlik ‘n oesfees. En selfs nog so laat soos Prediker kry ons ‘n sterk oortuiging dat daar niks nuuts is in die geskiedenis nie en dat alles net herhaling is: `Wat was, sal weer wees; wat gebeur het, sal weer gebeur. Daar is niks nuuts in hierdie wêreld nie. Kan jy van iets sê dit is nuut? Nee, dit was lankal daar’ (Pred 1:9-10; vgl ook 1:4-7; 3:15, trouens dit is die agtergrond van Pred 3).

Dit was egter juis Israel wat uit hierdie skema uitgebreek het en feeste begin vier het wat in verband staan met eenmalige gebeurtenisse in hulle geskiedenis soos die uittog uit Egipte. Hierdie feeste is wel jaarliks gevier, maar die gebeurtenisse wat gevier is, het net eenmaal plaasgevind. Dit dui op ‘n ander interpretasie van geskiedenis. Dit is ‘n reeks van eenmalige gebeurtenisse wat ‘n beslissende invloed het op die belewing van die verlede, die hede, én die toekoms.

Dit is dan ook duidelik die betekenis van die Joodse Paasfees en die ander feeste waartydens die uittog gevier is. Israel het die uittog beleef as hulle geboorte as die volk van die Here, en die profete het male sonder tal die volk herinner aan die betekenis en implikasies van die uittog vir hulle lewe in hede en toekoms.

‘n Tweede kenmerk van Israel se belewing van die geskiedenis was dat hulle nie opgegaan het in die gebeurtenisse van die verlede (soos die uittog) nie, maar dat die beloftes van die Here, wat by hierdie gebeurtenisse aangesluit het, hulle telkens op die toekoms gerig het. Sulke beloftes het gewoonlik in swaar tye gekom om hulle nuwe hoop te gee. Die beloftes het gewoonlik verband gehou met die verlede, maar altyd meer beloof as wat hulle alreeds ontvang het, sodat hulle nooit in die verlede of die hede sou vasval nie.

Die eerste groot belofte was juis die bevryding uit Egipte. Daarna het die koningskap gekom en daarmee saam die belofte dat die nageslag van Dawid altyd op die troon sou sit (2 Sam 7:16). Dawid se gebed in antwoord op hierdie belofte is ‘n merkwaardige voorbeeld van hoe sterk sulke beloftes hul lewe en toekomsverwagting bepaal het (2 Sam 7:18-29).

In die uiterste nood van die ballingskap was dit weer beloftes wat die verslae volk laat moed skep het, hierdie keer beloftes van ‘n terugtog na Palestina wat as ‘n nuwe uittog beskryf is en wat oneindig heerliker as die eerste uittog sou wees. Verder ook beloftes van ‘n nuwe verbond, ‘n nuwe Jerusalem, ‘n nuwe tempel, en selfs ‘n nuwe aarde. Intussen het die belofte dat daar altyd ‘n opvolger van Dawid op die troon in Jerusalem sou wees, ‘n nuwe dimensie bygekry. Omdat daar tydens die ballingskap geen koning in Jerusalem was nie, het dit die verwagting van die volk op die toekoms gerig wanneer ‘n nuwe seun van Dawid weer die troon sou bestyg.

Hierdie toekomsgerigtheid het hul siening van geskiedenis beslissend bepaal. I.p.v. ‘n oneindige herhaling van dieselfde dinge, het hulle geskiedenis gesien as ‘n oop proses wat gestalte kry allereers deur die vervulling van God se beloftes, maar in die tweede plek ook deur die ongehoorsaamheid van die volk. Die profete was duidelik daaroor dat die ballingskap die gevolg van hul sonde was, hul voortdurende ontrou aan die Here en hul weiering om hulle te bekeer. Wat hulle doen, was dus medebepalend vir hoe die geskiedenis verloop.

Tydens die ballingskap kom ‘n nuwe oortuiging egter sterk na vore. Die ramp van die ballingskap was so groot dat dit nie langer ten volle op die gewone maniere verklaar kan word nie. Meer moet op die spel wees as net straf van God oor die ongehoorsaamheid van die volk. Die apokaliptiese (`bonatuurlike’) wêreldbeskouing ontwikkel dan. Hiervolgens het die bose magte op aarde oorgeneem en hulle probeer die mense en die natuur vernietig. Ons kan die optrede van Jesus en die res van die boodskap van die NT nie anders as teen hierdie agtergrond verstaan nie. Trouens Jesus se aankondiging dat die koninkryk van God naby is, beteken dat Hy die heerskappy van die duiwel verbreek (o.a. deur sy groot getal duiweluitdrywings) en God se gesag herstel. Dit beteken dat die bose magte ‘n geweldige invloed op die verloop van die geskiedenis het.

Israel sien dus die geskiedenis nie as ‘n geslote reeks gebeurtenisse wat vooraf beplan is nie, ook nie as die ewige herhaling van dieselfde dinge nie, maar eerder as eenmalige (unieke) gebeurtenisse waarin daar nuwe dinge voorkom, heelwat verrassings, maar ook skokkende teleurstellings. Maar waarop gaan dit alles uitloop?

Daar is nog een onontbeerlike faset in Israel se siening van die geskiedenis. Die geskiedenis is die weg waarlangs God sy skeppingsdoel bereik. Hierdie doel is sy gemeenskap met sy kinders op die aarde. Hierdie doel is van die begin af op die spel. Maar weens die ontrou en ongehoorsaamheid van sy bondgenote (Adam en Eva, die mensdom, Israel) moet Hy telkens nuwe maatreëls tref om die geskiedenis weer op koers te kry. Hierdie nuwe maatreëls kry gestalte in bepaalde beslissende wendings in die geskiedenis: Noag, Abraham, die uittog, die koningskap, die ballingskap, die terugtog, en die beslissende wending in die koms van Jesus Christus en die Gees.

Alle gebeure in die Bybel lê nie op dieselfde vlak nie. Hierdie heilshistoriese wendinge het ‘n unieke betekenis en beïnvloed die geskiedenis wat daarop volg op beslissende wyse.

Samevattend sou ‘n mens dus kon sê dat die geskiedenis eenmalige gebeurtenisse is wat voortkom uit die insette van verskillende `rolspelers’: God, die mense en die bose magte (en die natuurwette), en waarin hierdie `rolspelers’ verskillende insette op verskillende vlakke lewer, só dat dit nie moontlik is om die insette teenoor mekaar te stel en af te weeg nie. Wat egter duidelik is, is dat die geskiedenis nie ‘n egalige ontwikkelingsgang vorm van sinvolle gebeurtenisse nie, maar ‘n op-en-af beweging van teleurstellings en verrassings, ‘n opeenvolging van gebeurtenisse waarin daar van tyd tot tyd nuwe rigting kom deur beslissende wendinge wat God bewerk.

Dit is in terme van hierdie siening van die geskiedenis dat ons oor God se voorsienige betrokkenheid by die geskiedenis probeer nadink. En dit is sondermeer duidelik dat die betrokkenheid van al die `rolspelers’ ernstig geneem sal moet word.

 

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Adrio König