Geloofsvrae: Voorsienigheid en albeskikking (Calvyn)

Geloofsvrae: Voorsienigheid en albeskikking (Calvyn) – Adrio König

Voorsienigheid en albeskikking (Calvyn)

Calvyn (1509-1564) se voorsienigheidsleer is een groot apologie vir die albeskikking van God, konsekwenter en radikaler as enige van sy voorgangers. God het alles tot in die fynste besonderhede vooraf bepaal, en alles gebeur presies net so. Calvyn is nie huiwerig om intensiewe vorme en kragwoorde te gebruik om te beklemtoon dat God alles vooraf bepaal het, dat niks sonder sy beskikking gebeur nie, en dat Hy in geen opsig sy voorafbepaalde plan verander nie. Trouens God is self heeltemal onveranderlik. Hy het selfs nie gemoedsaandoeninge nie (die verwysings in hierdie vorm wat nou volg, is na die Institusie van Calvyn). Uitsprake in die Bybel oor die berou van God en ander emosies van God, sou dan net sy manier wees om ons swak menslike begrip te hulp te kom omdat ons nooit sou kon verstaan as die Bybel gesê het hoe God regtig is nie.

As Calvyn sê dat alles voorafbepaal is, bedoel hy dit ernstig. Hy verwerp die gedagte dat God net voorkennis het, d.w.s. net vooraf weet wat gaan gebeur. God het self bepaal presies wat gebeur, en alles gebeur presies net soos Hy dit bepaal het. Selfs elke blaar en reëndruppel wat val, val volgens sy vaste plan. Ook die sondige dade van mense is deur Hom vooraf bepaal. Terwyl die mense daarmee slegte oogmerke het, het God ‘n goeie doel daarmee. Hy wil die goeie deur die kwaad bevorder.

Calvyn verwerp selfs die begrip `toelating’ omdat dit te min sou sê. Hy noem dit `blote’ toelating en sê dit is ‘n versinsel. God laat nie die kwaad maar net toe nie, Hy beskik dit vooraf in die fynste besonderhede netsoos alle ander dinge.

As God ook die sonde vooraf bepaal het, beteken dit natuurlik dat Hy oortredinge van sy wet vooraf bepaal het, wat sou beteken dat God twee wille het wat strydig is met mekaar – sy wil wat in sy wet uitgedruk is en wat lui dat mense nie moet sonde doen nie, en sy wil waarvolgens Hy elke sonde wat hulle doen, vooraf bepaal het.

Om hierdie probleem te hanteer, aanvaar Calvyn dat God ‘n geopenbaarde wil het oor hoe mense behoort te lewe (die wet en die Bybel in die algemeen), en ‘n verborge wil (sy voorafbeskikkinge van presies wat mense sal doen, maar wat vir ons onbekend is). Veral in verband met die uitverkiesing en voorsienigheid van God beroep hy hom baie sterk op die verborge wil van God.

In sy verweer teen die argument dat hierdie twee wille van God (die geopenbaarde wil en die verborge wil) teen mekaar bots, antwoord Calvyn dat ons maar net nie kan verstaan dat hierdie twee wille eintlik een en dieselfde is nie, dat ons dit so moet aanvaar en God net eerbiedig moet aanbid. Hoe moeilik Calvyn dit self vind om hierdie saak te verduidelik, blyk uit ‘n ander uitspraak van hom waarin hy sê dat die gevalle engele en verworpe mense deur hulle sonde, sover dit hulle aangaan, doen wat God nie wil nie, maar dat hulle, sover dit die almag van God aangaan, doen wat God wil.

Nogtans probeer Calvyn ‘n duidelike verskil maak tussen die wyse waarop God en die sondaars by die sonde betrokke is. God het die kwaad vooraf beskik omdat Hy deur die kwaad (ook die sonde) ‘n goeie doel wil bereik, terwyl die mense wat die sonde doen, daarmee iets slegs beoog. Hy sê wat God ten goede wil, doen Hy deur die slegte wil van slegte mense. In dieselfde verband formuleer hy dit ook weer anders: … sodat op wonderlike en onuitspreeklike wyse dit wat téén sy wil gebeur, nie buite sy wil gebeur nie.

Dit beteken dat Calvyn ook beklemtoon dat die mense self verantwoordelik is vir hul sonde. Hy verwerp die gedagte dat ‘n mens die skuld van die sonde op God kan pak omdat Hy dit vooraf bepaal het. Hy werk graag met die gedagte van twee oorsake vir ‘n daad. God is die hoofbewerker of hoofoorsaak van alles wat gebeur, maar Hy maak soms van ‘n tweede oorsaak (die mense) gebruik. Hierdie tweede-vlak oorsake word nie gedwing om God se raad uit te voer nie (d.w.s. hulle kies dit vryelik, al is dit al wat hulle kan kies omdat God beskik het dat hulle dit sal doen) en daarom behou hulle volle verantwoordelikheid vir hulle dade.

Dit kan verhelderend wees om ‘n oomblik na sy verduideliking van die sondeval te kyk. Calvyn staan sterk daarop dat God voorbeskik het dat die mens in sonde sal val. Hy verwerp die ouer gedagte dat God dit net vooruit geweet het want volgens hom sou dit beteken dat God dan net dadeloos sou toegekyk het na dit wat sy belangrikste skepsel besluit om te doen.

Daarteenoor stel hy dan die absolute voorbeskikking van God. God het vooraf bepaal dat Adam in sonde sou val. Natuurlik bring dit hom dan voor die vraag of dit regverdig kan wees om Adam te veroordeel as hy net gedoen het wat God vooraf onveranderlik besluit het.

Om hierdie vraag te antwoord, beklemtoon Calvyn dat ons nie agter God se wil kan invra nie. God wil nie iets omdat … nie. God se wil is die laaste rede. Volgens hom is God se wil soseer die hoogste reel van regverdigheid dat alles wat Hy wil, as regverdig beskou moet word juis omdat Hy dit wil. God se wil is self die oorsaak van alles wat gebeur. ‘n Mens kan nie sy wil verklaar nie.

‘n Paar samevattende opmerkings kan ons gedagtes ‘n bietjie orden. Allereers word Calvyn nie vandag deur baie Christene noukeurig nagevolg in die sterk en radikale aspekte van sy oortuigings nie. Sy gedagtes klink vreemd en vergesog, al is hulle tegelyk ook baie logies en konsekwent in terme van sy uitgangspunte. Sekere van sy oortuigings kom wel nog in ‘n afgewaterde vorm voor soos `alles is vooraf bepaal,’ ‘jou strepie is getrek,’ `jy kan niks daaraan doen nie,’ `niks gebeur per toeval nie,’ maar die blote feit dat hierdie uitdrukkings oorwegend in passiewe vorm voorkom en nie direk na God verwys nie, toon dat die passie van Calvyn se oortuigings heeltemal verlore gegaan het naamlik dat dit God is wat persoonlik alles bepaal, dat Hy nie net algemene beginsels vasgelê het nie, maar die presiese besonderhede van elkeen se lewe en alles wat op aarde gebeur presies só bepaal het as wat dit gebeur, en dat dit vir sy kinders ‘n wonderlike troos behoort te wees dat alles voorbeskik is. Dit is immers hulle liefdevolle Vader wat dit gedoen het, en Hy wil net die beste vir hulle. Calvyn sê selfs dat dit die toppunt van alle ellende is as ‘n mens nie die voorsienigheid van God aanvaar nie, en dat die hoogste geluk juis daarin geleë is dat ‘n mens dit ken.

Andersyds moet ‘n mens ook nie blind wees vir ooglopende probleme wat uit sy voorsienigheidsleer voortvloei nie – probleme wat ook vir die res van sy teologie beslissend is omdat hy die voorsienigheidsleer skynbaar as die belangrikste leerstuk beskou. Om maar net een probleem te noem, die neiging tot berusting, aanvaarding en passiwiteit. Dink maar ‘n oomblik aan sy voorbeelde. Telkens skryf hy sondermeer dat alle vrede en oorlog direk deur God voorbeskik is. As sommige moeders baie melk het, en ander se borste omtrent droog is, is die rede volgens hom dat God wil hê die een baba moet ruimer gevoed word, en die ander een kariger. God het bepaal wie ryk en arm sal wees, en die armes word vermaan om hul ondergeskikte posisie te aanvaar, want mense wat nie met hul lot tevrede is nie, probeer die las afskud wat God hul opgelê het.

Reg of verkeerd, dit is nie hoe die meeste Christene vandag na die wêreld kyk nie. Ons beskou armes wat hulle uit hul armoede sou kon uitwerk maar dan sê hulle berus in God se wil, as lui. En ‘n ma wat te min melk vir haar baba het, sê nie vir haar dokter dis die wil van die Here dat die kleintjie honger ly nie. Sy vra wat se apteekmelk vir die baba goed sal wees.

Die punt is dat dit nie meer deel van vreeslik baie gewone Christene se lewensbeskouing is dat God elke klein besonderheid in hul lewe beskik nie. Die meeste mense wat aanspraak daarop maak dat hulle Calvyn hierin navolg, maak in werklikheid ‘n taamlik willekeurige seleksie van aspekte van sy voorsienigheidsleer.

‘n Mens kan dit ook maklik verstaan. Daar is ooglopende probleme met sy siening. Kom ons kyk net kortliks na twee. Om te beweer dat God regverdig is om Adam skuldig te hou vir die sonde wat Hy voorbeskik het dat Adam sal doen net omdat ons nie agter sy wil mag terugvra nie, maak eenvoudig nie sin nie. As sy wil dat ons moet sonde doen, goed is, kan Hy ons nie kwalik neem dat ons sy goeie wil uitvoer nie. Verder is dit sinloos om te sê die verskil tussen God se betrokkenheid en ons betrokkenheid by die sonde, is dat Hy dit met goeie bedoelinge voorbeskik terwyl ons dit met slegte bedoelinge doen. Immers Hy het volgens Calvyn juis ook ons bedoelinge voorbeskik. Hy het mos alles voorbeskik.

Skrywer: Prof Adrio König