Geloofsvrae: Voorsienigheid en toelating

Geloofsvrae: Voorsienigheid en toelating – Adrio König

Voorsienigheid en toelating (Arminius)

Daar is ‘n siening wat bedoel is as ‘n korreksie op Calvyn se albeskikkingsleer. Dit is ontwikkel deur Jacob Arminius (1559-1609) wat ‘n Hollandse Gereformeerde predikant en later professor in Leiden was. Hy het bekend geword omdat sy oortuigings uiteindelik deur die Sinode van Dordtrecht (1618-1619) verwerp is.

Arminius het ‘n gedagte wat al vroeër in die kerkgeskiedenis na vore gekom het, weer opgeneem en verder ontwikkel: dat God nie die sonde bewerk nie maar dit net toelaat. Hy aanvaar net soos die ander Gereformeerde teoloë die absolute mag van God, maar hy aanvaar ook dat God uit vrye wil hierdie mag beperk het toe Hy alles geskep het. God het die skepping gemaak om volgens ‘n bepaalde orde te funksioneer, en omdat God aan Homself en sy eie besluite getrou is, sal Hy nie op hierdie orde inbreuk maak nie.

Dit geld in besonder die mens. God het ‘n verbondsverhouding met die mens aangegaan, en daarom sal Hy met vaderlike (oorredende) mag teenoor die mens optree tot op die punt waar die mens deur hardnekkige weerstand en verwerping van die verbond nie meer God se vaderlike sorg verdien nie. Dan kom God se harde heerskappy in werking waardeur Hy die mens oordeel en straf, en verder ook sy doel met die skepping bereik ondanks die weerstand van die mens.

As God Hom aan die orde bind wat Hy in die skepping ingelê het, geld dit veral die feit dat Hy die mens vry gemaak het en hierdie vryheid sal eerbiedig. Alhoewel God dus die mag het om alles vooraf te beskik, het Hy van hierdie mag afgesien toe Hy ‘n vrye wese geskep het. In hierdie sin het Hy Homself deur sy skeppingsdaad beperk. Dit beteken dat God die wêreld eerder volgens algemene beginsels regeer as dat Hy elke besluit vooraf in fyn besonderhede neem (soos Calvyn gemeen het).

Volgens Arminius bepaal God nie vooraf wat die mense sal doen nie, Hy weet dit net vooraf (sy voorkennis). Sy voorkennis berus dus op dit wat die mense sal besluit om te doen, en nie op wat Hy besluit dat hulle sal doen nie.

Wanneer Arminius by die kwaad en spesifiek die sonde kom, ontwikkel hy die gedagte van die toelating van God. Terwyl Calvyn nie huiwer om te sê dat God ook die sonde vooraf beskik het nie, leer Arminius dat Hy net die sonde toelaat. Dit is deel van God se omvattende houding teenoor sy skepsels: Hy laat hulle toe om volgens hulle eie aard op te tree want Hy het hulle met dié aard geskep.

Wat die sonde betref, onderskei hy dan duidelik tussen die positiewe wil en die toelating van God. Niks gebeur deur die toeval of die noodlot nie (net soos Calvyn). Alles wat gebeur, staan onder die voorsienigheid van God, só dat God die goeie dade wil en bewerk, en die slegte dade toelaat.

God laat egter nie sommer sonder slag of stoot die sonde toe nie. Hy gaan in werklikheid uit sy pad om die mens te oorreed om dit nie te doen nie. God is egter beperk in die mate waarin Hy die sonde sal probeer verhinder omdat Hy die mens vryheid gegee het en nie met geweld op die mens se vryheid inbreuk maak nie.

Hierdie sieninge is baie algemener onder Christene as die radikale voorbeskikkingsleer van Calvyn, selfs onder baie teoloë wat hulle graag op Calvyn beroep vir hul voorsienigheidsleer.

Alhoewel die probleme in verband met Calvyn se albeskikkingsleer ooglopender is, is daar ook ernstige probleme met die gedagte van toelating. Natuurlik meen ondersteuners dat die boek Job goeie steun aan dié gedagte bied. Later sal egter aangetoon word dat dit ‘n misverstand is.

Een van die skynbare winste van die gedagte van toelating bo die harde siening van albeskikking, is dat dit ‘n sagter indruk maak. God beskik nie die sonde nie, Hy laat dit net toe.

Die probleem is egter dat die persoon wat iets verkeerds toelaat, wat dit dus kon verhinder, mede-verantwoordelik is vir wat gedoen word. Wie iets verkeerds, byvoorbeeld ‘n moord, kon verhinder, maar dit dan toelaat – dus die moordenaar bewustelik laat begaan, is mede-skuldig.

Toegepas op God se betrokkenheid by wat op aarde gebeur, sou dit beteken dat Hy Hitler kon gekeer het om ses miljoen Jode op die allerwreedste manier te vermoor, maar hom bewustelik laat begaan het! Natuurlik is die gedagte dat Hy die vreeslike moord net toegelaat het ‘n bietjie sagter as dat Hy dit voorbeskik het, maar dit bly ‘n vraag hoe ‘n mens jou lewe met vrymoedigheid aan so ‘n God kan toevertrou. Hy kan enigeen toelaat om enige tyd enigiets met jou te doen. En as ‘n mens kyk na die verskriklik baie lyding op aarde, is die verdere vraag of dit regtig soveel erger op aarde sou gaan sonder sy toelating.

Die gedagte dat ons getroos moet word deur die oortuiging dat Hy al die slegte dinge met ‘n goeie doel toelaat (of beskik), skep sy eie probleme. Watter goeie doel kan opweeg teen die alleronmenslikste moord op ses miljoen mense? Trouens waarom moet een kindjie wreed mishandel word om ‘n goeie doel te bereik, as daar ‘n almagtige God is wat die goeie doel op enige ander manier kan bereik? Presies waarmee kan die duiwel ons bedreig wat erger is as die dinge wat God volgens hierdie beskouing in elk geval oor sy kinders toelaat?

Dit stel ons voor die probleem wat beide die albeskikkingsleer en die toelatingsleer oproep: nie een van hulle betrek die duiwel en die bose magte by wat op aarde gebeur soos ons dit in die NT kry nie. Om iets hiervan te verstaan, moet ons eers vra hoe geskiedenis gevorm word.

 

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Adrio König