Jesaja – Die Here se krag en genade (Jesaja 41:1-29) – Francois Malan
Die gedig het twee hoftoesprake, een aan die begin (41:1-7) en een aan die einde (41:21-29) wat konsentreer op die ander volke en hulle gode, wat vir Israel bedreig. Tussenin is ‘n reeks reddingsvisioene wat aan die ballinge verseker van die Here se aktiewe teenwoordigheid by hulle (41:8-13, 14-16, 17-20), en dat Hy fokus op Israel se interne behoeftes. Die hoftoepsprake en die verlossingsvisioene moet die oë van die ballinge oopmaak om te sien ‘Julle God is hier’ (40:9). Die hoftoesprake vertoon God se mag en majesteit oor die skepping; die verlosingsvisioene sy herderlike aandag en sorg oor Israel. Die twee tipes uitsprake, in die hof en aan Israel, is bedoel om Israel te help om hulle lewe, tydens en ná die ballingskap se onderdrukkende eise, nuut in te rig met hulle oë op die Here en sy riglyne vir die lewe.
41:1-7 Die Here as die Eerste en die Laaste
41:1 Die Here roep die volke op vir ‘n hofsaak. Getuies word opgeroep vanaf die ‘kuslande,’ dit wil sê van die eindes van die aarde af, om kennis te neem van die grootsheid van die ware God, die Here, teenoor die ideologiese aansprake van die Babiloniërs met hulle mensgemaakte gode: ‘Stilte (in die hof) voor My, eilande/kuslande!’ – die wye wêreld moet aandag gee; ‘Laat die nasies nuwe krag kry’ – hulle moet hulle reg maak om die Here te ontmoet in die tweestryd wat die Here met hulle wil voer oor die vraag wie die ware God is. Hy, of die gode wat hulle vereer.
41:2-4 Assirië is in 612 v.C. finaal verslaan deur Babilon uit die Suide, Medië uit die Ooste en die Skiete uit die Noorde. Die oorwinnaar uit die Ooste is Cyrus II (Kores van Jes 44:28). Hy is in 558 v.C. gekroon as koning van Persië (huidige Iran) oos van Babilon (die huidige Irak). Hy het in opstand gekom teen die heersers van Medië (wat die hele gebied noord van Babilon ingepalm het, vgl. Jes 41:25) en hy het hulle hoofstad Ecbatana in 550 v.C. ingeneem. So het hy ook die heerser geword oor die uitgestrekte Mediese ryk. Kores se segetog deur die lande word hier beskryf. Nasies word aan hom oorgegee, konings word aan hom onderwerp. Deur sy swaard word hulle soos stof en deur sy boog word hulle soos dwarrelende stoppels.
Vers 3 beskryf die sukses en spoed van Kores se veldtog: hy agtervolg die konings en gaan veilig voort (letterlik: hy gaan voort in sjaloom, vrede en voorspoed) op ‘n pad wat sy voete nog nooit tevore geloop het nie (1983: sy voete raak nie eers grond nie). Kores het dikwels gebiede ingeneem sonder ‘n veldslag as gevolg van die volk se ontevredenheid met Medië se regeerders. As bedrewe diplomaat het hy sensitief omgegaan met die godsdienstige en etniese verskille van sy onderdane.
In die gedig se denkbeeldige hofsaak vra die Here aan die nasies wat Kores se segetog aanskou het: Wie het hom tot die segetog laat opstaan? Wie gee telkens aan hom die oorwinning (letterlik: die geregtigheid – om die verkeerde van die verlede reg te stel)?
Die antwoord word in vers 4 uitgespel: ‘Dit is Ek, die Here’ (Jahweh) en geen ander god nie, wat die segetog geïnisieer het en voortgedryf het van een plek na die ander. Dit is Hy wat elke volk in die lewe geroep het en aan elkeen sy eie plek in die geskiedenis aangewys het. Hy, ‘wat die Eerste is, en by die laastes is Ek Hy’ (vgl. Eks 3:14 se Jahweh, die Ek is, die altyd persoonlik aktief teenwoordige God, vgl. Jesus as die ‘Ek is’ in Jn 4:26; 6:20; 8:24,28; 13:19; 18:5,6,8). Wanneer die laaste volke op aarde verskyn, is Hy nog God, wat met die inwoners van die aarde doen soos Hy wil, soos die verbasende verowerings van Kores ook sy werk is.
Daarmee wys die Here ook vir Israel watter betekenis die gebeure op die wêreldfront vir hulle het, sy aanbidders in die vreemde land Babilon. Hulle kry ‘n kykie in die komplekse wyses waarop God sy wil in die geskiedenis deurvoer, en die enigste ware slotsom waartoe die hof kan kom is om te beslis dat die Here (Jahweh) die ware God is.
41:5-7 Na die openingstoespreek van die Here in die hofsitting, waarin die nasies en hulle gode uitgedaag is om hulle saak te stel, beskryf die digter Babel en die nasies se reaksie om hulle gode te verdedig so floutjies en onoortuigend as moontlik. Dit is nie ‘n kragtige teeneis nie, maar ‘n reaksie van vrees en verwarring. Die hele wêreld van Babel tot in Griekeland bewe in onmag, swakheid en vrees vir die opmars van Kores, die Here se instrument, want hulle sien en weet van geen mag of god wat teenstand kan bied nie.
In hulle vrees word hulle paniekerig: die volke kom gou bymekaar om mekaar te bemoedig en planne te beraam om teenstand te bied teen die aanrollende magte van Kores, maar al wat hulle klomp vreesbevangenes bewend vir mekaar kan sê is: ‘Staan sterk!’ – hou moed en wees sterk (vgl. 41:1). Dan probeer hulle sterker beelde maak om teen die Here te staan. Yster word gloeiend warm gemaak, uitgeklop en tot ‘n beeld gesmee; en as hulle klaar is, sê hulle vir mekaar: die beeld is goed. Maar dan moet hulle die beeld met spykers vasslaan dat hy nie omval nie. Dit is die ironie van afgodsdiens. Menslike krag moet ‘n afgod sterk maak en vasmaak. Lagwekkend om die nasies se ‘hou moed,’ ‘staan sterk,’ met sulke wankelrige gode te versterk! Die ‘tuisgemaakte’ gode het geen krag nie, kan nie teen Kores staan nie en kan vir seker nie die Here aanvat nie. Vasgespyker, het afgodsbeelde geen krag of mag of beweeglikheid nie en is daarom irrelevant (Ps 115:4-8).
Die doel van die gedig is om aan die ballinge te wys hoe belaglik dit is om op die Babilonies afgode te vertrou of te vrees. Omdat hulle op die Here vertrou word Israel genooi om op Kores te reken vir ‘n nuwe politieke bedeling. Al lyk dit of Babel die geskiedenis beheer, is die Here die eintlike regeerder, en Kores en sy vriendelike seëvierende optog, wat bannelinge na hulle lande laat terugkeer, is die Here se eerste bewysstuk in die hofsaak. In hoofstuk 42 word hy beskryf as die Here se dienaar.
Skrywer: Prof Francoi Malan