Liggaam en siel – Hermie van Zyl

Anna vra:

In Matt 10:28 staan God kan LIGGAAM en siel in die hel werp. Wanneer gebeur dit? Die liggaam is dan in die graf? Gaan die fisiese liggaam dan eendag hel toe, asook jou siel?

Antwoord:

Prof Hermie van Zyl antwoord

Die vraagsteller stel skerp en interessante vrae, maar vrae wat nie so maklik te beantwoord is nie, gewoon omdat die bedoeling van die teks in ‘n ander rigting lê as waarin ons vraagsteller geïnteresseerd is. Ek sal dus eerder iets oor die oogmerk van die teks probeer sê en dan enkele opmerkings maak oor die spesifieke vrae.

Matteus 10:28 lui: “Moenie bang wees vir dié wat die liggaam doodmaak, maar die siel nie kan doodmaak nie. Nee, vrees Hom eerder wat sowel die liggaam as die siel in die hel kan laat vergaan” (1983-AfrVert). Hierdie vers is deel van die sogenaamde uitsendingsrede van Matteus – waar Matteus vertel hoe Jesus sy dissipels na die “verlore skape van die volk Israel” gestuur het met die boodskap dat die koninkryk van God naby gekom het (10:6-7). In 10:17-25 word dan vertel van die teenstand wat die dissipels te wagte kan wees, wat neerkom op aktiewe vervolging. Dit is duidelik dat Matteus nie bloot die situasie tydens Jesus se aardse bediening weergee nie, maar dat hy as ‘t ware die omstandighede van sy eie tyd, ongeveer 50 jaar nadat Jesus op aarde was, inbou in sy beskrywing. In hierdie tyd het die Matteaanse gelowiges (waarskynlik die kerk in Antiogië in die tagtiger jare van die eerste eeu, aan wie Matteus skryf) geweldige druk ervaar van hulle mede-Jode wat nie in Jesus as die Messias geglo het nie. Die Jode-Christene is deur die Jode voor die hof gesleep, in die sinagoges gestraf (10:17) en daar was baie onmin in Joodse families as gevolg van sommige se geloof in Jesus (10:21). En dan troos Jesus sy dissipels deur daarop te wys dat hulle so juis bewys lewer dat hulle egte volgelinge van Jesus is, want die leerling is nie bó die leermeester nie – as die leermeester vervolg is, sal dit ook met die leerlinge gebeur (10:24-25).

Vervolgens sit Jesus sy bemoediging voort. Hy gaan in op die vrees wat die dissipels het vir hulle vervolgers. Op twee maniere besweer Jesus hierdie vrees as ongegrond: Eerstens het hulle ‘n visie van die koninkryk van God wat die vervolgers nog nie het nie. Daarom moet hulle dit onbevrees van die dakke af verkondig sodat dit aan almal bekend gemaak kan word (10:26-27). As hulle stilbly, sal dit beteken dat hulle eintlik nog maar dieselfde siening van die werklikheid het as hulle vervolgers – dat die maghebbers van hierdie wêreld die eintlike heersers is. Maar deur die koninkryk soos dit in Jesus gekom het, onbevrees te verkondig, wys hulle dat hulle Jesus se visie van die werklikheid deel – dat God regeer en uiteindelik sy koninkryk sal laat kom op aarde, soos Hy dit reeds in Jesus laat kom het; ‘n koninkryk van liefde, geregtigheid, vergifnis en herstel.

Maar daar is ‘n tweede manier waarop hulle hulle vrees vir menslike owerhede kan oorkom, en dit is deur te besef dat menslike owerhede slegs beperkte gesag het: hulle kan net die liggaam doodmaak (10:28a). Daar is egter ‘n hoër gesag, naamlik God, wat nie net oor die liggaam gesag het nie, maar ook oor die siel. En Hy kan beide liggaam en siel, dit wil sê die totale mens, in die ewige verderf laat vergaan. Dit is dus beter om Gód te vrees as menslike owerhede. Die sin van die teks is dus dat die gelowiges onbevrees met hulle verkondigingswerk kan voortgaan; daardeur bewys hulle dat hulle God meer vrees as mense en dat hulle reeds deel is van ‘n koninkryk wat geen einde het nie, waaroor God alleenbeskikking het.

Ons moet egter hierdie “vrees vir God” reg verstaan. Die bedoeling is nie dat hulle moet bang wees vir God en Hom dien net omdat hulle God se ewige straf in die hel vrees nie. Nee, “vrees” moet hier eerder in Ou-Testamentiese sin verstaan word, waar God “gevrees” en gedien word. Ons sê ook: iemand is Godvresend en bedoel dan dat God uit liefde, respek, dankbaarheid en gehoorsaamheid gedien word. Hierdie gedagte lê wyd in die OT ingebed, vergelyk Deuteronomium 6:13; 10:12,20; Spreuke 1:7; 8:13; 9:10 (lees dit in die 1933/53 AfrVert, waar “vrees van die Here” in die betekenis van eerbied, respek en liefde vir God gebruik word). En omdat die dissipels God só dien, ervaar hulle ook sy beskerming. Hulle weet dat wat hulle doen, binne sy wil is en dat niks met hulle sal gebeur waarvan Hy nie weet om hulle daardeur te dra nie. As die Here selfs die mossies beskerm, hoeveel te meer sal Hy húlle nie beskerm nie. Selfs die hare op hulle kop is getel (Matt 10:29-30).

Dit behoort nou duidelik te wees binne watter verband Matteus 10:28 verstaan moet word. Die oogmerk van hierdie teks is nie dat ons allerlei afleidings moet maak oor die lewe ná die dood en presies hoe mense wat “hel toe gaan” die ewigheid sal deurbring nie. Die bedoeling is eerder om die dissipels vir hulle verkondigingstaak op aarde te versterk: aardse owerhede kan net tydelik straf, maar God straf vir ewig. Dis daarom beter om God te “vrees”, Hom te dien, Hom te gehoorsaam en lief te hê.

Dit is wel waar dat Matteus hier gebruik maak van tipiese onderskeidinge van destyds wat sowel in Joodse as Griekse kringe gewild was. Daar is byvoorbeeld onderskeid gemaak tussen liggaam en siel. Die liggaam is die voor die hand liggende konkrete bestaan van die mens op aarde; wanneer die mens sterf, vergaan die liggaam in die graf. Die siel verwys na die voortbestaan van die mens ná sy dood, maar in Joodse kringe het die mens as “siel” nie noodwendig ewige, onsterflike status geniet nie, soos wel oor die algemeen in die Griekse wêreld geglo is. Daarom dat daar ook hier gesê word dat God die liggaam én siel kan laat vergaan, wat duidelik aantoon dat die mens in sy totaliteit kan vergaan, hoewel ons nie seker is wat presies met “vergaan” bedoel word nie – totale vernietiging of ewige, bewustelike straf? Waarskynlik laasgenoemde (kyk Matt 25:41,46). Punt is dat Jesus/Matteus hierdie onderskeid tussen liggaam en siel gebruik om God se absolute en ewige gesag oor die mens te beklemtoon. Aardse owerhede het hoogstens gesag oor die liggaam, maar God oor die totale mens – liggaam én siel, vir ewig.

Verder maak Jesus/Matteus waarskynlik ook hier gebruik van die gedagte van die opstanding van die dooies – goeies én slegtes – aan die einde van die tyd, ‘n gedagte wat wyd verbreid onder die Jode van destyds voorgekom het. Ook die verdoemdes wat intussen gesterf het, sal dan liggaamlik opstaan om hulle ewige straf as volledige mense te ontvang. Daarom dat Matteus 10:28 kan sê dat “sowel die liggaam as die siel” in die hel sal vergaan.

Ons moet egter nie te veel maak van al hierdie kategorieë van denke van destyds nie, omdat, soos reeds betoog, die oogmerk van die teks in ‘n ander rigting lê as om presiese inligting te gee oor wat met die mens ná die dood gebeur of in watter hoedanigheid mense die ewige hel sal deurbring. In die algemeen is die Bybel se siening nie dat die mens ‘n soort samevoeging van gees, siel en liggaam is nie, maar eerder dat die mens gees is, siel is en liggaam is. Elkeen van hierdie kategorieë druk eintlik die volledige mens uit, net vanuit ‘n ander perspektief gesien. “Vlees/liggaam” beskryf die mens in sy brose, tydelike, sondige bestaan; “gees” in sy verhouding met God, en “siel” in sy ewige bestaan, hoewel laasgenoemde twee kategorieë mekaar kan oorvleuel. Die saak is eintlik taamlik kompleks. Die vraagsteller kan gerus op Bybelkennis.co.za verder hieroor lees in bydraes soos: “Alle paaie lei na Jesus: siel, gees en liggaam”; “Siel, gees en liggaam”; “In die gees by iemand”; en “Die siel”. Soek hierdie bydraes op Bybelkennis se webblad deur die soekwoorde: siel, gees en liggaam in te tik.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl