Onverstaanbare Uitdrukkings – Hermie van Zyl

Jan Smith vra:

In Genesis 24:2 sê Abraham vir sy dienaar: “Lê tog jou hand onder my heup (3) dat ek jou kan laat sweer by die Here … “. In Job 40:2 staan daar: “Gord tog jou heupe soos ‘n man.” Dan was koning Saul in die grot om sy “voete te bedek” (1 Sam 24:4. Kyk ook Rig 3:24). En Efes 6:14: julle “lendene” met die waarheid omgord. Bietjie toeligting oor hierdie tipe uitdrukkings sal op prys gestel word.

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Die aanhalings uit die Bybel in die vraesteller se vraag is almal geneem uit die 1933/53 Afrikaanse Vertaling. Dit kan interessant wees om te kyk wat die verskillende Afrikaanse vertalings van hierdie tekste maak. Ek gee dit onder in tabelvorm.

Uit bostaande is dit duidelik dat ons in die oorspronklike Hebreeus (Ou Testament) en Grieks (Nuwe Testament) met idiome of beeldspraak te make het. In die meer letterlike vertaling (1933/53) word die oorspronklike idioom behou, met gevolglike betekenisverlies omdat ons nie altyd die idioom of beeldspraak verstaan nie. In die meer vrye vertalings (1983, NLV en Boodskap, in volgorde van minder vry na meer vry), word eerder probeer om die betekenis van die idiome weer te gee, maar dan gaan die idioom self weer verlore. Vertalings moet dus soms keuses maak: óf die idioom letterlik weergee, óf die betekenis weergee. Soms word kompromieë aangegaan: daar word letterlik vertaal met ‘n verduideliking in ‘n voetnoot, of andersom: die betekenis word vertaal, met die letterlike idioom in ‘n voetnoot.

Kom ons kyk kortliks na elkeen van bogenoemde tekste.

Gen 24:2 “Heup” is hier ‘n eufemisme vir “geslagsdeel”. Wat Abraham dus letterlik vir die dienaar (waarskynlik Eliëser, vgl Gen 15:2) sê, is dat Eliëser sy hand op of naby Abraham se geslagsdeel moet sit. Dit verteenwoordig ‘n oeroue opvatting dat die manlike geslagsorgaan menslike lewenskrag en voortplantingsvermoë voorstel. By eedswering, met die hand op of naby die geslagsdeel, is dan eintlik gesweer by alles wat die mens vir lewenskragtig gehou het. (Dieselfde voorstelling vind ons ook in Gen 47:29.) In die gebeure van Gen 24 gaan dit juis oor Abraham se nageslag, naamlik kinders vir sy seun, Isak, wat nog nie gerealiseer het nie. En Abraham is al baie oud, hy wil graag sy kleinkinders sien. Abraham laat sy dienaar dus sweer dat hy vir Isak ‘n vrou sal soek. Die interessante is egter dat die eedswering by die simbool van menslike lewenskrag onmiddellik in v3 “gekorrigeer” word: nie die mens se voortplantingskrag sal sorg vir ‘n nageslag nie, maar God sal sorg, soos dit inderdaad in Abraham se vroeër geskiedenis so treffend gebeur het. Daarom word daar gesweer by die Here, die God van hemel en aarde, dat Isak ‘n geskikte vrou sal kry, met die nageslag wat hopelik uit die huwelik sal voortspruit.

Dis te begrype waarom vertalers in Gen 24:2 eufemisties met “heup”, en nie “geslagsdeel” nie, vertaal, of, soos in die NLV se geval, enige verwysing na ‘n liggaamsdeel weggelaat word. Dis omdat die moderne leser nie die gebruik verstaan nie, en om verleentheid te voorkom, veral by openbare voorlesing in die kerk. Maar nou verstaan ons in elk geval ook nie die “heup” nie. Myns insiens moet daar in elk geval by wyse van ‘n voetnoot ‘n verduideliking kom, of nou eufemisties vertaal word of nie.

1 Sam 24:4 Hier is dit nie die vertaling nie maar juis die oorspronklike idioom wat eufemisties is. In Gen 24 se geval is dit andersom: daar is die oorspronklike beeldspraak eksplisiet, maar dit word eufemisties vertaal; in 1 Sam 24 is die oorspronklike egter eufemisties, maar dit word in die meeste vertalings eksplisiet vertaal. Waarskynlik word die eufemistiese idioom in die oorspronklike Hebreeus gebruik omdat die koning ter sprake is (so ook in Rig 3:24). Die natuurlike handeling word dus so ietwat sagter gestel, uit respek vir die koning. Maar omdat die oorspronklike idioom vaag en dubbelsinnig is, verkies moderne vertalings om die saak wat hier ter sprake is, so te vertaal dat dit duidelik vir die leser is.

Job 40:2 (ook Job 38:3) Die oorspronklike idioom, om die heupe te omgord soos ‘n man, het beteken dat iemand hom gereed maak vir die stryd. Omdat mans in daardie tyd ook losserige jurke gedra het, was dit nodig om die klere op of vas te bind sodat dit nie in die pad is nie wanneer gereed gemaak word vir die stryd. Van hier het dit die figuurlike betekenis gekry om jou gereed te maak vir die stryd of jou man te kan staan in ‘n gesprek, soos wat dit inderdaad hier tussen die Here en Job gebeur. Job moet al sy kennis en insig bymekaar maak om sinvolle antwoorde op die Here se vrae te verskaf. Die meer vrye vertalings (kyk bo) probeer almal op een of ander manier die figuurlike betekenis van die oorspronklike idioom weergee: Job moet hom nou gereed maak vir die moeilike gesprek met God.

Ef 6:14 In Ef 6:10-20 word gehandel oor die geestelike wapenrusting van die gelowige. Dit word voorgestel met die wapenrusting van die antieke soldaat. Daar is nie regtig ‘n logiese verband tussen elke wapen en die geestelike saak wat dit voorstel nie. Dit gaan eerder oor die algemene effek van die wapenrusting – dat die gelowige in sy/haar stryd teen die mag van die bose net so slaggereed en toegerus sal wees met ‘n verskeidenheid van geestelike wapens as ‘n soldaat met sy wapens in die oorlog.

In Ef 6:14 het ons weer eens die gedagte, soos in Job 40:2, dat die heupe of lendene omgord moet word. Soos reeds genoem, moet alle loshangende klere op- of vasgebind word sodat dit nie in die pad is wanneer die stryd aanbreek nie. In Ef 6:14 word die gordel die waarheid genoem. In Jes 11:5, waaruit Paulus waarskynlik aanhaal, is geregtigheid en trou weer die gordel van die Messias of Gesalfde. In Efesiërs word dit binne die konteks geplaas van die gelowige wat moet vasstaan, op sy pos wees. En hiervoor dien die waarheid van die evangelie as die wapen waarmee hy homself gereed moet maak (die lendene omgord).

 Skrywer:  Prof Hermie C van Zyl