Ou en Nuwe verbond – Hermie van Zyl

Pieter vra:

Ek het ‘n vraag oor die teksgedeeltes in Jeremia en Hebreërs wat verwys na die ou en nuwe verbond.

Ek het die gedeelte gelees: Alle Paaie lei na Jesus: Ou verbond-nuwe verbond deur Adrio König. My vraag is egter: Hoekom is daar ‘n verskil in Hebreërs teenoor Jeremia? Is die teks in die Nuwe Testament ‘n aanhaling van die teks in die Ou Testament? Is dit nie ‘n verbreking van die opdrag dat nie een woord bygesit of weggelaat mag word nie?

Voorbeeld: 1983-Afrikaanse Vertaling: Jeremia 31:32-33: “³² Dit sal nie wees soos die verbond wat Ek met hulle voorvaders gesluit het toe Ek hulle aan die hand gevat en uit Egipte laat trek het nie. Hulle het daardie verbond wat Ek met hulle gesluit het, verbreek al was Ek getrou aan hulle, sê die Here. ³³ Dit is die verbond wat Ek in die toekoms met Israel sal sluit, sê die Here: Ek sal my woord op hulle harte skryf en dit in hulle gedagte vaslê. Ek sal hulle God wees en hulle sal my volk wees.”

Hebreërs 8:9-10: “⁹ Die nuwe verbond sal nie wees soos dié wat Ek met hulle voorvaders gemaak het op die dag toe Ek hulle aan die hand gevat het om hulle uit Egipte uit te lei nie, want hulle het nie my verbond gehou nie, en Ek het hulle verwerp, sê die Here. ¹⁰ Dít is nou die verbond wat Ek met Israel na daardie dae sal sluit, sê die Here: Ek sal hulle my wette in die verstand gee, op hulle harte sal Ek dit skrywe; Ek sal hulle God wees, en hulle sal my volk wees.”

King James version: Jeremiah 31:32-33: “³² Not according to the covenant that I made with their fathers in the day that I took them by the hand to bring them out of the land of Egypt; which my covenant they brake, although I was an husband unto them, saith the LORD: ³³ But this shall be the covenant that I will make with the house of Israel; After those days, saith the LORD, I will put my law in their inward parts, and write it in their hearts; and will be their God, and they shall be my people.”

Hebreërs 8:9-10: “⁹ Not according to the covenant that I made with their fathers in the day when I took them by the hand to lead them out of the land of Egypt; because they continued not in my covenant, and I regarded them not, saith the Lord. ¹⁰ For this is the covenant that I will make with the house of Israel after those days, saith the Lord; I will put my laws into their mind, and write them in their hearts: and I will be to them a God, and they shall be to me a people:”

Antwoord

Aanhalings uit die Ou Testament deur Nuwe Testament-skrywers is een van die interessantste maar ook moeilikste kwessies om te verstaan wanneer dit kom by die uitleg van die Bybel. Ons vraagsteller noem een voorbeeld – hoe die skrywer van Hebreërs Jeremia 31:32-33 in Heb 8:9-10 aanhaal. (En ja, dit is beslis ‘n aanhaling.) Maar soos die vraagsteller tereg opmerk, as dit ‘n aanhaling is, is dit nie baie akkuraat gedoen nie, want daar is ‘n paar verskille op te merk tussen Jeremia en Hebreërs.

Ek gaan eers ‘n paar algemene opmerkings maak oor die kwessie van aanhalings deur NT-skrywers en dan meer spesifiek oor Heb 8:9-10 handel.

• Die meeste NT-skrywers was Joodse gelowiges wie se belangrikste godsdienstige gesagsbron “die Skrifte” was. Laasgenoemde was destyds die benaming vir daardie geskrifte wat later as ons OT bekend sou staan. Dit was dus net natuurlik dat die NT-skrywers die Jesus-figuur sou probeer verstaan in terme van die Godsopenbaring in die OT. Hulle het probeer aantoon dat Jesus die voortsetting van die OT Godsopenbaring was, dat Jesus dieselfde status as die God van die OT gehad het en daarom ook as Here erken en aanbid moes word. Al gou het sekere tekste in die OT hulleself aangedien as Messiaanse tekste (waarvan sommige reeds deur Joodse geleerdes as Messiaans gedui is) en van toepassing gemaak op die verskillende aspekte van Jesus se Persoon en bediening. Dit is so verstaan dat hierdie tekste hulle vervulling gevind het in Jesus Christus. Dit is veral tekste soos Gen 12:3; Deut 18:15; Pss 2:7; 8:4-6; 22:2; 110:1; 118:22-23; Jes 6:9-10; 7:14; 28:16; 40:3-5; 52:13-53:12; 61:1-2; Jer 31:31-34; Joël 2:28-32; Hos 6:2; 11:1; Sag 9:9 wat deur NT-skrywers op Jesus betrek is.
• Die vraag is verder watter OT die NT-skrywers gebruik het. Hier staan ons voor een van die verskynsels wat nie altyd so maklik te beantwoord is nie. Wat ons wel met ‘n redelike mate van sekerheid kan sê, is dat die NT-skrywers meestal die sogenaamde Septuagint gebruik het. Laasgenoemde was die Griekse vertaling van die Hebreeuse OT. Die Septuagint het tot stand gekom in die twee eeue voor die geboorte van Christus toe baie Jode, veral dié wat in die sogenaamde verstrooiing buite Palestina gewoon het, nie meer Hebreeus kon verstaan nie. Grieks het in hierdie tyd algaande die wêreldtaal geword en daar is toe ‘n Griekse vertaling van die oorspronklike Hebreeuse OT gemaak. En dié was eintlik die meerderheid Jode se Bybel. Maar dis nie al nie. Ons weet daar was verskillende weergawes van die Septuagint in omloop in die 1e eeu nC. Ons is dus nie altyd seker watter weergawe deur ‘n bepaalde NT-skrywer gebruik is nie (van hierdie weergawes is ook nie meer vandag beskikbaar nie). Verder is dit ook duidelik dat NT-skrywers soms direk van die Hebreeuse OT gebruik gemaak het, veral as dit die argument beter gepas het. ‘n Mens moet dus in elke individuele geval probeer vasstel wat moontlik die bron van die aanhaling was – die Septuagint, watter weergawe van die Septuagint, of die Hebreeuse OT?
• ‘n Verdere kompliserende faktor is dat NT-skrywers nie altyd die OT op dieselfde manier gebruik het nie. Soms maak hulle net vae toespelings op ‘n OT teks, of hulle haal uit die geheue aan (met gevolglike presisie-verlies), ander kere is dit weer klaarblyklik direkte of verbatim-aanhalings (met die bron wat weliswaar soms nie duidelik nie), en in ander gevalle haal hulle weliswaar min of meer direk aan maar verander doelbewus die OT bewoording op bepaalde punte om die argument beter te dien. ‘n Goeie voorbeeld is die aanhaling van Ps 68:19 in Ef 4:8. In Efesiërs word gesê dat God aan die mense geskenke gegee het, terwyl Ps 68:19 sê dat die mense aan God geskenke gegee het. Die punt wat Paulus egter in Efesiërs wil maak is dat die Here Jesus ten hemele gevaar het en vanuit sy verhewe posisie aan sy kerk gawes gee: apostels, profete, ens. Daarom gebruik Paulus die gedagte van God wat in die hoogte woon (Ps 68:19), maak dit van toepassing op Jesus se hemelvaart, maar verander die gedagte van geskenke ietwat sodat Jesus nou in die posisie is om gawes aan mense te gee, eerder as dat hulle gawes aan Hom bring. Hieruit kan mens aflei dat hoewel die NT-skrywers oor die algemeen getrou was in die manier waarop hulle uit die OT aangehaal het, hulle dikwels die OT teks aangepas het om in ‘n ander konteks (die openbaring in Christus) hulle argument beter te dien. Hulle het dus ‘n baie meer dinamiese en kreatiewe omgang met en gebruik van die OT as gesagsbron gehad as wat ons hulle dikwels voor krediet gee. Hierdie verskynsel maak ook dat ons vandag ‘n onderskeid moet tref tussen ons uitleg van die OT, enersyds, en ons uitleg van die NT se gebruik van die OT, andersyds. Byvoorbeeld, as ons Ps 68:19 uitlê, dan moet dit in terme van die bedoeling van die Psalm self in sy oorspronklike konteks gedoen word. Ons kan dus nie Ef 4:8 se aanwending van Ps 68:19 as die “eintlike betekenis” van Ps 68:19 sien nie. Ons kan wel sê dat die resepsie van Ps 68:19 in die NT ‘n ander wending geneem het; hier het dit ‘n verdere toepassing gekry soos die nuwe heilsgebeure in Christus dit genoodsaak het. Verder, die ander saak waarna ons vraagsteller verwys – dat die beginsel van geen toevoeging tot of wegneming van die Woord van God (Op 22:18-19) so in die gedrang kom – is glad nie op hierdie kwessie van OT aanhalings in die NT van toepassing nie. Indien dit was, sou ons dan die hele manier waarop NT-skrywers met die OT omgaan, onder verdenking moet plaas, en dit kan tog nie. Die waarskuwing in Op 22 het eerder op die oog mense wat doelbewus die evangelie van Christus verdraai en verwring sodat dit iets anders sê as wat die duidelike bedoeling daarvan is. Paulus rig ook ‘n soortgelyke waarskuwing in Gal 1:8-9 en 5:10 (vgl Deut 4:2; 12:32). Die tegniek en metode van aanhalings uit die OT deur NT-skrywers lê egter op ‘n totaal ander vlak. Laasgenoemde het te make met die manier waarop die OT ‘n belangrike rol gespeel het om die Persoon en werk van Jesus as die kontinuering van die OT Godsopenbaring te verstaan.

Met bogenoemde opmerkings as algemene agtergrond, kan ek vervolgens spesifiek handel oor Heb 8:9-10. Hier het ons met ‘n geval te doen waar daar eintlik ‘n merkwaardige woordelikse ooreenkoms tussen die aanhaling in Heb 8 en die teks van Jer 31:32-33 is. Maar dan moet die vergelyking getref word tussen die Griekse teks van Heb 8:9-10 en die Septuagint-teks van Jer 31:32-33, want die Hebreër-skrywer is kennelik besig om uit die Septuagint aan te haal en nie uit die Hebreeuse teks van Jeremia nie. En wat ons vraagsteller doen, is om Heb 8:9-10 te vergelyk met die Afrikaanse en Engelse vertalings wat uiteraard op die Hebreeuse teks gebaseer is. (Bybelvertalings van die OT word gedoen uit die oorspronklike Hebreeuse teks van die OT en nie uit die Septuagint-teks nie.)

Tussen die Hebreeuse teks van Jer 31:32-33 en die Septuagint-weergawe (38:32-33) is daar inderdaad groter verskille as tussen die Septuagint en Heb 8:9-10. So word daar bv in die Hebreeuse Jer 31:32 gepraat van Israel wat die verbond verbreek het al was God getrou aan hulle (of, dat God ‘n getroue eggenoot vir hulle gebly het, vgl King James-Vertaling), terwyl die Septuagint praat van God wat Israel  verwerp het. Dis nie duidelik hoe die Septuagint hierdie vertaling (verwerp) van die Hebreeuse teks gemaak het nie; sommige kenners meen dat die Septuagint die Hebreeuse woord vir getrou verwar het met ‘n ander Hebreeuse woord wat baie dieselfde lyk maar die betekenis van verwerp het.

Hoe dit ook al sy, feit van die saak is dat Heb 8:9-10 die Septuagint-teks redelik getrou volg. Die enigste werklike betekenisvolle verskil is waar Hebreërs die woord “verbond gemaak” het (v9) terwyl die Septuagint die meer algemene begrip “verbond gesluit” het. Hierdie verskil kan óf voortspruit uit die feit dat Hebreërs bloot sy styl afwissel óf dat hy doelbewus “gemaak” gekies het om iets sterker te sê oor die nuwe verbond, naamlik dat die nuwe verbond van ‘n ander aard is as die ou verbond, dat dit meer effektief is as die eerste verbond. Dit mag saamhang daarmee dat Hebreërs ook in 8:8 ‘n ander woord vir verbondsluiting as die Septuagint gebruik, wat in die vertaling nie so opvallend is nie, maar wel in die Grieks. In die Septuagint staan dat die Here met die huis van Israel en Juda ‘n nuwe verbond sal sluit, maar Hebreërs gebruik ‘n sterker woord, naamlik tot stand bring, tot voltooiing bring. Moontlik het Hebreërs doelbewus hierdie verandering aangebring om aan te sluit by die gedagte dat die nuwe verbond in Jesus sy voltooiing bereik, of volmaak tot stand gebring word. Hierdie gedagte pas in elk geval goed in by die hele argument waarmee Heb 8 besig is, naamlik dat daar nou deur Christus ‘n nuwe en beter verbond tot stand gebring is as onder die ou verbond, omdat Jesus, die Seun van God, as ewige Hoëpriester die Middelaar van hierdie verbond is. En Jeremia 31 word binne hierdie argument aangewend om aan te toon dat hierdie teks nou sy voltooiing of vervulling in Christus bereik het.

Hopelik het bogenoemde bespreking die punt tuisgebring dat die wyse waarop NT-skrywers die OT aanhaal dikwels ‘n komplekse aangeleentheid is, maar dat hulle so juis in hulle doel geslaag het om te demonstreer dat alles waarop Israel kon hoop hulle voltooiing en vervulling in Christus gevind het.

Skrywer: Prof Hermie van Zyl