Alle Paaie lei na Jesus: Die Benamings van God (7)

Alle Paaie lei na Jesus: Die Benamings van God (7) – Adrio König

10.3 El Shaddai, El Eljon, El Olam, El Roï

Daar is ’n aantal bekende benamings vir God wat met El gevorm word soos El Shaddai, El Eljon, El Olam, El Roï.

El Shaddai word meestal vertaal met God die Almagtige. Dit is jammer, want die betekenis van shaddai is onseker. Hierna het ons ook gekyk by Jahwe Sebaot. Ons weet nie meer met enige sekerheid wat shaddai beteken het nie. En ons is nie die eerstes wat onseker is nie. Twee eeue voor Christus het die vertalers van die Septuagint alreeds nie meer geweet nie. Hulle het dit op minstens agt verskillende maniere vertaal en soms ook onvertaal gelaat en net in Griekse letters geskryf. In die Vulgaat het die kerkvader Hieronymus dit ook op vyf verskillende maniere vertaal.

Daar is ’n hele aantal teorieë oor die betekenis van shaddai. Dit kan van ’n woord af kom wat sterk/gewelddadig beteken, maar ook van ’n woord wat beteken om tevredenheid te bring. Dit kan ook met “uitgooi” verband hou. Dit kan ’n berg aandui. Die gedagte dat dit inderdaad verband hou met verhewenheid of mag, is die aanvaarbaarste.

In die lig van soveel onsekerheid is die vertaling met “almagtig” nie geregverdig nie. “Almagtig” sê baie meer as sterk, magtig. Trouens Hebreeus het glad nie ’n woord vir almagtig nie! En die gangbare betekenis wat almagtig vir ons het, is totaal vreemd aan die Bybel se boodskap oor God. Kyk by Jahwe Sebaot. Dit is waarskynlik die beste om dit onvertaald te laat, soos die NJB: El Shaddai. Natuurlik is dit lekker om betekenis daaraan te gee. En omdat die betekenis van “mag” die waarskynlikste is, sou GN se vertaling wel oorweeg kon word (“die magtige God” – “der gewaltiger Gott,” Jes 13:6), maar dan met ’n nota dat dit onseker is. Natuurlik kan ’n mens jammer voel dat ons nie weet presies wat sekere ou woorde beteken het nie. Maar ons moet ook bereid wees om dit te erken.

El Eljon In hierdie geval is die betekenis van eljon goed bekend: verhewe, hoog. “Die hoë/verhewe/hoogste God” sou dus goeie vertalings wees. GN vertaal met: “Die hoogste God” (Gen14:18). Maar ook in hierdie geval is “Allerhoogste” nie verkieslik nie omdat dit deel is van die uitgebreide filosofiese sisteem van “al”- woorde vir God wat in die Griekse filosofie voorgekom het, wat baie indrukwekkend lyk, maar wat nie regtig in die Bybelse denke oor God pas nie (almagtig, alwerksaam, alomteenwoordig, alwetend). Hieroor het ek uitvoerig geskryf in: God, Waarom lyk die wêreld so? Ons kry die naam El Eljon so vroeg as Genesis 14 waar ons lees van die priester-koning Melgisedek wat koning van Salem was en priester van El Eljon.

Hierdie Naam het vir ’n lang tyd in die Ou Testament nie ’n besondere rol gespeel nie. Maar ná die terugkeer uit die ballingskap het dit sterk na vore gekom. Ons kry dit byvoorbeeld dikwels in Esra en Daniël, en ook in sommige Apokriewe boeke. Dit was ’n tyd waarin die Jode sterker uitgereik het na die ander volke. Skynbaar het hulle op daardie stadium verkies om nie die eg Joodse Name vir God te gebruik nie (soos Jahwe, Jahwe Zebaot), maar eerder name wat die ander volke ook vir hulle gode gebruik het. En juis dit het die Naam El Eljon baie aantreklik gemaak.

El Olam Die woord olam beteken gewoonlik “die verste tyd” in die verlede in of in die toekoms in, en dan ook onbegrensde tyd. Ook hierdie Naam vir God kom eers sterk na vore in die tyd rondom die ballingskap. Dit kan vertaal word met “God van die voortyd”, of “Ewige God”. Hierdie naam is van vroeg af bekend (Gen 21:33). Dit beteken dat Hy nie aan die wisselings van die tyd onderworpe is nie. Dit stel Hom teenoor die natuurgode en vrugbaarheidsgode wat direk afhanklik is van die tydswisselings soos winter (wanneer die god sou doodgaan) en lente (wanneer hy weer sou opstaan). Dit gaan in hierdie Naam glad nie oor die gedagte dat God tydloos is nie – iets wat ons hoegenaamd nie in die Bybel kry nie, maar oor sy volkome vryheid teenoor die tyd. Hy word nie, en Hy vergaan ook nie. Dit bring dadelik sy trou na vore. Deur dik en dun is Hy by sy volk.

Dit is belangrik dat hierdie naam eers regtig tydens en na die ballingskap sterk na vore kom. Dit hou waarskynlik verband met die feit dat die volk gevoel het die ballingskap het hulle “doodgemaak”, hulle is vernietig, hulle is verganklik, en daarom gegryp het na Hom wat die ewige God is. In die boeke wat tydens en na die terugtog geskryf is, lees ons dikwels van El Olam (Jes 40:28). Teenoor die dag en nag wat mekaar afwissel, staan Hy as “die ewige lig” wat nie ondergaan en dof word nie (Jes 60:19-20).

El Roï Hierdie benaming vir God kom net een keer in die Bybel voor (Gen 16:13), wanneer Hagar wegvlug van Sara af. Die Engel van die Here ontmoet haar en beveel haar om terug te gaan. Hy gee aan haar beloftes. Dan reageer sy deur Hom (wat intussen blyk die Here te wees) El Roï te noem. Dit kan beteken die God wat sien of die Verskyningsgod. Haar rede waarom sy Hom só noem, is nie so duidelik in die Hebreeus nie. Daar is verskillende vertalings moontlik. Maar dit kom heel waarskynlik daarop neer dat die Here haar gesien het waarmee sy bedoel het dat Hy na haar omgesien het. Die naam van die fontein daar naby wys ook in hierdie rigting. Dit alles kan beteken dat sy bedoel het God is Een wat omsien na mense in nood. En daarvan getuig die res van die Bybel oorvloedig, veral die Naam Jahwe.

AllePaaieLeinaJesus Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Alle Paaie lei na Jesus (2010) deur prof Adrio König is ŉ baie nuttige naslaanwerk wat ŉ betrokke en uitdagende verduideliking bied van die die middelpunt van ons geloof: Jesus Christus.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

Skrywer: Prof Adrio König

Alle Paaie lei na Jesus: Die Benamings van God (6)

Alle Paaie lei na Jesus: Die Benamings van God (6) – Adrio König

10.2 El, Elim, Eloah, Elohim (God)

Die bekendste benamings (nie eiename nie!) vir Israel se God is El en Elohim.

El was in die tyd en omgewing van ou Israel ’n baie algemene naam vir gode. Dit is onseker wat die woord El se oorsprong en betekenis is. Dit kan verband hou met ’n woord vir “sterkwees” wat dan sou beteken dat die benaming El op die mag van God wys.

Dit sou beteken dat dit God teenoor die swak mens stel, en juis die andersheid en veral die grootheid, mag en verhewenheid van God beklemtoon, en nie soseer sy betrokkenheid by mense soos die Naam Jahwe nie. Dit is opvallend dat hierdie algemene benaming vir God ouer is as die spesifieke name (eiename) vir spesifieke gode. Dit kan beteken dat die gedagte dat daar een oorheersende God is wat groter is as al die ander, van vroeg af na vore gekom het. Al was dit nog nie die oortuiging van monoteïsme, net een ware God nie, was dit ten minste die oortuiging van Een wat groter is as al die ander (monargiese politeïsme).

Verder is opvallend dat, wanneer El vir die Here gebruik word, dit nie aan ’n plek (kultusplek) verbind word soos die meeste Kanaänitiese gode nie, maar juis aan bepaalde mense, by voorbeeld die El (God) van Abraham, Isak en Jakob, wat beteken dat dit veral staan téénoor die Baäls van die Kanaäniete wat plekgebonde was, en van vroeg af bevestig dat God meer in mense en verhoudings met mense as in vaste aanbiddingsplekke belang stel. En juis dit laat weer die ruimte dat juis Jahwe die ware El kan wees omdat Hy by uitstek in die geskiedenis van Israel ingegaan het, of nog beter gesê: met Israel ’n nuwe geskiedenis gemaak het, die uittog, toe Hy juis ook sy Naam aan hulle bekend gemaak het.

Saam met El is Elohim baie algemeen vir God. Dit is ’n baie interessante woord. Wat sy vorm betref, is dit ’n meervoud, maar ’n ongewone vorm vir ’n meervoud. Die normale meervoud vir El is Elim. Dit word ook baie vir ander gode gebruik. Maar Elohim is by uitstek die benaming van Israel se God. Die feit dat dit meestal saam met die enkelvoud van werkwoorde gebruik word, dui daarop dat die meervoudsvorm eerder ’n aanduiding van die grootheid en mag van hierdie God is (pluralis maiestatis). Dit is by voorbeeld kenmerkend dat juis Elohim gebruik word in Genesis 1 waar die groot skeppingsmag van God beklemtoon word.

Daar is dikwels ’n poging om aan te toon dat ons alreeds in die Ou Testament getuienis kry dat God drie-enig is. Dan word onder andere verwys na hierdie meervoudsvorm vir God. Daarmee saam word graag verwys na uitsprake waarin God van “ons” praat, soos “Kom Ons maak die mens” (Gen 1:26). Daar is egter ander moontlike betekenisse wat “Ons” kan hê (soos die bekende pluralis maiestatis of hoogheidsmeervoud), en dié is te verkies omdat daar geen aanduidings van enige soort meervoudigheid in God in die Ou Testament is nie. Die Jode het dan ook nooit enige vorm van ’n meervoudigheid in God aanvaar nie. Hulle het sterk uitsprake in die Ou Testament dat God één is (oa Deut 6:4, NLV). Die kerk bely dat God drie-enig is uitsluitlik op grond van die getuienis van die Nuwe Testament dat Jesus en die Heilige Gees op een of ander manier ook Goddelik is en deel is van God.

Die benaming Eloah word ook vir God gebruik. Dis ’n enkelvoud, maar moontlik kom dit van ’n ander woord as El. Omdat dit eers baie laat in die Ou Testament voorkom, is dit moontlik dat die ongewone meervoudsvorm Elohim die oudste is, en dat Eloah later as die enkelvoud van Elohim gevorm is. Dit het nie ’n besondere betekenis nie. Dit kom hoofsaaklik voor in Job en ander digterlike tekste.

In die volgende artikel gaan ons onder andere na El Shaddai kyk.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

Skrywer: Prof Adrio König

Alle Paaie lei na Jesus: Die Benamings van God (5)

Alle Paaie lei na Jesus: Die Benamings van God (5) – Adrio König

10.1.5 Adonai Jahwe

NJB vertaal dit tereg met “The Lord Jahwe”. Die ouer vertalings soos 1953 het vertaal met “die Here HERE.” Dit beteken iets soos die Heer/Eienaar/Beskikker wat Jahwe is. Dit is om verskeie redes ’n interessante benaming van die Here.

Die Hebreeuse woord adon, die enkelvoud van adonai, kom skynbaar uit die Kanaänitiese kultuur. Daar is nie ’n ouer Hebreeuse woord waarvan dit afgelei is nie. Dit is as hoflikheidsvorm in die gewone omgang tussen mense gebruik, maar met iets meer in as ons “meneer”. Dit het eintlik beteken dat die persoon belangriker is as jyself. Abraham se slaaf verwys na Abraham as “my adon” (eienaar? Gen 24:12).

Dit is baie interessant dat sowel buite die Bybel as in die Bybel soms ’n meervoudsvorm gebruik word terwyl dit tog net om een persoon gaan. Ons lees byvoorbeeld dat die Here die Egiptenaars sal oorgee aan ’n “harde regeerder” en dan word die meervoud vir adon gebruik (adonim, Jes 19:4). ’n Mens kry dit ook by ’n woord vir “eienaar”, Baäl. Hier word die meervoud van die besitlike vorm gebruik in die woorde: ’n “esel ken die krip van sy eienaar” (Jes 1:3, 1953-vertaling).

Dit gebeur ook wanneer ons die benaming Adonai Jahwe kry. Adonai is tegnies ’n meervoudsvorm, maar soos Baäl word dit vir een persoon gebruik. Dit is waarskynlik iets soos die sogenaamde pluralis maiestatus, die hoogheidsmeervoud. ’n Belangrike persoon soos die hoof van ’n regering sal vandag ook nog sê: “Ons het besluit … ” Wanneer adonai so vir die Here gebruik word, het dit die betekenis van hoogheid, grootheid, mag, grootste mag. NLV vertaal: “Die oppermagtige Here” (Eseg 20:3). Die 1983-vertaling het ’n baie vreemde vertaling: “Die Here my God.” Dit het baie min, indien enige, ooreenkoms met die Hebreeus.

Terug na die meervoudsvorm. By elohim verwys ons na die oortuiging dat ons eintlik die meervoudigheid/drie-eenheid van God alreeds in die Ou Testament kry. Elohim is ’n meervoudsvorm, en daaruit lei mense dan af dat dit na die Vader en die Seun en die Gees verwys. By die bespreking van elohim word hierdie siening afgewys. In die Ou Testament is nog geen aanduiding van enige meervoudigheid in God nie. Ons kry dit eers in die Nuwe Testament waar Jesus ook as God bely word.

Die meervoudsvorm Adonai word egter ook gebruik as argument vir die meervoudigheid van God in die Ou Testament. Maar ons het reeds daarop gewys dat dit net soos ander meervoudsvorme nie die betekenis van ’n meervoud het nie, maar eerder ’n waardigheids- of hoogheidstitel is. Vir dié lesers wat in ’n bietjie ekstra nadenke geïnteresseerd is, kan die volgende interessant wees. In die tyd toe die Nuwe Testament geskryf is, was die Hebreeuse Ou Testament nog net in medeklinkers geskryf. Die Jode het die Bybel so goed geken dat hulle dit sonder klinkers kon lees. Ons het vroeër al daarna gekyk. Dit beteken dat die besondere vorm van adonai, die vreemde meervoudsvorm wat deur ’n besondere klinker aangedui word (’n qamez in plaas van ’n patah, dit is ’n “lang” a in plaas van ’n “kort” a), nog glad nie so in die Ou Testament gestaan het nie. Hierdie klinkers is eers meer as 500 jaar na Christus, deur Joodse geleerdes by die medeklinkers bygevoeg om die Ou Testament meer toeganklik te maak vir mense wat dit nie meer sonder klinkers kon lees nie. Dit beteken dat hierdie vreemde meervoudsvorm adonai glad nie sigbaar was voor hierdie tyd nie omdat dit net deur ’n klinker aangedui word wat toe eers bygevoeg is. En ons weet goed die Joodse geleerdes wat later hierdie meervoudsvorm ingeskryf het, het dit nie gedoen om ’n meervoudigheid in God aan te toon nie, want die Jode is oortuig dat daar geen spoor van so iets in die Ou Testament is nie.Daar is dus taalkundig en histories geen gronde om in adonai ’n werklike meervoud te sien asof dit na ’n meervoudigheid in God verwys nie.

In die volgende artikel gaan ons na die benamings El, Elim en Elohim kyk.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

Skrywer: Prof Adrio König

Alle Paaie lei na Jesus: Die Benamings van God (4)

Alle Paaie lei na Jesus: Die Benamings van God (4) – Adrio König

10.1.4 Jahwe Sebaot

Daar is ’n bepaalde rede waarom Jahwe Sebaot saam met El Shaddai, wat verder aan behandel word, baie belangrik is. Vir beide benamings kry ons in talle vertalings die woord “almagtig”. Jahwe Sebaot word dan vertaal met “die Here die Almagtige”, en El Shaddai met “God die Almagtige”. Beide is ongelukkige vertalings en wel om twee redes: Eerstens is sowel sebaot as shaddai se betekenis onseker, en tweedens het Hebreeus glad nie ’n woord vir “almag/almagtig” nie. Ons bepaal ons nou by sebaot.

Sebaot is ’n meervoudsvorm van saba. Saba kom voor as werkwoord en as selfstandige naamwoord. As werkwoord kan dit beteken “oorlog maak”, “vir oorlog uittrek”. Dit kan egter ook vir die tempeldiens van die Leviete gebruik word. As selfstandige naamwoord kan dit verwys na iets wat swaar, gewigtig, belangrik is. Dit verwys soms na diens wat aan iemand opgelê is soos krygsdiens. Dit kan egter ook verwys na hemelwesens (Ps 103:21; 148:2) en selfs na die sterre wat dan “die leërmag (sebaot) van die hemel” genoem word.

Die vraag is nou wat sebaot beteken in die benaming vir die Here: Jahwe Sebaot. Dit is in teologiese kringe ’n sterk omstrede vraag. Die eerste groot verskil is of Jahwe Sebaot beteken “Jahwe van die sebaot” of “Jahwe wat Sebaot is”. Daar is drie moontlike betekenisse.

“Jahwe van die sebaot” kan beteken Jahwe van die krygsmagte van Israel. In 1 Samuel 17:45 lees ons van “die Here Sebaot, die God van die linies (leërmagte) van Israel.” Hier lyk dit of die Here gesien is as die aanvoerder van Israel se leërmagte. Dan is die 1953-vertaling heeltemal goed: “Die Here van die leërskare.”
Die tweede moontlike betekenis is dat sebaot na die hemelse magte verwys, die engelemagte rondom die troon van die Here. Sommige meen selfs dat dit beteken die Here is die bevelvoerder van alle magte van aardse en hemelse wesens. Beide hierdie twee moontlike betekenisse gaan dus uit van die oortuiging dat Jahwe Sebaot beteken: “Jahwe van die sebaot/van die leërmagte,” of dit nou die leërmagte van Israel of die hemelse leërmagte of albei saam is. Jahwe Sebaot sou dan beteken dat God ’n belangrike, magtige aanvoerder van leërmagte is.
Die derde betekenis gaan uit van die ander oortuiging, dat Jahwe Sebaot beteken Jahwe wat Sebaot is. Sebaot is dan ’n sogenaamde abstrakte meervoud of ’n versterkvorm. Daar is in Hebreeus heelwat sulke vorms wat eindig met die -ot meervoudsuitgang. In die geval van die begrip wysheid sou hierdie meervoud dan iets beteken soos “ware wysheid”, en die meervoud van kennis iets soos “grondige kennis”. Dit is dus ’n intensiewe vorm. Omdat saba met mag verband hou, sou hierdie meervoudsvorm iets soos die ware mag, die groot mag kon beteken. Jahwe Sebaot het dan te doen met die koninklike majesteit van Jahwe.

Die vertalers gaan dan uit van hierdie moontlike betekenis en vertaal met “Jahwe die Almagtige”, maar dit is ’n baie ongelukkige vertaling

omdat groot mag glad nie almag beteken nie,
omdat hulle nou vir een van drie moontlike betekenisse kies,
omdat daar nie ’n Hebreeuse woord vir “almag” bestaan nie, en dié begrip wat vreemd is aan die Hebreeuse denke, nie op hierdie manier in die Ou Testament ingevoer behoort te word nie.

Die woord “almag” het so ’n vreemde konnotasie uit vorms van die Griekse filosofie dat dit net eenvoudig ontoelaatbaar is om dit in die Ou Testament se boodskap oor God in te dra. In hierdie filosofie beteken almag dat God enige oomblik enigiets kan doen, maar dis glad nie deel van die manier waarop die Bybelskrywers oor God skryf nie. Die Ou Testament se geskiedenis word oorheers deur die voortdurende ontrou en ongehoorsaamheid van die volk van God wat teen die wil van God agter ander gode aanloop, en dan deur God gestraf moet word. Dit is die verhaal van ’n God wat in liefde stry om die hart van sy volk. Dit is totaal iets anders as die Griekse almagtige God wat net sy vingers klap en dan staan alles en almal presies soos Hy dit wil hê.

Natuurlik lees ons oor en oor in die Ou Testament van die mag van die Here, want Hy kan op aangrypende maniere hopelose situasies verander. As vertalers dus ’n keuse in hierdie rigting wou maak, kon hulle die GN volg wat vertaal: “Die Here van die (ganse) wêreld/aarde,” of selfs ’n effens meer spesifieke vertaling soos: “die Here, die Magtige.”

Uiteindelik is die enkele vertalings egter te verkies wat hierdie benamings van God onvertaald laat en net in ons soort letters oorskryf soos Jahwe Sebaot, eenvoudig omdat die betekenis onseker is. Die tweede beste is dan om ’n betekenis te kies wat soepel is en nie so spesifiek soos “Almagtige” nie. Die 1953-vertaling het gekies vir “die Here van die leërskare”.

In die volgende artikel gaan ons na Jahwe Adonai kyk.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

Skrywer: Prof Adrio König