Die Groot Geloofswoordeboek: Vertalings van die Bybel

Vertaling(-s) van die Bybel • Statevertaling • King James-vertaling • Textus Receptus • Tekskritiek • 1953-vertaling • 1983-vertaling • Parafrase

Ou Vertalings

Vertalings van die Bybel is byna so oud soos die Bybel self. Die feit dat daar van so vroeg af vertalings gemaak is, getuig ook van die feit dat die Bybel vir alle mense bedoel is. Dis nie ‘n groepsboek vir ‘n groepsgodsdiens nie.

Die *Septuagint, die Griekse vertaling van die Ou Testament, is al ongeveer twee eeue voor Christus gemaak vir die Jode wat om die Middellandse See versprei het en nie meer Hebreeus kon lees nie. Maar dit was om verskillende redes ook die eintlike By­bel van die vroeë Christene.

Die Nuwe Testament is van die begin af in Grieks geskryf om­dat dit die wêreldtaal van daardie tyd was en die evangelie deur Grie­keland na Europa versprei het. Grieks was dus die omgangstaal van die meeste lande rondom die Middellandse See.

Deur die Romeinse oorheersing en die groei van die kerk ver­der na die Weste, het die behoefte egter later aan ‘n vertaling in Latyn ontstaan. Hiëronimus het toe in die vierde eeu die *Vulgaat vertaal. Daar is ook in ander tale, soos Siries, vroeg vertalings ge­maak.

Daarna is vir eeue lank min aandag aan vertalings gegee. In die Ka­tolieke spiritualiteit was die *mis (nagmaal) die hoofsaak, en om­dat die *Katolieke baie nadruk gelê het op die onmondigheid van lidmate, is min aandag aan persoonlike Bybellees gegee. Dit was ‘n taamlik algemene gedagte dat die Bybel moeilik is om te ver­staan, en dat dit tot te veel dwalings kan lei as lidmate dit self lees. Dit was veiliger as die priester, wat die geleerdheid het, dit vir die lidmate uitlê. Daar was dan ook aanvanklik sterk teenstand teen die vertalings wat die Protestante tydens die *Kerkhervorming ge­maak het.

 

Protestantse vertalings

Die Protestante het in die tyd van die *Hervorming dadelik met vertalings begin. Daar was hoofsaaklik twee redes. Eerstens was hulle oortuig van die mondigheid van lidmate, wat beteken dat die Bybel duidelik en eenvoudig genoeg is dat gewone mense dit kan verstaan. En tweedens was daar in Europa vreeslik baie mense wat lankal nie meer die Latyn van die Vulgaat en wat in die kerk gebruik is, kon lees of verstaan nie.

Terloops, die gedagte dat die Bybel duidelik genoeg was vir ge­wone lidmate om te verstaan, het nooit beteken dat daar nie moeili­ke dele in is nie. Die blote feit dat Calvyn op byna elke boek van die Bybel ‘n volledige kommentaar geskryf het, getuig daarvan dat daar baie is wat geleerdes kan verduidelik. Maar die Reformatore het bedoel dat die sentrale boodskap van die Bybel duidelik genoeg was. (*Duidelikheid van die Bybel)

Martin Luther het gou ‘n volledige vertaling in Duits gemaak wat vandag nog baie interessant is om te lees. En daarna het baie ge­volg. Die Hollandse vertaling is in 1637 voltooi, die soge­naamde Sta­tevertaling. Dit is nog lank in Suid-Afrika (in die ou Kaap­kolonie en op die Groot Trek) gebruik, en het nog ‘n baie groot invloed op ons eerste Afrikaanse vertaling (1933) gehad. Woorde soos “vlees” en “goedertierenheid” wat nou nog hier en daar in ons vertalings en in liedere voorkom, het hulle oorsprong hier. “Vlees” is die ge­wo­ne Hollandse woord vir “vleis”, maar dit het in Afrikaans die ne­gatiewe betekenis van “sondig” gekry. In die 1983-vertaling word dit met onder andere “wêrelds” of “son­dige natuur” vervang. “Goe­der­tierenheid” beteken “liefde” of “trou”.

In 1953 is ons Afrikaanse 1933-vertaling hersien, maar vir alle praktiese doeleindes is niks besonders verander nie. Dit was ‘n hersiening van die Afrikaans, nie ‘n nuwe vertaling uit die Hebreeus en Grieks nie.

Die verskynsel van ‘n klomp vertalings in dieselfde taal was ‘n eeu gelede nog heeltemal onbekend. Vroeër was daar in­der­daad net een oorheersende vertaling in elke taal, nie net in Afri­kaans nie. Die King James-vertaling en die Statevertaling is klas­sieke voorbeelde. Hulle het oor eeue heen ongelooflike gesag gekry, sodat hulle teen die helfte van die vorige eeu, toe ander vertalings die lig begin sien het, inderdaad vir baie mense nog die norm gebly het.

 

Die King James-vertaling

Dink maar eers net aan die ont­wik­kelings in Engels. Kry tog iewers ‘n King James-vertaling in die hande en lees dit. Dit is Engels waar­aan ons glad nie meer gewoond is nie. Dit is onge­looflik dat daar vandag nog ‘n groot groep Engelssprekende *Evangelical Christene is wat hier­die vertaling verkies. Dit is onlangs oorgewerk in The New King James Version waaruit die ergste verouderde taalvorme ver­an­der is, maar die taalstruktuur onveranderd gelaat is.

Vir die snaaksigheid ‘n staaltjie oor die King James-vertaling. Die Engelse koning James het die opdrag gegee vir ‘n Engelse ver­taling. Die kommissie het dit voltooi en na die koning gebring. Sy een vraag was of sy naam in die vertaling verskyn, waar­op hulle toe nee moes antwoord. In reaksie op die koning se te­leur­stelling het hulle beloof om iets daaraan te probeer doen. Hulle het toe besluit om die Brief van Jakobus, wat in Engels “The Letter of Jacob” moes wees (Grieks: Iakobos), te verander na “The Letter of James”. Engels is inderdaad die enigste taal in die wêreld waarin hierdie brief hierdie vreemde naam het. Die staaltjie is dus waarskynlik outentiek.

 

Skielik ‘n vlaag nuwe vertalings

Waarom het daar sedert die helfte van die vorige eeu skielik so ‘n vloedgolf nuwe vertalings ver­skyn? Waarom ons eie 1983-vertaling? En waarom ook nog ander in Afrikaans, en al weer sprake van nog een? En wat van die talle in ander Europese tale? Daar is veertien op my rak, en dis maar min. Kan die Bybel nie een maal goed vertaal word en dan is ons klaar nie?

Die waarheid is dat daar teen die helfte van die vorige eeu groot veranderings gekom het wat vertalings sterk beïnvloed het. Dink maar net aan:

•             die ontwikkeling in taalteorieë en vertaalteorieë;

•             die ontdekking van beter grondtekste van veral dele van die boeke van die Nuwe Testament;

•             die ontwikkelings en groei wat in elke lewende taal voor­kom, en

•             nuwe insigte in die betekenis van sekere dele van die By­bel.

Dit het alles ‘n belangrike invloed gehad en regtig nuwe verta­lings nodig gemaak. Kom ons kyk hierna.

 

Nuwe taal- en vertaalteorieë

Eerstens het dit duidelik geword dat woorde nie (vaste) be­te­kenis het nie, maar dat ons be­te­kenis aan woorde gee. Tweedens dat be­tekenis nie allereers deur woorde oorgedra word nie, maar eerder deur groepe woor­de soos frases, sinsnedes en uitdrukkings.

Dit het beteken dat die ou gedagte dat ‘n letterlike vertaling, dit beteken ‘n woord-vir-woord-vertaling, ‘n goeie vertaling is, vervang is deur die insig dat ‘n letterlike vertaling selfs heeltemal verkeerd kan wees. Ons weet dit eintlik almal. As ‘n mens die uitdrukking: “Jannie het gister stokkiesgedraai” letterlik vertaal, dus woord vir woord, kry jy: “Yesterday Johnny turned sticks.”

In ons 1953-vertaling, wat nog ‘n letterlike vertaling is, is heel­wat sulke voorbeelde. Hierin is die kernteks waaruit Luther weer die evangelie ontdek het, eintlik onverstaanbaar. Dit lui: “Want die geregtigheid van God word daarin (in die evangelie) geopenbaar uit geloof tot geloof” (Rom 1:17). Die gekursiveerde woorde, wat die kern van die evangelie is, maak geen sin nie. Dit is letterlik die “regte” Afrikaanse woord vir elke Griekse woord. Maar dis nie woorde wat betekenis oordra nie, dis frases of sinsnedes of uitdrukkings. Ons het hier ‘n Griekse uitdrukking wat beteken “net deur geloof alleen”. Maar hierdie betekenis van die oorspronklike taal kan ‘n mens net met ander Afrikaanse woorde oordra, soos 1983 se vertaling: “In die evangelie kom juis tot openbaring dat God mense van hulle sonde vryspreek enkel en alleen omdat hulle glo.” Heeltemal ander woorde is gebruik om dieselfde betekenis deur te gee. En só het die kern van die evangelie weer duidelik geword.

Dit het beteken dat daar heelwat veranderings aangebring moes word. Waar ons in die 1953-vertaling gelees het van die “bloed” van Jesus, vertaal 1983 dit met “die versoeningsdood” om­dat die Griek­se woord vir bloed na die kruisdood van Jesus verwys (Rom 5:9).

 

Beter grondtekste ontdek

Die ander groot saak wat die ver­taling beïnvloed het, is die nuwe ontdekkings wat gemaak is van dele van boeke van veral die Nuwe Testament.

 

Textus Receptus

Die ouer vertalings is gemaak uit die sogenaamde Textus Re­ceptus, “Die Algemeen Aanvaarde Teks”. ‘n Mens moet ont­hou dat die oor­spronklike geskrifte wat die Bybelskrywers ge­skryf het, almal verlore is. Ons is afhanklik van afskrifte wat op verskillende plekke en tye gemaak is. Van sulke afskrifte is na­tuurlik ook weer ander afskrifte gemaak. Hierdie afskrifte was nie sonder kleiner foute nie. Dit beteken dat daar alreeds in die tyd van die Hervorming van dieselfde deel in die Bybel meer as een afskrif bestaan het met klei­ner verskille in die woorde.

Sedertdien het die wetenskap ontstaan wat Tekskritiek genoem word. Dit is ‘n vergelyking van die verskillende beskikbare afskrif­te om te probeer bepaal presies watter woorde oorspronklik gebruik was. Toe die Hervormers vertalings van die Bybel begin maak, moes hulle besluit watter woorde hulle as die oorspronklike gaan be­skou en vir hulle vertaling gaan gebruik. Daar is toe uit hier­die verskeidenheid manuskripte een saamgestel wat die Textus Recep­tus, “Die Algemeen Aanvaarde Teks” genoem is. Vir eeue lank is ver­ta­lings uit hierdie grondteks of basisdokument gemaak. Selfs nadat baie ander, en dikwels beter, afskrifte van boek­dele ontdek is, is hierdie teks nog altyd gebruik omdat dit deur die eeue soveel ge­sag gekry het. Intussen het sommige sen­ding­genootskappe besluit om liewer van die beter manuskripte te gebruik vir vertalings in nuwe tale in sendinggebiede.

Dit het aanleiding gegee tot die volgende sendingstaaltjie. ‘n Besoekende Afrikaanssprekende predikant moes die Sondag op die sendingstasie Nkhoma in die destydse Njassaland (Malawi) preek. Hy sou natuurlik in Afrikaans preek en ‘n tolk sou dit in Chichewa vertaal. Die tolk het sommer die Skriflesing ook in die toepaslike taal gedoen. En toe kondig die predikant sy teks aan: “Dit is hard vir jou om teen die prikkels te skop” (Hand 9:5, 1953-vertaling). Die tolk soek rond in Handelinge 9, kyk op na die sendeling, die sendeling herhaal: “Handelinge 9:5,” maar die tolk bly stom. Waarom? Daardie sinnetjie het nie in sy Bybel (die Chichewa-vertaling) gestaan nie. Ek weet nie waaroor die predikant toe gepreek het nie.

Wat het gebeur? Die 1933-vertaling (en die 1953-hersiening) is nog uit die Textus Receptus gemaak, eenvoudig omdat die Afri­kaners toe nog die ou Statevertaling gebruik het wat natuurlik ook daaruit gemaak is. Dit sou net te veel onrus veroorsaak om af te wyk van die Bybel wat hulle geken het. Daar was in elk geval al genoeg teenkanting teen ‘n Afrikaanse vertaling as sodanig. In hierdie eerste Afrikaanse vertaling het die sinnetjie dus nog gestaan. Maar die Chichewa-vertaling, wat al in 1928 gemaak is, het alreeds van die beter manuskripte gebruik gemaak waarin hierdie sinnetjie nie meer voorgekom het nie.

Sedert die tyd van die Hervorming is daar baie nuwe ont­dek­kings gedoen en baie ouer en suiwerder teksgedeeltes opge­gra­we. Teen die middel van die vorige eeu is daar toe ‘n nuwe algemeen aan­vaarde teks opgestel, die Kurt Aland-teks waaruit vertalings ge­doen word.

 

Die ontwikkeling van lewende tale

Enige taal wat nog ge­praat word, ontwikkel. Ou woorde word soms nie meer in se­ke­re betekenisse gebruik nie, en word gaandeweg vir nu­wes ge­bruik. Dink maar net aan “muis” en “virus” in die reke­naar­wêreld. Trouens, daar word selfs totaal nuwe woorde en uit­druk­kings ge­vorm. Dink maar aan die ou vertaling van Ro­meine 6:2: “Nee, stellig nie.” Dit het destyds beteken: “Nee, defi­nitief nie.” Maar in­tussen het “stellig” se be­tekenis verander na “miskien” of “waar­skynlik”. Toe moes 1983 dieselfde Griekse woord vertaal met: “Beslis nie,” omdat 1953 s’n die betekenis ver­keerd weer­ge­gee het.

Woorde soos “goedertierenheid” en “vlees” het in onbruik ge­raak en moes met nuwes vervang word. “Die werke van die vlees” het nou geword: “die praktyke van die sondige natuur” (Gal 5:19). “Goedertierenheid”, wat in die Psalms alleen oor die 100 keer ge­bruik word, is vervang met “liefde”, “groot liefde”, “troue liefde”, “trou/getrouheid” (Ps 136 baie keer; 5:8; 6:5; 13:6; 21:8).

 

Die 1983-vertaling

In die volgende paar paragrawe gaan ons spesifiek in op die 1983-vertaling. Dit staan bekend as Die Nu­we Vertaling. Dit is ‘n on­ge­lukkige benaming omdat daar al hoe meer vertalings kom. Daarom word na Die Nuwe Vertaling as die 1983-vertaling ver­wys.

Die invloed van hierdie nuwe ontwikkelings kan duidelik in die 1983-vertaling gesien word. Hierdie vertaling is eerstens baie duideliker en dit lees baie makliker en vloeiender. Verder is die invloed van die beter grondteks waaruit die vertaling gedoen is, duidelik, al is daar nog altyd mense wat onseker is hieroor. Daar is sinne weggelaat (oa in Hand 8:37; Matt 6:13; 1 Joh 5:7-8). Daar is selfs ‘n paar langer dele wat wel nog in die Bybel opgeneem is, maar met duidelike aantekeninge onderaan die bladsy dat dit nie deel van die oorspronklike geskrif was nie (Mark 16:9-20; Joh 7:53-8:11).

In al hierdie gevalle is geleerdes deur latere ont­dekkings oor­tuig dat die dele wat hulle weggelaat het, nie oor­spronklik deur die skry­wer geskryf is nie, maar in latere afskrifte bygevoeg is. Die na­vorsing wat hiertoe gelei het, word Tekskritiek genoem. Daar is duidelike beginsels waarvolgens hulle bepaal watter lesing die waarskynlikste is. Die feit dat die een sin wat uitdruklik die drie-enigheid van God bely (*Drie-eenheid), weg­gelaat is (1 Joh 5:7-8), is ‘n sterk getuienis ten gun­ste van die integriteit van die resultate van die Tekskritiek. Geleerdes sou dit nie onnodig gedoen het.

 

Nuwe insigte in dele van die Bybel

Hierdie vierde ont­wik­keling wat nuwe vertalings nodig gemaak het, verdien meer aandag. Die feit dat sekere persoonlike voor­naam­woorde in die Ou Testament wat in die 1953-vertaling met hoofletters geskryf is, nou met kleinletters geskryf word, het in ‘n paar kringe groot ongelukkigheid veroorsaak. Dink in hierdie verband veral aan Jesaja 53, een van die liedere oor die dienaar van die Here. In 1953 is die persoonlike voornaamwoorde wat hier vir die dienaar gebruik word, met hoofletters geskryf (Hy – v 4-5; Hom – v 2-3, om maar net ‘n paar te noem). In 1983 word hulle almal met kleinletters geskryf.

Hierdie kwessie is breedvoerig behandel onder *dienaar.

 

Kritiek

Daar is ook gegronde kritiek op hierdie vertaling uit­gespreek. Dit is nie vreemd nie, want elke vertaling het sekere uitgangspunte en doelwitte, en dit beteken dat dit ook nie aan almal se wense kan voldoen nie. Omdat die 1953-vertaling oud en stokkerig en dikwels onduidelik was, was een van die oor­heersende oogmer­ke in 1983 om duidelik te wees. Dit het die vertalers ook reggekry, maar hier en daar het hulle wel ‘n duur prys daarvoor betaal.

Hulle het byvoorbeeld metafore wegvertaal. Dink maar aan Psalm 23. “U stok en u staf die vertroos my” het eenvoudig ge­word: “In u hande is ek veilig.” Dit is inderdaad duidelik, dui­deliker as die 1953-vertaling, maar dis plat en sê minder as die werklike betekenis van 1953. Die stok en die staf het twee verskillende dinge gesê, wat nou beperk is tot een plat uitspraak: “In u hande is ek veilig.” Die stok was die “knopkierie” waarmee gevare soos roofdiere afgeweer is, en die staf was die herderstaf met die voorpunt wat teruggebuig was sodat die herder die skaap wat wegdwaal, aan sy nek kon terugtrek. Dit gee inhoud aan die veiligheid wat Dawid by die Here gevoel het.

Duidelikheid beteken ook dat die vertalers meer moet in­terpre­teer as in die geval van ‘n letterlike vertaling. Dit beteken die verta­lers se teologie slaan soms deur. Een van die klassieke voorbeelde is die vertaling van Matteus 10:29: “Is twee mossies nie vir ‘n sent te koop nie? En tog sal nie een van hulle op die grond val sonder die wil van julle Vader nie.”

Die gekursiveerde woorde staan nie in die Grieks nie, en daar is niks in die Grieks wat dit regverdig nie. Die 1953-vertaling het die Grieks korrek vertaal, maar onduidelik: ” … sonder julle Vader nie,” en die oogmerk van die 1983-vertaling was duidelikheid. Die prys was egter die hele las van ‘n vreemde *voorsienigheidsleer, want as God selfs bepaal wanneer elke mossie moet doodval, bepaal Hy letterlik elke ding wat ooit gebeur, en dan bepaal Hy ook al die vervolging en geweld en lyding van sy kinders, en hoe vertrou ‘n mens Hom dan nog?

Die verband van hierdie teks spreek egter van die teendeel. Dis ‘n uitnodiging om die Vader in nood en vervolging te vertrou omdat Hy vir sy kinders omgee en hulle in hulle nood sal bystaan (v 19, 26, 28, 31).

 

Parafrase

Behalwe die 1983-vertaling het ons ook Die Le­wende Bybel en Die Boodskap gekry. Hulle is parafrases, dit wil sê vryer weer­gawes van die oorspronklike taal. Hulle voeg soms heelwat woorde by wat die agtergrond verduidelik. Vergelyk die 1953- en 1983-vertalings met Die Lewende Bybel en Die Boodskap oor Matteus 5:41.

1953: En elkeen wat van jou een myl afdwing, loop met hom twee myl saam.

1983: As iemand jou dwing om sy goed een kilometer te dra, dra dit vir hom twee kilometer.

Die Lewende Bybel: As jy gedwing word om vir die soldate hulle goed een kilometer ver te dra, dra dit dan twee kilometer ver.

Die Boodskap: As ‘n soldaat na jou toe kom en jou beveel om sy rugsak ‘n kilometer ver te dra, moet jy sommer uit jou eie aanbied om dit twee kilometer ver te dra.

Elkeen is langer as die vorige een met meer besonderhede by. Veral die “soldaat” wat bykom, staan glad nie in die Grieks nie, maar dit was juis die een wat jou in daardie tyd kon “dwing” om sy goed te dra. Met hierdie toevoeging gaan daar skielik ‘n hele wêreld voor ‘n mens oop. Dit gaan glad nie om ‘n goeie buurman vir wie jy ‘n gunsie moet bewys nie, dit gaan om ‘n gehate Romein­se soldaat wat die reg gehad het om van enige verbyganger te eis om sy sak goed een myl (dit was die oorspronklike maat daardie tyd) ver te dra. Dit was besonder vernederende en gehate werk. Jesus eis van ons die soort nederige liefde dat ons dubbel sal doen waartoe ons deur ‘n gehate persoon verplig word.

‘n Parafrase kan soms ‘n onnodige herhaling van woorde word.  Hierdie ekstra verduidelikende toevoegings kan nog meer vreem­de teologiese agtergronde na vore bring. The Living Bible parafra­seer Romeine 1:17 soos volg: “This good news tells us that God makes us ready for heaven – makes us right in God’s sight – when we put our faith and trust in Christ to save us.” Die gekursiveerde woorde het geen basis in die Grieks nie, maar dis die oortuiging van die pa­ra­fraseerder: Ons gaan hemel toe. As ek dit moes parafraseer en so iets moes byvoeg, sou ek bygevoeg het: “God makes us ready for the new earth,” en dit sou weer my teologiese voorkeur verraai het. (*Nuwe aarde) Maar alle teologiese voorkeure is nie so onskuldig nie. Dit het Matteus 10:29 getoon.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Hoe lees ek die Bybel vandag? – Stephan Joubert

Het die Bybel vetoreg wanneer kerklike tradisie en moderne waardestelsels ter tafel is? Ja, die Bybel oorroep tradisie en kerkleer, tydsgees en menslike kontekste van buite af. Die Bybel is die geldige begin – en eindpunt binne enige konteks waar die lewende God as vernaamste Gespreksgenoot, Getuie en Normbron beskou word. Die Bybel is die betroubare skriftelike gids en rigtingwyser na God se hart toe. Dit is die enigste beeldhouer wat gestalte gee aan die kerk se bestaan. Daarom moet die Bybel altyd op verantwoordelike maniere verstaan en uitgelê word sodat dit nie tot ‘n slawedrywer verhef word wat sekere standpunte willoos op ons afforseer nie.

In sommige geloofskringe funksioneer die Bybel net as ‘n bo-aardse gelukbringer wat as sodanig sekere magiese kragte besit. So het ‘n Etiopiese keiser, Menelik II wanneer hy siek was ‘n deel van die Bybel geëet. Met sy dood was 2 Konings weg uit sy kanon. Binne sommige Katolieke sirkels word die Bybel as ‘n fisiese afweermiddel teen demoniese magte hanteer. Ook in baie kerklike kringe word die Bybel se bo-aardsheid beklemtoon ten koste van die menslike kant daarvan. Die blote feit dat ‘n Bybelteks een of ander stelling maak, is hier belangriker as wat dit sê en binne watter konteks daardie teks sê wel wat dit sê. Gewoonlik sal mense wat die Bybel op die klank van tekste af hanteer uitsprake maak soos: “Ek glo maar net soos ‘n kind,” of: “mens moenie te diep nadink oor die Bybel nie.” Hierdeur word alle nadenke by die wortel afgesny. Om hierdie probleme te systap, moet ons ‘n paar riglyne tot die verstaan van die Bybel navolg:

 

BEGIN OP DIE REGTE PLEK LEES! (Reël 1A)

Hierdie eenvoudige reël geld natuurlik met baie ander dinge in die lewe ook. Neem maar ‘n fliek. Dit help nie jy stap in die middel van ‘n fliek in, nadat dit reeds vir ‘n uur aan die gang is en dink jy gaan verstaan waaroor dit handel nie. As jy in die middel van ‘n gesprek tussen vriende inval, kan jy nie verwag om te weet waaroor die mense praat nie. Begin by die begin! Altyd. Dis die regte plek. Enige ander plek is verkeerd. Maar ons moet reël 1A nog verder aanvul deur te sê:

 

BEGIN ALTYD BY DIE BEGIN EN EINDIG BY DIE EINDE (Reël 1B)

Meeste ouens val sommer op enige plek in as hulle die Bybel ter hand het en dink hulle weet vanself wat daar aan die gang is. Om enige Bybelboek te verstaan, moet mens altyd by die regte plek begin lees. En dit is by die begin. By vers een se eerste letters. Dan lees jy dit vandaar af deur tot by die einde; tot by die punt aan die einde van die laaste woorde van die slotvers Van begin tot einde, dis die enigste wen-resep vir verantwoordelike Bybellees. Nie ‘n paar verse rond en bont nie. Soos wat jy enige ander boek van begin tot einde deurlees, so moet jy ook met die Bybel maak. Anders bly dit ‘n geslote boek.  Eers nadat jy dit van A tot Z gelees het, kan jy dit waag om rond en bont in ‘n Bybelboek te lees. Eers as jy die hele verhaal en boodskap van ‘n bepaalde Bybelboek onder die knie het, kan jy dit waag om hier en daar te lees ten einde sekere temas of motiewe in ‘n Bybelboek met dié in ander Bybelboeke te vergelyk, en so aan.

 

REËL TWEE: GOD PRAAT IN PARAGRAWE, HOOFSTUKKE EN BOEKE

Ons het tyd nodig as ons kuier, want ons het tyd nodig om inligting uit te ruil. Trouens, ons praat paragrawe vol; hoofstukke vol; boeke vol. God ook! Hy praat nie in enkelsinne nie. Om God se stem dus te wil afwater tot ‘n paar losstaande versies wat uit sy Groot Boek uitgepluk word, is om sy stem heeltemal verkeerd te hoor.

God se stem hoor mens net wanneer jy sy 66 Bybelboeke van begin tot einde deurlees. God praat  verhale vol. Die Bybel is die verhale van alles wat God gesê en gedoen het en ook wat Hy ook nog gaan sê en doen. Sy Bybelskrywers het mooi geluister wat Hy wou hê hulle moet skryf. Toe het hulle, onder sy Gees se leiding, al sy reddingsverhale logies, van begin tot einde, opgeteken. Hulle het nie rond en bont geskryf nie. Dis nie asof Johannes op ‘n dag hoofstuk vyf van sy eerste Johannesbrief loop skryf het, en toe weer hoofstuk twee, en ‘n ruk daarna hoofstuk vier nie. Nee, hy het by die begin begin en by die einde geeïndig, soos wat God hom gewys het. Daarom mag ons die eerste Johannesbrief nooit anders lees en boonop die arrogansie hê om te sê God praat met ons nie. Dan jok ons mos. Dan het ons nie God se stem reg gehoor nie.

God het tyd nodig om sy verhale te vertel. Daarom is die Bybel dik; ses en sestig boeke dik. Sy verhale is logies. Dit bou voort van sin tot sin en van een paragraaf tot die ander. Uiteindelik word paragrawe hoofstukke en hoofstukke boeke. Dis hoe jy God hoor. Dit help dus nie jy wys elke keer net oë as jy Bybellees nie. Nee, as jy na God se Woord toe kom, moet jy kom kuier. Jy moet paragrawe, hoofstukke en boeke lank kuier.

 

REëL DRIE: BEMEESTER DIE KUNS VAN STORIE-VERSTAAN

Stories is die hartklop van die lewe. Nie net wil ons elkeen ons eie stories vertel nie, maar ons kyk graag ook na stories. Daarom dat TV sepies so gewild is. Om nie eens van flieks te praat nie. Dis nie verniet nie dat God self die groot Storieverteller is. Die meeste boeke van die Bybel is in verhaalvorm gegiet. Dit vertel verskillende verhale van God se reddingspad met die wêreld. Vat boeke soos Genesis, Konings, Kronieke, Matteus, Handelinge en Openbaring. Dit is almal verhale oor God se pad met sy mense. Wanneer jy sy stories ken, dan leer jy Hom al hoe beter verstaan.

Wanneer mens die verskillende verhale in die Bybel lees, moet jy onthou dat hulle die volgende tipiese kenmerke vertoon.

* Daar’s verskillende karakters in elke verhaal.

Soos met enige verhaal, het God se Bybelverhale altyd sekere hoofkarakters. Let daarom telkens op wie die hooffigure is in elke verhaal wat jy lees; wat met hulle gebeur; wat hulle doen en sê. Dan is daar natuurlik ook nog ‘n paar newe-karakters wat die hoofkarakter bystaan en hulle help om hulle doelwitte te bereik. Vat die Evangelies, waar Jesus die hoofkarakter is en die dissipels en die skare die newe-karakters is wat ons as lesers help om Jesus se doen en late nog beter te verstaan. Verder is daar ook nog vyande in baie van die Bybelverhale. In die Evangelies vervul die godsdienstige opponente en die demoniese magte hierdie rol. Hulle is die karakters wat God se werke probeer dwarsboom en die hoofkarakters in elke verhaal se planne te verongeluk.

* Daar is ‘n oorhoofse tema en plan in elke Bybelverhaal.

Bybelboeke bevat goed gestruktureerde verhale met ‘n beginpunt (daar waar die verhaal afskop), ‘n hoofgedeelte (waar die verhaal rondom die hoofkarakters ontvou) en ‘n slotgedeelte (waar die afloop van die verhaal saamgevat word). Maak seker dat jy die hooflyne van elke Bybelboek se oorhoofse verhaal goed snap, anders sal jy dit nie verstaan nie. Natuurlik is daar ook kleiner, mikro-verhale in elke Bybelboek. Maar as mens nie die oorhoofse lyne van elke Bybelboek volg nie, mis jy die punt. Vat maar die Evangelies. Nie een van hulle is fotostate van mekaar nie, al lyk Matteus, Markus en Lukas plek-plek baie dieselfde.

* Bybelverhale speel altyd binne ‘n bepaalde plek, tyd en ruimte af

Wanneer mens die Bybelverhale lees, moet jy besef hulle handel nie sommer oor ‘n klompie algemene waarhede nie. Nee, hulle handel altyd oor mense wat op ‘n spesifieke tyd binne sekere plekke opgetree het. En hierdie verhale vertel ook nie noodwendig alles oor daardie mense se doen en late nie. Vat maar die boek Handelinge. Dit sluit in hoofstuk 28 redelik stomp af met Paulus se aankoms in Rome. Mens sou verwag dat Lukas vir ons sou vertel hoe Paulus daar in Rome aan sy einde gekom het. Maar hy doen dit nie. Hoekom? Wel, omdat die doel van sy verhaal was om te wys hoe die Heilige Gees Jesus se woorde in Handelinge 1:8 waar maak (“julle sal krag ontvang as die Gees oor julle kom en julle sal my getuies wees in Judea, Samaria en tot aan die eindes van die aarde”). Lukas wil nie ‘n biografie oor Paulus skryf nie, maar ‘n teologie in verhaalvorm oor die Gees se werk. Hy wil wys hoe die Gees die ganse wêreld van sy dag met die Goeie Nuus bereik. En vir Lukas is een van die grense van die wêreld van daardie tyd die stad Rome. Dus, Van Jerusalem aan die een kant van sy wêreld, tot aan Rome aan die ander kant, vloei die Evangelie in ‘n stroom van bonatuurlike krag voort.

 

REëL VIER: DAAR IS VOORTGANG IN GOD SE REDDINGSVERHALE

Mens moet altyd vra waar bevind jy jou op die pad van God se redding wanneer jy met verskillende Bybelboeke besig is. Want God se Bybelse verhale met sy mense is altyd aan die vooruitgaan. Met ander woorde, daar is ontwikkeling of progressie. Deur die jare heen het God Homself al hoe meer aan die mensdom bekend gemaak. Boonop het Hy ook nog ‘n klompie nuwe paaie met sy mense begin stap. In die Ou Testament het God sy volk byvoorbeeld op ‘n simboliese manier aan Hom verbind deur die teken van die besnydenis en deur die jaarlikse viering van die Pasga om hulle te herinner aan sy verlossing uit Egipte. Maar met die koms van Jesus, as die hoogtepunt van God se verlossingshandelinge, het hierdie Ou Testamentiese rituele (= die besnydenis en die pasga) oorbodig geraak. Kortom, daar is voortgang te bespeur in die maniere hoe gelowiges in die Bybel op simboliese wyses en deur middel van godsdienstige rituele die verlossingsverhaal van God vier.

Mense wat vandag in die Bybel van die pasga of die besnydenis lees, kan daardie tekste nie net so op ons eie konteks toepas en sê Christene moet ook nou besny word of die Joodse pasga begin vier nie. Want die skaduwee van die kruis het immers op hierdie twee rituele geval en hulle vervang met die doop en die nagmaal. Trouens, die kruis het dit met ‘n hele klomp ander Ou-Testamentiese gebruike gedoen, soos wat Paulus onder andere in Kolossense 2 vertel.

Baie tekste in die Bybel oor God se manier van redding het nuwe inhoude gekry met die koms van Jesus. Maar die boodskap wat die Ou-Testamentiese tekste wat oor hierdie gebruike handel aan ons wil oordra, het natuurlik nie verval nie. Ons hoef nie al die tekste oor die pasga of die besnydenis uit die Bybel te sny en weg te gooi nie. Want hulle kommunikeer steeds belangrike lewenslesse en beginsels aan ons.

 

Reël 5: Die Bybel is God se Woord, maar dit is gegiet in tydbepaalde, menslike taal en kulturele raamwerke

Die Bybel is God se amptelike stem, maar dis ‘n stem wat oor duisende jare heen skriftelike gestalte gekry het. God se openbaring het hoorbaar, sienbaar, ervaarbaar geword binne spesifieke menslike kontekste. Daarom moet ons goeie kennis hê van die taalkodes en wêrelde van die verskillende Bybelskrywers wat God se handelinge neergeskryf het in die taal en gebruike van hulle dag. So nie, vertaal ons sy stem verkeerd. Dan skree ons eie stemme die Bybel dood, al kom ons dit nie agter nie.

Wanneer ons deur ons eie Westerse bril na die Bybel kyk en onsensitief is vir die eiesoortige gebruike, instellings en waardes wat mense in die Bybelse wêreld nagevolg het, dan maak ons droog. Byvoorbeeld: Wanneer die Bybelse opmerkings in 1 Korintiërs 11:2-16 oor vroulike hoofbedekkings reglynig op vandag van toepassing gemaak word, as sou dit veronderstel dat elke vrou vandag ‘n hoed op haar kop moet hê tydens godsdienstige saamkomste, dan word die kulturele konteks van die eerste eeu geïgnoreer.

Die dra van hooftooisels binne die antieke wêreld funksioneer as teken van openbare eksklusiwiteit. Dit dien as ‘n tipe trouring wat sê dat ‘n gesluierde vrou aan ‘n man behoort. Voorts weet ons vanuit agtergrondstudies dat Grieks-Romeinse vroue met hare wat losgehang het soms deelgeneem het aan kultiese aktiwiteite in die kultusse van Dionisos, Cybele, Isis en by die tempel van Apollo by Delfi. Ongebonde, los vroulike hare sou in die antieke wêreld as ‘n teken van aandagsoekery, selfbehaaglikheid, ongekontroleerde ekstase en selfs ook seksuele beskikbaarheid, opgeneem kon word. Binne die privaatruimte van hul huise kon vroue wel hul hooftooisels verwyder.

In Korinte het Christenvroue binne die huise waar die gemeente byeengekom het ongesluierd rondbeweeg aangesien dit ‘n privaatruimte was. Hulle het ook deelgeneem aan die profetiese eredienste van die kerk as bewys van hul nuutgevonde vryheid in Christus. Paulus reageer in sy skrywe aan die Korintiërs hierop deur dit andere duidelik te maak dat vroue respek jeens hul mans moet betoon deur hooftooisels tydens eredienste te dra. Omdat die privaatruimte van die oikos vir die duur van die kerklike byeenkoms in ‘n openbare ruimte verander, is dit volgens die apostel gepas dat Christenvroue inval by die heersende kulturele kodes van betaamlikheid om respek teenoor hul mans te betoon.

 

Beginsel:  Ontgin die tydlose waarhede in die Bybel binne die tydbepaalde omhulsels waarin hulle gegiet is

Die boodskap van die Bybel is in bepaaldekulturele houers verpak, maar dit oorroep hierdie houers. Daarom moet ons leer om die boodskap van elke Bybelgedeelte op ‘n verantwoordelike wyse te ontgin, selfs al is die kulturele omhulsel wat daardie boodskap omraam reeds uitgedien. Omdat hierdie hermeneutiese beginsel nie genoegsaam aan lidmate in die verlede verduidelik is nie, loop die kerk tans deur onder die kritiek van mense wat die gesag van die Bybel aandurf. Dink maar aan vrae soos die volgende: “Hoekom sit ons nie in die lig van Levitikus 25 boere onder tug wat elke sewende jaar plant en oes nie?” “Hoekom vertel 1 Kronieke 21 dat Satan vir Dawid aangehits het om die Israeliete te tel, maar 2 Samuel 24 sê dat dit God was?” “Het die haan een keer (Luk 22:34), of twee keer (Mark 14:30) gekraai voordat Petrus vir Jesus verloën het?” “Van waar het Jesus hemel toe gevaar – vanaf ‘n berg in Galilea, soos wat Matteus 28 sê, of vanaf die Olyfberg, soos wat Lukas 24 sê?”

Gelowiges moet weet dat die menslike kant van die Bybel (die historiese verpakking van duisende jare gelede) nie per se normatief is nie. Ons moet deurdring na die tydlose boodskap van die Woord. Op die vlak van die kulturele houers is daar verskillende aksente, botsende opinies en historiese diskrepansies binne die Bybel te vind, soos wat die vrae hierbo illustreer, maar nie wat die oorhoofse boodskap betref nie! Neem die uitsprake oor die sabbatjaar in Levitikus 25. Indien ons dit letterlik toepas, dan moet ons alle boere elke sewende jaar onder tug sit. Hierdie teks verbied landbouers om op die sabbatjaar te plant en te oes. Hoekom laat ons egter vandag gelowige boere begaan? Wel, omdat die regte vrae om eerder aan Levitikus 25 te vra die volgende is: “Wat wil God vir Israel sê deur hierdie wet? Watter tydlose waarhede wil Hy aan hulle bekendmaak?” Ons moet vra watter beginsels onderliggend is tot hierdie uitsprake in Levitikus 25 wat vandag steeds geldig is.

Die antwoord hierop is duidelik: God wou die Israeliete leer om nie hulle landbougrond uit te put nie. Omdat hulle nie genoegsame kennis gehad het van dinge soos die behoorlike bemesting van landbougrond nie, wou die Here deur hierdie wet die grond beskerm teen uitputting en oorbeweiding. Tekste soos Levitikus 25 sê vir ons om te vra watter beginsels in die verskillende Bybeltekste ter sprake is. Bybelse beginsels en norme is tydloos. Dit geld vir alle tye en omstandighede, terwyl gebruike egter tydbepaald is en aan spesifieke situasies gekoppel word. Selfs al handhaaf ons dus nie meer die tydbepaalde kulturele omhulsel waarna ‘n bepaalde Bybelteks verwys binne ons eie situasies nie (soos die sabbatjaar gebruike, of die dra van hooftoooisels deur vroue in die openbaar), geld daardie onderliggende norme steeds.

 

REËL 5: SIT JOU EIE KAARTE EERLIK OP DIE TAFEL

‘n Ewe belangrike reël vir moderne Bybelverbruikers is om eerlik te wees wanneer die Bybel ter hand geneem word. Doen dit met inagneming van die volgende:

1. Maak seker wat jou eie motiewe is wanneer jy die Bybel lees. Het jy al klaar vooraf besluit wat jy wil hê die Bybel moet sê en nou soek jy net ‘n paar tekste om dit te bevestig? Of is jy oop vir oortuiging? Sal jy toelaat dat die Bybel se stem ‘n verandering aan jou bring, of pas jy die Bybel aan by jou behoeftes?
2. Kyk of jy die regte soort vrae vra as jy die Bybel lees. Onthou, die Bybel is nie ‘n vraag-en-antwoord boek wat antwoorde te bied het op letterlik elke vraag wat mense vra nie. Moenie dink die Bybel gaan een-tot-een antwoorde hê oor moderne probleme soos kloning en aborsie nie. Of oor die vernietiging van die osoonlaag en die regte gebruik van die internet nie. Maar onthou dat die Bybel altyd tydlose beginsels aanbied wat ook in hierdie gevalle geld. Byvoorbeeld, al skryf die Bybel nie direk oor iets soos aborsie nie; leer ons deurgaans in die Woord hoe God oor lewe en dood dink en dat Hy baie duidelik is oor die feit dat lewe in sy oë reeds voor geboorte begin, sommer van oomblik een na bevrugting af. Hierdie beginsel geld onder alle omstandighede.
3. Onthou dat jy nie alleenreg op die regte verstaan van die Bybel het nie. Jy is nie die eerste leser nie en waarskynlik ook nie die laaste leser van God se Woord nie. Ken jou plek. Jy lees oor die skouers van miljoene ander Christene wat ook reeds met God se Woord geworstel het. Gaan steek by hulle kers op as jy wonder wat die Bybel presies beteken. Hoor wat kerklike belydenisse oor bepaalde Bybselse aangeleenthede sê, asook ander Bybeluitleggers. Koop vir jou goeie hulpmiddels, soos kommentare, studiegidse, verskillende Bybelvertalings en stewige geestelike boeke wat jou op die pad van Bybelstudie kan begelei. Gaan delf ook bietjie in die kerkgeskiedenis rond. Moet nooit dink jy het patentreg op wat die Bybel presies beteken nie. Want die Heilige Gees openbaar sy waarhede ook aan miljoene ander gelowiges. Leen jou ore dus gereeld vir hulle uit.
4. Erken jou beperkings. Partykeer weet ons eenvoudig nie hoe vorentoe nie. Partykeer kan ons saam met die groot apostel Paulus in 2 Korintiërs 4 sê dat ons soms oor raad verleë is, maar darem nie radeloos nie! Ja, selfs nie eens die Bybelskrywers het altyd klarigheid oor God se wil gehad nie. Gaan kyk Handelinge hoe Paulus en sy helpers byvoorbeeld verskil oor God se wil vir sy lewe. Terwyl die profeet Agabus en al Paulus se helpers waarsku dat hy in Jerusalem gevang gaan word, en dat hulle oortuig is die Gees wys vir hulle Paulus moenie soontoe gaan nie, is die apostel oortuig dat hy wel moet gaan. En dat die Gees hom lei om dit te doen. As selfs die heel grotes soms oor God se wil verskil het, wie is ons dat ons altyd presies weet wat God vir ons wil hê.

Lees die Bybel met oortuiging en geniet dit. Die Bybel is die gids op die pad van die lewe. Al kry jy nie antwoorde op al jou vrae in die Bybel nie; kry jy die antwoord op die heel belangrikste een, naamlik hoe om in vrede met God te leef. Die Woord is die rigsnoer vir nuwe lewe. Dit bring die grootste vreugde denkbaar vir ernstige verbruikers daarvan; want dit bevat woorde wat vir altyd lewe gee.

 

Skrywer: Dr Stephan Joubert

 

 

Boeke van die Bybel

Die Bybel is eintlik ʼn biblioteek boeke. Die boeke is oor ʼn lang periode van ongeveer 2000 jaar geskryf en verskil dus baie, nie alleen wat die verskillende situasies betref waarin die boeke ontstaan het nie, maar ook wat inhoud betref. Natuurlik was daar ook baie verskillende skrywers. Die literêre styl van die boeke verskil ook: party boeke is geskiedenisbeskrywings, ander is gedigte, ander bevat weer ʼn klomp wette of kort wysheidspreuke. Die Bybel is dus nie net ʼn biblioteek boeke omdat daar baie boeke (66 in totaal in die Protestantse Bybel en 82 in die Rooms-Katolieke Bybel) is nie, maar ook om dit ʼn baie wye verskeidenheid boeke bevat. Kom ons stap deur die biblioteek.

 

–  Die Protestantse Bybel het 66 boeke wat in twee dele opgedeel is, naamlik die Ou Testament (39 boeke) en die Nuwe Testament (27 boeke). Dit is in ongeveer 30 500 verse opgedeel.

–  Die Rooms-Katolieke het sestien boeke meer in hulle Bybel wat algemeen bekend is as die “Ou-Testamentiese Apokriewe”.

–  Die Bybel is ʼn biblioteek boeke wat oor byna 2000 jaar geskryf is. Party skrywers ken ons, ander nie. In party gevalle is die boeke deur een persoon geskryf en in ander gevalle het die boek oor ʼn lang tyd ontwikkel aan die hand van ʼn paar redakteurs.

–  Onder die mense wat deel was van die skrywe van die Bybel was ʼn medikus, ʼn volksleier, ʼn skaapwagter, ʼn voormalige Fariseër, ʼn belastinggaarder, ʼn koning, verskeie profete, ʼn boer, ʼn visserman, ʼn gemeenteleier, ʼn digter, om maar ʼn paar te noem.

–  Dit is die boek wat die meeste in die geskiedenis verkoop het.

–  Dit is die boek wat in die meeste tale in die wêreld vertaal is (byna 90% van die tale).

–  Van die boeke soos die Evangelies of Konings en Kronieke gaan oor dieselfde geskiedenis, maar vertel dit uit verskillende perspektiewe.

 

Die Ou Testament

Wet

Genesis, Eksodus, Levitikus, Numeri, Deuteronomium.

Geskiedenis

Josua, Rigters, Rut, 1 & 2 Samuel, 1 & 2 Konings, 1 & 2 Kronieke, Esra, Nehemia, Ester.

Wysheid en Poësie

Job, Psalms, Spreuke, Prediker, Hooglied.

Groot Profete

Jesaja, Jeremia, Klaagliedere, Esegiël, Daniël.

Klein Profete

Hosea, Joël, Amos, Obadja, Jona, Miga, Nahum, Habakuk, Sefanja, Haggai, Sagaria, Maleagi.

 

Die Nuwe Testament

Evangelies

Matteus, Markus, Lukas, Johannes.

Geskiedenis

Handelinge.

Briewe

Romeine, 1 & 2 Korintiërs, Galasiërs, Efesiërs, Filippense, Kolossense, 1 & 2  Tessalonisense, 1 & 2 Timoteus, Titus, Filemon, Hebreërs, Jakobus, 1 & 2 Timoteus, Titus, Filemon, Hebreërs, Jakobus, 1 & 2 Petrus, 1, 2 & 3 Johannes, Judas.

Apokalips

[Apokalips = gebeure, tydperk wat aan die Laaste Oordeel laat dink; profesie oor die Laaste Oordeel (HAT)]

Openbaring. (Dit is ook eintlik ʼn brief, maar wat in ʼn besondere tipe literatuur gegiet is.)

 

Uit : Die Bybel A-Z

Redakteur : Jan van der Watt

Uitgewer : CUM

 

Hoe het die Nuwe Testament ontstaan? – Kobus Kok

Anton vra:

Baie dankie vir Dr Kobus Kok wat gister in die diens genoem het van hierdie webwerf. Die volgende is iets waaroor ek al lankal wou navraag doen, met betrekking tot die samestelling van veral die Nuwe Testament van die Bybel: Sover ek verstaan, is die NT uit ‘n hele reekse bronne (ontdekkings van geskrifte, ens.) saamgestel, wat oor ‘n redelike lang tyd “ontdek” is. Vir my as Christen is dit belangrik, soos ek ouer word, om die egtheid en seleksie van hierdie bronne vir myself te bevestig. Hoe is die NT saamgestel, en kan ons met 100% sekerheid glo dat alles wat daarin vervat is, werklik is soos God dit aan ons wou oordra? Baie dankie.

Antwoord: Dr Kobus kok antwoord:

Anton Kruger wil weet: “Bestaan die Bybel uit verskillende ‘bronne’ wat oor ʼn lang tyd ‘ontdek’ is? Miskien kan ons die vraag na die aard van die Nuwe Testament as kanon (riglyn) effens anders vra: “Uit watter bronne is die Nuwe Testament saamgestel, en wanneer het dit nou eintlik “Bybel” geword?” Hierdie vraag is baie kompleks, en by die Universiteit bied ons hierdie kwessie oor ʼn hele module aan vir ons teologiese studente en daarvoor gebruik ons ʼn boek van nie minder nie as 300 bladsye. Ek sal poog om in die toegelate lengte van die huidige artikel dit so volledig moontlik te verduidelik en dan ook vir jou die bronne voorstel wat jy kan lees om dit te bestudeer. Die proses van kanonvorming is inderdaad ʼn opwindende en reuse interessante proses.

Ek onthou hoe my leermeester prof Jan van der Watt eendag in die klas dit vir ons verduidelik het deur ʼn teks uit Johannes se evangelie as vertrekpunt te gebruik. Dit bly my tot vandag toe by en ek dink dit behoort jou ook te help. In Johannes 20:30-31, so teen die einde van die evangelie, skryf Johannes waarom hy nou eintlik die evangelie geskryf het: “Jesus het nog baie ander wondertekens voor sy dissipels gedoen wat nie in hierdie boek beskrywe is nie. Hierdie wondertekens waarvan ek in hierdie boek vertel het is beskrywe sodat julle kan glo dat Jesus die Christus is, die Seun van God, en sodat julle deur te glo, in Sy Naam die lewe kan hê.” In Johannes 21:25, in die heel laaste vers van Johannes wat ons vandag het, staan daar: “Daar is nog baie ander dinge wat Jesus gedoen het. Maar as dit een vir een beskrywe moet word, dink ek, sou die hele wêreld nie genoeg plek vir die boeke hê nie.” Hieruit is dit duidelik dat Johannes, baie meer inligting tot sy beskikking gehad het en eintlik baie meer van Jesus kon vertel. Om hierdie rede sal geleerdes dan postuleer dat daar ʼn groter bron van inligting in die tradisie of oorlewering was wat in sirkulasie was. Johannes het dus ʼn seleksie gemaak van die beskikbare materiaal tot sy beskikking en dit kunstig in ʼn evangelie gegiet. Eintlik kon dit nie anders nie. Dink maar aan jou eie lewe. Hoe vertel mens vir iemand van jou lewe? Mens vertel vir iemand die verhaal van jou lewe wat oor 50 jaar verloop het in ʼn verhaal wat jy in een uur kan vertel. Jy maak dus ʼn seleksie van die belangrikste dinge. Net so het die dissipels en volgelinge van Jesus dit wat hulle onder die leiding van die Heilige Gees gelei was om te vertel. Grafies kan ons dit soos volg voorstel:

 

Volgens ons navorsing het daar ten minste ses fases plaasgevind in die transmissie van die evangeliese tradisie. Die proses is egter baie kompleks en dit wat hier volg is ʼn reuse vereenvoudiging.

 

Fase 1: Die historiese Jesus

Jesus doen wonders op aarde, transformeer mense se lewens en spreek God geïnspireerde woorde. Op hierdie stadium is die enigste “Bybel” wat mense gehad het die Ou Testament.

 

Fase 2: Die vroegste tradisie

Jesus sterf, staan op uit die dood en gee sy dissipels die sendingopdrag, vgl. Matt 28:19 – Gaan dan na al die nasies toe, maak die mense my dissipels en leer hulle alles wat ek julle beveel (geleer) het. Die dissipels van Jesus onthou wat Jesus gesê en gedoen het en deel hierdie herinneringe en woorde met mekaar en met die wêreld. Ten einde dit nog beter te kan onthou en te kan bewaar het sommige van Jesus se navolgers na sy dood dit wat Jesus gedoen en gesê het op skrif neergepen. Dit was egter nog nie volledige evangelies nie, maar geskifte wat van Jesus se wonders vertel en ander wat van sy wyse God geïnspireerde woorde op skrif gesit het.

 

Fase 3: Die Paulus tradisie en geskrifte

Paulus kom ongeveer 33/34 n.C. tot bekering en begin kort daarna die evangelie verkondig soos Christus dit aan hom geopenbaar het (vgl. Gal 1:11-12), en ook dit wat aan hom oorgelewer (lees 1 Kor 15:3) is uit die vroegste tradisie of oorlewerings van die ooggetuies van Jesus (lees Gal 1:18-24). Paulus het sy sendingreise rondom die jaar 48 n.C. begin en so vroeg as die jaar 50 n.C. sy eerste brief aan die Tessalonisense geskryf en kort daarna sy brief aan die Galasiërs. Daarteenoor is die eerste evangelie, Markus waarskynlik eers na die val van die tempel in 70 n.C. geskryf en Johannes se evangelie in sy finale vorm so laat as 90 n.C.

 

Fase 4: Die samestelling van die Evangelies

Teen die agtergrond van vervolgings deur die Romeinse ryk en die val van die tempel in 70 n.C. skryf die Evangelieskrywers hulle meesterwerke.  Die evangelieskrywers put hulle inligting uit die mondelinge oorgelewerde tradisie en die geskrewe bronne tot hulle beskikking en natuurlik ook dit wat hulle as ooggetuies van die Jesus-gebeure beleef het.

 

Fase 5: Verspreiding van die manuskripte

Van die heel begin af het die apostels die suiwer tradisie beskerm. Van tyd tot tyd het vreemde leerstellings opgespring. Dit het al so vroeg as 48 n.C. gebeur toe sommige streng Joodse Christene van Jerusalem die Heidense Christene in Klein Asië in ou Joodse wette en reëls soos die besnydenis wou indwing. Later teen die einde van die eerste eeu het groepe soos die Gnostisisme opkoms gemaak en allerlei dwaalleringe begin verkondig. Die apostoliese tradisie het egter elke keer gewen en terug gegaan na dit wat Jesus gesê en gedoen het.

 

Fase 6: Die vasstelling van die kanon

Die behoefte het al meer gegroei om ʼn eie “Testament” of Bybel te hê. Van die vroegste tye af was daar verskillende opinies oor wat nou ingesluit moet wees en wat nie. In die vroegste kerk se eredienste het hulle uit die Ou Testament gelees en dan ook gelees uit die geskrifte wat later die Nuwe Testament sou word (vgl. Justinus die Martelaar  110 n.C.-165 n.C.). In die tweede eeu het Marsion probeer om alle Ou Testamentiese invloede uit die Evangelie te haal en hy was van mening dat die Christendom se God anders is as die Ou Testamentiese God. Hierteenoor het die apostoliese tradisie geveg en gesê dat dit nie is wat Jesus geleer het nie. Sommige ander het teen die tweede eeu na Christus hulle eie geskrifte begin skryf en dit boonop toegeskryf as werke wat uit die hand van die apostels sou kom. Hulle wou dan ook hê dat hierdie geskrifte as normatief moes geld vir die Christendom. Hierteen het die wat die apostoliese tradisie voorstaan sterk gereageer. Vir hulle was dit belangrik om net dit wat van die begin af oorgelewer is en teruggaan na Jesus se woorde en dade as gesagvol te erken. Uiteindelik sou die 27 boeke wat ons vandag in die NT het as gesagvol erken word. Daar was egter van die begin af onsekerheid oor boeke soos Hebreërs, Jakobus, 2 Petrus, 2 Johannes, 3 Johannes, Judas en Openbaring. Die meeste boeke was egter van die vroegste tye as gesagvol erken en beskou as ʼn ware verteenwoordiging van die evangelie wat Jesus gebring het.  Sommige boeke wat in die kerk gebruik was, is egter nie in die kanon ingesluit nie, juis omdat die kanon vasstellers nie eenvormigheid oor hulle insluiting gehad het nie (bv. Openbaring van Petrus, Die Herder van Hermas, 1 Klemens, Didage, die Handelinge van Paulus, die Brief van Barnabas). Teen die laaste dekades van die vierde eeu, na die groot (Christelike) Romeinse Keiser Konstantyn op die toneel gekom het, het daar ʼn al groter behoefte ontwikkel om die Christene se Bybel vas te stel en in ʼn kanon te vorm. In die jare 393 en 397 n.C. was daar belangrike sinode sittings gehou – die van Hippo Regius en Kartago. Uiteindelik, met die hele kerk se leiers van die tyd  is daar finaal besluit dat die 27 boeke wat ons vandag as die Nuwe Testament ken die Bybel van die Christene sal wees. Hierdie boeke het almal teruggegaan op die *apostoliese tradisie, hulle is die *oudste boeke wat die naaste teruggaan aan Jesus en dus is hulle beskou as die *mees betroubare geskrifte, hulle is gekoppel aan *ooggetuies wat self Jesus se groot woorde en dade gesien het, en dit *verkondig ‘n suiwer leer wat teruggaan op die boodskap van Jesus, en hulle word *algemeen deur die kerk as gesagvol aanvaar van die vroegste tye af.

 

Konklusie

Myns insiens kan ons dus die Bybel vertrou as betroubare inligting oor Jesus, sy lewe en leweskeppende boodskap. Ons kan egter ook die buite-Bybelse boeke bestudeer, omdat dit vir ons ʼn venster oopmaak na die antieke wêreld van die eerste eeue. Indien mens daardie vensters verstaan, dan maak die Bybel ook op ʼn nuwe manier sin en waardeer mens dit sommer nog meer. Jy kan gerus die boek van professore Jan van der Watt en Francois Tolmie koop: Apokriewe Ou en Nuwe Testament. Cum Uitgewers.

Vir verdere studie oor die onderwerp: Koop A.B. Du Toit & J.H. Roberts. Handleiding by die Nuwe Testament band 1. Kanoniek van die Nuwe Testament. Pp 1-294.

Hierdie boek kan by Protea boekwinkel in Hatfield gekoop word. Sommige dominees behoort ook van hierdie boeke op hulle boekrak te hê

 

Outeur: Dr Kobus Kok