Verskille in die Bybel – Herman Grobler

Daar is ook verse wat op die oog af lyk of die tweede deel daarvan nie neergeskryf is nie, of dat dit dalk per ongeluk weggeval het. Vind mens dan ‘n paar verse verder ‘n stelling wat in sekere opsigte met hierdie “halwe stelling” ooreenstem, kan dit maklik gebeur dat iemand kon besluit om die “halwe stelling” aan te vul en so te “korregeer”. Is dit wat moontlik in die eerste vers van Galasiërs drie gebeur het?

Die sinsnede in donker kom nie in moderne vertalings voor nie:

1933/53 Ou Afrikaanse Vertaling: “O, onverstandige Galásiërs, wie het julle betower om die waarheid nie gehoorsaam te wees nie, julle voor wie se oë Jesus Christus afgeskilder is as onder julle gekruisig?”

1983 Nuwe Afrikaanse Vertaling: “Julle Galasiërs, is julle dan so sonder begrip? Wie het julle verstand benewel? Jesus Christus is so duidelik aan julle verkondig dat julle Hom as’t ware aan die kruis kon sien hang!”

Hierdie variasie is nie deur moderne vertalers van die Bybel geskep nie. Dit bestaan reeds eeue lank. Maar elke Bybelvertaler moet met erns probeer vasstel wat God oorspronklik deur Paulus laat neerskryf het. Kom ons ondersoek hierdie verskil tussen ouer en moderne vertalings en probeer verklaar hoe hierdie verskil kon ontstaan het. Dan het ons grond onder ons voete wanneer ons kies watter weergawe ons aanvaar.

Met nugtere denke gebruik ons die volgende drie objektiewe kriteria.

1. Eksterne getuienis:

Eerste kyk ons na die manuskripte self.

Die Latynse 1592-Vulgaat wat tot vandag toe die amptelike Rooms Katolieke Teks is, het ook hierdie weergawe. Een Siriese vertaling (616 n.C.) en sekere manuskripte van Hieronymus (†420 n.C.) het ook hierdie weergawe.

Voor die jaar 800 n.C. het ons dus net een Griekse manuskrip met hierdie sinsnede in, terwyl vier daar sonder is. Die weergawe sonder die sinsnede word ook sterk deur die antieke vertalings ondersteun.

2. Interne gegewens.

Die oorspronklike weergawe sou dus eerder die een sonder die sinsnede in hoofstuk drie wees.

3. Intrinsieke gegewens.

Die derde kriterium wat ons gebruik is om na die konteks te kyk.

Aan die begin van Galasiërs drie hanteer Paulus die vraag of die Galasiërs die Heilige Gees ontvang het deur die wet te gehoorsaam, of deur Jesus te glo wat so duidelik aan hulle verkondig is dat hulle Hom as’t ware aan die kruis kon sien hang. Hy vra die Galasiërs wie dan hulle verstand benewel of betower het. Hulle was seker van die waarheid maar nou is hulle in die war! Hierdie sinsnede pas pragtig binne hierdie konteks.

In hoofstuk vyf verse een tot ses stel Paulus ook die ou bedeling van die wet en besnydenis teenoor die nuwe bedeling van vryheid en juis nie besnydenis nie. Hy maan die Galasiërs baie sterk daarteen dat hulle nie vanuit “geloof en liefde” hulle weer onder die “juk van diensbaarheid” te laat bring nie. Dan volg vers sewe: “Julle het goed geloop: wie het julle verhinder om die waarheid gehoorsaam te wees?” Hier pas die oproep om die waarheid gehoorsaam te wees inderdaad omdat hier ook ‘n direkte teenstelling ter sprake is.

In albei hierdie dele pas hierdie stelling soos ‘n handskoen. Die intrinsieke gegewens help ons dus nie om ‘n keuse te maak nie.

Gevolgtrekking:

Die meeste ou Griekse manuskripte asook die meeste antieke vertalings het nie hierdie sinsnede in hoofstuk drie nie. Dis ook ondenkbaar dat enige kopieerder hierdie sinsnede doelbewus daar uit sou verwyder. Dis ook baie aanvaarbaar dat iemand doelbewus hierdie sinsnede vanuit hoofstuk vyf hier kon inplaas.

Volgens hierdie feite, wat is u mening? Watter weergawe sou ooreenstem met wat God oorspronklik laat neerskryf het?

Skrywer: Herman Grobler

Latere variasies in die Manuskripte. – Herman Grobler

In alle handgeskrewe kopieë kom daar variasies voor. Wanneer ons iets afskryf, maak ons toevallige foute. Toevallige variasies as gevolg van verkeerd sien, of verkeerd hoor in ‘n skriptorium, of iets wat herhaal of gewysig word vanuit die geheue van die kopieerder kom ook in die Nuwe Testamentiese manuskripte voor. Maar daar is ook doelbewuste veranderinge om as bevestiging te dien vir ‘n bepaalde kerklike gebruik of siening.

Soos wat baie van ons ook doen, het mense soms nota’s in die kantlyn van hul manuskripte geskryf. Wanneer ‘n kopieerder op ‘n latere stadium ‘n kopie van hierdie manuskrip maak, moes hy besluit of hierdie maar net ‘n toevallige nota is, of iets is wat per abuis uitgelaat was. Eerder as om iets verlore te laat gaan, is so ‘n nota dan op die gepaste plek in die teks geplaas. So ‘n invoeging noem ons ‘n glos.

Ons kyk na ‘n voorbeeld van ‘n glos.

Toe Desiderius Erasmus in 1516 die eerste Griekse teks van die Nuwe Testament laat druk het, het ‘n paar mense hom gekritiseer dat sy teks nie ooreenstem met die Latynse Vulgaat nie. Die woorde in donker gedruk ontbreek in 1 Johannes 5:7-8: “Want daar is drie wat getuig in die hemel: die Vader, die Woord en die Heilige Gees, en hierdie drie is een; en daar is drie wat getuig op die aarde: die Gees en die water en die bloed, en die drie is eenstemmig.” Erasmus kon nêrens ‘n Griekse manuskrip vind met die woorde in nie, maar het belowe om dit by te voeg sodra een gevind word. Vyf jaar later word ‘n splinternuwe manuskrip waarvan die ink seker nog nie droog was nie, aan hom oorhandig met hierdie woorde ingeskryf. Erasmus het woord gehou en sluit dit in sy derde uitgawe van 1622 in. Noudat ons feitlik alle manuskripte wat oor die wêreld versprei is, kan bestudeer, is gevind dat slegs een ander Griekse manuskrip, Nr.629 uit ongeveer 1350 n.C. wel hierdie uitbreiding oorspronklik in het. Maar dit is opmerklik dat dit ook nie voorkom in enige van die agt ou tale waarin die Nuwe Testament vertaal is nie. Dit kom net in Latynse manuskripte voor, die oudste ± 650 n.C. en dan verskeie eers ná 1100 n.C. Dit kom ook voor in ‘n laat uitgawe van die Vulgaat.

Die groot stryd om die verhouding tussen die Vader, die Seun en die Heilige Gees te verstaan en te beskrywe, openbaar ‘n verdere interessante feit. Athanasius, (†373 n.C.) ‘n ortodokse teoloog wat aan die voorpunt was van die stryd teen die Arianisme wat Jesus se Godheid ontken het, het nie hierdie uitbreiding geken nie. Hy sou sekerlik daarvan gebruik gemaak het! Selfs Basilius die Grote, (†379 n.C.) biskop van Sisarea in Kappadosië het dit ook nie geken nie. Hy was die teoloog wat die Drie-Eenheid geformuleer het as een Wese, maar Drie Persone!

Uit al hierdie gegewens is dit duidelik dat hierdie woorde beslis nie deel van die oorspronklike outografie was wat God deur Johannes laat opteken het nie. Een of ander iemand moes dit as ‘n kantaantekening in sy Latynse manuskrip ingeskryf het, en so beland dit in die Vulgaat, en vandaar via Erasmus ook in ons Ou Afrikaanse Bybel!

In hierdie reeks gaan ons kyk na die variasies en die gronde waarop ‘n keuse gemaak word. Ek nooi lesers uit om vrae en teksverse wat hulle hanteer wil hê, aan my deur te gee sodat ek die feite op die tafel kan plaas.

Ek persoonlik verkies om werklike feite te beoordeel, en nie uitgelewer te wees aan die propaganda vir die een of ander vertaling nie.

Kom ons vat hande en bestudeer die feite objektief sodat ons in eerlikheid kan sê dat ons die eer van God soek.

Wat keuse van vertalings betref, is dit die beste om soveel moontlik vertalings te gebruik. Elke vertaling kan ‘n bepaalde siening of interpretasie na vore bring. Maar as algemene reël kan aanvaar word dat wanneer bepaalde woorde in die moderne vertalings ontbreek, of die vertalings drasties afwyk, daar grondige redes daarvoor bestaan. Aan die ander kant help die ouer vertalings ons meer wanneer studie gedoen word om die gebruik van ‘n spesifieke woord in die Bybel te bestudeer, omdat die ouer vertalings woorde vertaal, al maak dit nie sin nie. 

Skrywer: Herman Grobler

Die invoeg van ‘n sinsnede vanuit die geheue. – Herman Grobler

Wanneer ons iets kopieer wat in ‘n sekere mate ooreenstem met iets wat ons kort vantevore mee te doen gehad het, kan ons maklik uit die geheue iets byvoeg wat nie daar was nie. Dit gebeur ook wanneer iets baie bekend aan ons is. Dit is die verklaring vir sekere variasies wat ons in die Bybel aantref.

Kom ons kyk na so ‘n geval in Markus 10:21. Daar is “neem jou kruis op” ingevoeg.

Wou Jesus ‘n probleem in die ryk jongman aanspreek, of vir hom die eise vir volgelingskap uitspel? Het Jesus aan hom een vereiste gestel, of twee? Moes hy net van sy vertroue op sy aardse besittings en rykdom afsien, of het Jesus ook die eis gestel om die kruis op te neem?

1983 Nuwe Afrikaanse Vertaling: “… en Jy sal ‘n skat in die hemel hê. Kom dan terug en volg My.”

Ons het drie kriteria wat ons kan help om objektief die variasies te evalueer sodat ons kan vasstel of die moderne vertalings iets uitlaat wat God laat neerskryf het.

Eksterne kriteria.

Die eerste kriterium waarna ons kyk, is die bewyse wat deur die manuskripte self na vore kom. Ons vergelyk manuskripte uit dieselfde ontstaanstydperk met mekaar. Dit is te verstane dat ouer manuskripte, wat nader aan die oorspronklike outografieë gekopieer is, vry sal wees van variasies wat met verloop van tyd ontstaan het, en so van kopie na kopie oorgedra is.

Eers ná die jaar 700 n.C. kom hierdie byvoeging meer algemeen in manuskripte voor. Van die elf verdere manuskripte tussen 501 en 900 n.C. tot ons beskikking, is vyf sonder hierdie sinsnede. Buiten vir kodeks Washington, lyk dit of die variasie met hierdie sinsnede in, eers baie laat ontstaan het. Die manuskripbewyse gee ‘n duidelike aanduiding dat hierdie betrokke variasie nie deel van die oorspronklike outografie was nie.

Interne kriteria.

Die tweede kriterium wat ons aanwend is om te probeer bepaal hoe so ‘n variasie kon ontstaan het, is deur te kyk na die tipiese werkswyse van kopieerders self. Een moontlikheid is dat hierdie sinsnede van elders af hier ingedra kon gewees het. Vroeër in Markus 8:34 lees ons: “En toe Hy die skare saam met sy dissipels na Hom geroep het, sê Hy vir hulle: Wie agter My aan wil kom, moet homself verloën en sy kruis opneem en My volg.” Dit kan maklik gebeur dat ‘n kopieerder kon onthou wat hy vantevore neergeskryf het, en uit sy geheue hierdie woorde kon byvoeg.

Intrinsieke kriteria.

Hier kyk ons na sake wat uit die teks en konteks self na vore kom.

Jesus sê dat die jongman een ding kortkom – waarom sou Hy dan ‘n tweede byvoeg?

Jesus het duidelik aan hierdie jongman openbaar waar sy persoonlike swakpunt lê, naamlik sy vertroue op sy aardse besittings en rykdom. Dít is wat hy moes opoffer. Om die kruis op te neem, draai die klem weg van die eintlike probleem wat Jesus in hierdie man aanspreek. Dit pas nie in hierdie konteks nie.

In Markus agt vanwaar hierdie sinsnede oorgeneem is, is dit van kardinale belang. Nadat Petrus bely het dat Jesus die gesalfde is, maak Jesus dit duidelik dat sy volgelinge, net soos Jesus self, ook vervolg sal word. Dáár pas die oproep om elke dag die kruis op te neem!

Al drie die kriteria, die eksterne, interne én die intrinsieke kriteria dui baie sterk daarop dat hierdie woorde nie aanvanklik deel van die oorspronklike outografie was nie.

Die effek van hierdie byvoeging.

Jesus wou die vertroue op besittings en rykdom in hierdie jongman se lewe aanspreek, nie voorwaardes gee om Hom te volg nie. Hierdie byvoeging kan mens die punt laat mis en Jesus se appèl sy krag laat verloor.

‘n Byvoeging vanuit ‘n ander deel en ander konteks van die Bybel kan die eintlike oproep of appèl verswak of selfs verberg.

Skrywer: Herman Grobler

Die ontstaan van variasies. – Herman Grobler

In ‘n vorige plasing het ons gesien dat variasies in Bybels ontstaan hoofsaaklik vanweë drie redes: 1. Die ontvangertaal ontwikkel en verander. 2. In plaas van ‘n meer direkte vertaling, kan die vertaling gebaseer wees op ‘n dinamies ekwivalentevertaling waar eerder gedagte vir gedagte vertaal word, tot selfs ‘n parafrase waar vry vertaal word. 3. Die derde rede is dat ‘n ander Griekse bronteks gebruik word.

Dit sou darem lekker gewees het as iemand destyds doodeenvoudig die oorspronklike outografieë vir ons iewers veilig gebêre het sodat ons nie vandag hoef te wonder wat die presiese woorde is wat God vir ons laat neerskryf het nie. Maar so het dit nie gebeur nie. Om te begryp hoedat variasies in die manuskripte kon ontstaan, moet ons die ontstaan van die Nuwe Testament self verstaan.

Hoe het die Nuwe Testament ontstaan?

Aan die begin het die apostels die evangelie uitgedra in die verwagting dat Jesus letterlik enige tyd, nog binne hul leeftyd sou terugkeer. Hulle het kerke gestig en ‘n ouderling aangestel om leiding te neem terwyl hulle na die volgende dorp toe gaan om daar ook die blye boodskap te verkondig.

Maar natuurlik het die leiers in die gemeentes vrae gehad en leiding gesoek. Soms het hulle in ‘n brief hul vrae aan die apostels gerig, soms het hulle selfs ‘n afvaardiging daarheen gestuur om antwoorde te kry.

Deur die Heilige Gees in hul binneste gedryf, het die apostels (Paulus, Jakobus, Petrus en Johannes) biddend hierdie vrae skriftelik geantwoord. Die briewe verduidelik die Christelike leer.  Soos hoe die Ou Testament nuut verstaan, geïnterpreteer en toegepas moes word in die Christelike kerk. Hoe Jesus die vervulling van die beloftes van die Ou Testament is. Verder verduidelik hulle hoe die gemeente georganiseer moet word en die sakramente asook die wette in die Nuwe Testamentiese kerk hanteer moet word. Hulle gee ook leiding oor hoe die praktiese lewe van ampsdraers asook lidmate uitgeleef moet word as getuienis van hul verlossing in Christus. So het die briewe heel eerste ontstaan. (±50-64 n.C.)

Maar Jesus het nie gou teruggekom nie, en die ooggetuies van Jesus se lewe op aarde het begin uitsterf, of is doodgemartel. Die gelowiges het ‘n skriftelike weergawe van hulle getuienis nodig gehad, en so ontstaan die Sinoptiese Evangelies. (±70-75 n.C.)

Vervolgens skryf Lukas die geskiedenis van die verspreiding van die Evangelie tot in Rome, die hoofstad van die destydse beskaafde wêreld neer. (±80 n.C.)

Teen ±85 volg Hebreërs, en laastens die Evangelie van Johannes en die Openbaring. (±90-95 n.C.) Die enigste van die boeke van die Nuwe Testament wat ‘n opdrag van die Here het om dit neer te skryf, is Openbaring. Dit is o.a. waarom ek glo in organiese inspirasie waardeur die HG van binne uit, die Bybelskrywers geïnspireer het, en hulle nie bloot “skryfmasjiene” was nie. Elkeen se eie styl, voorkeur vir woorde en uitdrukkings en selfs nuanses in die interpretasie van die Ou Testament kom duidelik in hul geskrifte na vore. Vergelyk Paulus en Jakobus t.o.v. wet en geloof, waar dieselfde kern tog ‘n bepaalde “nuanse-verskil” het.

Duplisering van geskrifte.

Omdat hierdie geskrifte vir elke gemeente van waarde was, is baie gou afskrifte daarvan deur elke gemeente vir eie gebruik gemaak. Paulus gee ook direk opdrag dat die briewe wedersyds in gemeentes gelees moes word. (Kol.4:16) Ek kan my goed voorstel dat as iemand bv. vir Paulus in Rome of vir Johannes op Patmos besoek het, hy graag ‘n afskrif sou maak van al die geskrifte wat daar beskikbaar sou wees. So is die oorspronklike outografieë gedupliseer. In die geskrifte self is daar nie ‘n aanduiding dat dit as “Woord van God” beskou moes word nie. Van die begin af was daar ook valse leraars wat hul geskrifte geskrywe het. Eers heelwat later het die gelowiges uit die magdom geskrifte en vervalsings in omloop, besluit watter as riglyn of kànon vir die geestelike lewe erken kon word. Wanneer Paulus vir Timoteus versoek “As jy kom, moet jy die reismantel bring wat ek by Carpus in Troas laat bly het, en die boeke, veral die perkamente”, verwys hy na alle waarskynlikheid na sy afskrifte van dele uit die Griekse vertaling van die OT, die Septuagint. Hul eie geskrifte sou feitlik verseker nie op die uiters duur perkament gedoen wees nie, maar op die algemene skryfmateriaal, nl. papirus.

Ontstaan van aanvanklike variasies.

Voordat die NT-geskrifte as kànon aanvaar is, sou kopieerders sekerlik geringe regstellings wat hulle nodig geag het, kon doen sonder om te huiwer. So was daar onsekerheid oor die naam van die dorp waar Jesus vir Legio, die duiwel besetene genees het. Was die dorp se naam Gadara, Gergésa of Gerasa? (Vergelyk Mat.8:28, Mk.5:1 en Luk.8:26) Waar dit ook al was, dit maak geen verskil aan die korrektheid van die inhoud van die gebeurtenis nie. Het Jesus sewentig of twee en sewentig mense twee-twee uitgestuur? (Luk 10:1, 17) So kom daar grammatikale variasies of die spelling van name voor. In 170 n.C het die Sirier Tatianus, ‘n aaneenlopende verhaal uit die vier evangelies saamgestel, die Diatessaron genoem. Die feit dat hierdie geskrif wyd deur die destydse kerk aanvaar, gedupliseer en versprei is, is ‘n verdere bewys dat die Evangelies op daardie stadium deur baie nog nie as “onaantasbare” kànon gesien is nie. Latere kerkleiers het hierdie Diatessaron met wortel en tak probeer uitroei. Nogtans het heelwat variasies, soos harmoniërings as gevolg hiervan ontstaan.

Ons let op ‘n tipiese voorbeeld van die invloed van die Diatessaron.

In die Ou Afrikaanse Vertaling het ons in Markus 9:43-48 die weergawe wat met die Diatessaron ooreenstem: “En as jou hand jou laat struikel, kap dit af. Dit is beter vir jou om vermink die lewe in te gaan, as om twee hande te hê en in die hel te gaan in die onuitbluslike vuur, waar hulle wurm nie sterf en die vuur nie uitgeblus word nie.

45: En as jou voet jou laat struikel, kap dit af. Dit is beter vir jou om kreupel die lewe in te gaan, as om twee voete te hê en in die hel gewerp te word in die onuitbluslike vuur, waar hulle wurm nie sterf en die vuur nie uitgeblus word nie.

47: En as jou oog jou laat struikel, pluk dit uit. Dit is beter vir jou om met een oog die koninkryk van God in te gaan, as om twee oë te hê en in die helse vuur gewerp te word, 48: waar hulle wurm nie sterf en die vuur nie uitgeblus word nie.”

Tot die jaar 500 n.C. vind ons hierdie weergawe in twee Griekse manuskripte asook in die Vulgaat en drie ander antieke vertalings.

Die 1983-Bybel se weergawe is sonder die eerste twee herhalings van die woorde in donker gedruk. Tot 500 n.C. word dit ondersteun deur vier Griekse manuskripte, asook sewe verskillende antieke vertalings.

Maar wat van groter belang is, is dat beide Matteus en Lukas wat van Markus gebruik het in die samestelling van hul evangelies, ook die weergawe sonder hierdie herhalings het.  Dit is ‘n baie sterk aanduiding dat Markus nie hierdie woorde in verse 44 en 46 geskryf het nie. Die duidelikste verklaring is dat dit via Tatianus se Diatessaron ingevoeg is.

Skrywer: Herman Grobler