Boodskapteks: Jy
skryf: “Die Bybel is egter duidelik daaroor dat alle mense van een
voorvader af stam (Hand 17:26).” Verwar jy nie dalk “nasie” en “ras”
met mekaar nie? Handelinge praat duidelik van nasies, nie alle rasse nie.

Antwoord

Prof Hermie van
Zyl antwoord:

Die aanhaling in ons
vraagsteller se vraag kom uit ‘n bydrae wat ek gelewer het oor ‘n vraag of die
Bybel hom uitspreek teen rasgemengde huwelike (kyk webblad: bybelkennis.co.za,
“Gemengde huwelike”). Daarin het ek die punt gemaak dat daar geen
Bybelse verbod op rasgemengde
huwelike is nie, maar wel ernstige voorbehoude is oor geloofsgemengde huwelike, ongeag die ras van die egliede. Ter
stawing van my standpunt dat die Bybel nie teen rasgemengde huwelike is nie, of,
beter gestel, eintlik niks daaroor sê nie, het ek Handelinge 17:26 aangehaal
waar Paulus in sy toespraak voor die Griekse filosowe in Atene sê dat God alle
mense uit een mens – Adam – gemaak het (Genesis 1-2). So wou hy bevestig dat
alle mense van een mens/ouerpaar af stam, en dat ons dus almal verwant is aan
mekaar; die een kan nie sê dat hy beter of slegter as die ander is nie. Die
Grieke kon dus nie neerkyk op ander mense en hulleself meerderwaardig teenoor hulle
gedra nie (die Grieke het alle nie-Grieke as “barbare” beskou). Want,
sê Paulus, ons is almal gelyk voor God; ons het almal dieselfde voorouer
(Adam). Volgens my argument is dit dus geregverdig om te sê dat daar geen
teologiese beletsel op mense van verskillende rasse is om met mekaar te trou
nie. Ons behoort immers almal tot dieselfde “ras” – die menslike ras.
(Daar mag praktiese oorwegings wees wat in bepaalde kontekste dit nie gewens maak
dat mense van verskillende rasse trou nie, maar ek gaan nie nou daarop in nie.
Die punt is: Die Bybel belet nie rasgemengde huwelike nie. Dit is nie sonde of
teen een of ander skeppingsordening van God nie. Lees verder hieroor in my
genoemde artikel.)

Ons vraagsteller
maak egter ‘n onderskeid tussen ras en nasie, en sê dat Handelinge 17:26 nie
oor ras praat nie, maar oor nasies. Daarmee wil hy vermoedelik sê dat hierdie
vers nie ras insluit nie (met ander woorde, God het nie alle rasse uit een mens gemaak nie) en dat
mens dus nie uit Handelinge 17:26 die afleiding kan maak dat mense van
verskillende rasse mag trou nie. Kom ons neem hierdie vers in oënskou en kyk of
so ‘n argument steek hou.

In die
1983-Afrikaanse Vertaling staan daar inderdaad dat God uit een mens “al
die nasies gemaak” het. Daar
word niks van ras gesê nie. Daar is egter twee baie interessante uitlegkundige kwessies
in hierdie vers wat maak dat die saak nie so eenvoudig staan met die
vertaalkeuse van “nasies” in die Afrikaanse vertaling nie.

Die eerste kwessie
is dat die Griekse woord wat hier met “nasies” vertaal word (ethnos) net so wel met “volke”
vertaal kan word. Trouens, in ander kontekste van die Nuwe Testament word dit
inderdaad so gedoen, byvoorbeeld Lukas 7:5 en Johannes 18:35. ‘n Mens sou dus
in Handelinge 17:26 net so goed kon vertaal met: “het Hy al die volke gemaak”. (Die Bybel vir Almal volg inderdaad hierdie
weg.) Dit hang alles van die konteks af wat bedoel word en hoe mens moet
vertaal. En indien mens hier wel met “volke” vertaal, is ons al baie
nader aan ras, want soos ons weet is ras en volk verwante terme; beide het ‘n
biologiese basis, hoewel “volk” meer ‘n kulturele konnotasie het.

Die tweede kwessie
is dat die frase “het Hy al die nasies gemaak” ook vertaal kan word
met: “het Hy die hele menslike nasie gemaak”, of “het Hy die
hele mensdom gemaak”. Verskeie vertalings kies hierdie opsie, byvoorbeeld
die Nederlandse Groot Nieuws Bijbel:
“het hele mensdom”, die Duitse Gute
Nachricht: “die ganze Menschheit”, en die Luther Bibel (1984): “das ganze Menschengeschlecht”. So vertaal,
word die eenheid van die mensdom baie sterker na vore gebring. Nie net kom
almal van een en dieselfde voorouer af nie, maar alle mense is as gevolg
daarvan ‘n hegte eenheid – een menslike nasie of volk. Hierdie eenheid word ook
deur Paulus benut in Romeine 5:12 as hy sê dat sonde as gevolg van een mens
(Adam) na almal versprei het. Vanweë ons onderlinge verbondenheid via Adam is
almal lotsgebonde met Adam se sonde, en is daar niemand wat kan sê dat hy/sy
sonder sonde is nie. Hierdie teks is daarom een van die sleuteltekste vir die leerstuk
van die sogenaamde erfsonde – die gedagte dat ons almal ons sondige natuur of
geneigdheid van Adam “erf”, weens ons verbondenheid met hom.

Die gevolgtrekking
wat ons uit hierdie oorsig oor Handelinge 17:26 moet maak, is dat hoe ons ook
al vertaal – met “nasie”, “volk” of “menslike
nasie” – feit van die saak is dat ons almal tot een gemeenskaplike
groepering behoort, naamlik die mensdom, en dat die hele mensdom na een mens
teruggevoer kan word.

Op hierdie punt is
dit nodig om ‘n paar opmerkings te maak oor ras, volk en nasie in die antieke. Die
wetenskaplike onderskeiding wat ons vandag tussen ras, volk en nasie maak, het
destyds nie bestaan nie, in elk geval nie in die mate soos ons dit vandag
verstaan nie. Byvoorbeeld, as ons vandag van “ras” praat, bedoel ons
daarmee normaalweg mense van min of meer dieselfde biologiese herkoms. “Volk” is vir ons meer ‘n kulturele begrip (mense wat dieselfde taal
en kultuur deel), en met “nasie” dink ons aan ‘n staatkundige of politieke
groepering. Kom ons pas dit toe op Suid-Afrika. Ons kan praat van die
Suid-Afrikaanse nasie (staatkundig) wat saamgestel is uit verskillende volke
(kulturele groeperings, soos Zoeloes en Afrikaners), en verder dat hierdie
volke by verskillende rasse ingedeel kan word, soos mense van Kaukasiese
(Westerse) herkoms en mense van Negroïede herkoms. Hierdie onderskeidings het
egter nie in die antieke voorgekom nie, ten minste nie so ver ons kan agterkom
uit die terme wat in die Bybel aangetref word nie. Daarom dat ons vandag moeite
daarmee het om die verskillende terme in die Bybel wat na groter groeperings
mense verwys, so te vertaal dat dit pas op ons moderne verstaan van menslike
groeperings. Dit behels terme soos ethnos
(vertaalterme: nasie, volk, nie-Jood, heiden), laos (vertaalterm: volk), genos
(vertaalterme: familie, nageslag) en fulē
(vertaalterm: stam). Hierdie terme word baie vloeibaar en losweg aangewend deur
die antieke skrywers wanneer na groter groeperings verwys word, soos volk,
nasie, stam, familie, ensovoorts. Dit is dikwels so dat verskillende terme
gebruik word om na dieselfde groep mense te verwys, en andersom: dieselfde term
kan na verskillende groepe mense verwys. Feit van die saak is dat daar onder
die antieke volke rondom die Middellandse See-gebied nie groot rasseverskille was
nie, ten minste nie soos ons vandag daaroor dink nie. Almal het min of meer
dieselfde velkleur gehad. Uiteraard was daar wel verskille in taal, kultuur, gebruike
en godsdiens, maar dit het nie gekeer dat daar byvoorbeeld dikwels ondertrouery
tussen die volke in Palestina en elders was nie. Ook die Israeliete het hieraan
meegedoen, dikwels tot groot ontsteltenis van die geestelike leiers – nie
vanweë rassevooroordele nie, maar weens godsdienstige redes (Neh 13:23-27).

In die lig van
hierdie scenario is dit veelseggend dat die woord “ras” nêrens in die
Afrikaanse vertalings van die Bybelgenootskap van Suid-Afrika gebruik word nie,
gewoon omdat dit nie as ‘n toepaslike vertaalterm in Afrikaans beskou word om
die destydse situasie weer te gee nie. Maar dit beteken nie dat wat ons vandag
onder “ras” verstaan nie in Bybelse tye voorgekom het nie. Nee, met
die begrippe wat wel in die Bybel gebruik word – in die oorspronklike tale én
in Afrikaans – om na groter menslike groeperings te verwys, word “ras”,
soos ons dit vandag definieer, wel geïmpliseer of ingesluit. Die verwysing na
ras is net meer indirek teenwoordig in die gebruikte terme in die Bybel. Daarom
dat dit ‘n geregverdigde afleiding is om te maak dat “ras” wel
ingesluit kan word by die ethnos van
Handelinge 17:26.

Die slotsom van bogenoemde uiteensetting is: Ons kan ‘n goeie saak uitmaak daarvoor dat wat ons vandag onder ras verstaan (biologiese herkoms), ingesluit is by die term ethnos wat in Handelinge 17:26 gebruik word. Dit bly dus ‘n geldige afleiding om te maak dat rasgemengde huwelike, soos ons dit vandag en veral in ons Suid-Afrikaanse konteks verstaan, nie verbied word vanuit hierdie teks nie, en ook nie vanuit die breër konteks van Skrifuitsprake nie.

Skrywer: Prof Hermie van Zyl

Leser vra:

My broer en ons niggie het op 50 en 52
sielsgenote geword. My niggie se man is oorlede 2007 en my broer lankal geskei.
Dis nie dat hulle kinders gaan he nie, beide het al klaar kinders gehad. Van
die familie wil graag n wig steek in die mooi verhouding. Wat se antwoorde kan
ek gee vir hulle?

Antwoord

Prof Francois Malan antwoord:

Volgens ons landswet is daar niks
teen ’n huwelik tussen neef en niggie nie. Die lys van verbode huwelike volg
eintlik Levitikus 18:7-20 wat nie ’n huwelik tussen neef en niggie verbied nie.
Geneties kan daar probleme met die kinders uit so’n huwelik kom, maar jou broer
en niggie is al oor die ouderdom van kinders kry.

Wat ’n tweede huwelik betref het
Paulus ’n aanwysing aan ’n weduwee in 1 Korinthiërs 7:39: ‘’n Vrou bly aan haar
man verbind solank as wat hy leef, maar as haar man ontslaap het, staan dit
haar vry om te trou met wie sy wil, maar slegs as dit in
verbondenheid aan die Here is.’

Dit beteken dat die twee wat trou moet in die Here Jesus glo as God, wat vir ons sonde gesterf het en uit die dood opgestaan het, sodat ons saam met Hom vir God kan lewe. Want die Here wil hê dat die verhouding tussen man en vrou in die huwelik ’n liefdesverhouding moet wees wat ’n getuienis sal wees van Jesus se liefde vir ons. In Efesiërs 5:30-33 sê Paulus: ‘Ons is immers lede van Christus se liggaam, die kerk. Om hierdie rede sal ’n man sy pa en ma verlaat en hom aan sy vrou verbind – en hulle twee sal een liggaam wees. Hierdie geheimenis (die eenheid tussen man en vrou) is groot; en ek sê dit met verwysing na (die liefdesband tussen) Christus en sy kerk. Maar dit geld ook vir een en almal van julle: Elkeen moet sy eie vrou liefhê soos hy homself liefhet; en die vrou moet haar man eer.’

Skrywer Prof Francois Malan

Brenda vra:
Ek weet daar staan die vrou moet onderdanig wees aan die man, maar kan jy dalk vir my sê wat die man as die hoof van die huis se werk is? Iets soos: Hy sal haar liefhê, na haar kyk, haar versorg, hy sal daar wees as sy hom nodig het?

Antwoord:
Prof Hermie van Zyl antwoord:
Brenda, eintlik vat jy die rol van die man as hoof in die huwelik in jou sê-vra opmerking goed en kernagtig saam. Maar kom ek pak die saak bietjie breër aan. In die huwelik gaan dit immers nie net oor die man se rol en verantwoordelikhede nie, maar oor beide man en vrou s’n, anders kan die huwelik nie werk nie.

Die rol van man en vrou in die huwelik kan nie altyd so maklik aan die hand van enkele Bybelverse direk afgelees en vir vandag toegepas word nie. Want, eerstens, gewoonlik haal mense net dié verse, of gedeeltes van verse, aan wat hulle pas. So sal ‘n man maklik sê: Daar staan in die Bybel (Ef 5:22) die vrou moet aan die man onderdanig wees, want hy is die hoof van die vrou. Maar gerieflikheidshalwe word die res van die hoofstuk weggelaat waar verduidelik word hóé die man se hoofskap van sy vrou nou eintlik lyk. Tweedens, die historiese agtergrond waarteen baie uitsprake in die Bybel oor die verhouding tussen man en vrou gemaak word, is in die algemeen dié van die antieke midde-Ooste. En ons weet dat dit ‘n mangesentreerde samelewing was. In die antieke tyd het ons ‘n patriargale samelewing gehad waar daar nie veel beweegruimte vir die vrou was nie. Haar hele lewe het gedraai om die man as die enigste een wat werklik regte, mag en gesag gehad het. Die bietjie regte wat vroue geniet het, het hulle gehad by die grasie van die man. En binne die Joodse gemeenskap was dit verder die opvatting dat die vrou kragtens die sondeval (kyk Gen 3:16) ‘n permanente ondergeskikte posisie ten aansien van die man het. Ons moet dus nie van die Bybelskrywers verwag dat hulle ewe skielik sou ontpop as tipiese 21ste eeuse kampvegters vir vroueregte nie.

Tog het die evangelie van Christus hulle anders na menseverhoudings laat kyk. Daarom dat Paulus in Gal 3:28 sê dat daar in die oë van God geen onderskeid is tussen Jood en Griek, vryman en slaaf, en man en vrou nie; in Christus is hulle één. Dat man en vrou gelyk is in die oë van God, dat die man geen voorrang bo die vrou geniet nie, was in terme van die algemene opvattings van daardie tyd niks minder nie as ‘n rewolusionêre uitspraak.

En dit is vanuit hierdie inklusiewe denke van Paulus dat ons nou meer spesifiek na sy uitsprake in Ef 5:21-33 oor die rol van man en vrou in die huwelik kan kyk. Vir daardie tyd se mangesentreerde samelewing het Paulus nogal radikale uitsprake oor die huwelik gemaak, wat terselfdertyd rigtinggewend is vir ons vandag. Ja, Paulus gebruik in 5:22 die bekende terminologie van sy tyd (vrouens, wees onderdanig aan julle mans), maar dít is nie die eintlike punt wat hy wil maak nie. Die hele trant van sy betoog in Ef 5:21-33 lê ingebed in 5:21: “Wees uit eerbied vir Christus aan mekaar onderdanig.” Die vrou én die man kry die opdrag om onderdanig te wees. Dít moes vir die destydse man ‘n nuwe konsep gewees het. En om dit verder in te vryf, sê Paulus vervolgens dat mans hulle vrouens moet liefhê (v25). Pligte, ja, maar liefhê? Nog ‘n nuutjie. En boonop liefhê soos hulle hul eie liggame liefhet en versorg, én soos Christus sy gemeente liefgehad het deur sy lewe vir hulle op te offer. Dit alles moes vir daardie tyd se mans na radikale uitsprake geklink het, omdat die verhouding tussen man en vrou nie juis in terme van liefde verstaan is nie (dis ‘n moderne konsep), maar in terme van respek en eerbied (vrou teenoor man) en pligte (man teenoor vrou). Maar nou bind Paulus man en vrou in liefde aan mekaar, en hierdie liefde word gedefinieer vanuit Christus se allesopofferende liefde vir die kerk en hoe die man normaalweg sy eie liggaam versorg.

Kom ons sê dit in die woorde van Gen 2:18: Man en vrou is metgeselle van mekaar; hulle vul mekaar aan omdat hulle mekaar se gelykes is. Daarom dat in Ef 5:25-30 die man se hoofskap geherdefinieer word: Goed, as jy dan hoof (l w: nie “baas” nie) van jou vrou wil wees, moet jy die volgende doen: wees haar “verlosser” (m a w, bevry haar van sleur, maak vir haar die lewe so aangenaam moontlik); wees lief vir jou vrou soos Christus die gemeente liefhet en sy lewe vir haar opgeoffer het; wy jou aan haar en dra haar belange op die hart; versorg haar soos jy jou eie liggaam versorg. Hoofskap het dus niks te make met baasspelerigheid nie, maar alles met diensbaarheid.

Vir die vrou word daar eintlik nie veel gesê nie, behalwe dat sy aan haar man “onderdanig” moet wees (soos die man aan haar “onderdanig” is – 5:21) en hom moet respekteer. Nou, sou ek wou byvoeg, watter vrou sal nie aan haar man “onderdanig” wil wees as sy so deur haar man op die hande gedra word nie? Maar dit gaan eintlik oor ‘n wedersydse onderdanigheid, maats wees vir mekaar, ondersteunend dáár wees vir mekaar.

Dít is die liefdesorde wat God vir die huwelik daarstel. En binne hierdie orde kan man en vrou die verdeling van rolle, pligte en verantwoordelikhede orden soos dit hulle die beste pas. Hoe man en vrou hulle onderskeie rolle vervul, het baie te make met die tyd en die soort sosiale opset waarbinne hulle leef, hulle persoonlikhede en opleiding, watter geleenthede beskikbaar is, ens.

Punt is: Paulus herinterpreteer die hoofskap van die man radikaal. Nie baasspeel en gewig rondgooi nie, maar dien en versorg.

Verder, ek glo dat hierdie uitsprake in Ef 5 wat primêr op die huwelik gemik is, ook as metafoor kan dien vir die vennootskaplike verhouding tussen man en vrou in die breër samelewing. Uiteraard verskil man en vrou, so is ons immers deur God gemaak. En dit moet ook ten volle eerbiedig word. Daar mag dus bepaalde rolverdelings wees wat pas by die eie aard van die man en die vrou. Maar dat die man in ‘n permanente heersersrol oor die vrou geplaas is, is nié die boodskap van die Bybel nie. Dis nie wat hoofskap beteken nie.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

Avalanches of evil begin with a single pebble of sin. —John Piper

Churchill en die huwelik

Winston Churchill woon by geleentheid ‘n formele banket in Londen by. Al die hoogwaardigheidsbekleërs moes ‘n vraag antwoord. Die vraag was: “As jy nie kan wees wie jy is nie, wie sou jy graag wou wees?” Almal was nuuskierig om te hoor wat Churchill sou sê. Hy het langs sy geliefde Clemmie gesit.

Churchill was laaste op die lys. Sy antwoord: “As ek nie kan wees wie ek nou is nie, sou ek graag,” – hy bly stil en neem sy vrou se hand – “Lady Chrurchill se tweede man wou wees.” Ten spyte van sy ander foute was hy absoluut toegewy aan sy vrou.