Gerugte doen soms op sosiale media die rondte dat die Covid-19-pandemie ’n teken is dat die einde van die wêreld aangebreek het. Dis nou net ’n kwessie van tyd. Want, word gesê, pandemies is deel van die tekens van die eindtyd waarvan ons lees in Lukas 21. Wat moet ons met dié gerugte maak? Moet ons dit ernstig neem?

Die antwoord hierop is ja en nee. Ja, Covid-19 ressorteer onder die “epidemies” waarvan in Lukas 21:11 sprake is, en as sodanig is dit ’n teken van die eindtyd. Maar nee, dis nie ’n teken van die einde soos die sosiale media dit voorhou nie; dis nie ’n aanmoediging om die dag en datum van die einde te probeer bereken nie; dis nie deel van die sensasie rondom Covid-19 nie; dis nie deel van die bangmaakstories wat ons bewend in ’n hoeke wil laat wegkruip, wagtend op die einde nie. Maar goed, indien mens jou nie aan die bangmaakstories hoef te steur nie, hoe móét ons dan hierdie Bybelgedeeltes wat oor die tekens van die eindtyd handel, vir vandag verstaan? (In hierdie bydrae sal spesifiek gekonsentreer word op Lukas 21 aangesien dit net hier – in Lukas 21:11 – is waar die woord “epidemie” as deel van die tekens van die eindtyd genoem word. Maar wat geld vir Lukas 21 geld mutatis mutandis ook vir die parallelle in Matteus 24 en Markus 13.)

Vooraf net eers twee inleidende opmerkings: Lukas 21 (en die parallelle in Matteus en Markus) is van die moeilikste gedeeltes in die Bybel om te verklaar, omrede: a. Daar is nie netjiese antwoorde vir elke stukkie detail nie. Tog is daar ’n groot mate van sekerheid oor die hooflyne van interpretasie. En dít is waarop ons sal konsentreer. b. Jesus se oorspronklike profetiese uitsprake word deur die Evangelieskrywers enersyds getrou oorgelewer, maar andersyds aangepas vir hulle lesers, veertig tot vyftig jaar nadat Jesus op aarde hierdie uitsprake gemaak het. Ons sien hierdie aanpassings byvoorbeeld in hoe die Evangeliste verskil in hulle rapportering van Jesus se uitsprake – die basiese inligting is dieselfde, maar tog is daar verskille. En dis juis uit hierdie verskille dat ons agterkom waarin die beklemtoning of unieke boodskap lê wat elke Evangelieskrywer by sy lesers wou tuisbring. Dít is die werkwyse wat ons probeer volg in Lukas 21.

1. Watter soort tekens is ter sprake?

’n Mens kan die tekens soos volg klassifiseer:

• Vers 12-19: Die vervolging van die kerk (ek noem dit eerste, want volgens v12 gebeur v12-19 se tekens vóór dié van v8-11)
• Vers 8-11: Onrus onder die volke; natuurrampe
• Vers 20-24: Die val van Jerusalem en die tempel
• Vers 25-28: Kosmiese tekens direk voor die koms van die Seun van die mens

As mens die tekens mooi bekyk, is dit opvallend dat hulle baie algemeen of non-spesifiek is. Dit gaan hier oor rampe en swaarkry wat almal met reëlmaat in die wêreldgeskiedenis voorkom; daar is niks spesifiek of besonders aan hulle waaruit ons presiese berekenings kan maak oor wanneer einde sou aanbreek nie. Neem hulle maar almal:

• Aardbewings, hongersnood, oorloë, opstande, epidemies, vervolging van gelowiges, die val van groot en belangrike stede en vestings
• Kosmiese tekens: dinge soos sons- en maansverduisterings, komete wat kom en gaan, warmer en kouer tydperke, ensovoorts, kom gereeld voor

Al dié “tekens” het nog altyd voorgekom, en steeds staan die aarde! So, hoe kan ons uit hulle enigiets aflei omtrent wanneer die einde presies sal kom? Geen wonder nie dat Jesus waarsku oor misleiding: Pas op dat julle nie mislei word nie; pasop vir die vals profete wat sê: “Dit is ek; die tyd het aangebreek” (v8). En in v9 waarsku Hy verder dat dit nog nie dadelik die einde is nie. Die punt wat Jesus maak, en later ook Lukas aan sy lesers, is: Moenie op loop sit nie; moenie berekenings probeer maak nie; moenie angstig raak nie; moenie God se raad probeer peil nie. Dis nie waarvoor die tekens bedoel is nie; die bedoeling lê elders (later meer hieroor).

Ons moet dus nie ons ore uitleen aan sensasiesoekers vandag wat mense op ’n knop probeer jaag met bangmaakstories oor die einde van die tyd wat op hande is nie: dit berus nie op goeie Bybeluitleg nie.

2. Katastrofes is deel van die wêreld waarin ons leef

Covid-19 het die hele wêreld in sy greep, dis ’n katastrofe van wêreldomvang; geen wonder nie dat mense dink dis die einde van die tyd. En dit kwalifiseer ongetwyfeld as een van daardie “epidemies” waarvan Lukas 21:11 praat as teken van die eindtyd. Maar dit beteken nie dat ons aan elke aardse katastrofe ’n apokaliptiese kleur moet gee wat ons met angs en bewing vervul en verlam laat nie. Dis gewoon onverantwoordelik; dis vals profesie. Dan tree ons op soos sommige mense wat op ’n histeriese manier van elke ding wat verkeerd loop by die huis of by die werk ’n verskriklike ding maak, dit buite alle proporsies opblaas en net die ergste verwag. Ons hoor dikwels sulke mense sê: Dis nou die einde van hierdie huis of verhouding of besigheid. In plaas daarvan dat hulle sê: Kom ons maak dinge reg wat verkeerd geloop het sodat ons beter kan funksioneer in die toekoms; kom ons beskou dit as ’n geleentheid vir leer en groei. Dus, in stede daarvan om gebeure te “apokaliptiseer”, moet ons dit eerder sien as deel van die lewe en dit afbreek na hanteerbare groothede.

’n Goeie voorbeeld van ’n aardse katastrofe wat Lukas so weergee dat dit nie net ’n teken van die eindtyd is nie, maar ook as deel van die verloop van die lewe gesien moet word, is die lotgevalle van Jerusalem (v20-24). Jerusalem (en die tempel) is deur beide Jode en Jode-Christene beskou as ’n vesting van veiligheid en sigbare teken van God se teenwoordigheid in hulle midde. Solank Jerusalem en die tempel staan, is alles wel; maar die einde van Jerusalem sou so ongeveer gelyk wees aan die einde van wêreld. In v20-24 handel Lukas nou oor Jerusalem en die tempel se einde. Maar, ons moet onthou, soos reeds aan die begin genoem, die Lukasevangelie is geskryf ná die verwoesting van Jerusalem en die tempel deur die Romeinse leër van generaal Titus in 70 nC. Lukas verstaan en rapporteer Jesus se woorde dus in die lig van hierdie historiese gebeure. Vir sy lesers was dit reeds bekende gebeure wat deel van die geskiedenis geword het.

Verder, hierdie gedeelte (v20-24) kom nie só uitgebreid voor by Matteus en Markus se parallelle nie. Dis nou een van daardie verskille tussen die Evangelies waaruit dit duidelik blyk dat Lukas hierdie katastrofe meer as die ander Evangelies beklemtoon. Ons kan dit so verstaan: Lukas gebruik Jesus se profesie oor die verwoesting van Jerusalem om te sê dat Jesus se profesie reeds in vervulling gegaan het. En almal weet – ook sy lesers – hoe katastrofies Jerusalem se val beleef is. Dit was ’n skok vir die geloof; mense het gedink dis die einde van die wêreld; hulle kon hulle nie die pad met God sonder Jerusalem en die tempel voorstel nie. Dit was die einde van die “normale lewe” soos hulle dit geken het. En tog, na alles was dit toe nie die einde van die wêreld nie; die lewe het voortgegaan. Trouens, daardie gebeure het deel van die geskiedenis geword; dit het hulle “nuwe normaal” geword. Hulle het geleer om sonder die geestelike stabiliteit en veiligheid wat Jerusalem gebied het, voort te gaan. Hulle het geleer om die toekoms in God se hande te laat en nie op ’n alarmerende manier dinge vooruit te loop nie

So moet ons ook oor Covid-19 dink. Ja, dis ’n katastrofe; dit het alles verander; niks is meer dieselfde nie. Dit voel of al ons sekerhede en stabiliteit daarmee heen is; alles is op losse skroewe: ’n Mens kan niks beplan nie, want netnou het ons ’n derde vlaag van die virus en dan is alles weer op sy kop gekeer. Maar ons leer ook hoe om daarmee saam te leef; dat die lewe vol onsekerhede en broosheid is; dat dít is hoe die lewe, die geskiedenis is; dat dit nie die einde van die wêreld is nie; dat die lewe voortgaan. Ons leer ons moet eerder op die uitkyk wees vir die nuwe geleenthede wat God vir ons oopmaak as om te konsentreer op wat ons verloor het.

En dit bring ons by die eintlike betekenis van die tekens van die tyd.

3. Opskerping tot waaksaamheid en roeping op aarde

 Ek het vroeër gesê: Die doel van die tekens is nie om ons angstige berekenings te laat maak of te verlam vir die lewe nie. Maar wat is die doel dan? Kort gesê: Die doel van die tekens is om ons op te roep tot voortdurende bekering. Bekering waartoe? Die eenvoudige antwoord is – tot waaksaamheid en roepingsvervulling.

 Waaksaamheid: Nadat oor die tekens van die eindtyd gehandel is, kom v34-36 tot die slotsom: Wees op julle hoede. Wat behels dit? Twee dinge: wegkeer en toekeer.

• Wegkeer: Bly weg van onmatige etery en drinkery, en moenie toelaat dat julle deur die sorge van die lewe afgestomp word nie, sê v34.
• Toekeer: Wees waaksaam; bid altyddeur, sê v36, dit wil sê: lewe in voortdurende gemeenskap met God.

Dus, die doel van die tekens is nie om ons in koorsagtige angs en benoudheid oor die aanstaande einde te dompel nie, maar om ons uit te bring by die alledaagse lewe: ’n voortdurende wegkeer van die sonde en ’n toekeer na God. So berei ons voor op die einde – of dit nou die wederkoms of ons persoonlike einde (die dood) is.

Roepingsvervulling: Vers 24b is hier belangrik: “Jerusalem sal deur die heidennasies vertrap word totdat ook hulle tyd verby is”. Letterlik staan daar: “… totdat die tyd van die nasies vervul is”. Hierdie frase kan op verskillende maniere verstaan word, maar een betekenis is duidelik: met die val van Jerusalem word die nasies tot op die drempel van die gelowiges gebring, bedoelende: die tyd vir die evangelieverkondiging aan die nasies het nou aangebreek. Dis die taak van die kerk. Ja, vir seker sal dit allerlei probleme en moeilikheid inhou, soos in v12-19 beskryf word: vervolging, opsluiting, gevangenisskap, selfs verdeeldheid in eie geledere. Maar terselfdertyd is dit ook ’n geleentheid om te getuig. En hierdie verhaal van getuienislewering word deur Lukas in die boek Handelinge beskryf. Baie geleerdes sê dat Lukas 21:12-19 ’n subtiele verwysing daarna is. Wat Lukas in hierdie verse net op sinspeel, word in Handelinge volledig beskryf. En vir hierdie taak durf die kerk nie wegskram en terugdeins nie, want ons sal die woorde van wysheid daarvoor ontvang (v15). Ons moet maar net die geleenthede raaksien en te baat neem. Ons moet daarmee volhard totdat hierdie taak ook afgehandel en “die tyd van die nasies vervul is”. Soos Matteus 24:14 dit stel: Hierdie taak moet voortgaan totdat almal die evangelie gehoor het. En eers dan sal die einde kom.

Dít is waartoe die tekens van die tyd ons oproep: verbintenis tot die lewe, ’n lewe saam met God op aarde. En so is ons gereed wanneer die einde kom. Dis amper soos dit gegaan het met die meisies in die gelykenis van die tien meisies wat wag op die bruidegom om te kom (Matteus 25:1-13). Wanneer die Bruidegom kom, moet jou lampie brand. En die manier hoe ons ons lampies aan die brand hou, is om besig te wees met die dinge van die koninkryk van God. Dan is jy gereed vir die einde. ’n Mens is gereed deur gereed te lewe.

Want die einde sál kom.

4. Tekens van die tyd is tekens van die koms van die koninkryk

 Die waarheidselement in die standpunt dat Covid-19 ’n teken van die naderende einde is, is dat dit inderdaad ’n teken van die einde is. Al die tekens wat in Lukas 21:8-28 genoem word, word afgesluit en saamgevat met die woorde van Jesus in v29 wanneer Hy die tekens vergelyk met wat met die vyeboom gebeur: As dié begin uitloop, is dit ’n teken dat die somer naby is. Net so is die tekens van die tyd ’n aanduiding dat God se somer – die finale koms van sy koninkryk – aan die kom is. Dis net, hierdie finale koms kan nie bereken word nie; dis nie ons taak nie, dit word deur God bepaal. En omdat ons nie weet wanneer die einde kom nie, is die einde altyd naby. Die nabyheid van die finale inbreek van die koninkryk van God is dus ’n blywende eienskap van die koninkryk. En dis al so sedert die eerste koms van Jesus wat “geëindig” het met die hemelvaart van Jesus. Van toe af is die tweede koms – of wederkoms – van Jesus naby (vgl die belofte in Handelinge 1:11). Van toe af lewe ons in die eindtyd. En elke keer as mens die tekens van God se komende somer waarneem, dan word jy daaraan herinner: die einde is aan die kom, dit is naby.

Daarom, katastrofiese gebeure – soos Covid-19 – ruk ons uit ons daaglikse groef, roetine en vals sekerhede en rig ons oë opnuut op wat kom: die einde. Ook Jerusalem se einde, soos beskryf in v20-24, het hierdie betekenis gehad: dit was tegelyk deel van die geskiedenis én teken van die einde. Let op hoe v24 naatloos oorgaan na v25-28 waar die einde – die koms van die Seun van die mens – beskryf word. Daarmee wil Lukas sê: so seker as wat die profesie van Jesus omtrent die val van Jerusalem in vervulling gegaan het en die lesers dit beleef en dit deel van die geskiedenis geword het, so seker sal die belofte omtrent die wederkoms van Christus in vervulling gaan. Jerusalem se val het so ’n teken en simbool van die sekerheid van die wederkoms geword.

So ook met Covid-19: Die geweld waarmee hierdie pandemie ons tot stilstand geruk en ons hele lewe op sy kop gekeer het, is ’n seker teken van die totale omkeer wat die wederkoms van Christus teweeg sal bring. Die bedoeling is egter nie dat ons op loop gejaag word en in allerlei berekenings verval of totaal verlam raak nie. Dit sou ’n verkeerde lees van hierdie teken wees. Nee, die korrekte lees hiervan is dat dit ons uitdryf na die lewe – na ’n wegkeer van die sonde, na ’n lewe in verbondenheid aan God en sy Woord, na ons daaglikse taak en roeping op aarde. Dit roep ons op om voortdurend gereed te lewe.

As Covid-19 dít by ons bewerk, het ons dié teken reg gelees.

Skrywer: Prof Hermie van Zyl

Rudolph vra:

 Lukas 21:23: Maar wee die vroue wat swanger is en die wat nog soog in daardie dae; want daar sal ‘n groot nood in die land wees en toorn oor hierdie volk.

Hierdie vers kom voor waar daar gepraat word oor die verwoesting van Jerusalem (reeds gebeur in 70AD)

Markus 13:17: Maar wee die vroue wat swanger is en die wat nog soog, in daardie dae!

Markus 13:18: En bid dat julle vlug nie in die winter mag plaasvind nie.

Matteus 24:19: Maar wee die vroue wat swanger is en die wat nog soog, in daardie dae.

Matteus 24:20: En bid dat julle vlug nie in die winter of op die sabbat mag plaasvind nie

Hierdie verse kom voor waar daar gepraat word oor die eindtyd.

Moet dit gesien word as twee verskillende gebeurtenisse?

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Ons vraagsteller maak ’n baie skerp waarneming deur raak te sien dat daar ’n verskil tussen Lukas, enersyds, en andersyds Matteus en Markus se weergawes van Jesus se profetiese rede is. Dit gaan naamlik daaroor of die gebeure wat in Lukas 21:23 beskryf word ’n ander gebeure veronderstel as wat in Markus 13:17-18 en Matteus 24:19-20 beskryf word, hoewel die bewoording van al drie Evangelies min of meer ooreenstem. Die kort antwoord is “nee”, al drie Evangelies handel oor dieselfde gebeure, die eindtyd. Maar hierdie kort antwoord benodig ’n langer verduideliking om beter verstaanbaar te wees.

Matteus, Markus en Lukas staan bekend as die sinoptiese Evangelies, omdat hulle die verhaal van Jesus breedweg “saam sien” (betekenis van “sinopties”). Dit beteken dat daar, ten spyte van verskille, groot ooreenkomste tussen hierdie drie Evangelies is, tot in die detail-bewoording toe. Die teorie wat vandag deur die meeste kenners van die Nuwe Testament aanvaar word, is dat hierdie ooreenkomste en verskille die beste verklaar word deur te aanvaar dat dié drie van mekaar gebruik gemaak het. Dit staan bekend as die onderlinge afhanklikheidsteorie. Dit behels dat Markus die eerste geskryf is en as bron vir Matteus en Lukas gedien het, maar dat laasgenoemde twee nie van mekaar geweet of gebruik gemaak het nie. Verder, daar is dele waar Matteus en Lukas woordeliks met mekaar ooreenstem maar wat glad nie in Markus voorkom nie. Hier is die teorie dat Matteus en Lukas vir hierdie materiaal van ’n tweede bron, genaamd Q, gebruik gemaak het, weer eens onafhanklik van mekaar. Dan is daar ook nog materiaal wat net by Matteus voorkom en net by Lukas voorkom; dit staan bekend as die “eie materiaal” van hierdie twee Evangelies. Saamgevat: die teorie vir die ontstaan van die sinoptiese Evangelies lui dat Markus en Q as die twee bronne gedien vir Matteus en Lukas, en dat laasgenoemde twee ook hulle eie materiaal bygevoeg het.

As ons nou hierdie teorie toepas op die tekste waaroor ons vraagsteller dit het, dan sien ons dat dit een van daardie dele is wat by al drie Evangelies voorkom. Volgens ons teorie is Markus dan die oorspronklike bron, met hier en daar ook eie materiaal van Matteus en Lukas. Die inhoud van hierdie gedeelte is die sogenaamde profetiese rede van Jesus oor die eindtyd. Markus het dit eerste opgeteken, en Matteus en Lukas het dit oorgeneem in hulle onderskeie Evangelies, maar dit terselfdertyd “geredigeer”, dit wil sê aangepas sodat dit die doel kon dien wat elke evangelis daarmee gehad het. Ons moet dus die drie weergawes van Jesus se een profetiese rede  – te wete Markus 13:1-37, Matteus 24:1-51, en Lukas 21:1-38 – eintlik langs mekaar plaas en woordeliks met mekaar vergelyk om die verskillende “redaksionele aksente” van elke Evangelie te identifiseer. Die belangrike punt is: elke Evangelie berig oor dieselfde uitsprake van Jesus oor die eindtyd, maar elkeen plaas sy eie aksente daarop wat dit uniek maak in elke Evangelie. Dit gaan dus nie oor verskillende eindgebeure nie, maar elke Evangelie handel oor dieselfde eindgebeure en dieselfde oorgelewerde tradisie, elkeen net vanuit verskillende vertellersoogpunte of -hoeke.

Om die prentjie te voltooi, kan ons veral let op hoe Lukas die gedeelte hanteer wat deur ons vraagsteller aan die orde gestel is, want dis by Lukas waar in hierdie geval die grootste “afwykings” teenoor Markus voorkom. Tereg noem ons vraagsteller dat by Lukas dit veral oor die verwoesting van Jerusalem gaan. Let byvoorbeeld op die volgende beskrywings, wat nie by Markus en Matteus voorkom nie: Luk 21:20 praat van die leërs wat Jerusalem omring; 21:21 sê dat die mense wat in Judea en in die stad (Jerusalem) woon, daaruit moet padgee; en 21:24 berig oor oorlogvoering (die swaard), krygsgevangenes wat weggevoer sal word en Jerusalem wat deur die heidene vertrap sal word. Wat egter belangrik is om te onthou, soos reeds bo genoem, is dat Lukas nie van ’n ander eindtyd as Markus en Matteus vertel nie, maar dat hy die verwoesting van Jerusalem as deel van die eindgebeure teken. Ons vermoed dit hang saam met die besondere klem wat Lukas deurgaans in sy Evangelie en in sy ander boek, Handelinge, plaas op Jerusalem. Vir Lukas is Jerusalem die sentrum van die heilsgebeure: hier begin en eindig alles (Luk 2:25-52; 24:50-52); hier word die Heilige Gees uitgestort (Hand 1:4; 2:1-13); hier versamel die eerste kerk; en hiervandaan vind die verspreiding van die evangelie plaas na die hele destydse bekende wêreld (Hand 1:8). Geen wonder nie dat Lukas die verwoesting van Jerusalem laat saamval met die einde van die wêreld, en daarom die lotgevalle van Jerusalem inwerk as deel van die eindtyd. Vir hom is Jerusalem se einde so katastrofies dat dit as aanloop tot en simbool van die eindgebeure dien en daarom saam met die ander eindgebeure beskryf en beklemtoon moet word. Die klem op Jerusalem se lot het ook veral daarmee te make dat Lukas dit sien as die straf van God omdat hulle nie die heilsaanbod van God in Christus aanvaar het nie, vandaar die toespeling op Ou-Testamentiese tekste soos Hosea 9:7 in Lukas 21:22 wat verwys na die straf van God wat volg op volhardende ongehoorsaamheid. Wat met Jerusalem gebeur, dien as voorteken van die wêreldeinde, wat Lukas dan in navolging van Markus 13:24-27 in Luk 21:25-28 beskryf waar dit handel oor die koms van die Seun van die Mens. Wat met Jerusalem gebeur, sal met almal gebeur wat nie God se heil in Jesus Christus aanvaar nie. Dit is dus duidelik dat Lukas – soos Matteus – Markus se beskrywing van die eindtyd oorneem maar dit aanpas by sy eie oogmerke met sy Evangelie.

Skrywer: Prof Hermie van Zyl

Michelle vra:

Volgens die
Bybel, hoe oud is die aarde? Hoekom ek vra, is omdat die wetenskaplikes sê dat
die aarde ongeveer 4,5 miljard jaar oud is, en dat die heel eerste lewende ding
blykbaar ‘n bakterie was.

Ek wil ook
weet: Is dit moontlik dat toe God die aarde en alles daarop geskape het, een dag
dalk ‘n duisend jaar, of een miljoen jaar was (soos in die Bybel staan, 2
Petrus 3:8)? Of is dit een dag, soos in 24 uur? Met ander woorde, toe God die
aarde geskape het in ses dae, was dit ses dae van 24 uur elk?

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Daar is eintlik twee vrae opgesluit in ons
vraagsteller se vraag: 1. Hoe moet ons Bybel en wetenskap met mekaar in verband
bring, veral as die twee oënskynlik met mekaar in stryd is? 2. Hoe moet ons die
dae van die skeppingsverhaal in Genesis 1 verstaan, veral as mens die
wetenskaplike feite aanvaar dat die aarde oor ‘n baie langer tyd ontstaan het
as wat Genesis 1 sê.

Oor die eerste
vraag – die verhouding tussen Bybel en wetenskap – wil ek soos volg
antwoord. Dit het reeds ‘n cliché geword, maar dit is nodig om dit weer en weer
te sê: Die Bybel is nie ‘n wetenskaplike handboek oor geskiedenis, medisyne, die
ouderdom van die aarde en die mens, seksualiteit, antropologie, geografie,
argeologie, opvoedkunde, sielkunde, of watter ander kennis daar ook al is nie.
Ja, die Bybel maak wel opmerkings oor die ontstaan van die aarde en die mens,
maar dit is opmerkings wat vervleg is met die stand van kennis wat mense
destyds gehad het toe die Bybel tot stand gekom het. Die Bybelskrywers was nie
superwesens wat bo hulle tyd uitgestyg het en gesagvolle uitsprake oor alles en
nog wat gemaak het nie. Daarom, net omdat iets in die Bybel staan, beteken nie
dat so ‘n uitspraak met Goddelike gesag beklee is nie. Die Bybel het eerder op
‘n organiese manier tot stand gekom, dit wil sê, God het die mens in sy volle
menswees en met al sy beperkinge in diens geneem by die wording van daardie
boeke wat ons die Bybel noem. En tog bely ons dat die Bybel God se Woord is, en
daarom gesagvol is. Maar wat beteken dit presies? Waarin lê die gesag van die
Bybel, waaroor wíl dit gesagvol spreek?

Die gesag van die Bybel lê primêr in die perspektief wat dit oor God se
betrokkenheid by gebeure open, en nie in die spesifieke historiese
inkleding daarvan nie. Laasgenoemde is verweef met die wêreldbeeld van die
antieke mens. Natuurlik is die historiese gegewens nie onbelangrik nie, want dit
gaan juis oor God se dade in die geskiedenis. Maar die Bybel bied nie die
historiese gebeure aan as objektiewe geskiedskrywing nie. Sy oogmerk lê elders.
Die Bybel is nie geïnteresseerd in die historiese gebeure as sodanig nie, maar
gebruik eerder daardie gebeure om God se hart en wil bloot te lê. Die Bybel wil
vertel van God se onpeilbare grootheid, genade, liefde, barmhartigheid en trou;
dat Hy sy skepping – ook die mens – nie oorgee aan vernietiging en verderf nie,
maar dat Hy vanuit sy ewige liefdestrou handel waarvolgens Hy sy ganse skepping
na voltooiing en heerlikheid lei. En by hierdie reis van God met sy skepping betrek
Hy die mense in dié se geloof, gehoorsaamheid en volharding. Vanuit hierdie
siening kan ons sê die Bybel handel oor verhoudings – die verhouding van God met
ons, ons met Hom, en ons as mense met mekaar. In dié sake wil die Bybel
gesagvol wees. Byvoorbeeld, die Bybel praat met gesag wanneer dit sê dat God
ons liefhet, so lief dat Hy sy Seun vir ons sonde laat sterf het. Of dat ek God
bo alles moet liefhê en my naaste soos myself. Maar ons hoef nie die Bybel se
voorstelling van ‘n plat aarde wat stewig op sy fondasies rus, as gesagvol te
aanvaar nie. Laasgenoemde het te make met die spesifieke wêreldbeeld van die
antieke mens wat ons nie meer deel nie. Die bedoeling van hierdie uitspraak
moet ons egter wel raaksien, naamlik dat die aarde nie toevallig ontstaan het
nie, maar voortspruit uit God se skeppingsmag en daarom rus in die
onveranderlike trou van God. God bly getrou aan sy skepping; Hy laat vaar nie
die werke van sy hande nie.

As ons hierdie verhouding tussen Bybel en
wetenskap goed raaksien, raak ons nie meer ontsteld wanneer ons teenstrydighede
raaksien tussen ons kennis vandag en wat ons in die Bybel raakloop nie. Ons
besef dan dat ons telkens dit waaroor die Bybel gesagvol wíl wees – soos hierbo
verduidelik – moet ontdek in die bladsye van die Bybel, en die res rustig
oorlaat aan wat die wetenskap vir ons ontdek oor die mens en die kosmos, onder
andere iets soos die ouderdom van die aarde.

Oor die gesag van eietydse wetenskaplike kennis
moet ons ook iets sê. Ons hoef nie van huis uit wantrouig te staan teenoor wetenskaplike
kennis nie. As ons die wetenskaplikes oor die ouderdom van die aarde wantrou,
dan moet ons hulle ook wantrou wanneer ons ‘n elektriese lig aansit, die motor
aanskakel, die dokter gaan spreek, ensovoorts. Natuurlik, wetenskaplikes is ook
mense en maak foute in hulle kennisversameling en interpretasie van gegewens.
Hulle teorieë is nie altyd reg nie. Maar ons moenie dink wetenskaplikes is met
‘n groot komplot teen die mensdom besig as hulle ons probeer wysmaak dat die
kosmos ongeveer 14 miljard jaar oud is, die aarde 4,5 miljard jaar, en homo sapiens ongeveer 200 000 jaar
(en nie 6 000 jaar nie – wat die mens betref – as
ons die getalle van Genesis volgens ‘n bepaalde berekeningsmetode bymekaar tel
en met die res van die Bybelgeskiedenis in verband bring).
Ons moet eerder die mate van konsensus wat daar onder wetenskaplikes hieroor
bestaan, aanvaar en Bybelse geskiedskrywing in die lig hiervan probeer nuut
verstaan. Anders trap ons in dieselfde strik as die kerk van die Middeleeue wat
uiteindelik sy ketterjagtery op wetenskaplikes wat gesê het dat die aarde rond
is en om die son draai, moes laat vaar en met rooi gesigte moes toegee dat die
wetenskaplikes toe al die tyd reg was. Hiermee wil ek nie beweer dat ‘n mens
alles wat wetenskaplikes aanbied voor die voet moet glo nie. Natuurlik is daar
nog oor baie dinge onsekerheid en ‘n gistingsproses aan die gang, maar oor baie
sake het daar tog al konsensus ingetree. Na alles is daar ook so-iets soos ‘n
gestadige vooruitgang in die wetenskap wat onder die seënende hand van die Here
plaasvind. En wanneer swaar verworwe kennis oor ‘n lang tyd kruiskontroles
ondergaan en die toets deurstaan het, kan ons dit aanvaar. ‘n Mens kan immers
nie die horlosie terugdraai en maak asof hierdie kennis nie bestaan en nie deel
van Bybelgelowiges se verwysingsraamwerk vorm nie. Hoe meer ons van die kosmos
(én die Bybel!) leer, hoe meer besef ons dat die Bybel nie as ‘n onfeilbare
bron van kennis oor gedetailleerde inligting rakende die ontstaan van die
skepping – die mens ingesluit – ingespan kan word nie. Soos reeds gesê, die
Bybel handel primêr oor verhoudings:
tussen God en skepping, tussen God en mens, en tussen mens en mens. Die Bybel
verskaf nie primêr wetenskaplike inligting nie.

Met bogenoemde uiteensetting as agtergrond, kan
ons nou na die tweede vraag van ons
vraagsteller beweeg: Hoe moet ons die dae
van Genesis 1 verstaan?

Soos wat nuwe inligting oor die ouderdom van
die aarde algaande die kerk se ore bereik het, was daar in die verlede allerlei
pogings om die Bybel (spesifiek Genesis 1) en die wetenskap met mekaar te
“versoen”. Een van die pogings was inderdaad wat ons vraagsteller
noem, naamlik dat ons die dae van Genesis 1 nie letterlik moet neem nie, maar
moet verstaan as langer tydperke, op voetspoor van bv 2 Petrus 3:8 waar staan
dat duisend jaar in die oë van die Here soos een dag, en een dag soos duisend
jaar is. Op dié manier kan mens dan die lang wordingsgeskiedenis van die aarde
(4,5 miljard jaar) beter inpas by wat in Genesis 1 staan en so die gesag van
die Bybel probeer “red”. Maar dan sit mens weer met die probleem dat
jy die spesifieke volgorde van die skeppingsgebeure soos in Genesis 1 beskryf
ook moet maak klop met wat die wetenskap aan ons voorhou oor hoe die aarde
ontstaan het. En dit klop nie altyd nie. Want hoe moet ons die lig wat op die
eerste dag geskape is onderskei van die “ligte” (son, maan en sterre)
wat eers op die vierde dag geskape is? Verder, hoe het die plante geleef wat
reeds op die derde dag geskape is as die son, wat ons weet nodig is vir plante
om te groei, eers op die vierde dag geskape is? En so vermenigvuldig die probleme
as ons probeer om Genesis 1 met wetenskaplike feite te versoen. Dit wil net nie
lekker werk nie.

Gaandeweg het daar by Bybelwetenskaplikes egter
die besef gegroei dat ons glad nie hierdie weg van “versoening” moet
opgaan nie, maar eerder, enersyds, die wetenskaplike feite moet aanvaar vir wat
dit is, en, andersyds, Genesis 1 in terme van sy eie bedoeling moet verstaan. Algaande
is besef dat Genesis 1 nie probeer sê hoe
God geskep het nie, maar primêr wil sê dat
die God van die verbond – die God van Abraham, Isak en Jakob – die Skepper is
van alles wat is en bestaan. Verder, vóór Hy geskep het, was daar niks. Hy het dus
uit níks, iéts daargestel – die kosmos. Dit onderstreep sy skeppingsmag. Maar
die skrywer wou nog meer sê: Teenoor die omringende godsdienste van daardie tyd
wat van die son, maan en sterre gode gemaak het, word in Genesis 1 onomwonde
gesê dat hierdie sogenaamde gode eintlik maar net “ligte” aan die
hemeltrans is; hulle is blote skeppings van die almagtige God, daar is niks
goddeliks omtrent hulle nie. Net één is God, en dit is die God van Israel. So
gesien is die skeppingsverhaal ook polemies ingestel; dit wil “oorlog
verklaar” teen wanopvattings van ander godsdienste wat die skepping wil
ver-Goddelik ten koste van die enigste ware God.

Die belangrike afleiding uit bogenoemde is dat
ons nie uit Genesis ‘n bepaalde chronologiese volgorde moet probeer aflei oor
hoe die kosmos tot stand gekom het en dit dan as die gesagvolle weergawe opstel
téénoor eietydse wetenskaplike kennis nie. Ons moet eerder oog kry vir wat die
skrywer van Genesis 1 probeer doen het. Hy het eintlik ‘n gedig geskryf oor die
grootheid van God, nie ‘n betroubare handboek probeer saamstel oor hoe die heelal
presies ontstaan het nie. Verder, as kind van sy tyd en as gelowige Israeliet
het die skrywer die ritme waaraan hulle as God se volk gewoond was, naamlik ses
dae werk en die sewende dag rus, as vertrekpunt geneem vir die inkleding van
die skeppingsgebeure. So wou hy eintlik ook ‘n soort begronding bied vir hulle
godsdiens en leefwyse, naamlik: As God Self ses dae geneem het om sy werk te
voltooi, en die sewende dag gerus het, dan is dít die rede waarom Israel ook
dieselfde lewensritme moet hê.

En dit bring ons by die lengte van die dae in
die skeppingsverhaal. Daar is geen rede om te aanvaar dat die skrywer enigiets
anders in gedagte gehad het as gewone dae van 24 uur elk nie. Dit is slegs ons
as moderne mense met ander gegewens tot ons beskikking wat daarmee probleme
het. Die antieke skrywer het nie ons kennis van die ontstaan van die kosmos
gehad nie. Vir hom sou dit die natuurlikste ding in die wêreld gewees het om
gewoon te skryf dat God ‘n woord gespreek het en dan het dit onmiddellik gebeur,
binne 24 uur. Die skepping word daarom veral as voortspruitende uit die woord
van God verstaan. By elkeen van die skeppingsdae staan daarom dat God
“gesê” het, en dan gebeur dit. God se woord is kragtig; Hy spreek, en
dit gebeur (Psalm 33:9). Hy bring dinge wat nie bestaan nie, tot stand deur sy
woord (Romeine 4:17; 2 Petrus 3:5). Daar is dus geen twyfel by die skrywer oor
die krag van God se spreke nie. Enige poging van ons kant om hieraan tekort te
doen, of die dae anders te probeer verstaan net om by ons verstaan van dinge
aan te pas, misken die bedoeling van die skeppingsverhaal wat alle klem laat
val op die mag en krag van God wat dinge tot stand laat kom bloot deur te
spreek. Die punt is: daar is geen teenstrydigheid tussen die Bybelse
skeppingsverhaal en ons kennis vandag nie. Elkeen het sy eie ontstaan en oogmerk:
Die Bybel wil die klem laat val op die skeppingsvermoë van God; die wetenskap
wil presies weet hoe dinge chronologies verloop het en hoe lank dit gevat het.

Ons moet verder ook oog kry vir die kunstige
opbou van die skeppingsverhaal. Dit versterk die gedagte dat die skrywer nie
lukraak met sy gegewens omgegaan het nie, maar dit in ‘n fyn uitgewerkte skema
aangebied het. Ek wys net op een aspek: Daar is ‘n korrelasie tussen die
gebeure van die eerste drie dae en die laaste drie dae. So word lig op die
eerste dag geskep, en op die vierde dag die ligte van die hemel. Op die tweede
dag word die hemelgewelf gemaak om skeiding tussen die waters in die lug (reën)
en dié op die aarde te maak; op die vyfde dag word gesê hoe God hierdie hemelgewelf
met voëls en die waters op die aarde met visse gevul het. Op die derde dag skep
God die see en die droë grond, saam met die plante wat uit die aarde opkom, om
die aarde leefbaar te maak; op die sesde dag skep God die diere en die mens om op
die aarde te leef en dit te vul.

Die skeppingsverhaal is dus nie daarop uit om
ons kennis van die ontstaan van die kosmos te bevredig nie, maar laat alle klem
val op die krag van God wat alles uit niks gemaak het. En verder dra die
kunstige opbou van die skeppingsverhaal die gedagte dat God planmatig geskep
het; alles pas by mekaar en in mekaar; elke ding is op sy plek, presies soos
God dit beplan het.

Bewapen met hierdie geopenbaarde kennis uit die Bybel kan ons nou die wetenskap na hartelus beoefen. Ons hoef nie alles met Genesis 1 te laat “klop” nie; ons kan gewoon uitgaan van die veronderstelling dat God se skepping ons uitnooi om alles noukeurig te ondersoek en dan telkens verstom te staan oor die wonder daarvan, en God daarvoor te prys. Dít is waartoe die skeppingsverhaal ons oproep, nie om kwelvrae te hê oor Bybelkennis en wetenskaplike kennis wat nie wil klop nie. Daar is baie natuurwetenskaplikes wat ook kinderlike gelowiges is, mense wat hulle kennis oor die ontstaan en voortbestaan van die kosmos juis gebruik om God, die Skepper van hemel en aarde, te dien en te prys.

Skrywer: Prof Hermie van Zyl

Die einde met vuur – Francois Malan

Jan Smith vra:

[Hierdie is ’n opvolgvraag]

Is dit die bedoeling dat die huidige aarde en hemele met vuur sal vergaan soos wat Petrus aandui? In 11 Petrus 3: 12 en 13 is daar vermelding van “julle” wat die koms van die dag van die Here verwag en verhaas, waardeur die hemele deur vuur sal vergaan en die elemente sal brand en versmelt maar “ons” verwag volgens sy belofte nuwe hemele en ‘n nuwe aarde waarin geregtigheid woon. Saamgelees met vers 7: Maar die teenswoordige hemele en die aarde is deur dieselfde woord as skat weggelê en word vir die vuur bewaar teen die dag van die oordeel en die verderf (destruction) van die goddelose mense.

Antwoord

Prof Francois Malan antwoord:

In 2 Petrus 3 waarsku Petrus die gemeentes teen die dwaalleraars wat nie meer die wederkoms van die Here verwag nie, en ook nie ‘n oordeelsdag nie (v4). Hy wys eers daarop dat die dwaalleraars gerieflik die feit ignoreer dat dit  God is wat die hemel en die aarde geskep het deur sy woord, en deur sy woord die hemel en die aarde onderhou (v5). Deur sy woord is die wêreld in die ou tyd deur water verwoes/vernietig (v6, NAV vergaan). Deur die woord van God bestaan die hemel en die aarde vandag nog tot by die wederkoms van Christus om die goddelose mense te oordeel en te verdelg (v7, dieselfde woord van God wat deur water die aarde verwoes/ vernietig het volgens v6).

Die vergelyking met die sondvloed waardeur die wêreld verwoes is, gee ietwat van ‘n aanduiding dat die nuwe hemel en nuwe aarde wat deur die woord van God geskep gaan word na die verbranding van die hemel en die aarde, wel ‘n verband sal hê met die huidige hemel en aarde wat die Here deur sy woord geskep het en in stand hou; maar dat dit heeltemal nuut sal wees.

Die nuwe aarde wat te voorskyn sal kom as God sy oordeel oor alles laat gaan het, as die hemele verbrand en die elemente in die vuur weggesmelt het (3:12), as die son verduister het en die maan sy glans nie meer gee nie, as die sterre van die hemel geval het en die magte van die hemel wankel (Markus 13:24-25; Mat 24:29) – die nuwe aarde wat dán te voorskyn sal tree, sal die ou aarde wees wat God geskep het, maar deur God se oordeel gereinig is van al die sonde en die gevolge van die sonde. Dit sal die aarde wees soos God dit oorspronklik bedoel het en sou gewees het as daar geen sonde was nie.

Die Bybel praat van ‘n wêreld wat verbygaan of ondergaan (Markus 13:31 vgl. Jes.34:2,4; Joel 2:10), wat verdwyn of bevry word van diensbaarheid aan die verganklike (Openbaring 21:1; Romeine 8:19-22), wat soos ‘n kledingstuk verwissel word, of deur vuur gelouter word. Hoe dit gebeur weet ons nie. In die Skrif gaan dit nie om ‘n presiese beskrywing van ‘n ou wêreld wat ondergaan of ‘n nuwe wêreld wat opstaan nie. Alleen enkele en algemene buitelyne word vir ons getrek: die nuwe aarde sal anders wees as die ou aarde, maar steeds die aarde wat God geskep het, waarop alles tans doodgaan weens die sonde van die mens, maar wat smag om van die dood verlos te word saam met die kinders van God.

Na die eerste argument teen die valse leraars, volg die tweede oor God wat ‘n ander tydsmate het as die mens (2 Petr.3:8) en die derde argument oor God se lankmoedigheid om die oordeel uit te stel en mense nog ‘n kans gee om tot bekering te kom (v9). Dan volg die vierde argument in vers 10 om die gemeente lewendig gereed te hou, dat Jesus onverwags sal kom soos ‘n dief in die nag op ‘n tyd wat niemand ken nie. Daarby word dan uitgebrei oor die vernietiging van die hemel en die aarde. Die hemel sal met ‘n groot gedruis verbygaan, ophou bestaan, die hemelliggame sal brand en wegsmelt en die aarde met alles daarop sal vergaan (die woord ‘sal vergaan’ is ‘n groot vertaalprobleem – die Griekse woord wat gebruik word in die beste manuskripte uit die vroeë derde eeu n.C., nl. ‘sal gevind word’,  pas nie in die konteks van die vers nie (vgl. by v12). Daarom het ou manuskripte dit probeer verander (‘n derde eeuse teks voeg ‘n ‘nie’ in: ‘sal nie gevind word nie; ‘n 4e eeuse manuskrip voeg ‘n woord by: ‘sal versmelt/ontbind gevind word’;  5e eeu se tekste verander die woord na: ‘sal verdwyn’;  of: ‘sal verbrand word’).

Met die vier argumente wil Petrus die gemeente wakker skud om aan God toegewy te lewe (v11), terwyl ons uitsien na die dag wanneer God kom om die hemel en die elemente te laat verbrand en wegsmelt, soos met Sodom en Gomorra gebeur het, sodat ons kan woon op die nuwe aarde met die nuwe hemel waar geregtigheid sal heers, dat ons met God in die regte verhouding sal lewe as sy kinders wat sy wil doen en daarin ons vreugde vind om Hom en ons naaste uit liefde te dien (v12,13). So waarsku Petrus teen die dwaling van beginsellose mense wat ons van ons standvastigheid wil beroof (3:17), maar dat ons steeds moet toeneem in die genade en kennis van ons Here en Verlosser, Jesus Christus (v18).

 

Skrywer: Prof Francois Malan