Die Groot Geloofswoordeboek: Die Sinoptiese probleem
Sinoptiese probleem
Daar is baie opvallende verskille tussen die vier Evangelies. Omdat die eerste drie die *Sinoptiese Evangelies (die Sinoptici) genoem word, dus die Evangelies wat groot ooreenstemming toon, is die verskille tussen hierdie Evangelies nog opvallender. Daar is teoloë wat dit gebruik om die vertroue wat Christene in die Bybel het, te probeer ondermyn. (*”Nuwe Hervorming”)
‘n Mens kan tussen verskillende soorte verskille onderskei. Daar is verskille tussen woorde en dade van Jesus, tussen verhale en gelykenisse en wonderwerke, tussen plekke en datums en reisplanne, en nog meer. Sommige is kleiner verskille wat maklik verklaarbaar is, maar daar is ook ingrypende verskille. Mense wat ‘n bepaalde soort onfeilbaarheid van die Bybel voorstaan (*Fundamentalisme), probeer alles moontlik om alle verskille “gelyk” te maak, weg te verklaar. Maar op baie ander maak dit selfs die indruk van ongeloofwaardigheid.
Kom ons kyk eers na ‘n paar sulke verskille en na die soort “oplossings” wat fundamentaliste aanbied.
Die genesing van die blinde(-s)
In verband met die genesing van die blinde(-s) by Jerigo (Matt 20:29 ev; Mark 10:46 ev; Luk 18:35 ev) is daar twee belangrike verskille tussen die Sinoptici. Volgens Markus en Lukas is daar een blinde, maar volgens Matteus twee. Verder genees Jesus hom/hulle volgens Matteus en Markus wanneer Hy uit Jerigo uitgaan, maar volgens Lukas wanneer Hy in Jerigo ingaan.
Daar word minstens twee “oplossings” vir hierdie verskille aangebied. Oor die ingaan of uitgaan word gesê dat daar ‘n ou stad en ‘n nuwe stad langs mekaar was. As die een Evangelie dus “uitgaan” skryf en die ander “ingaan”, skryf hulle presies dieselfde: As jy uit die ou stad uitgaan, gaan jy in die nuwe stad in. En dit is goed moontlik dat dit so kan werk. Wie sal weet?
Die ander “oplossing” is dié oor die een of twee blindes. Hiervoor word twee verskillende oplossings aangebied. Volgens die een het Markus een van die blindes persoonlik geken (hy gee sy naam as Bartimeus) en dus het hy besondere belang by hom gehad; daarom noem hy net die een. Die eerste probleem met so ‘n verklaring is natuurlik dat Lukas ook net een noem sonder om die naam te gee. Die rede om net een te noem, bestaan dus nie by Lukas nie. Die tweede is dat die groot ooreenkoms tussen die woorde van die verhale in die Sinoptici beteken dat beide Matteus en Lukas Markus hier omtrent woord vir woord gevolg het. Matteus moes dus sterk rede gehad het om op hierdie punt van Markus af te wyk en na twee te verwys terwyl sy bron, Markus, net een het. Hy sal nie vir die res van sy verhaal Markus omtrent woord vir woord volg en dan sonder goeie rede skielik hier na twee verwys nie.
Die ander verklaring hou juis verband met die “ingaan” en “uitgaan”. Lukas noem een blinde wanneer Jesus ingaan, terwyl Matteus twee noem as Jesus uitgaan. Dit sou dan só gebeur het: die een blinde het Jesus ontmoet toe Hy in Jerigo ingaan (Lukas). Hy het toe sy maat gaan roep, en toe Jesus later uit Jerigo uitgaan (Matteus), was albei daar. Dis oorspronklik, maar nie regtig oortuigend nie. Volgens Matteus genees Hy albei blindes as Hy uitgaan. Die een sou seker nie sy maat gaan roep het as Jesus hom nie genees het toe Hy ingegaan het nie (Lukas).
Ons gaan hier nie probeer om met allerlei kwinkslae werklike probleme onder die tafel in te vee nie. Daar is probleme, sommige ernstige probleme, en ons sal hulle waterpas in die oë probeer kyk. Wat die blindes betref, is dit nie seker hoeveel daar was en waar Jesus hulle genees het nie, al sou die “ou stad-nuwe stad”-teorieë nogal kon werk.
Daar is talle van hierdie kleiner probleme.
Die opwekking van die dogtertjie van Jaïrus
Die verhaal oor die opwekking van die dogtertjie van Jaïrus toon merkwaardige verskille. Volgens Markus 5:23 en Lukas 8:42 is sy ernstig siek, en Jaïrus vra vir Jesus om haar gesond te maak. Eers nadat Jesus opgehou word deur die vrou met bloedvloeiing, kom die tyding dat sy gesterf het. Maar volgens Matteus 9 (v 18 ev) is sy alreeds dood as Jaïrus met Jesus begin praat, en vra Jaïrus dat Jesus haar moet kom lewendig maak. Dit is natuurlik ‘n versoek van heeltemal ‘n ander aard: genees, of lewend maak! Wat het regtig gebeur en wat het die offisier regtig gevra?
Die donkie(-s)
Laat Jesus een donkie (Mark 11 en Luk 19) of twee donkies (Matt 21) haal waarop Hy dan klim en in Jerusalem inry?
Uitsprake van Jesus
Daar is opvallende verskille tussen die Sinoptici se weergawe van uitsprake van Jesus. Kom ons kyk na die saligsprekings. Die 1953-vertaling is duideliker op hierdie punt.
Salig is die wat arm van gees is, want aan hulle behoort die koninkryk van die hemele.
Matteus 5:3
Salig is julle, armes, want aan julle behoort die koninkryk van God.
Lukas 6:20
Salig is die wat honger en dors na die geregtigheid, want hulle sal versadig word.
Matteus 5:6
Salig is julle wat nou honger het, want julle sal versadig word.
Lukas 6:21
Dit is duidelik dat Matteus ‘n ander, meer “geestelike” weergawe hiervan gee as Lukas. Wat het Jesus regtig gesê?
Volgens Matteus 7:11 het Jesus gesê die Vader sal goeie gawes gee aan dié wat dit van Hom vra, maar volgens Lukas 11:13 het Hy gesê die Vader sal die Heilige Gees gee.
Wie is Jesus? Op Jesus se vraag wie die dissipels meen dat Hy is, kry ons drie verskillende weergawes van Petrus se antwoord:
Markus 8:29: U is die Christus.
Lukas 9:20: Die Gesalfde van God.
Matteus 16:16: U is die Christus, die Seun van die lewende God.
Dit geld ook vir die instellingswoorde van die nagmaal. Daar was maar een so ‘n geleentheid waartydens Jesus die nagmaal ingestel het, en tog is daar vier verskillende weergawes van Jesus se woorde. Ons kyk net na Jesus se woorde toe Hy die beker aan hulle gegee het, maar die woorde by die brood verskil ook.
Hierdie beker is die nuwe verbond wat deur my bloed beseël is. Gebruik dit, elke keer as julle daaruit drink, tot my gedagtenis.
1 Korintiërs 11:25
Drink almal daaruit, want dit is my bloed, die bloed waardeur die verbond beseël word en wat vir baie vergiet word tot vergewing van sondes. Matteus 26:27-28
Dit is my bloed, die bloed waardeur die verbond beseël word en wat vir baie mense vergiet word.
Markus 14:24
Hierdie beker is die nuwe verbond, beseël deur my bloed, wat vir julle vergiet word.
Lukas 22:20
Volgens Markus 16 en Lukas 24 berei die vrouens die Saterdag na die kruisiging reukolie voor en gaan Sondagoggend graf toe om Jesus se liggaam te salf. Daarom hulle bekommernis oor wie vir hulle die groot klip voor die grot sal wegneem. Maar volgens Johannes is die liggaam al die Vrydagaand deur Nikodemus behandel en daarom is daar geen sprake daarvan dat Maria Magdalena graf toe gaan om Hom te salf nie (Joh 19:39-40; 20:1 ev).
Wat die opstanding betref, is dit uiters moeilik, indien nie onmoontlik nie, om Johannes se verhaal met dié van die ander drie in harmonie te bring.
Wat baie van hierdie verskille nog opvallender maak, is die feit dat die Evangeliste soms presies dieselfde woorde gebruik, en dan skielik van mekaar verskil.
Daar is talle sulke kleiner verskille tussen die Evangelies, maar daar is ‘n paar groter, ingrypender verskille.
Die Kersverhale
Net Matteus en Lukas het Kersverhale. Maar hierdie verhale verskil baie van mekaar. Trouens, selfs die geslagsregisters van Josef verskil. Volgens Matteus is Josef se pa Jakob, maar volgens Lukas is dit Eli. Volgens Matteus is Eleaser Josef se oupagrootjie, maar volgens Lukas is dit Levi (Matt 1:15; Luk 3:23). Op sigself is dit dan eintlik merkwaardig dat albei Mattan/Mattat as sy oupa het!
As ‘n mens die registers in besonderhede vergelyk, is daar baie verskille. Wat terloops interessant is, is die feit dat Matteus net tot by Abraham teruggaan, terwyl Lukas tot by Adam teruggaan. Uit die res van hierdie Evangelies blyk dit dat hulle dit doelbewus doen omdat Matteus vir Jode skryf om hulle te oortuig dat Jesus hulle Messias is (onthou, Abraham was hulle stamvader), terwyl Lukas vir ‘n Griek skryf, en dus wil aantoon dat Jesus vir alle mense gekom het. Daarom gaan hy terug na Adam toe.
Die twee Kersverhale self verskil baie van mekaar. Matteus se verhaal strek oor ‘n paar jaar, maar Lukas s’n net oor ‘n paar weke. Volgens Matteus laat Herodes alle seuntjies van twee jaar en jonger doodmaak “ooreenkomstig die tyd wat hy noukeurig by die sterrekykers uitgevra het” (Matt 2:16). Jesus kon dus al omtrent twee jaar oud gewees het toe die sterrekykers gekom en Hom nog in Betlehem gekry het. Maar volgens Lukas gaan Josef en Maria binne ses weke ná die geboorte terug Nasaret toe. Immers, hulle gaan 40 dae na die geboorte van Jesus Jerusalem toe vir Maria se reiniging, en daarna vertrek hulle terug na Nasaret (Luk 2:22, 39; Lev 12:1-3, 6). Dit is verder baie moeilik om Matteus se vlug na Egipte in Lukas se verhaal in te pas. Daar is eenvoudig nie daarvoor tyd in net ses weke nie.
Dis ook interessant dat hulle volgens Lukas na Nasaret terugkeer. Hy praat selfs van Nasaret as “hulle eie dorp” (Luk 2:39), maar volgens Matteus verhuis hulle ná hulle terugkeer uit Egipte van Betlehem na Nasaret omdat hulle bang is vir die nuwe koning (Matt 2:22-23). Dit beteken dat Lukas Nasaret aanvaar as die oorspronklike blyplek van Josef en Maria, maar volgens Matteus is hulle skynbaar oorspronklik van Betlehem. Hy verwys nie na Nasaret voor die geboorte van Jesus nie.
Ondanks baie pogings is daar na my wete nie ‘n manier om hierdie verskille in harmonie met mekaar te bring nie.
Die Paasfees en die kruisiging
Volgens die *Sinoptiese Evangelies het die Here Jesus die *nagmaal ingestel tydens die *Paasfees die aand voor Hy gekruisig is. Die Evangelie van Johannes het dit egter anders. Daarvolgens geniet Hy die aand ‘n gewone maaltyd saam met sy dissipels en sou die Paasfees eers die volgende aand gevier word (Joh 13:1 ev; 13:29; 18:28; 19:14). Wat hierdie verskil interessant maak, is die feit dat daar besondere betekenis is in hierdie verskillende tydsbepalings.
Dit het besondere betekenis dat Jesus volgens die Sinoptici juis tydens die Joodse Paasfees die nagmaal instel. Daar is ‘n verband tussen die twee. Die Paasfees was die fees van die bevryding van Israel uit die onderdrukking van Egipte. Dit is eintlik die fees van hulle ontstaan of geboorte as volk van God, en die nagmaal is die fees van die Christene se bevryding.
Maar ook Johannes se datering het ‘n wonderlike boodskap. Hy verkondig Jesus as die Lam van God wat die sonde van die wêreld wegneem (Joh 1:29), en die Vrydagoggend voor die Paasfees die aand gevier sou word, word die Lam “geslag”, presies op die tyd dat die Paaslammers elke jaar geslag is. Paulus noem Jesus ook ons Paaslam (1 Kor 5:7).
Vir al hierdie verskille is oplossings voorgestel, maar baie daarvan is nie oortuigend nie en skep eerder die indruk van mense wat nie wil aanvaar wat werklik in die Evangelies staan nie. Maar as daar sulke verskille tussen die Evangelies is, wat dan van die *betroubaarheid van die Bybel?
Tas hierdie probleme die betroubaarheid aan?
Wat behels hierdie verskille regtig? Daar is verskille oor presiese woorde, oor gebeurtenisse, oor die besonderhede van die geboorte en kruisiging van Jesus, oor sy opstanding. Maar wat word hierdeur onseker? Bepaalde feite soos hoeveel blindes, watter kant van Jerigo, was die kind al dood of nog net ernstig siek, is Jesus voor of na Paasfees gekruisig?
Het hierdie sake enigiets te doen met ons geloof? Is dit wesenlik deel van ons geloof of daar een of twee blindes was, of die Paasfees voor of na die kruisiging was, of Josef en Maria vroeër in Nasaret gebly het of later daarheen verhuis het?
In ‘n hofsaak verskil getuies oor kleiner besonderhede. Dit beïnvloed gewoonlik nie hul geloofwaardigheid nie. Trouens, as ‘n paar getuies tot in die fynste besonderhede dieselfde getuig, vermoed die hof dikwels dat hulle juis nie die waarheid praat nie, maar vooraf ooreengekom het oor hul storie. Dit beteken dat kleiner verskille juis betroubaarheid bevestig!
Die verskille tussen die Evangelies raak nêrens die hart van die saak, die inhoud van ons geloof nie. Dit gaan oor onbelangrike randgegewens. Dit getuig eerder van mense wat elkeen self hul eie verhaal vertel het en nie vooraf afgespreek het omdat hulle ‘n storie wou opmaak wat sou klop nie. Trouens, as ‘n mens terugkyk na sommige van hierdie verskille, is dit eerder die groot ooreenkoms wat opval. Kyk weer na die belydenis dat Jesus die Messias is en na die instellingswoorde van die nagmaal. Al vier het presies dieselfde gedagtes, met net kleiner woordverskille.
Wanneer sou verskille ons geloof aangetas het en ons onseker gelaat het? As die een Evangelie gelui het dat Jesus aan die kruis vir ons sonde gesterf het, maar die ander een het gelui dat Hy nie aan die kruis vir ons sonde gesterf het nie. As die een Evangelie gesê het dat Hy uit die dood opgestaan het, maar die ander Evangelie het gesê dat Hy nie uit die dood opgestaan het nie. Hierdie soort verskille sou inderdaad die hart van ons geloof aangetas het.
Skrywer: Prof Adrio König
