Die maak van wyn

Die druiwesap is vir omtrent ses weke lank in die houers waarin dit opgevang is, laat staan. Dit het dan daarin begin gis. Die afsaksels het op die bodem van die houer gaan lê. Die wyn is versigtig afgeskep sonder om die afsaksel te versteur (vgl Jeremia 48:11). Die flesse is met klei verseël, maar die gasse wat met die verdere gisting ontstaan het, kon deur ‘n klein gaatjie by die handvatsel ontsnap. Wanneer die proses voltooi is, is die gaatjie met ‘n bietjie nat klei verseël en die eienaar se naam is op die nat klei geplaas. Die wyn is ook in velsakke gegooi, maar indien die vel al oud was en nie meer kon uitsit as daar gasse ontstaan het nie, het dit gebars en het die wyn verlore gegaan. Hierdie feit lê ten grondslag van Jesus se vertelling in Matteus 9:17.

‘n Romeinse fles, of amphora, waarin wyn gebere is.

In die Nuwe Testamentiese tye is wyn in Judea ingevoer van oral oor die Mediterreense wêreld. Die rykes het kelders in hul huise gehad en het die wyn gestoor in smal flesse wat ‘n skerp punt aan die onderkant daarvan gehad het. Hierdie flesse is amphorae genoem. Die skerp of smal punte is in die grond begrawe om te help om die wyn koel te hou. Wyn is ook van dadels, granate, appels en graan gemaak.

Daar was ook ander gebruike vir wyn as net dit wat voor die hand liggend is. Dit is onder andere as ‘n ontsmettingsmiddel gebruik om wonde skoon te maak voordat die helende olyfolie daarop gegooi is (Lukas 10:34). Verder is dit ook met gal gemeng en dan gedrink om pyn te verdoof (Matteus 27:34).

Wingerdsimboliek

Die wingerd het ‘n belangrike plek ingeneem in die godsdiens van Israel. Dit is as simbool gebruik vir die godsdienstige lewe van Israel en ‘n tros druiwe is dikwels voor aan die buitekant van ‘n sinagoge uitgegraveer. Die simboliek is gebaseer op passasies soos Psalm 80 en Jesaja 5:1-5 waar Israel as God se wingerd voorgestel word. Jesus het homself as die ware wynstok voorgehou en Hy het inderdaad dit wat Israel teenoor God moes wees, vervul (Johan­nes 15:5-7). Die wingerd is soms gebruik as sim­bool van teenspoed en van God se oordeel (Deute­ronomium 28:30; Amos 5:11; Sefanja 1:13).

Wyn was een van die seëninge wat ‘n mens uit God se hand kon ontvang (Genesis 27:28) en derhalwe het dit deel uitgemaak van die daaglikse offers wat aan God gebring moes word (Eksodus 29:40). Indien iemand egter te ver van die sentrale heiligdom gebly het, en dus nie die tiende van onder andere sy wyn soontoe kon neem nie, moes by dit in geld omsit en dan iets daarmee koop en dit in die teenwoordigheid van die Here geniet (Deu­teronomium 14:22-27).

Sommige persone moes hulself heeltemal weerhou van die drink van wyn ter nakoming van sekere voorskrifte. Iemand wat byvoorbeeld ‘n nasireërbelofte afgele het, moes horn onthou van die gebruik van wyn en van bier en van enigiets wat van die wingerdstok afgekom het (Numeri 6:3-4). Johannes die Doper het geen wyn gedrink nie (Lukas 1:15) en ook priesters was verbied om dit te drink wanneer hulle in die tent van samekoms ingegaan het (Levitikus 10:9). Wyn kon positief gebruik word (vgl Genesis 14:18), maar dit is soms ook verkeerd gebruik (Genesis 9:21; Jesaja 5:11; 28:7). In die Bybel self word die blote drink van wyn egter nie verbied nie, maar wel die oormatige gebruik daarvan (1 Timoteus 3:8; Titus 2:3).

‘n Egiptiese vrou wat ‘n wynsak in ‘n rivier spoel

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Druiwetyd

Die druiwetyd het in Juliemaand begin en tot September geduur. ‘n Gemeenskap het dan in groot getalle na die wingerde gegaan (soos in Rigters 9:27) omdat die werk vinnig afgehandel moes word. Dit was harde werk om die druiwe te oes in die Bybelse tye, maar nogtans was daar ^‘n gesing, gedans en feesvieringe. Die feesvieringe was so ^‘n integrale deel van die druiwe-oes, dat die afwesigheid daarvan ‘n duidelike teken van God se oordeel was (Jesaja 16:10). Elkeen het groot mandjies gebring waarin hulle die druiwetrosse gesit het. Sommige druiwe is vars geëet of uitgedruk om vars druiwesap te maak. Die skinker wat saam met Josef in die tronk was, het gedroom dat by druiwe gepluk het en dat hy dit uitgedruk het in die beker wat in die farao se hand was (Genesis 40:11). Van die sap is ook gebruik om wyn mee te maak.

‘n Arabiese vrou pluk druiwe.

Maar die druiwe is ook gebruik vir die maak van rosyne. Dit is gedoen deur die druiwe in soutwater en olie te lê en dit daarna in die son te droog; die korrels moes dan daagliks omgedraai word. Dawid het op etlike geleenthede groot hoeveelhede rosyne ontvang (1 Samuel 25:18; 2 Samuel 16:1; vgl ook 1 Kronieke 12:40), want dit was ^‘n stapelkossoort. Daar was heeltemal te veel druiwe om dit alles net vir rosyne te gebruik en daarom is baie vir hul sap uitgedruk.

Die parskuip

Die parskuip was ‘n bak of tenk, wat in die rots uitgekap is, met ‘n opening in die bodem. Gewoonlik was daar minstens twee kuipe-‘n hoërliggende en ‘n laerliggende kuip. Die hoërliggende kuip was sommer baie groter as die laerliggende kuip. Etlike persone het dan in die hoërliggende kuip ingeklim en die druiwe met hul voete uitgetrap; die uitgetrapte sap het deur die opening in die hoërliggende kuip gevloei tot in die laerliggende kuip. ’n Parskuip het dikwels uit verskeie kleiner kuipe bestaan en die druiwesap het in elkeen hiervan ‘n hele tydjie oorgestaan en afsaksels gevorm alvorens dit tot in die laaste bak gevloei het. Gelukkig is daar baie parskuipe uit die Bybelse tye deur argeologiese opgrawings gevind sodat ons vandag ‘n goeie beeld kan vorm hoe hulle gelyk het. Gewoonlik het die uittrap van die druiwe met groot gelag en gesels gepaard gegaan (Jeremia 25:30). Jeremia sien die verdwyning van die vreugde­geroep tydens die uittrap van druiwe as tekenend van die oordeel van God (Jeremia 48:33). Dit is inderdaad ‘n treurige prentjie om te sien hoe iemand stoksielalleen die druiwe moet uittrap (sien Jesaja 63:3). Die persone wat die druiwe uitgetrap het, se klere was gewoonlik rooi van al die druiwesap (Jesaja 63:2). Die uittrap van druiwe is ook as beeld gebruik om God se oordeel oor mense te illustreer wanneer Hy op hulle trap soos op druiwe. Sy klere word dan rooi, nie van die uitgetrapte druiwesap nie, maar van die mense se bloed (Jesaja 63:3-6; Openbaring 19:13,15).

Die bokant van hierdie Romeinse lampie beeld twee mense uit wat druiwe trap.

Baie van die druiwesap is gebruik vir die maak van wyn. Dit is nie net met die oog op die genot daarvan gedoen nie, maar ook vanweë noodsaak. Die water was nie altyd veilig om gedrink te word nie behalwe as dit uit ‘n vars fontein gekom het. Toe Paulus vir Timotheus aangeraai het om ‘n bietjie wyn te drink ter wille van sy maag, was dit nie net omdat ‘n bietjie wyn sy maag goed sou doen nie, maar ook omdat dit skadelik kon wees om net van die “onsuiwer” water te drink (1 Timoteus 5:23).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Groente en ander produkte

Vlas is gekweek omdat dit gebruik is vir die vervaardiging van linne. Dit is ‘n maand voor die gars geoes en is met ‘n skoffel teen die grond afgesny. Die stoppels is dan in die son oopgesprei om droog te word. Die manne wat in Josua se tyd Jerigo gaan verken het, het weggekruip onder die vlasstoppels wat Ragab op die dak van haar huis oopgesprei het (Josua 2:6). Verder het hulle ook komkommers, waatlemoene, prei, uie en knoffel verbou, asook plantsoorte waarvan hulle die groen blaartjies kon eet (soos kiesieblaar, suring en artisjok). Ook boontjies en lensies is gekweek en dit is onder andere in sop gebruik (vgl Genesis 25:34).

Peule van die Johannesbroodboom. Die peule van hierdie bome is deur diere en deur die armes geeet.

Wingerde

Volgens Genesis 9:20 was Noag ‘n boer en ook die eerste persoon wat ‘n wingerd aangeplant het. Elke Jood het begeer om sy eie wingerd te hê. Langs sy huis het by ‘n prieel gemaak en in die warm somers het dit skadu verskaf (1 Konings 4:25). Om ^‘n wingerd te besit was teken van ^‘n meer gevestigde lewenswyse en juis daarom het die Regabiete hul daarvan weerhou om wingerde aan te plant om sodoende bewys te lewer van hul nomadiese lewenswyse (Jeremia 35).

Terrasvormige wingerde naby Hebron, Israel

Gewoonlik het boere hul eie druiwe geoes, maar die wingerde van kleinboere is dikwels opgekoop deur meer vermoënde grondeienaars wat elders gewoon het. In sulke gevalle het die kleinboere huurders op die plaas geword en ‘n sekere persentasie van die opbrengs ontvang (Matteus 20:1; Lukas 20:9-10). Die wingerdstok aard baie goed in die Palestynse klimaat. Toe Moses die twaalf manne uitgestuur het om die land Kanaän te gaan verken, was die verbouing van druiwe ook reeds goed gevestig in die land (Numeri 13:23).

In Jesaja 5:1-2 word al die stappe beskryf wat gevolg word wanneer ‘n wingerd aangeplant word: “Hy wat ek liefhet, besit ‘n wingerd op ‘n vrugbare heuwel. Hy het die grond omgespit en die klippe verwyder, dit beplant met veredelde wingerdstokke. Hy het ‘n wagtoring daarin gebou en ‘n parskuip uitgekap.” (Sien ook Matteus 21:33). Die wingerde is ge­woonlik teen heuwels geplant waar daar beter dreinering van water was en waar dit aan direkte sonlig blootgestel kon wees. Die graan kon dan op die gelyk gedeeltes verbou word. Natuurlik was nie alle wingerde altyd op heuwels nie. In Esegiël 19:10-11 lees ons ook van ^‘n wingerdstok wat in ^‘n boom opgerank het. Die heel eerste stap was om terrasse aan te lê Hiervoor kon die klippe gebruik word wat oral oor die land verspreid gelê het; die terrasse kon terselfdertyd gronderosie teenwerk wanneer dit swaar gereën het. Rondom die win­gerd is ‘n klipmuur gebou (Spreuke 24:30-31) om dit onder andere teen wilde diere te beskerm wat die wingerd kon verniel (Hooglied 2:15). In Psalm 80:12-13 lees ons dat ook mense die wingerde geplunder het as dit nie deur ‘n muur beskerm was nie. Die Wet het egter wel toegelaat dat ‘n mens van jou naaste se druiwe kon pluk en eet, maar jy mag dit net nie in ‘n houer weggedra het nie (Levitikus 19:10; Deuteronomium 23:24).

Daarna is daar ook ^‘n wagtoring gebou wat as ‘n soort somerhuis kon dien-‘n plek waar die familie gedurende die somertyd kon bly terwyl die druiwe afgepluk word. Dit was nie goedkoop om so ‘n wagtoring te bou nie. Jesus het eenkeer ‘n verhaal vertel van wat gebeur wanneer iemand se geld opraak nog voordat hy die toring klaar gebou het omdat hy nie voor die tyd die koste daarvan behoorlik bereken het nie (Lukas 14:28-30). Die boonste deel van die toring is as ‘n uitkykpos gebruik. In gevalle waar die eienaar nie so ‘n toring kon bekostig het nie, het die mense wat die wingerd moes oppas, maar net ‘n tent opgeslaan.

‘n Wagtoring, wat besig is om te verbrokkel, in die veld naby Samaria

Die steggies is selfs tot 3 meter en verder uit mekaar geplant ten einde aan die ranke genoegsame spasie te gee. As die wingerd op gelyk grond was, was daar genoeg spasie om ‘n ploeg tussen die steggies deur te kry. Sommige soorte wingerdstokke is net so gelaat en die plante het dan grondlangs gerank. Ander is weer teen rowwe stellasiewerke opgelei of met gevurkte stokke ondersteun. As die wingerd eers gevestig was, is dit gedurende die wintermaande met snoeimesse teruggesnoei (sien Joel 3:10) om sodoende van swak, gebreekte of besmette takke ontslae te raak. Sodoende kon verseker word dat die wingerd die beste vrugte moontlik kon dra. In Johannes 15 gebruik die outeur ‘n woord wat met beide “skoonmaak” en “snoei” vertaal kan word. Met hierdie woordspel gebruik Johannes die snoeiproses as beeld om te illustreer hoe Jesus ons “skoonmaak” of “snoei” deur die lering wat Hy aan ons gegee het (Johannes 15:3). Lote wat nie vrug dra nie, word deur Horn afgesny maar die lote wat wel vrug dra, snoei by sodat dit nog meer vrug kan dra (Johannes 15:2).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Uitwanning

Teen die aand se kant, wanneer die aandwind begin opsteek het, is die koring (wat op hierdie stadium nog met strooi gemeng was) op ‘n hoop in die middel van die dorsvloer gegooi sodat dit uitgewan kon word. Hiervoor het die landbouer ‘n hooivurk met vyf tande, ook ‘n gaffel genoem, gebruik, asook ‘n skopgraaf. Die vurk is in die hoop gesteek en dan is die koring wat met die strooi gemeng is, in die lug opgegooi. Die strooi is deur die wind weggewaai, maar die koring het weer op die grond geval omrede dit veel swaarder was. Wanneer dit wat oorgebly het te min was om met die vurk of gaffel opgeskep te word, is die skopgraaf vir dieselfde doel gebruik. Wanneer daar geen wind gewaai het nie, en klein hoeveelhede koring uitgewan moes word, was dit wel moontlik om ‘n wind te veroorsaak deur ‘n stuk matwerk te waai. Die kaf is bymekaar gemaak om die stowe in die huise aan die brand te steek terwyl die strooi versamel is sodat dit as voer vir die diere gegee kon word.

‘n Houtvurk wat so gelyk het, is in die Bybelse tye gebruik om koring mee uit te wan.

Die koring moes hierna met ^‘n groot sif skoongemaak word. Die koring­ en garskorrels was met allerhande vuilighede wat van die dorsvloer afgekom het, gemeng. Alles is in groot siwwe gegooi wat wel die korrels deurgelaat het, maar die vuilighede agtergelaat het. Op hierdie stadium moes ook die sogenaamde drabokkorrels verwyder word. In die Afrikaanse Nuwe Testament word die Griekse woord vir “drabok” gewoonlik met “onkruid” vertaal (sien Matteus 13:24-30). Drabok is ‘n on­gewenste plant met giftige korrels en dit lyk net soos koring. Wanneer hierdie korrels egter ryp word, word dit Swart in plaas van geel. Dit is bitter en dit veroorsaak duiseligheid en mislikheid wan­neer dit geëet word.

‘n Landbouer sif die koring met ‘n groot sit.

Die skeiding van die kaf van die koring is deur Bybelse outeurs as model gebruik om die oordeel van God to illustreer (Jeremia 15:7; sien ook Psalms 1:4). Die hele proses van uitwanning is weer deur Johannes die Doper as beeld gebruik om die werk van Jesus te beskryf (Matteus 3:12). Jesus het weer op sy beurt na die sifting van koring verwys toe Hy vir Petrus gesê het dat die Satan vurig begeer het om hulle soos koring te sif (Lukas 22:31).

‘n Landbouer is besig om koring uit to wan. Let op dat die werker in die agtergrond “sy lendene omgord het

Opberging

Hierna is die koringkorrels afgemeet deur dit in erdewerkhouers te gooi. Hierdie houers het hul name ontleen aan die inhoudsmate wat hulle geneem het. Soveel as moontlik is in hierdie houers gegooi en soms het dit selfs oorgeloop (vgl Lukas 6:38). Die koring is dan opgeberg-klein hoeveelhede is in erdewerkpotte gebêre en groter hoeveelhede in ‘n droë put of bak, in ‘n vertrek wat aan die huis gegrens het, of selfs in ‘n skuur (Deuteronomium 28:8; Spreuke 3:10; Matteus 13:30; Lukas 12:18). Ook was daar openbare graanskure (Genesis 41:48).

Koring is in houers van erdewerk geberg om dit droog te hou.

Daar was ‘n hele aantal maniere waarop peste van die opgebergde graan weggehou is. In die eerste plek is die graanskure van stene met dik mure gebou en die enigste manier hoe ‘n mens daarin kon kom, was deur ‘n gat aan die bokant daarvan. Die mure is aan die binnekant gepleister. Dit was waarskynlik ook sulke skure waarin die offergawes geberg is wat deur die volk gegee moes word. Een tiende van die opbrengs van die land (van die vrugte en die graan) moes geoffer word (Levitikus 27:30-32; Deuteronomium 14:22-29).

Ons is nie bewus van enige misstof wat vir die graan gebruik is nie, alhoewel dieremis soms wel in ander gebiede gebruik is. Die grond is egter elke sewende jaar (of sabbatsjaar) ‘n rus gegee (Levitikus 25:1-7). Derhalwe het God beloof dat by elke sesde jaar aan hulle ‘n baie goeie oes sou gee ten einde hulle in staat te stel om maklik deur te kom in die sewende jaar (Levitikus 25:18-22). Wat ook al in die sewende jaar wel opgekom het, sou aan die armes behoort (Eksodus 23:10-11). Hierdie wet is nie in die beginjare van die koningskap nagekom nie met die gevolg dat die Kroniekskrywer van mening was dat die Jode in ballingskap weggevoer is, ten einde aan die grondgebied die geleentheid te bied om weer te herstel en op so ‘n wyse op te maak vir al die sabbatsjare wat nie nagekom was nie (2 Kronieke 36:21). Na die ballingskap het Nehemia probeer om weer die sabbatsjaar in te stel (Nehemia 10:31) en dit is wel tydens die Griekse periode nagekom. In een van die ou Joodse geskrifte, bekend as die boek van die Makkabeërs, word vertel dat in 163/162 v.C. die Jode lewensmiddele kortgekom het aangesien dit ‘n sabbatsjaar was en die land “gerus” het (1 Makkabeers 6:49,53).

 Skrywer:  Prof Hennie Stander