Feeste en feesdae

Die Sabbat

As breek in die daaglikse gang van die mens se werk, veral ook onder moeilike omstandighede soos dikwels in droë lande soos die van die Ou Testament, was die Sabbat seker ‘n fisiese lafenis. Tog was dit nooit by Israel ‘n motivering nie. Al het die Tien Gebooie die sewende dag as rusdag van alle werk aangestip, was die godsdienstige grondslag die werklike motivering vir die Sabbat-‘n dag van die Here wat Hy in sy Wet beveel het. Jesaja stel dit duidelik in 58:13-14 as ‘n voorskrif wat seëninge sal bring. Om die Sabbat te oortree was ‘n groot sonde: Tog het dit dikwels gebeur dat mense voortgegaan het met hulle werk. In Nehemia 13:15-22 word die volk wat voortgaan met wynmaak, met vragte vervoer en handeldryf, gewaarsku. Nehemia sluit dan vervolgens die stadspoort op die Sabbat en laat dit deur die Leviete bewaak.

Die sisteem van ‘n sewedaagse siklus was van vroeg af in die antieke wêreld, ook buite Israel, bekend. Die maande is aanvanklik volgens die maan se siklus van 28 dae getel en is in vier dele van sewe elk verdeel. Noag stuur die duif uit die ark in ‘n siklus van 7 dae, die skeppingsverhaal behels ‘n sewe dag periode. Jakob moes sewe jaar werk vir Ragel (Genesis 29:20). In die woestyntog moes die manna op die sesde dag dubbel soveel opgetel word sodat daar op die sewende dag gerus kon word. Die Babiloniërs het sekere dae nie gewerk nie omdat hulle as ongeluksdae beskou is, soos die 15de van elke maand, soms ook die 19de en veral die sewevoudiges 7, 14, 21 en 28. Die Joodse Sabbat was egter van ‘n totaal ander aard – dit was ‘n bevel van die Here. So streng was hierdie opdrag dat oortreding selfs met die dood gestraf is (Numeri 15:32-36). Miskien was vrees vir straf ‘n sterker oorweging as rus by die Jode om die Sabbat to hou, al was die dag ingestel as rusdag. Volgens Amos 8:5 het sommige net gesit en wag dat die Sabbat verbygaan om weer handel te kan dryf, en in Jeremia 17:19-27 word dit nog sterker gestel: hulle lewens is op die spel as die Sabbat nie onderhou word nie (verse 21 en 27).

Die streng beskouing oor die Sabbat het mettertyd al meer aanleiding gegee tot talle Sabbatswette. Die Misjna, of Joodse oorlewing van leringe wat later ook op skrif gestel is, meld 39 hoofsoorte van werk wat op die Sabbat verbied word. So kan enkele dinge dus omseil word. In Eksodus. 16:29 word verbied om op die Sabbat net uit die huis te loop. Dit was egter i v m die optel van die manna gesê en dus het latere Joodse skrifgeleerdes dit toe as reël geformuleer dat noodsaaklike beweging uit die huis wel toegelaat word tot ‘n maksimum van 2000 el ‘wat die Jode volgens sommige uit die -Leviete se weiveldmate in Numeri 35:5 afgelei het so ongeveer 900 meter. Van die Olyfberg af Jerusalem toe is sowat een kilometer en in Handelinge 1:12 word dit ‘n sabbatsreis genoem. Jesus en die Joodse leiers het meermale oor die Sabbat gebots. In Markus 2:23-27 sê Jesus self dat die Sabbat vir die mens gemaak is maar die Jode het die mens vir die Sabbat gemaak. Van die Joodse voorskrifte het ingehou dat ‘n skrywer nie sy pen op ‘n Sabbat in sy gordel kon dra nie, en as ‘n huis op iemand inval op ‘n Sabbat moes die slagoffer wag tot die Sabbat verby is voordat hulp kon opdaag as by solank sou leef. Maar dan weer wys Jesus in Lukas 14:5 daarop dat hulle ‘n kind of ‘n bees wat in ‘n put val op die Sabbat sou uittrek. Die streng voorskrifte is dus tog soms weens omstandighede geplooi. Op die Sabbat moes gerus word-en dit het ook meegebring dat die Jode nie op die Sabbat na die sinagoge gegaan het nie. Op die vooraand van die Sabbat is gelet dat die sinagoge betyds verlaat word om voor sononder, as die Sabbat aanbreek, tuis te kon wees. So staan dit in die voorskrifte van die Rabbi’s. Tog lees ons in Handelinge 13:14 dat Paulus en Barnabas op die Sabbat ‘n byeenkoms in die sinagoge bygewoon het. Dit is heel merkwaardig aangesien sinagoges as leerhuise die hele week oop was. Aan die ander kant wys dit op ‘n praktyk wat afgewyk het van die streng voorskrifte van die ortodokse rabbi’s.

Die Sabbatsvoorskrifte het volgens die 39 voorskrifte van die Misjna betrekking op daaglikse werk gehad en die meeste mense het hulle daarby gehou. Dit was die ortodokse Jode wat met allerhande voorskrifte die saak tot die absurde gevoer het. In die lig hiervan moet die besoek aan die sinagoge op ‘n Sabbat al dan nie verstaan word.

Skrywer:  Prof JP Louw

Skrywer:  Prof JP Louw

Herodes se kasteel of burg net langs die tempel het horn geleentheid gegee om toesig te hou oor wat op die terrein aan die gang was. ‘n Stel trappe het ook vandaar toegang tot die tempelterrein gebied as sy soldate dit nodig sou kry. Hy self het deur ‘n tonnel na die tempel gegaan.

Die tempel van Herodes in die tyd van Jesus was ‘n besondere bouwerk en ‘n mens kan verstaan dat die Jode onthuts was toe Jesus in Matteus 24:2 gesê het “hier sal nie een klip op die ander bly nie; alles sal afgebreek word”. Lukas 21:5 meld ook van die pragtige klippe en gewyde geskenke wat die tempel versier het. In Markus 13:1 wys die dissipels op die geweldige klippe en geboue. Die tempel was, in terme van die destydse ander geboue, inderdaad ‘n landmerk in Jerusalem. Toe Jesus in Johannes 2:19 se “breek hierdie tempel af en ek sal dit in drie dae opbou” het die Jode dit van die tempel verstaan (vers 20) en gewys op hoe lank (46 jaar) dit geneem het om die tempel te bring waar by toe was. Tog het die tempel nie bly staan nie. In die loop van die geskiedenis is Jerusalem meermale beleër en letterlik verwoes. Die eerste was in 70 n.C. deur die Romeine toe Titus die stad drasties verwoes het en in 135 n.C. het Hadrianos die stad finaal verwoes en is ‘n nuwe stad Aelia Capitolina daaroorheen gebou. Van die tempel het feitlik net die platform en enkele dele van die buitenste ringmuur oorgebly. Die heilige klaagmuur is ‘n stukkie van die ou ringmuur. So het Jesus se woorde waar geword. Immers, vandag is daar so goed as niks van die tempel van Herodes oor nie. ‘n Islam heiligdom, vandag bekend as Die Rotskoepel (Moskee van Omar), is gebou oor die rots wat in die allerheiligste was.

Skrywer:  Prof JP Louw

Die Tempel van Herodes

Om die Jode te beïndruk het Herodes die tempel in Jerusalem vergroot en verbou. Dit het behels dat die nuwe tempel twee keer so groot geword het as die een wat na die terugkeer uit die ballingskap gebou is. Die binnehof is byvoorbeeld verleng na die suide toe om die ou paleisgeboue in te sluit en is omring deur groot pilaargange. Die binnehof is geplavei met marmer en dele van die gebou is selfs met goud versier. Die Herodestempel het ook verdere ontwikkeling in die godsdiens getoon, soos ‘n voorhof vir die heidene, sodat nie-Jode ook deel kon hê aan die Joodse godsdiens. Dan was daar ook ‘n voorhof vir vroue en een vir mans, en ook ‘n voorhof vir die priesters. Elk van die voorhowe het beperkings gelê op die mate van deelname aan die verrigtinge en toegang tot by die sentrale heiligdom. Die hoofdeel van die tempel was op ’n platform gebou en ommuur. Die oostelike pilaargang was die bekende Pilaargang van Salomo (Johannes 10:24, Handelinge 3:11, 5:12) teenoor die voorhof van die heidene, en dit het ‘n ingang gehad met die naam “Goue Poort” waardeur ‘n mens na die Olyfberg kon gaan. Van hier af was die helling steil af in die vallei tussen die tempel en die Olyfberg. Volgens Matteus 4:5 het die duiwel vir Jesus op die hoogste punt van die tempel laat staan wat volgens sommige die dak van die sentrale tempeldeel kon wees of dalk by hierdie poort. In werklikheid bly dit spekulasie en is die presiese plek nie te bepaal nie.

Die voorhof van die heidene was baie groot want dit het ook as ‘n mark gedien. Hier is ook die offerdiere verkoop en geld gewissel want die tempel het sy eie geld gehad. Offerdiere wat ritueel rein verklaar is, moes daar gekoop word deur die gewone Romeinse geld in to ruil teen wisselkoerse wat vir die priesters voordelig was. Dit is hierdie mense vir wie Jesus volgens Matteus 21:12-13 uitgejaag het toe Hy die tempel gereinig het.

Die voorhof van die heidene was eintlik die hele gebied rondom die sentrale of eintlike tempel waarin die voorste deel van die eintlike tempel die voorhof van die vroue bevat het. Sommige meen dat ‘n tipe afskorting of skeidsmuur die voorhof van die heidene van die eintlike tempel afgeskei het en dat slegs Jode verby hierdie muur kon gaan. Toe Paulus in Efesiërs 2:14 van die muur van skeiding praat wat Christus tussen Jode en nie Jode afgebreek het, het by moontlik simbolies na hierdie muur verwys. Ander sê dat Efesiërs 2:14 blote beeldspraak is en dat daar nie so ‘n muur was nie, en dat die Grieke wat volgens Handelinge 21:28 in die tempel ingebring is, bloot net met die trappe op na die voorhof van die vroue gebring is. Die poort wat tot die eintlike tempel, en dus direk tot die voorhof van die vroue, gelei het was die Mooipoort (Handelinge 3:2)7

In die voorhof van die vroue was vier vertrekke in elke hoek waarin moontlik materiaal vir die offerandes gestoor was (miskien brandhout), of waar besprekings kon plaasvind soos toe Jesus as kind tussen die skrifgeleerdes gesit het (Lukas 2:46); of waar mense vir ander doeleindes hulle kon afsonder soos toe Paulus en sy metgeselle hulle gereinig het (Handelinge 21:26). Hierdie moontlikhede is waarskynlik, maar nie seker nie, want spesifieke gegewens oor hierdie vertrekke ontbreek. In die tempel, moontlik ook in die voorhof vir vroue, het die offergawekiste gestaan waarin mense bydraes vir die tempel gegooi het (Lukas 21:1-4).

Daar was ook ander vertrekke in die tempelarea. Of van die vertrekke in die voorhof van die vroue hier te pas kom, is nie seker nie, want daar was langs die sentrale tempel met die heilige en allerheiligste ook vertrekke agter langs hierdie deel. So lees ons van Sagaria in Lukas 1:8-9 dat by deur die lot aangewys is vir ‘n beurt om die wierookoffer te bring. Was daar ‘n vertrek vir priesters? Joodse geskrifte noem die Saal van Gekapte Klip as vergaderplek van die priesters en van die loting. Maar hierdie saal word ook die vergaderplek van die Sanhedrin genoem.

Deur die voorhof van die vroue kom ‘n mens by die Nikanorpoort genoem na ‘n Siriese generaal wie se kop in hierdie omgewing gehang is in die ou tempel gedurende die Makkabeëroorloe in die periode tussen die Ou en Nuwe Testament. Hierdie poort gee toegang tot die voorhof van die manne vanwaar ‘n mens oor ‘n lae muur na die voorhof van die priesters kan kyk waar hulle die offers gebring het en waar die groot waskom en reinigingswaentjies gestaan het net voor die binnetempel met die heilige en allerheiligste dele. In die heilige was die wierookaltaar (Lukas 1:9-10) asook die kandelaar en toonbrode.

Die heilige is van die allerheiligste geskei deur ‘n gordyn, die voorhangsel van die tempel (Matteus 27:51), wat van bo na onder geskeur het toe Jesus gekruisig is. In die allerheiligste, waar vroeër die verbondsark gestaan het wat na die vernietiging van die tempel van Salomo nie weer herstel is nie, was in die tempel van Herodes, soos in die voorafgaande tempel, net ‘n rots wat uit die vloer gesteek het. In 2 Kronieke 3:1 word gemeld dat Salomo die tempel op die berg Moria gebou het waar die Here aan Dawid verskyn het. Dit is later ook die berg Sion genoem, die heuwel waarop Jerusalem deels gebou is. Joodse tradisie verbind Moria ook met Genesis 13:2 as die plek waar Abraham geoffer het. Die rots in die allerheiligste het vir die Jode hierdie plek aangedui.

Skrywer:  Prof JP Louw