Assiriese en Babiloniese invloede

Die wegvoer van die Jode na Assirië en Babilonië het tot die verdere ontwikkeling van die Joodse opvoedingsisteem gelei. Nadat Israel na hulle land teruggekeer het, het dit deel van die Griekse Ryk geword en hierdie toedrag van sake het onder andere ook die verdere ontwikkeling van die onderrigsisteem bevorder. Die Assiriese konings het duisende kleitablette in ‘n biblioteek in Nineve versamel. Hierdie tablette het allerhande soorte terreine gedek – die reg, plantkunde, meetkunde, chemie, sterrekunde, medisyne, wiskunde en godsdiens – dit gee ‘n aanduiding van hoe ver die Assiriese opvoedingsisteem ontwikkel het. In Daniel 1 kry ons so ietwat van ‘n insae in die onderrig wat ‘n paar van die vername jongmanne uit die Joodse yolk in die Babiloniese paleis ondergaan het. Hulle moes onderrig word in die Chaldeërs se skrif en taal en moes vir drie jaar lank opgelei word. Na die drie jaar periode verstryk het, is hulle voor die koning gebring en by het hulle ondervra. Daniel en sy drie vriende het al die ander uitgestof in hierdie “toetsing”. Terwyl hulle in ballingskap verkeer het, was die Jode verplig om hul eie wet deeglik te bestudeer ten einde hul eie identiteit te bly behou. Verskillende priesterlike en profetiese leermeesters het hierdie taak op hulself geneem, en hulle het daarmee voortgegaan sells nadat die Jode na hul eie land teruggekeer het.

Die skrifgeleerdes

Tydens en na die ballingskap van Israel het skrifgeleerdes op die toneel verskyn. Die skrifgeleerdes was geskool in die wet en in godsdienstige wysheid en hulle het die implikasies van beide die geskrewe wet en die oorgelewerde godsdiens­tige tradisies verstaan. As gevolg van hulle geleerdheid het hulle veral in die openbare byeenkomste aansien geniet. Hulle is beskou as die gesaghebbende uitleggers van die Skrif en hul primêre taak was om aan die volk die wette van God te leer. Later het hulle ‘n vername rol begin speel in die lewe van die Joodse volk. Ons lees in Esra 7:12 ev dat Esra, wat beide priester en skrifgeleerde was, die volmag ontvang het van die Persiese koning om owerhede en regters aan te stel en om die wette van God te leer aan hulle wat dit nie geken het nie. Ons maak weer in die Nuwe Testament kennis met die skrifgeleerdes wat gevind kon word in twee prominente godsdienstige partye, naamlik die Sadduseërs en die Fariseërs. In Matteus 23 het Jesus ‘n skerp aanval gemaak op die skrifgeleerdes. In 1 Korintiërs 1:20-25 het Paulus hom skerp uitgelaat oor die Fariseërs se oënskynlike wysheid.

Ook die sinagoge het in die tyd van ballingskap tot stand gekom. Vir diegene in ballingskap was dit nie meer moontlik om in Jerusalem te aanbid nie. Die sinagoge het toe ontstaan as ‘n plek waar daar onderrig in die Skrif gegee is en waar daar aanbid is. Dit het later die belangrikste instelling in die onderrig van volwassenes geword, veral vir die bestudering van die Torah (die’ Wet). Nadat die Jode na hul land teruggekeer het, het hulle daarmee voortgegaan om na die sinagoges op te gaan om te luister na die voorlees van die Skrifte en na die uitleg daarvan (sien Lukas 4:16 ev). Die ontstaan van ‘n formele skoolsisteem het ten nouste saamgehang met die ontwikkeling van die sinagoge, veral onder die invloed van die Griekse kultuur.

Ingang tot die gedeeltelik gerekonstrueerde sinagoge to Gorasin. Dit dateer moontlik uit die vierde eeu n.C.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Joodse opvoeding

Toe die Joodse volk uit die woestyn gekom het en Kanaän ingeneem het, het hulle nog nie ‘n ontwikkelde onderrigsisteem gehad nie. So ‘n opvoeding­sisteem het eers later ontwikkel soos wat die Joodse gemeenskap ontwikkel het. Hulle is ook hierin deur die praktyke van die nasies wat hulle omring het, beïnvloed. Aanvanklik, dus, was die onderrig by die huis gesetel. Dit was veral die moeder se verantwoordelikheid om die Joodse kind groot te maak en op te voed, totdat hulle gespeen is op ‘n ouderdom van ongeveer drie jaar. Sy het ook die dogters allerhande huishoudelike take geleer en dit is duidelik dat die Joodse vrouens baie bekwaam was (vgl Eksodus 35:25-26; 2 Samuel 13:8).

Wanneer die seuns groter geword het, het die vader se verantwoordelikheid ook al hoe groter geword. Nogtans was die moeder en vader se rol in die opvoeding van die kinders deurentyd as ewe belangrik beskou (Spreuke 1:8; 6:20). Van die vader is verwag dat hy aan sy seun ‘n professie sou leer. ‘n Rabbi het eenkeer gesê: “Hy wat sy seun nie ‘n bruikbare professie leer nie, is besig om horn as ^‘n dief groot te maak”. Jesus was nie net die seun van ‘n timmerman nie (Matteus 13:55), maar was self ook ‘n timmerman (Markus 6:3). Alhoewel die Jode se opleiding geen wetenskaplike karakter ge­had het nie en alhoewel hulle nooit vakke soos plantkunde, dierkunde en ander natuurweten­skappe bestudeer het nie, het hulle nogtans talle praktiese vaardighede en professies bemeester (vgl Eksodus 35:30 ev; 1 Kronieke 4:21=23).

Die Joodse opvoeding het aanvanklik suiwer rondom die godsdiens gekonsentreer en die doel daarvan was om die kind te leer om God te ken en te dien (Deuteronomium 6:7 ev; Spreuke 1:8) sodat hy nooit in sy lewe van God sou afdwaal nie (Spreuke 22:6). Die kulturele faset van opvoeding is egter heeltemal verwaarloos. Die kinders is ge­stimuleer om vrae te stel oor feeste (Eksodus 12:26; Deuteronomium 6:20-25) deur hulle byvoorbeeld bloot te stel aan sekere rituele praktyke (Eksodus 13:13-15) of aan sekere visuele objekte (Josua 4:5-7). Op hierdie wyse is die dade van God op ‘n natuurlike wyse aan hulle geleer.

Heiligdomme het begin om ‘n al hoe belangriker rol te speel in die lewens van die Joodse yolk en diegene wat daar werksaam was het begin met ‘n soort formele opleiding. Met die ontstaan van die koningskap reeds, was daar ‘n profetiese professie en ons lees van profete wat in groepe opgetree het (1 Samuel 10:5, 10; 19:20). Dit wil voorkom of sekere van die profete weer vir ander “afgerig” of voorgegaan het (1 Samuel 19:18-21; 2 Konings 2:3 ev). In ieder geval, die profete het ongetwyfeld ‘n opvoedkundige funksie in die volk Israel vervul, en hulle is as die leermeesters van die hele yolk beskou. Alhoewel Jesaja 29:11 moontlik mag suggereer dat nie almal kon lees nie, is daar nogtans aanduidings dat geletterdheid redelik algemeen was.

Die opdrag van Deuteronomium 6:9 en 11:20, byvoorbeeld, veronderstel dat elke familiehoof kon skryf. Verder lees ons ook dat priesters kon skryf (Nu­meri 5:23) en ook Samuel kon skryf (1 Samuel 10:25). Dawid het ‘n brief aan Joab geskryf (2 Samuel 11:14) en ook Jesaja kon skryf (Jesaja 8:1). Rigters 8:14 vertel vir ons van ‘n jongman wat vir Gideon ‘n lys name neergeskryf het. Toe Hiskia ‘n watertonnel onder die stad Jerusalem deur laat bou het, het die werkers wat daarby betrokke was ‘n inskripsie op die muur geskryf op die plek waar die tonnelgrawers bymekaar uitgekom het (sien die foto). Skryfwerk is met ink op stukke erdewerk (ostraka) gedoen. Penne is van riet gemaak en die punte daarvan is skerp gemaak (Jeremia 17:1). Die ink het gewoonlik bestaan uit ^‘n mengsel van roet, gom, olyfolie en water.

Hierdie inskripsie is op die muur van Hiskia se tonnel gevind, op die plek waar die twee groepe grawers, wat van twee teenoorgestelde kante af gegraaf het, mekaar ontmoet het. Dit lui soos volg: “Kyk die tonnel. Hier is die storie van die uitgrawing daarvan. Terwyl die grawers hulle pikke geswaai het, die een in die rigting van die ander en toe daar nog net 1.5 meter oor was, is die stem van een man wat roep gehoor”

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Opvoeding(1) – Hennie Stander

Opvoeding is noodsaaklik sodat die vaardighede en die insig wat deur een geslag verwerf is, oorgedra kan word na ‘n ander geslag. ‘n Mens moet egter nie die fout maak om te dink dat skole en formele onderrig eers in die moderne era ingestel is nie. Reeds in die antieke tye was daar georganiseerde opvoeding van kinders.

Sumeriese opvoeding

Toe God vir Abraham geroep het om die stad Ur in Sumerië te verlaat om te trek “na die land toe wat Ek vir jou sal aanwys” (Genesis 11:31-12:5), was dit inderdaad ‘n daad in die geloof. Ur was reeds ‘n ontwikkelde stad, en Abraham is geroep om dit te verlaat vir die onbekende. Die Sumeriërs, wat tussen die Tigris- en die Eufraatrivier gewoon het, het reeds meer as 3000 jaar v. C. oor ‘n skryfsisteem beskik. Hulle skryfmateriaal was kleitablette. Hulle het die tablet in hulle linkerhand vasgehou en dan met ‘n riet- of metaalstilus skriftekens op die nat, gebreide klei afgedruk. Die punt van die stilus was wigvormig en dus het die skriftekens soos ‘n groepering van wiggies of spykers gelyk – vandaar die naam spykerskrif.

Argeologiese vondse uit hierdie tyd toon aan dat daar baie skole was in antieke Sumerië. In hierdie skole is die leerlinge opgelei vir religieuse, handels en regeringstake. Die onderrig was duur en verder was dit ook vrywillig. Die leerlinge het dus uit die hoër klasse van die samelewing gekom. Die leerplanne het gehandel oor wiskunde, tale, aardrykskunde, plantkunde, dierkunde en ander kulturele studies. In die stad Mari is tablette gevind wat oefeninge van kinders bevat met die onderwysers se korreksies daarop wat in die klei aangebring is. ‘n Leermeester is ‘n vader genoem en hy het sy leerlinge as seuns aangespreek. Hierdie leermeesters het die skool met die hulp van assistente bedryf. Daar was selfs onderwysers vir spesifieke vakke.

Op een tablet wat daar gevind is, word vertel wat ‘n seun in die skool gedoen het: “Ek het my tablet gelees, my ete genuttig, my tablet voorberei, daarop geskryf, en dit voltooi”. Vir ongehoorsame leerlinge is die roede gebruik. Die ouers moes self betaal vir die opvoeding. Daar is natuurlik geen bewys dat Abraham so ‘n “tablethuis” (soos hierdie skole genoem is) bygewoon het nie. Nogtans moet ons besef dat hy nie uit ‘n onbeskaafde en ongeletterde wêreld gekom het nie.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Familie(8) – Interessante Bybelgedeeltes – Hennie Stander

Name

Die naam van God (El, Jahweh of Jah) het dikwels deel uitgemaak van iemand se naam. Dit word teofore genoem. Voorbeelde van sulke teofore is Abijah (“Jahweh is my vader”), Joram (“Jahweh is verhewe”), Eli(j)a (“Jahweh God”), Jeremia (“Jahweh grondves”), Jonatan (“Jahweh het gegee”), Josua (“Jahweh is verlossing”), Elisa (“My God is redding”).

Jesus se kinderdae

Lukas 2:21-40. Ons lees hier dat die kindjie Jesus op die agste dag besny is. Volgens die Wet was Maria vir veertig dae onrein nadat Jesus gebore is (Levitikus 12). Nadat hierdie tydperk verby is, het Josef en Maria na Jerusalem gegaan om die nodige offers te bring (vv. 22-24). Dit is duidelik dat Josef en Maria baie arm was, want hulle kon net twee duiwe bekostig (vgl Levitikus 12:8). Hierna het hulle met Jesus teruggegaan na Nasaret. Moontlik was Jesus byna twee jaar oud toe die Wyse Manne hul geskenke vir hom gebring het (vgl Matteus 2:16). Volgens Matteus 2:11 was Jesus nie meer in die stal toe hulle hom besoek het nie, maar in ‘n huis. Verder vertel die Bybel ons bitter min van Jesus se kinderdae. Daar het egter etlike buite-Bybelse geskrifte (Apokriewe) vir ons bewaar gebly wat allerhande verhale bevat oor wat Jesus as kind gedoen het.

Verbreking van die wette

Levitikus 18. Die wette van Levitikus 18 is nie altyd nagekom in die Bybelse tye nie. Sara was Abraham se halfsuster (Genesis 20:12), en ons lees in 2 Samuel 13 (vgl Levitikus 18:9-11) dat Amnon sy halfsuster Tamar onteer het. Moses se vader het met sy eie tante getrou (Eksodus 6:19; vgl Levitikus 18:12-13). Jakob het met twee susters getrou (Genesis 29:16-30; vgl Levitikus 18:18).

Weeklaag

Psalm 119:36; vgl ook Jeremia 9:1. Die psalmdigter weeklaag (soos wanneer ‘n mens iemand aan die dood afgestaan het) omdat die mense nie die gebooie van die Here onderhou nie.

Witgevertde grafte

Matteus 23:27. Die grafte in en om Jerusalem is altyd in die tyd voor pasga wit geverf sodat dit maklik raakgesien kon word. Die rede hiervoor was dat ‘n mens nie onwetend of onverwags aan ‘n graf sou raak wat ‘n mens onrein kon maak nie. Dit sou dan tot gevolg hê dat jy jouself weer ritueel moes reinig om aan die pasga te kon deelneem. Die Here vergelyk die Fariseërs hier met witgeverfde grafte – buite is hulle mooi wit, maar binne is hulle vol doodsbeendere.

Vastye en die huwelik

Matteus 9:14-15. Soos ons reeds gesien het, is daar vir ‘n volle week lank fees gevier wanneer ‘n huwelik gesluit is. Tydens so ‘n feesgeleentheid is daar nooit gevas nie, selfs nie op die tradisionele vasdae (die tweede en die vyfde dag van die week) nie. Jesus sê dus hier dat Hy, die Bruidegom (d.w.s die Messias), teenwoordig is. Die heilstyd het aangebreek en dus is daar net plek vir blydskap en vreugde.

Sadduseers en die Opstanding Matteus 22:23-33. Die Sadduseers was lede van ‘n Joodse godsdienstige party wat uit vername lae van die samelewing gekom het. Hulle het nie aan die opstanding van die dode geglo nie omdat hulle geglo het dat die Wet van Moses niks hieroor gesê het nie. Hulle het net die eerste vyf boeke van die Ou Testament as Skrif beskou.

Skrywer:  Prof Hennie Stander