Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Familie(3) – Hennie Stander

Gebruike rakende die lewensloop van die mens
Binne die gesinslewe was daar vier groot gebeurtenisse wat die voortgang van die lewe gekenmerk het, naamlik die geboorte, die bereiking van vol¬wassenheid, die huwelik en die sterwe. As gevolg van die belangrikheid van hierdie gebeurtenisse, het dit dikwels met spesiale gebruike of rites gepaard gegaan. Wanneer mense egter glo dat God be¬trokke is in die verloop van die lewe, verkry hierdie gebeure al gou ‘n godsdienstige betekenis en word dit op beide godsdienstige en sosiale wyse gevier.

Kinders
Omdat ouers in hul kinders die voortsetting van hulself sien, is kinders as groot seëninge beskou (Deuteronomium 28:4; Psalm 128:3). Hoe meer kinders iemand kon hê, hoe beter was dit. Die Psalmdigter se “Soos pyle in die hand van ‘n held, so is die seuns van die jeug. Gelukkig is die man wat sy pylkoker daarmee gevul het!” (Psalm 1’27:4-5). Gewoonlik het die huweliksgaste ook die hoop uitgespreek dat die huwelikspaar met baie kinders geseënd sou wees. So lees ons dat toe Rebekka haar ouerhuis verlaat het om Isak se vrou te word, het haar broers haar met die volgende seënwense gegroet “Ons suster, mag jou nageslag tienduisende word” -(Genesis 24:60). As ‘n vrou nie kinders kon hê nie, is dit as ‘n straf van God gesien (vgl Genesis 20:18). Omdat vrou-ens se aansien verhoog is wanneer hulle deur die, verwekking van kinders tot die voortsetting van die geslagslyn bygedra het, het kinderlose vrouens dikwels die smaad van die gemeenskap gedra. Vir Ragel was haar kinderloosheid dus ‘n groot hartseer en sy het aan Jakob gesê dat as hy nie aan haar kinders gee nie, sy sou sterf (Genesis 30:1). Ook Hanna het groot hartseer ervaar vanweë haar kin¬derloosheid (1 Samuel 1). Nadat Johannes gebore is, kon Elisabet uitroep dat die Here haar smaad van haar weggeneem het (Lukas 1:25).

Alhoewel die geboorte van alle babas groot vreugde vir hul ouers ingehou het, was dit veral seuns wat as ‘n groot seëning ervaar is. Die mans het immers by die familie aangebly en dus het die familie net verder uitgebrei deur die toevoeging van vroue en kinders. Onder die seuns was dit ook veral die oudste wat spesiale voorregte geniet het. ‘n Dogter, daarenteen, was net kosbaar omdat sy nog werk kon verrig terwyl sy jonk was en omdat daar aan haar ouers ‘n bruidsprys as kompensasie betaal is wanneer sy getrou het en na ‘n ander familie oorgegaan het.

Geboorte
Die moeder is tydens die geboorte, wat gewoonlik tuis plaasgevind het, deur ‘n vroedvrou bygestaan (Genesis 35:17; Eksodus 1:15-19). Die pasgebore baba se naelstring is afgesny en daarna is by gewas en met sout ingevryf. Vervolgens is hy in doeke toegedraai (Esegiël 16:4; Lukas 2:12). Die baba is deur die moeder gesoog (Genesis 21:7; 1 Konings 3:21) en is soms aan ‘n oppaster toevertrou (Genesis 24:59; 35:8; Eksodus 2:9; 2 Konings 11:2). Volgens antieke bronne is kindertjies eers op die ouderdom van omtrent drie jaar gespeen (vgl. 1 Samuel 1:21-23). Toe Isak gespeen is, is daar fees gevier (Genesis 21:8).

Besnydenis
Babaseuns is volgens die Wet agt dae na hul geboorte besny (Levitikus 12:3) alhoewel die Israeliete hierdie gebruik verwaarloos het terwyl hulle in die woestyn was (Josua 5:2-8). Die besnydenis het daaruit bestaan dat die voorhuid met behulp van ‘n klipmes afgesny is (Eksodus 4:25; Josua 5:2-3). Hierdie operasie is deur die vader of stamhoof gedoen; behalwe in die uitsonderlike geval van Eksodus 4:25 waar dit deur die moeder gedoen is. Die besnydenis was waarskynlik oorspronklik ‘n inlywingsrite wat voor die huwelik voltrek moes word soos dit vandag nog in baie Afrika¬stamme gedoen word (vgl in hierdie verband. Eksodus 4:25). God het egter bepaal dat alle baba¬seuns besny moes word as teken van sy verbond met Abraham (Genesis 17:9-14; 23-27). Hierdie bepaling het vir almal gegeld, insluitende die slawe (Genesis 17:12-13).

Naamgewing
Onmiddellik na geboorte is ‘n naam aan die kind gegee (Genesis 29:31 tot 30:24; 35:18). Dit is eers in die Nuwe Testament dat ons lees dat daar tot die besnydenis gewag is voordat daar ‘n naam aan ‘n kind gegee is (Lukas 1:59; 2:21). Daar is geglo dat om die naam van iemand te ken, impliseer dat jy ook mag oor hom gehad het. Dit is ook eers in die Nuwe Testament dat ons lees dat ‘n kind vernoem word na een of ander familielid (Lukas 1:59-61). Soms het omstandighede wat met die geboorte gepaard gegaan het, aanleiding gegee tot die naam wat gekies is (Genesis 4:1; Genesis 29:31 tot 30:24; Genesis 35:18). Soms is ook die name van diere gebruik (soos byvoorbeeld Ragel (“ooi”), Kaleb (“hond”) en Debora (“by”). Ook plantname is gebruik, soos byvoorbeeld Elon (“eikeboom”) of Tamar (“palmboom”).

Nadat die baba gebore is, is die vrou vir ‘n tydperk van sewe dae as onrein beskou (sien Levi¬tikus 12). Op die agste dag is die seuntjie besny en dan mag die moeder vir ‘n verdere 33 dae aan niks geraak het wat heilig was nie. As sy ‘n dogter in die wêreld gebring het, was sy vir twee weke onrein en dan moes sy vir ‘n verdere 66 dae aan niks geraak het wat heilig was nie: Hierna moes sy ‘n jaaroud lam as brandoffer en ‘n tortelduif of enige ander duif as sondoffer na die priester toe neem. Wanneer iemand te arm was om ‘n lam as brandoffer -te bring, kon nog ‘n duff in die plek daarvan gegee word. Die sondoffer het waarskynlik aangedui dat/ die vrou: ritueel onrein was; net soos wanneer sy gemenstrueer het (Levitikus 15:19-24). Die rituele onreinheid was nie werklike vuilheid as gevolg van die bevalling nie, maar dit was bedoel om die vrou te beskerm teen ‘n seksuele verhouding in tye wanneer sy swak was of wanneer dit moontlike verleentheid kon skep.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Familie(2) – Hennie Stander

Slawe
Die rykes het verder die moontlikheid gehad om hul huishoudings deur die toevoeging van slawe te vergroot. Die meeste slawe is in tye van oorlog gevange geneem (Numeri 31:26; Deuteronomium 21:10) of hulle is gekoop (Levitikus 25:44). Alhoe¬wel sulke slawe as deel van jou eiendom beskou is (Levitikus 25:45), is hulle streng deur die Wet beskerm. Dit was nie toegelaat om hulle te verdruk nie (Deuteronomium 23:15-16) en hulle het die reg gehad om op die Sabbatdag te rus (Eksodus 20:10) en ook om aan alle godsdienstige feeste deel te he (vgl Deuteronomium 16:10-11).

Die behandeling van die slawe het baie afgehang van die karakter van die eienaar self, maar oor die algemeen is die slawe goed behandel. Daar is in al die noodsaaklike behoeftes van die slawe voorsien en hulle het teenoor hulle feitlik net soos teenoor ‘n gewone lid van die gesin opgetree. Job verklaar dat hy altyd goed en reg teenoor sy slawe opgetree het aangesien hulle, net soos hyself, skepsels van God was (Job 31:13-15).

Dit was moontlik vir ‘n Jood om ‘n slaaf te word ten einde geld terug to betaal wat hy verskuldig was vanweë skuld of diefstal; of bloot omdat hy in iemand anders se huis groter sekuriteit gevind het as in sy eie. Families en kinders kon so verkoop word (Eksodus ;21:7; vgl ook 2 Konings 4:1, Matteus 18:25). So ‘n persoon het sy dienste ge¬woonlik vir ‘n tydperk van ses jaar verkoop (Deu-teronomium 15:12-18) behalwe as hy wou aanbly as een van die familie (vers 16), in welke geval sy oor seremonieel met ‘n els teen die deur vasgesteek is (vers 17).

Aan sommige slawe is baie gesag verleen deur hul base. Abraham het sy slaaf gestuur om vir sy seun Isak ‘n vrou te gaan soek (Genesis 24). ‘n Betroubare kneg is deur sy baas oor al sy besittings en oor sy ander knegte aangestel. Dit was byvoorbeeld die posisie wat Josef beklee het in die huishouding van Potifar (Genesis 39:3-4) en ook die posisie van die verstandige bestuurder van wie Jesus ons in een van Sy gelykenisse vertel (Lukas 12:42). Die baas se dogter kon wel met ‘n slaaf trou (1 Kronieke 2:34-35), maar indien hierdie skoon¬seun (d.w.s. die slaaf) tog later die familie wou verlaat, was hy verplig om sy vrou en kinders agter te laat (Eksodus 21:4). Gewoonlik is slawe toege¬laat om in die jubeljaar (hersteljaar) na hul eiendom, wat hul as erfdeel ontvang het, terug te keer aangesien dit dan ook aan hulle terug gehandig moes ‘word (Levitikus 25:10-16 en 25:39-41). Slawe kon op enige ander tyd vrygelaat word indien hul skuld deur hulself of deur ‘n ander lid van die familie terugbetaal is (Levitikus 25:48-49).

Ook slavinne het ‘n belangrike rol gespeel. Hulle het onder andere omgesien na die behoeftes van hul meesteres (Genesis 16:1; 1 Samuel 25:42) en kin¬ders opgepas (2 Samuel 4:4). Die huisheer kon so ‘n slaaf as byvrou neem (Genesis 30:3,9) en dan het haar posisie aansienlik verbeter.

Die ruimhartige wette van die Israeliete met betrekking tot slawe is in skrille kontras met die harde wette wat in ander dele van die Midde-Ooste gegeld het. Die ekonomiese stelsels van die Griekse en Romeinse Ryke het swaar op slawerny gesteun.

Die Nuwe Testament het slawerny as ‘n feitelik¬heid aanvaar (Efesiërs 6:8; Kolossense 3:22; File¬mon 16), maar dit het tog ook die leerstellige grondslag gele vir die afskaffing van slawerny (Galasiërs 3:28).

Benewens die huishoudelike slaaf, waarop boge¬noemde betrekking het, was daar ook die slawe van die staat of dit wat as dwangarbeid bekend gestaan het. Ook Koning Salomo het van sulke dwangar¬beiders gebruik gemaak (1 Konings 9:15-21). Die dienaars van Salomo; tesame met die van Hiram, was verantwoordelik vir die ontginning en die vervoer van goud (1 Konings 9:26-28). God het ook die Israeliete aangespreek omdat hulle uitlan¬ders aangewend het om in die heiligdom te werk in plaas daarvan dat hulle dit self gedoen het (Esegiël 44:7-9).

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Voedselsoorte en Etes (5) – Interessante Bybelgedeeltes – Hennie Stander

Sout van die aarde (Matteus 5:13)

Jesus noem die Christene hier “die sout van die aarde.” Soos ons reeds in hierdie hoofstuk gesien het, is sout gebruik om of smaak aan kos te gee, of om kos te preserveer, Of dit is vir die genesende krag daarvan gebruik, en verder het dit ook ‘n rol by verbond- of vriendskapsluiting gespeel. Wanneer Jesus egter die Christene met sout gelykstel, verwys Hy waarskynlik na die “deurtrekkende” funksie van sout. Net soos sout alles deurtrek, so moet ook die Christene in die wêreld wees: hulle moet hul invloed deeglik laat geld.

Vleis sonder bloed en die drink van bloed Levitikus 7:26-27; 17:10-14; Deuteronomium 12:23)

 Volgens die vleiswette van die Ou Testament, was dit verbode om vleis met bloed te eet, m.a.w. om rou vleis te eet. Die rede wat hiervoor gegee word, is dat die “die siel van die vlees in die bloed is” en dat “die bloed versoening bewerk”. Bogenoemde verse het al baie dispute ontlok en dit is al sells gebruik om die moderne gebruik van mediese bloedoortappings te  veroordeel. ‘n Mens moet egter hierdie verse binne hul historiese konteks verstaan. Die heidene het die gebruik gehad om die bloed van diere te eet en die vleis rou te eet. Hulle het geglo dat hulle hierdeur deel sou kry aan die krag van die diere en dat hulle sodoende makliker met die (af)gode in aanraking sou kom. Die Hebreeuse woord wat in bogenoemde gevalle met siel vertaal word, moet dan eintlik ook eerder met lewe(nskrag) vertaal word, omdat dit niks te doen het met die hedendaagse gebruik van die woord siel soos wanneer ons praat van die siel van die mens nie. Voorts staan daar in Levitikus 17:11 dat bloed versoening bewerk het. God wou dus he dat bloed vir Sy yolk ‘n heeltemal ander interpretasie moes inhou as die interpretasie wat die heidene daaraan gegee het. In die Nuwe Testament het die bloed van Jesus vir ons versoening gebring en daarmee is die Ou Testamentiese soenoffer vervul. Ons sal dus bogenoemde tekste heeltemal uit verband ruk indien ons dit aanwend om moderne bloedoortappings of te keur.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Vodeselsoorte en Etes(4) – Hennie Stander

Aan tafel

oopgesprei en dit het dan as tafel gedien. In latere tye is daar egter ook by ‘n lae tafel aangesit. In die middel was ‘n gemeenskaplike pot waarin elkeen sy brood gedoop het (Spreuke 26:15; Markus’ 14:20; Johannes 13:26). Toe Rut saam met die snyers geëet het, het sy dit op hierdie wyse gedoen (Rut 2:14).

Ons lees ook in Esegiel 23:41 “Jy het op ‘n pragtige bed gesit en voor jou was ’n gedekte tafel”.