Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Huishoudelike Aktiwiteite(3)

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Huishoudelike Aktiwiteite(3) – Hennie Stander

Aandete

Die aandete was die belangrikste maaltyd van die dag en dit is genuttig omtrent so twee ure voor sononder wanneer die mans reeds van hul werk of gekom het. Die warm temperature van die dag het dan reeds afgeneem en ‘n ontspanne atmosfeer het tydens die maaltyd geheers. Dit het terselfdertyd ’n geleentheid gebied vir die familie om saam te verkeer en stories te vertel.

Die ete self het bestaan uit lensiesop en brood of groente (Daniel 1:12). Soms is ook vleis geëet en wyn gedrink. Die bloed is egter uit die vleis gedreineer voordat dit geëet is (Levitikus 7:26) en dit is ook nie saam met melkprodukte voorberei nie. Streng reëls het gegeld ten opsigte van dit wat geëet en dit wat nie geëet mag word nie (Levitikus 11).

bakbrood

‘n Bedoeienvrou is besig om brood te bak in ‘n groot skottel wat oor die vuur gekeer is.

Handvaardighede

‘n Belangrike aktiwiteit van die vrouens was om te spin en te weef ten einde klere vir die gesin te maak en dit ook vir verkope aan te bied. Die ideale vrou word in Spreuke 31 beskryf as een wat wol en vlas bymekaarmaak en dit met haar hande verwerk (vers 13). Sy spin, weef en maak klere (verse 19,21), sy maak dekens vir die huis (vers 22), en sy verkoop die res op die mark (vers 24). Terwyl sy hierdie werk doen, kon sy met ander vrouens en met die kinders gesels.

Wassery

Ons weet nie veel van Joodse higiëne nie, maar indien Batseba se optrede tipieswas, dan het persoonlike reiniging teen die aand se kant geskied (2 Samuel 11:2).Die normale huishouding het geen badkamer gehad nie. Daar is egter wel huise van rykes opgegrawe wat mooi badkamers gehad het. Dit was meer algemeen om ‘n vlak skottel van erdewerk te hë met ‘n rif in die middel vir ‘n mens se voete (sien die skets). As ‘n mens jouself behoorlik wou bad, moes jy dit in ‘n fontein of in ‘n rivier doen. Selfs Farao se dogter het in die rivier gebad (Eksodus 2:5). Die feit dat Mefiboset nie sy voete of sy klere gewas het tydens Dawid se afwesigheid nie, word as ongewoon voorgehou (2 Samuel 19:24). Daar is met loog en seep gewas (Jeremia 2:22 en Maleagi 3:2).

Dit was verder die gebruik om mense wat by jou besoek kom aflê het, se voete te was. Die feit dat Simon, die Fariseër, nagelaat het om dit te doen, is as ‘n belediging beskou (Lukas 7:44). Die Jode in die tyd van Jesus het gereeld hul hande voor ete gewas, maar dit is meer om seremoniële as om as om higiëniese redes gedoen (Matteus 15:1 ev).

voetewas

‘n Vlak skottel waarin die voete gewas is.

Skrywer: Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Huishoudelike Aktiwiteite(2)

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Huishoudelike Aktiwiteite(2) – Hennie Stander

Die koop van kos

Sekere kossoorte kon vir redelike tye geberg word deur dit te droog of met sout te behandel, maar in ander gevalle was dit weer moeiliker veral in warm klimaatstoestande. Dit was dus nodig om periodiek kos aan te koop. So lees ons in Johannes 4:8 dat Jesus se dissipels na die stad gegaan het om voedsel te gaan koop. In Markus 6:36 wou die dissipels weer vir die skare wegstuur sodat hulle vir hulself brood kon gaan koop. Terwyl Jeremia in die tronk was, het by elke dag brood ontvang uit die straat van die bakkers in Jerusalem (Jeremia 37:21).

Voedsel is op markplekke gekoop. ‘n Markplek was ‘n handelsentrum wat uit verskeie gebiede bestaan het waar handel gedryf is-baie soos die basaars van die hedendaagse Oosterse gebiede.

mark

‘n Voedselmark in Hebron. Die markplekke van die Bybelse tye was bale soortgelyk hieraan.

Die bak van brood

Brood was die basiese voedsel. Meel, wat met die meul gemaal is, is met water gemeng. As die brood ingesuur moes word, is suurdeeg geneem en in die deeg geplaas. Die deeg is dan so gelos totdat dit deursuur is (Matteus 13:33; Galasiers 5:9). Daarna is dit gebak.

Daar was verskillende metodes hoe hierdie brood gebak is. Een daarvan was om klippe warm te maak en die brood dan daarop te bak (1 Konings 19:6). Maar daar was ook primitiewe oonde. So byvoorbeeld is potte van erdewerk verhit deur dit om te keer op die vuur en dan is die brood op die warm konkawe kante daarvan gebak. (‘n Mens moet onthou dat die brood waarskynlik plat en rond was.) Ander oonde was weer silindervormig of piramiedvormig. Hierdie soort oonde was oop aan die bopunt en verder was daar ook ‘n opening aan die onderkant waarin daar vuur gemaak is (sien die afbeelding). Die brood is moontlik aan die binnekant van die oond teen die wande vasgedruk, of dit is op klippe op die bodem daarvan gebak nadat die vuur en as verwyder is.

Die Israeliete het ook van gewone klei of metaal bakplate gebruik gemaak. Onder die plaat is vuur gemaak en bo-op is die brood gebak. In Hosea 7:4 ev word die hele proses van hoe brood in ‘n oond gebak word, as simbool gebruik om ‘n sameswering binne ‘n paleis te beskryf.

oond

‘n Tradisionele soort oond

Siesta

Wanneer die dag op sy warmste was, was dit tyd om te ontspan of te slaap. So lees ons dat Abrahamby sy tentdeur gesit het (Genesis 18:1). In 2 Samuel 4:5 lees ons dat Isbosetop die warmste van die dag besig was om sy middagslapie te geniet.

Skrywer: Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Huishoudelike Aktiwiteite(1)

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Huishoudelike Aktiwiteite(1) – Hennie Stander

In die Bybelse tyd het die meeste mense vroeg opgestaan, selfs nog voordat die son opgekom het. Sodoende kon hulle die tyd wat dit lig was ten volle benut en ook rekening hou met die uitermatige hitte van die middagson wanneer ‘n mens nie veel kon uitrig nie. Ons lees dat Abraham vroeg opgestaan het om God se opdrag ten uitvoer te bring, naamlik om sy seun Isak te gaan offer (Genesis 22:3); Moses het vroeg opgestaan en die Sinaiberg uitgeklim om God daar te ontmoet (Eksodus 34:4); Job het vroeg in die more brandoffers gebring vir sy kinders vir ingeval hulle teen God gesondig het (Job 1:5); ook Jesus het vroeg opgestaan om op ‘n eensame plek te gaan bid (Markus 1:35).

Alhoewel dit wel moontlik was vir iemand om in die bed te bly (Spreuke 26:14), was dit nogtans moeilik aangesien almal bymekaar in een vertrek geslaap het. Wanneer een persoon opgestaan het, sou dit noodwendig die ander in die vertrek gesteur het-dit is miskien na hierdie feit wat Jesus verwys het toe by die verhaal vertel het van die man wat laat in die nag gekom het om drie brode by sy vriend te leen (Lukas 11:7).

Oggendete

Hier in Suid-Afrika eet ons drie maaltye per dag, maar in die Bybelse tye, net soos in baie ander moderne lande, het die mense slegs twee maaltye per dag gehad. Een hiervan was die oggendete wat redelik vroeg in die oggend genuttig is. Dit was egter ‘n baie ligte maaltyd en het uit kos soos brood, kaas en vrugte bestaan. Ons lees in Johannes 21 dat Jesus, nadat dit lig geword het, sy dissipels genooi het om ontbyt te kom eet, en Hy het toe brood en vis aan hulle gebied.

Malery van graan

‘n Baie algemene huishoudelike aktiwiteit was die maal van graan. Hiervoor is twee soorte meulens gebruik wat albei tot in ons moderne tyd nog oral in die wêreld bekend is. Die een soort meul (‘n rugstukmeul) het bestaan uit ‘n lang reghoekige klip, ietwat konkaaf gebuig, met ‘n plat oppervlakte. Hierdie groot en swaar klip het die basis van die handmeul gevorm. Bo-op hierdie basisklip kom ‘n heelwat kleiner klip wat ‘n mens met jou twee hande kan vasvat. Dit word die “skuurklip” of “maalklip” genoem. Hierdie skuurklip is heen en weer oor die basisklip geskuur, met die koring tussen die twee klippe. Dit was waarskynlik met so ‘n skuurklip waarmee ‘n vrou vir Abimelek doodgegooi het (Rigters 9:52 ev).

Later is ‘n roterende soort meul in gebruik geneem. Dit het bestaan uit twee skyfvormige klippe wat omtrent ewe groot was. Die onderste klip het in die middel ‘n houtas gehad wat regop gestaan het. Die boonste klip het weer in die middel ‘n ronde gat gehad waardeur die as van die onderste klip gesteek het. Die boonste klip kon dus in die rondte draai rondom die as van die onderste klip. ‘n Mens kon die boonste klip draai met behulp van ‘n regop handvatsel wat daarop aangebring is (sien die foto). Die koring is in die boonste gat afgegooi en dit is dan tussen die twee klippe fyn gemaal.

Die maal van koring was een van die take van die vrou. Een vrou alleen kon wel hierdie meul werk, maar dit was tog makliker as twee dit saam gedoen het (vgl Matteus 24:41). Ook slawe is gebruik om koring to maal. Simson, byvoorbeeld, moes tydens sy gevangenskap die meul draai – waarskynlik een van die groot roterende tipes (sien ook Klaaglied 5:13) wat soms deur diere in die rondte gedraai is. Tog het die geluid wat van die maal van koring gekom het, baie huislik geklink en Jeremia sê dat die afwesigheid van hierdie geluid ’n teken is van ondergang en van die oordeel van God (Jeremia 25:10).

Omdat die meul so ‘n belangrike item in ‘n huishouding was aangesien dit vir die maak van brood gebruik is, het die Wet verbied dat dit as pand geneem word (Deuteronomium 24:6).

Die haal van water

Alhoewel sommige huisgesinne hul eie waterbakke gehad het waarin die reën opgevang is, het die meeste hul water van die dorp se fontein of put verkry. Die aandra van die water vanaf hierdie gemeenskaplike bron is hoofsaaklik deur die vrouens gedoen (sien 1 Samuel 9:11). Dit het gewoonlik aan die begin of aan die einde van die dag geskied. Abraham se dienskneg het juis hierdie feit in gedagte gehou toe by gaan soek het vir ‘n vrou vir Isak (Genesis 24:11-13). Die water is in ‘n groot erdekruik gedra of op die skouer (soos wat Rebekka gedoen het-Genesis 24:15), of op die heup.

Skrywer: Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke Interessante Bybelgedeeltes

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke Interessante Bybelgedeeltes – Hennie Stander

Jesus is die deur

Johannes 10:9. Baie moderne vertalings vertaal hierdie vers so “Ek (Jesus) is die deur”. Eintlik is hierdie vertaling baie misleidend aangesien die fokus hier nie is op die “deur” wat ‘n toegang toesluit of blokkeer nie, maar veel eerder op die “opening” waarin die deur pas, m.a.w. die ingang self. Jesus gebruik derhalwe hierdie term figuurlik om aan te dui dat Hyself die enigste toegang tot die hemelse koninkryk is.

Haar lamp brand heelnag

Spreuke 31:18. In hierdie vers word ‘n deugsame vrou besing as een “wie se lamp heelnag brand’. Ons weet dat dit selfs vandag nog in die Oosterse wereld die gebruik is om jou lamp die hele nag

te laat brand. Moontlik het dit ontstaan uit ‘n geloof dat dit die magte van die duisternis sou uithou, of moontlik was dit bloot ‘n praktiese reeling wat ‘n mens in staat gestel het om die volgende oggend sonder ‘n gesukkel jou vuur te kon aansteek aangesien die antieke mens nie die gerief van vuurhoutjies gehad het nie. Hierdie gebruik het selfs aanleiding gegee tot ‘n spreuk wat lui “hy slaap in die donker” met die betekenis van “hy het geen sent in die huis nie”. Dit is egter ‘n vraag of Spreuke 31:18 hierbo letterlik of figuurlik opgeneem moet word. Indien dit letterlik verstaan moet word, beteken dit dat ‘n deugsame vrou iemand is wat onder andere toesien dat haar lampie nie gedurende die nag doodgaan nie. Maar ons sou dit ook figuurlik kon interpreteer. Soos ons gesien het in die afdeling onder “beligting”, is die frase “lamp wat brand” dikwels as simbool van voorspoed geinterpreteer, terwyl “die blus van ‘n lamp” weer ondergang simboliseer het. ‘n Mens sou derhalwe hierdie vers ook figuurlik kon verklaar as “sy is baie voorspoedig” en dit is dan ‘n verduideliking op die eerste deel van dieselfde vers wat van haar handelsvermoe praat.

Skoene en eiendomsreg

Psalm 60:10; 108:10. Hier lees ons dat God sy skoen op Edom werp. Hierdie handeling van God kan baie maklik verkeerd interpreteer word veral aangesien die “gooi van skoene” in ons kultuur dikwels met woedebuie geassosieer word. Maar ons het vroeer in hierdie hoofstuk gesien dat die uittrek van ‘n skoen beskou is as teken van eienaarskap. Bogenoemde twee verse beteken dus bloot dat God verklaar dat Edom Sy besitting is.

Vurige kola op sy hoof

Romeine 12:20. Ons is vandag nie seker na presies wafter kulturele gebruik hierdie frase verwys nie (sien ook Spreuke 25:21-22), maar dit het in ieder geval ‘n idioom geword wat waarskynlik lets soos “iemand skaam maak” beteken.

Petrus bid op die dak

Handelinge 10:9. In ons kultuur lyk dit inderdaad na ‘n baie eksentrieke handeling om op die dak te klim om te gaan bid. Nou dat ons egter gesien het dat die dak van ‘n huis eintlik ‘n baie gerieflike plek was en dat dit verskeie gebruiksmoontlikhede gehad het, kan ons begryp waarom dit so algemeen was om dit ook vir verskillende godsdienstige handelinge te benut (vgl ook Nehemia 8:16-17).

Skrywer: Prof Hennie Stander