Speletjies

Kinders het meestal in die strate of oop plekke soos die markplein gespeel – selde of ooit in huise omdat die huise klein was en vensters ook klein was sodat daar nie baie lig in die kamer of kamers was nie. Tekeninge of modelle van antieke huise met ‘n groot binnetuin wat soms in boeke gesien kan word, is voorbeelde van die heel rykstes of van die regeerders se paleise en is nie verteenwoordigend van die gewone volk nie.

‘n Dobbelsteen uit Dan in noord Israel

Buite het die kinders verskeie speletjies gehad. In die strate het hulle blokke op die grond getrek waarin hulle op een been gespring het volgens ‘n bepaalde patroon-iets soos die moderne hinkspel (“hop scotch”) of klippieskop. Verder was daar pyl en boog skiet, stoei, hardloop, sing en dans (Matteus 11:16-17). Ook is uit opgrawings bekend dat kinders met albasters gespeel het en met balle. Klein kinders het met kleihouers met klippies in gespeel om lawaai te maak. Van die houers wat opgegrawe is, het gaatjies in gehad om die klank meer hoorbaar te maak. Ander was in die vorm van poppe of voëls gemaak. Van hierdie was egter swaar en daarom meen sommige dat hulle eerder in religieuse feeste deur volwassenes gebruik is om musiek te maak.

Die antieke tyd het verskeie bordspele geken. Een so ‘n bord wat in opgrawings gevind is, het bo en onder drie rye van vier blokkies gehad met in die middel twaalf blokkies wat ongetwyfeld een of ander speletjie behels het. So was daar ook ‘n ander gevind met agt en vyftig gaatjies in die vorm van ‘n moderne viool. Elke vyfde gaatjie het ‘n beslag gehad om te toon dat dit meer besonders as die ander is. Sommige borde wat gevind is, lyk nogal na iets soos ‘n skaakbord. Baie speletjies is ook met ‘n dobbelsteen gespeel – of ‘n steen met net twee kante soos ‘n muntstuk of een met vier kante in die vorm van ‘n piramide. Die seskantige dobbelsteen soos vandag was ook in die antieke tyd bekend en ‘n mooi eksemplaar is in Noord-Palestina gevind waar die stad Dan van ouds was.

Al was die dobbelsteen in Israel bekend, is dit nooit vir dobbel gebruik nie. Die hoëpriester het twee voorwerpe, moontlik skywe, gebruik wat in Eksodus 28:30 die urim en die tummim genoem word, en wat deur sommige as stene met twee kante soos ‘n muntstuk beskou word. Hierdie stene het by in ‘n borssak of aan sy borslap gedra en gebruik om die wil van God mee af te lees. Sommige meen dat die stene wit aan die een kant en swart aan die ander kant was en as die hoëpriester hulle dan uit sy sak laat val, het die kleurkombinasie die beslissing gegee. Ander meen dat die urim en tummim deel van die edelstene op die borslap was en dat die wyse van beslissing net geraai kon word.

Dit is moontlik dat as die urim en tummim skywe was, hulle religieuse funksie die Jode daarvan weerhou het om dobbelstene vir sekulêre sake te gebruik. In Handelinge 1:26 (Ou Afrikaanse Vertaling) lees ons dat die lot gewerp is. Baie mense verstaan dit as die gooi van ‘n dobbelsteen. Letterlik staan daar “die lootjies is gegee”. Waarskynlik was dit stukkies hout van verskillende lengtes wat uit ‘n houer gehaal is en die een aan wie die kortste gegee word, is die wenner. Maar ook hier is die gebruik ernstig en was dit nie ‘n speletjie nie. By die nie-Joodse bevolkings, egter, is graag gedobbel en gespeel. Die Romeinse soldaat het by die kruisiging van Jesus gedobbel om te sien wie sy kleed sou kry (Johannes 19:24)-of hierdie loting met ‘n dobbelsteen of met lootstokkies gedoen is, kan nie bepaal word nie.

In die antieke tyd het dogters ook met poppe gespeel. Die lywe van poppe was meestal van klei gemaak. Sommige poppe is gevind met gaatjies in die arms en bene wat miskien kan aandui dat kinders hulle as marionette gebruik het. Speelgoedmeubels van klei en selfs pophuise is in opgrawings gevind. In Egipte is speelgoed soos waentjies gevind wat kinders moontlik met toutjies getrek of net met die hand gestoot het.

In die antieke tyd was daar min geleentheid vir vrye tyd en ontspanning. Net die rykes kon daaraan meedoen as hulle genoeg slawe gehad het om al die werk te doen. Die groot menigte van die bevolking moes hard swoeg om ‘n bestaan te maak. Kinders het egter, soos altyd, tyd gehad om te speel. Speelgoed is in opgrawings gevind, maar die was moontlik net die voorreg van rykes.

Twee Romeinse soldate speel met ‘n dobbelsteen

Die enigste werklike vrye tyd was tydens groot feeste of geleenthede soos die wedrenne in die arenas wat van tyd tot tyd gehou is om die volk te vermaak en in toom te hou-iets wat die Romeine goed gesnap het. Maar ook hier moet ons nie aan die ganse volk dink nie. Die armes moes maar bly werk. Godsdienstige feeste het egter meer geleentheid vir alle mense gebied om êrens iets anders as die daaglikse werk te doen. Vir die Jode was daar wel ‘n volle dag elke week oop, die Sabbat, waarop geen werk gedoen mag word nie. Die Sabbat was nie ‘n kerkdag soos by die Christendom nie, maar ‘n werklike dag van rus. Dan was daar ook Joodse feesdae wat tye van groot opwinding was, maar dit het nie ontspanning en plesier in die moderne sin beteken nie. By die heidense volke was die spele in die gimnasiums of ontspanning in die teater of arena. Dit was geleenthede om die gees en liggaam te bou en is nie gesien as blote plesier nie. Tog bly die mens deur die eeue maar inherent dieselfde en moet hierdie ideale nie te rooskleurig gesien word nie. In praktyk het almal maar ‘n bietjie afleiding geniet.

INTERESSANTE BYBELGEDEELTES

Groot militêre verliese

Amos 5:3. Die uitdrukking “die stad wat met duisend gaan aanval hou net honderd oor en die een wat met honderd aanval hou net tien oor” is ‘n manier om te sê dat Israel volkome verslaan is. In tye van oorlog is almal opgeroep sodat daar in ‘n stad slegs enkele ou mense en gebreklikes oorgebly het as almal uitgetrek het om te gaan veg. As 90% dan verslaan en gedood is, beteken dit dat so ‘n stad so good as geheel en al verwoes is.

Getalle

Wanneer daar in die Bybel na groepe mense verwys word, moet ons die getalle wat aangegee word nie as presiese eenhede bereken nie. Dikwels is getalle baie groter as die werklik getelde aangegee om redes wat tans nog nie baie duidelik is nie. Dit kan of simboliese waarde gehad het om in plaas van te sê dat 337 mense teenwoordig was, te praat van ‘n duisend mense om aan te toon dat die getal teenwoordig baie was as mens die omstandighede in ag neem. Ander voorstelle is dat die manier van tel ‘n sisteem gevolg het baie anders was as waaraan ons vandag gewoond is-wat die sisteem ook al mag wees. Of, getalle kon met die oorlewering weens skryfwyses anders gelees word as wat oorspronklik bedoel is. In Rigters 5:8 lyk dit of die leer 40 000 man sterk was, terwyl Rigters 20:17 die getal op 400 000 stel. Sommige meen dat 5:8 verwys na vredestyd en 20:17 na ‘n tyd van oorlog toe alle reserwes opgekommandeer was. Die Nuwe Afrikaanse Vertaling gee 5:8 weer met “Israel se duisende soldate” wat die verskil onopsigtelik maak. Josua 4:13 praat ook van 40 000. Verder lees ons in 2 Samuel 24:9 dat Israel 800 000 weerbare manne gehad het en Juda 500 000, ‘n totaal van 1 300 000. In 1 Kronieke 21:5 is die getalle 1 100 000 vir Israel en 470 000 vir Juda. Vir Juda kon die verskil bloot afronding wees, maar vir Israel is die verskil te groot en hier het ons getalle wat vir dieselfde geleentheid aangegee word. Die “New International Version” vertaal in 1 Kronieke 21:5 soos volg: 1 100 000 ingeslote 470 000. Dit bring die totaal nader aan die 1 300 000 van 2 Samuel 24:9. Miskien kom die getalle van verskillende oorgelewerde lyste. Volgens 2 Konings 15:19-20 het die belasting per kop bereken neergekom op ‘n totaal van 60 000 persone wat ‘n totale bevolking van 800 000 kan gee. Het die 1 300 000 na die verloop van tyd so drasties verminder? Tydens die talle veldslae in die Ou Testament beskryf, is by baie geleenthede groot getalle soldate gedood, so baie dat die bevolking inderdaad kon verminder het, maar saamgetel moes hulle dan byna vernietig gewees het. Dit is besonder moeilik om met die getalle op sigwaarde berekenings te maak.

Oproepinstruksies

Deuteronomium 20:5-8. In hierdie gedeelte word interessante reëlings gegee oor die oproep van soldate om te gaan veg-veral die wat vrystelling gekry het. So, byvoorbeeld, moes iemand wat ‘n huis aan die bou is, eers klaarmaak. En die rede? Sodat ‘n ander nie sy huis oorneem en intrek nie. As iemand pas ‘n wingerd geplant het kan hy nie oorlog toe gaan voor hy van die eerste oes geëet het nie, want dalk sneuwel hy en ‘n ander eet die vrug van sy arbeid. ‘n Derde groep kry ook uitstel, naamlik verloofdes. Hulle moes eers na hulle getroud is, opgeroep word sodat ‘n ander nie die vrou kon afvat nie.

Skrywer:  Prof Jp Louw

Die Romeinse leer

In die Nuwe Testament is die Romeinse leer die belangrikste militêre element wat die Joodse volk oorwin het en hulle eindelik oor die aarde heen verstrooi het. Maar in die proses het die Romeinse soldaat so deel van die Joodse omstandighede geword dat militêre metafore alledaags geword het. As die Christen se stryd teen die duiwel in Efesiërs 6:13-17 beskryf word, is die wapenrusting in terme van ‘n Romeinse soldaat se toerusting beskryf: gordel, borsharnas, skoene, skild, helm en swaard. In Kolossense 2:15 word Jesus se oorwinning as ‘n triomftog beskryf waarin Hy die bose magte in die openbaar vertoon. Die beeld herinner aan die Romeine wat diegene wat hulle verslaan het in ‘n parade deur die strate laat loop het sodat almal Rome se mag en die vyand se verslane toestand as vernedering kon aanskou. So sal Christus ook vir Satan laat paradeer. In 2 Timoteus 2:3-4 word die Christen as soldaat van Christus voorgestel wat net soos ‘n Romeinse soldaat hom voltyds aan die leër wy en hom nie met die gewone burgerlike lewe bemoei nie.

Sesarea, aan die Middellandse See, was die hoof militêre basis van die Romeinse leër in Judea. Die stad is deur Herodes die Grote vir die Romeine gebou omdat daar ‘n natuurlike hawe suid van die berg Karmel was. Afdelings van die Romeinse leër te Sesarea het gewoonlik in Jerusalem diens gedoen en is in die Burg Antonia gestasioneer.

Soms is van die plaaslike bevolking ingespan om die soldate by te staan, maar omdat dit beteken het dat sodanige soldate moes meedoen aan die Romeinse aanbidding van die keiser-Augustus wat na sy dood as god vereer is, en Caligula wat dit nog tydens sy lewe laat instel het-en omdat hulle gedurig wapens moes dra, ook op die Sabbat, is die Jode van hierdie verpligting vrygestel. Die leër in Judea het dus uit Romeinse en Siriese troepe bestaan wat deur Romeinse offisiere aangevoer is.

Replikas van Romeinse oorlogmasjiene by Masada

Die Romeine het die finansiële uitgawes aan hulle leer op vindingryke wyse voorsien. Die soldate is redelik goed betaal sodat dit nie moeilik was om rekrute te vind nie. Verder het soldate voedsel gekry en by uittrede ‘n stuk grond, gewoonlik op die grense van die ryk waar hulle goeie buffers teen invallers kon wees as gevolg van hulle militêre ervaring. Die kostes verbonde aan die leër is betaal uit belasting wat gehef is op die dele waar die leër moes dien. So het die Romeine ‘n magtige leër gehad wat ‘n groot faktor was in hulle uiteindelike heerskappy oor die grootste deel van die destydse wêreld wat vandag as Engeland, Europa, Klein-Asië en Noord-Afrika bekend is en waaronder Palestina natuurlik as deel van Klein-Asië getel het. Hierdie groot ryk het vir die verspreiding van die Christendom, nieteenstaande die vervolgings van Christene, die voordeel gebied dat die apostels makliker kon reis en dat taal en kultuur oor die hele ryk baie ooreenstemming gehad het – eers Grieks wat nog lank nadat die Romeinse leërs gebiede oorwin het, die algemene voertaal gebly het, en later al meer Latyn wat tot na die Middeleeue oor groot dele die offisiële taal van die kerk en die akademie was.

Die Romeinse legioene of leërafdelings het in die tyd van die Nuwe Testament ‘n eenheid van 6000 soldate getel en is deur ‘n legatus aangevoer wat gewoonlik ‘n oud-senator was. ‘n Legioen is in tien afdelings verdeel van 600 man en is ‘n kohort genoem wat aangevoer is deur ‘n tribunus wat in Handelinge 22:24 ‘n kommandant genoem word. In die Ou Afrikaanse Vertaling word hy ‘n owerste oor duisend genoem wat ‘n letterlike vertaling van die Griekse term “chiliarchos” is, ‘n term wat leier van duisend beteken. Dit was egter slegs ‘n titel met ‘n ronde getal en het in werklikheid ‘n eenheid van 600 beteken. Ses hoofmanne oor honderd het die afdelings waarin die 600 verdeel is, aangevoer. In die Nuwe Afrikaanse Vertaling word hulle kapteins genoem, of ook net offisiere soos in Matteus 8:8 en Handelinge 10:1, 23:23 en 27:43.

Die Romeinse legioene het almal getalle gehad wat deel uitgemaak het van die naam van die legioen. Die feit dat die vierde, sesde, tiende en twaalfde legioen almal op een of ander plek in Palestina en omgewing gestasioneer was, toon ook aan dat dit ^‘n gebied was wat moeilik in bedwang gehou kon word. Immers vir die Jode was die Romeinse teenwoordigheid ‘n gruwel en al waarvoor hulle geleef het was die koms van die Messias wat volgens hulle opvattings ‘n persoon sou wees wat die Romeine sou uitjaag en weer die troon van Dawid in ere sou herstel.

Naas die voetsoldate van elke eenheid was daar ook soldate met spesiale opdragte soos die boogskutters, die ruitery, die geneeshere en die trompetters en vaandeldraers. Elke afdeling van 100 het sy eie vaandel gehad met eie simbole daarop. Die Jode en Romeine was dikwels hieroor in onenigheid, want heidense simbole in Jerusalem self, was vir die Jode onaanvaarbaar.

Die Romeinse soldaat het beskermende klere (van leer gemaak) gedra en as wapen gewoonlik die kort dolk wat-, ook as ‘n stuk gereedskap vir allerhande dinge gebruik is. Die gewone swaard was sowat ‘n halwe meter lank en die spies kon tot twee meter lank wees. Spiese is in stormlope gebruik om die vyand te gooi voordat die hand tot hand gevegte met swaarde begin het.

Die Romeine het baie oorlogstuig gebou waaronder die catapulta of reuse boog-‘n masjien wat spiese of soortgelyke lang pyle kon afskiet om bo-oor ‘n muur te trek. Die ballista was ‘n masjien wat soos ^‘n reuse slingervel groot klippe tot ‘n halwe kilometer ver kon slinger.

Naas die gewone soldate was daar ook die keiserlike wag (Filippense 1:13) wat die regters beskerm het en oral ook by gevangenisse as bewakers diens gedoen het. Hulle was beskou as die keiser se lyfwagte en is meer as gewone soldate betaal.

Skrywer:  Prof JP Louw