Geloofsvrae: Voorsienigheid: ’n Paar tradisionele antwoorde – Adrio König

Voorsienigheid: ‘n Paar tradisionele antwoorde

Die Christelike geloof het in die loop van die geskiedenis ‘n hele aantal antwoorde op hierdie knellende vrae probeer gee.

As ‘n mens aan uiterstes dink, is daar eerstens die antwoord dat God alles vooraf beskik, dat elke ding wat gebeur, deur Hom vooraf bepaal is om presies net só en nie anders nie te gebeur. Wie nie hierdie standpunt aanvaar nie, word dan daarvan beskuldig dat hulle `in die noodlot glo’ of van God ‘n magtelose toeskouer maak terwyl die mense bepaal wat op aarde gebeur.

Teenoor die albeskikking van God is daar die ander uiterste dat God wel alles geskep het, maar dat Hy Hom teruggetrek het en dat alles nou volgens bepaalde wetmatighede verloop (die deisme). God is dus nie direk betrokke by wat op aarde gebeur nie. Min Christene aanvaar egter hierdie standpunt bewustelik.

Tussen die twee uiterstes is daar die beskouing dat God alle goeie dinge beskik, maar nie die sonde en die ellende nie. Dié laat Hy net toe. En as ‘n mens vra waarom Hy sulke vreeslike dinge toelaat, is die antwoord gewoonlik óf dat Hy die mense se sonde straf, óf dat Hy ‘n onbekende maar goeie doel daarmee het, óf dat Hy die mens vry geskep het en dus nie die wreedhede kan keer wat ons mekaar aandoen nie, óf dat ons dit nie kan verstaan nie.

Twee van hierdie tradisionele antwoorde verdien ons aandag. Die een oor die albeskikking het ‘n hoë aansien omdat dit sterk op Calvyn teruggryp, en die ander een oor die toelating (Arminius) is taamlik algemeen onder Christene, selfs onder Gereformeerdes.

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Voorsienigheid: Die Probleem – Adrio König

VOORSIENIGHEID: Die Probleem

Die leer van die voorsienigheid van God is enersyds seker die algemeenste en populêrste oortuiging onder Christene, en andersyds een van die mees problematiese. Dit is dikwels die laaste oorblysel van die Christelike geloof by mense wat omtrent totaal gesekulariseer is. Hoe bekend klink die volgende uitdrukkings nie: Wat moet gebeur, sal gebeur; elke mens het sy tyd; niks gebeur by toeval nie. Mense wat regtig deel van die Christelike gemeenskap is, betrek alles net duideliker op God: God beskik alles; niks gaan by God verby nie; God weet die beste, Hy maak nooit ‘n fout nie.

Andersyds is hierdie voorsienigheidsgeloof ‘n veld wat met dorings besaai is. Die een groot probleem is die vreeslik baie sinlose lyding. Die vraag lui gewoonlik iets soos: Hoekom? Hoe kon God dit toelaat? Die vraag wen aan dringendheid as ‘n mens aan die groot wêreldrampe dink: vreeslike aardbewings, natuurrampe, menslike wreedheid (Auschwitz, apartheid). Maar dit is op ‘n persoonlike vlak net so smartlik selfs al staan ‘n mens net voor een enkele mishandelde kindjie: Waar is God?

Wat nogal vreemd is in die tradisionele voorsienigheidsleer is die feit dat dit nie geskryf word in die lig van die dringende en pynlike vrae waarna ons nou net verwys het nie. Dit word meestal eenvoudig as deel van die leer oor God behandel, en dus voordat die leer oor die mens en die sonde aan die beurt gekom het. Dit beteken dat ‘n mens net die een pool van die verbondsverhouding in die oog het, God, en nie die eintlike probleem, die mense en hul sonde nie. Om net in die lig van die Godsleer oor God se betrokkenheid by die wêreld te skryf, is byna om soos ‘n volstruis jou kop in die sand te steek en te dink niemand sien jou nie. ‘n Voorsienigheidsleer wat nie die vreeslike sonde en ellende in die wêreld vierkantig in die oë kyk nie, is ‘n werklikheidsvreemde leer wat nooit kan hoop om geloofwaardig te wees nie.

Selfs wat in die natuur gebeur, kan ons nog redelik maklik hanteer, maar wat in die geskiedenis gebeur, wat tussen mense en deur mense se toedoen gebeur, skep oneindige probleme. Dit is juis dan wanneer die `waaroms’ opklink. Dit is waarom die voorsienigheidsleer in hierdie boek eers ná die hoofstukke oor die mens en die sonde behandel word. Dit is eers in die lig van die sinloosheid van die sonde en die vreeslike lyding wat mense mekaar aandoen, dat die vraag na God se betrokkenheid by die wêreld gevra moet word.

Wat is die probleem presies? As ons geglo het in ‘n willekeurige God met buie en grille, ‘n God wat met die verkeerde voet uit die bed kan opstaan, sou ons minder probleme gehad het. Hy sou te eniger tyd enigiets kon doen of toelaat. Maar ons glo in die troue Verbondsgod, die magtige God van liefde. Hoe moet ons dan die vreeslik baie wreedhede en sinlose lyding verstaan? As God almagtig is, kan Hy dit mos verhinder. En as Hy liefde is, wil Hy mos?

Hoe moet ons die vreeslike en vreeslik baie ellende op aarde verstaan in die lig van ons geloof in die magtige God van liefde?

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Die hel – Adrio K

Die hel

Die hel as ‘n plek waar mense (dalk die meerderheid?) vir ewig die allerwreedste pyniging sal ly, is sonder meer die grootste probleem in die Christelike geloof. Dit gee geweldig aanstoot aan die moderne Westerse lewensgevoel wat ná die Verligting in die 18e eeu ontwikkel het en wat ‘n afsku het in wrede strawwe, ‘n lewensgevoel wat tot die vrystelling van slawe gelei het, en wat sovêr moontlik pyn voorkom en verlig.

‘n Mens sou kon sê dat die meeste kerke en teoloë wat as `liberaal’ bestempel word – wat ook al daarmee bedoel word – nie meer die bestaan van ‘n ewige verderf aanvaar nie. Dit is egter te min gesê. Die hel het eenvoudig uit die meeste Christene se denkwêreld verdwyn. Selfs kerke wat volkome behoudend is, preek omtrent glad nie meer oor die hel nie, en die insidentele verwysings daarna het min of geen betekenis nie omdat die heersende vorme van spiritualiteit nie meer erns maak daarmee nie.

Daar is redes waarom die leer oor die hel prakties uit die lewe van die grootste deel van die Christendom verdwyn het. Allereers is dit inderdaad ‘n skokkende gedagte dat mense vir ewig in die onmenslikste pyn en smart gemartel sal word. Verder het daar gedurende die 20e eeu ‘n verskuiwing gekom in ons siening van God. Hy is veel minder die heilige God wat sy eer verdedig met sy wraak en sy oordeel, en veel meer die God van liefde wat in Christus sy ongelooflike genade aan ‘n verlore wêreld bewys. Die oproep tot bekering word dan ook veel meer gemotiveer deur die liefde van God as deur sy oordeel en die ewige verderf. Weens hierdie verskuiwing in ons siening van God het dit ook veel moeiliker geword om jouself voor te stel dat sy eer herstel sal word deur die ewige, afgryslike marteling van ontelbare mense.

Saam met hierdie probleme is daar ook perspektiewe in die Bybel wat mense beweeg om nie die bestaan van die hel te aanvaar nie. Daar is ‘n sterk nadruk op Christus se oorwinning oor alle magte. Daar is liedere in die NT wat juig oor die feit dat Christus alles in die hemel en op aarde met God versoen het, dat die genade dieper as die sonde gedring het sodat almal wat in Adam onder die oordeel van God gekom het, in Christus vrygespreek word, dat elke tong sal bely (nie `erken’ soos die NAV nie) dat Jesus die Here is (1 Kor 15:25ev; Fil 2:10ev; Kol 1:19ev; Rom 5:17-19).

Hoe kon Christene in die verlede so maklik aanvaar dat God en sy kinders tot in alle ewigheid sy heerlikheid sal geniet terwyl die massa mense deur smart verteer word? Presies wat sou die verskil wees met die slawehandelaar wat op die dek huisgodsdiens vir die bemanning gehou het terwyl die slawe krepeer van ellende onder in die skip?

Die huiwering oor die hel hoef nie noodwendig deel te wees van ‘n slegte teologie nie. Dit kan ‘n teken wees van ‘n goeie insig in die wese van God en belangrike tradisies in die Bybel.

As ‘n mens dan nogtans aanvaar dat daar ‘n hel is en dat die pyniging in die hel ewig sal wees, is dit eenvoudig omdat hierdie leer oor die verderf in die laaste twee eeue voor Christus sterk na vore gekom het in die Jodedom, en daarna ‘n vaste plek in die leer van Jesus en die apostels gekry het (o.a. Mat 25:30,41; Mk 9:43ev; 2 Tes 1:9; Op 20:14ev). In ‘n sekere sin kan ‘n mens hierdie leer net aanvaar soos jy die bestaan van die sonde en die voortbestaan van die sonde in die kinders van God se lewe aanvaar. Geeneen van hierdie sake pas in die evangelie in nie, maar hulle is wel almal ingesluit in die evangelie. Dit hang saam met die sinloosheid en die onbegryplikheid van die sonde.

En tog is dit goed om van tyd tot tyd oor hierdie vreemde leerstukke na te dink, en die botsing te ervaar met ons moderne menslikheidsgevoel. Nie dat daar iets verkeerd is met hierdie gevoel nie. Ons kan die Here dank dat ons nie so vier of vyf eeue gelede geleef het nie! Maar ons moet ook nie ons menslikheidsgevoel verabsoluteer nie. In ‘n toekomstige nuwe situasie mag dit selfs nodig word om dit aan te pas. Maar dit is goed om op ‘n bepaalde punt uit eerbied vir hulle wat ons voorgegaan het in die geloof, en in tyd nader aan die Here geleef het as ons, teen ons moderne menslikheidsgevoel in, prioriteit aan ‘n faset van die Bybelse boodskap te gee, om te glo selfs al kry ons dit moeilik reg.

In die leer oor sonde, siekte, dood en hel is daar fasette van die Bybelse boodskap wat nie sinvol inpas by die evangelie nie – en dit weens hulle aard. Die Christelike evangelie bied nie ‘n oplossing vir ons probleme met hierdie dinge nie, omdat die Christelike evangelie juis die diepste oorsaak is dat ons hiermee probleme het. Weens die aard van die evangelie kan ons nooit vrede hê met die hel nie. Die evangelie bied ons nie ‘n sinvolle insig nie, ons moderne menslikheidsgevoel bots radikaal daarmee, en ons aanvaar dit net in gehoorsaamheid aan die Skrif en as uiterste konsekwensie van die sinlose sonde.

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Siekte – Adrio König

Siekte

Dit het alreeds duidelik geword dat die dood ‘n baie ingewikkelder verskynsel is as wat ons normaalweg daaronder verstaan: die beëindiging van ons lewe. Dit is sowel ‘n bose mag wat ons in sy greep kry as die plek van verskrikking: die doderyk.

Siekte voeg nog by by die ingewikkeldheid van die dood. Ons kan siekte ‘n voorvorm van die dood noem, ‘n manier waarop die dood alreeds gedurende ons lewe op ons begin beslag lê. Volgens die OT is iemand wat ernstig siek is, alreeds `in die dood’ of `in die kuil,’ en iemand wat weer gesond word, word `weer lewendig gemaak.’ Die OAV is oor hierdie saak nader aan die oorspronklike tale as die NAV omdat die NAV so seker was dat ons as moderne Westerlinge dit nie sal verstaan nie, dat hulle dit toe maar met Westerse begrippe weergegee het. Vergelyk hieroor Ps 30:4 wat die getuienis is van iemand wat siek was: `Die Here het my opgelig uit die doderyk, my lewendig gemaak uit die wat in die kuil (die dood) neergedaal het‘ (OAV).

‘n Mens kan nie alle sieninge van siekte wat daar in die Bybel is, onder een noemer bring nie. Daar is hoofsaaklik twee oortuigings: die een is dat die Here mense siek maak (die berustingstandpunt) en die ander een is dat dit die duiwel is (die dramatiese standpunt).

Die eerste standpunt lui dat die Here mense siek maak óf as straf op hul sonde, óf met een of ander goeie doel.

Die tweede standpunt is dat die duiwel mense siek maak as deel van sy omvattende aanslag op die skepping van God, en dat God die Geneesheer is.

Beide standpunte aanvaar dat die Here mense weer gesond maak, maar die tweede standpunt het ‘n baie aggressiewer houding teenoor siekte, en daarom word dit die dramatiese standpunt genoem. Die mense wat deur Jesus gesond gemaak is, was onder die mag van die duiwel (Hand 10:38), en daarom moet die duiwel teengestaan word en die sieke in die Naam (d.i. deur die gesag van Jesus) genees word. Dit is ‘n stryd teen, en ‘n oorwinning oor Satan.

Daarteenoor staan die berustingstandpunt. Daar word wel vir die sieke gebid, maar omdat die Here ‘n onbekende goeie doel met die siekte kan hê, is dit ‘n baie terughoudender gebed wat graag eindig met `as dit volgens u wil is’.

Die berustingstandpunt beroep hom hoofsaaklik op die OT, en die dramatiese standpunt op die NT. Die berustingstandpunt pas goed in by die vroeg-Outestamentiese oortuiging, wat ons ook die profetiese standpunt kan noem, dat die Here alles doen. Hy seën én Hy straf. Daar is nog min sprake van die duiwel, en in elk geval nie van sy gedaante in die NT van radikale opstand teen God nie. Hy is nog eerder die `onskuldige’ aanklaer, een van die `hemelwesens’ (Job 1:6).

In die vroeër OT het ons nog ‘n `natuurlike’ wêreldbeeld. Net soos God die volk se gehoorsaamheid met allerlei natuurlike seëninge beloon soos goeie oeste of oorwinning oor hul vyande, straf Hy hulle sonde met allerlei natuurlike rampe soos droogte, hael, sprinkane en vyande. Een daarvan is siekte. Maar as hulle gehoorsaam is, sal geen siekte hulle tref nie, en as hulle hulle bekeer, is die Here in elk geval ook hulle geneesheer (Eks 15:26). (Vir voorbeelde van mense wat gestraf word vir hul sonde, lees veral Num 12:1ev; 1 Sam 25:37ev; 2 Kon 1:16ev; 5:26ev; 21:15ev; vir die Here se waarskuwings Num 32:23; Deut 28:59ev; 29:21).

Daar is natuurlik ook die ander gedagte (43.3) dat die dood ook ‘n bose mag is wat mense in sy greep kry. As siekte ‘n voorvorm van dood is, kan daar min twyfel bestaan dat die OT natuurlik ook die mag van die dood betrokke gesien het by siekte. Daarmee saam was daar ook nog die chaosmagte wat al in die voorstelling van stryd by die skepping ‘n rol gespeel het. Maar alhoewel die gelowiges bely dat God mag het oor die dood (Deut 32:29; 1 Sam 2:6; 2 Kon 5:7), en ook ‘n paar dooies weer lewendig gemaak het (1 Kon 17:20ev; 2 Kon 4:33ev), bly dit ‘n selfstandige lyn wat nie versoen word met die oortuiging dat die Here mense siek maak nie. Die gelowiges aanvaar siekte uit die hand van God, en bid tot Hom om uitredding.

In die NT tree radikale veranderinge in. Dat God mense siek maak, tree heeltemal op die agtergrond. Die duiwel kom na vore as die bewerker van siekte, terwyl Jesus die Geneesheer is. Jesus kondig die koms van God se heerskappy (koninkryk) aan, en ‘n wesenlike deel van sy werk is om mense te genees wat onder die mag van die duiwel is, omdat God met Hom is (Hand 10:28). In die Sinoptiese Evangelies word aan geen ander faset van Jesus se bediening soveel aandag gegee as aan sy wondergenesings nie. Daardeur bevry Hy die mense van die duiwel wat hulle van God gesteel het (Luk 11:14-23). Die genesings en die boodskap oor genesing gaan in Handelinge voort (o.a. 5:12-16).

Jesus sien sy genesings as oorwinnings oor die duiwel wie se mag oor die mense en die natuur gebreek moet word. Daarom praat ons van die dramatiese siening. Jesus se genesings het nie soseer etiese betekenis nie. Hy leer die mense nie dat hulle siekte God se straf op hul sonde is en dat hulle hul moet bekeer en God dan vra om hulle te genees nie. Daar is ook nie enige vaste orde van eers geloof en dan genesing of vice versa nie. Trouens in talle genesings is daar hoegenaamd nie van geloof sprake nie. Dit gaan in Jesus se wonders om die koms van die koninkryk, om die vestiging van God se heerskappy deur die verbreking van die duiwel se mag oor die mense en die natuur.

Skrywer: Prof Adrio König