Geloofsvrae: Feminisme – Adrio König

Feminisme 

1. Die agtergrond 

Die Feminisme is ‘n beweging van vroue – waarmee sommige mans hulle vereenselwig – wat nie tevrede is met die plek wat die samelewing aan hulle toegewys het nie. In die meeste kulture word daar teen vroue gediskrimineer, en daarteenoor eis hierdie vroue gelyke regte, behandeling, en geleenthede. Sommige sien hul saak teen ‘n baie breër agtergrond: die totale samelewingstruktuur moet verander: in plaas van owerheid en onderdaan, kies hulle vir vennootskap, in plaas van sogenaamde `harde kragte,’ verkies hulle `sagte kragte,’ in plaas van kompetisie en konfrontasie, liewer onderlinge verbondenheid en samewerking.

‘n Belangrike faset van die agtergrond is die feit dat daar ‘n baie algemene oortuiging is dat daar ‘n manlike natuur en ‘n vroulike natuur is. Dit beteken dat mans sekere aangebore eienskappe het (mans is sterk, hulle reageer vinnig en neem inisiatief, hulle kan leiding gee), en vroue ander (sy is die `swakkere vat,’ sy is sag, geduldig, bereid om te dien, onseker, met ‘n behoefte aan leiding).

 

Vroue reageer op minstens drie maniere hierop. Sommige aanvaar dit gelate en onnadenkend, ander verdedig die beginsel van vroulike onderdanigheid as ‘n godsdienstige eis, en nog ander bevraagteken en beveg dit. Die tweede groep kom veral in konserwatiewe godsdienstige kringe voor (nie net onder Christene nie, ten minste ook onder Moslems) en die Christene onder hulle kan ‘n sterk beroep op die Bybel doen omdat daar ongetwyfeld sterk uitsprake oor die onderdanigheid van vroue in die Bybel is.

Twee belangrike teologiese vrae is eerstens of God manlik is (wat sou kon beteken dat Jesus noodwendig ‘n man moes wees om God te openbaar), en tweedens of die onderdanigheid van die vrou deel van die evangelie is of net deel van die kultuur waarin die Bybel ontstaan het?

2 Is God manlik? 

Die Bybel is ongetwyfeld oorwegend ‘n manlike boek. Mans en manlike beelde oorheers totaal: aartsvaders, priesters, konings, profete, Jesus, apostels, leiersfigure. Verder word daar oorwegend in manlike terme na God verwys. Dit kan natuurlik eenvoudig deel van die androsentriese (manlik-georiënteerde) kultuur van Israel wees, maar dit lyk soms nogal of dit bedoel is. As die profete ‘n keuse het, kies hulle die man as beeld van God, en die vrou as beeld van Israel (en die kerk). Nogtans is daar interessante beperkinge op die `manlikheid’ van God. So word seksualiteit nooit met Hom in verband gebring nie terwyl dit algemeen was vir die volke rondom Israel dat Gode in seksuele verhoudings betrokke is.

Verder relativeer hulle die `manlikheid’ van God deur ook vrouebeelde op Hom toe te pas. Feministe verwys na ‘n hele aantal voorbeelde wat nie almal eweveel gewig dra nie. Daar is egter ‘n paar wat ongetwyfeld die punt maak dat ons ook vroulik oor God kan dink. Hy word dikwels voorgestel as ‘n moeder wat ‘n kind in die wêreld bring, troos, en gerusstel (Dt 32:18; Jes 49:15; Ps 131:2; Jes 66:13). In die beskrywing van die uittog kry ons ‘n paar ewe opvallende voorbeelde. Die Here voorsien telkens vir die volk kos en water in die woestyn. Dit was die pligte van die vrou in Israel. Num 11:12 impliseer dat die betrokkenheid van die Here by die uittog voorgestel word as ‘n moeder wat ‘n kind in die wêreld bring en laat drink. Trouens daar word meer dikwels vroulike beelde vir God in verband met die uittog gebruik (Hos 11:3-4).

Daar is ‘n paar vroulike woorde wat in ‘n besondere verband met die Here staan: sy Gees, die wet, en sy teenwoordigheid. ‘n Mens moet egter nie teveel uit die geslag van woorde aflei nie.

Daar is egter wel waarde in die verwysing na die wysheid wat as ‘n vrou voorgestel word. Dit gaan nie net om die vroulikheid van die Hebreeuse woord vir wysheid nie, maar om ‘n vrouefiguur wat `die wysheid’ genoem is – en ‘n uiters belangrike figuur is. Ons moet onmiddellik sê dat God nooit met die wysheid geïdentifiseer word nie. Wat haar egter belangrik maak, is dat Jesus in die NT met haar geïdentifiseer word, en dat sy in die OT ‘n posisie inneem bo alle mense en dus ook bo alle mans, soveel so dat sy in ‘n nouer verhouding tot God staan as enige mens (dus ook man), dat sy alle mense na haar toe roep (dus gesag oor hulle uitoefen), dat sy konings (natuurlik almal mans) in staat stel om goed te regeer, en dat sy beskou word as die een wat saam met God die inisiatief geneem het in die skepping en in die hele geskiedenis van Israel. Trouens van geen manlike figuur word ooit gesê wat van haar gesê word nie: dat sy God se lewe met Hom deel (Spr 8; Job 28:20-28; vergelyk ook Wysheid van Salomo 7-9; Sirag 24).

Hieruit is dit duidelik dat die heerskappy van die man en die onderdanigheid van die vrou nie as ‘n onbuigbare beginsel in die OT geld nie, maar eerder deel is van die kultuur van die tyd. (Die onderdanigheid van die vrou in die huwelik word verder aan bespreek.)

Die betekenis daarvan dat die wysheid ‘n vrou is, gaan egter verder. In die NT word Jesus met haar geïdentifiseer (1 Kor 1:24,30; Mt 11:19). Dit beteken dat daar nie net manlike titels en beelde vir Jesus gebruik word nie maar ook ‘n vroulike een. Ons moet dus aanvaar dat Jesus se manlikheid nie noodsaaklik was nie, dat Hy ook ‘n vrou kon gewees het en nog die openbaring van God en ons Verlosser sou kon wees.

3 Die eienskappe van God 

‘n Laaste uiters belangrike saak oor die `manlikheid’ van God is sy eienskappe. Die eensydig manlike verwysings na God sluit nie uit dat daar ook sogenaamde vroulike eienskappe aan Hom toegeskryf word nie en dat ons Hom uiteindelik juis met hierdie eienskappe identifiseer.

In die vorige sin is nie verniet na `sogenaamde’ vroulike eienskappe verwys nie. Daar is reeds verwys na die vraag of daar ‘n manlike natuur en ‘n vroulike natuur is. Dit is natuurlik moontlik dat ‘n mens inderdaad bepaalde eienskappe (oorwegend?) by onderskeidelik mans en vroue vind, maar dat dit nie noodwendig aangebore, `natuurlik’ eienskappe is nie, maar gesosialiseerde eienskappe. Ons maak kinders groot om in hierdie rolle in te pas omdat die samelewing dit verwag.

In die Bybel word die eienskappe inderdaad oorwegend só gebruik, en die meeste Christene sal waarskynlik sonder meer aanvaar dat veral die manlike eienskappe op God toegepas word: mag, inisiatief, kreatiwiteit, en dat die vroulike eienskappe net per uitsondering vir Hom gebruik word. Immers die Apostoliese Geloofsbelydenis meld net sy almag.

Daar is egter goeie redes om juis die teendeel te aanvaar: dat dit wat kenmerkend van God is, juis die `vroulike’ (`sagte’) eienskappe is. Ons sien dit in die ontwikkeling in ons siening van God in die twintigste eeu, en ook in ‘n bepaalde tendens in die Bybel self.

Vroeër het teoloë inderdaad veral die harde, sterk, koue eienskappe aan God toegeskryf: almag, denke, wysheid, onveranderlikheid, selfgenoegsaamheid, onbetrokkenheid. Daarteenoor het teoloë veral gedurende die laaste helfte van die twintigste eeu al meer eienskappe soos liefde, verbondenheid, getrouheid, geduld aan Hom begin toeskryf – dus eerder `vroulike,’ sagte, warm eienskappe (9-14).

In die Bybel het ons dieselfde situasie. In die vroegste geskrifte in die Bybel word God eerder as ‘n stryder, ‘n regter en ‘n oorlogsgod voorgestel, ‘n God wat straf en wat met fisiese mag optree, terwyl sy liefde en geduld eers later sterker na vore kom. Die optrede van Jesus Christus lewer ‘n beslissende bydrae in dié verband. Terwyl ons God in Hom leer ken, is Hy by uitstek die nederige, lydende Dienskneg, die sorgende en helpende Heiland, die vergewende Here.

Ons moet nie dié tendens verabsoluteer nie. Van die oudste skeppingsverhale, soos Gen 2, beklemtoon alreeds sy sorg en verbondenheid, en die harde eienskappe verdwyn nooit heeltemal nie. Tot in die boek Openbaring bly mag en geweld eienskappe van God. Dit gaan dus net om verskillende beklemtonings, nie om ‘n absolute teenstelling nie.

Maar hierdie beklemtoning beteken in elk geval dat die harde eienskappe van God nie oorheers nie, en baie van ons herken Hom juis by voorkeur aan sy sagte eienskappe. As dit `vroulike’ eienskappe is, soos konserwatiewe Christene beweer, lê die identiteit van God netsowel (of selfs meer) in sy vroulike eienskappe as in die manlikes.

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Fokus op 300 Geloofsvrae deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn verduideliking van 300 geloofsvrae bied.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Hoop – Adrio König

Hoop 

Oor die toekomsgerigtheid van God het ons alreeds ‘n paar opmerkings gemaak. Die hoop is ‘n tweede komplementerende eienskap van die mens wat ons behandel. Ons mag hoop omdat God die God van die toekoms is, die Beloftegod.

Juis omdat ons as God se bondgenote geskep is en dus sinvol by Hom moet pas, is die hoop diep in ons menswees ingegraveer. Sonder hoop kan ‘n mens nie regtig leef nie. Iemand wat alle hoop opgegee het, oorweeg selfmoord. En een van die belangrikste redes waarom daar nie selfs nog meer selfmoorde is nie, is waarskynlik dat min mense ooit heeltemal moed opgee. Dit is eie aan die mens om, selfs onder die haglikste omstandighede, nog te hoop. Ons lees aangrypende verhale van hoe mense in Auschwitz nog tot op die laaste bly hoop het.

Hoop gee sin aan ons lewe. Mense wat hoop, kan die haglikste omstandighede trotseer. Indertyd het twee Oos-Duitsers deur ‘n rioolpyp na Wes-Berlyn ontsnap!

Ons hoop word gevaarlik as ons vergeet dit is ‘n komplementerende eienskap wat moet reageer op die beloftes van God. Dan begin ons dink ons moet self ons toekoms skep. Die ouer mense sal nog dr Verwoerd se slagspreuk onthou: `Skep jou eie toekoms,’ en kyk waarop het dit uitgeloop! Ek skep dan my eie ideale en verwagtings waarin dit gewoonlik ekself of my groep is wat in die sentrum staan. En ons lewe word een groot gejaag om hierdie ideale te verwesenlik: besittings, eer, populariteit, mag, alles dinge wat op die lang duur nie regtig kan bevredig nie. Juis omdat dit nie werklik lewensvervulling bring nie, jaag ons al erger na al meer daarvan – en ons lewe word ‘n dolle gejaag na wind.

Sommige mense raak langs die pad ontnugter. Hulle besef dit werk nie. Hulle lewe het nie werklik sin nie. Hierop volg óf totale sinloosheid wat dikwels uitloop op selfmoord, óf beperkte sinloosheid wat uitloop op berusting of angs.

Ongelukkig is daar baie mense wat oortuig is dat berusting ‘n Christelike deug is en wat dan eenvoudig so aanleef. Hulle ontwikkel ‘n houding van blinde, uitsiglose aanvaarding van die situasie `omdat ‘n mens tog niks daaraan kan verander nie.’ Ander ontwikkel angs en vrees. Hulle word met vrees vervul oor die toekoms omdat alles oop en onseker is, omdat enige ding enige dag kan gebeur, omdat teenspoed en rampe uit die blou lug neerreën. Veral as hulle nie op God vertrou nie, en daarom ongeborge leef en alleen die toekoms tegemoet moet gaan, kan hulle deur angs oorweldig word. Maar ook die verlede skep angs by hulle. Juis die mislukkings van die verlede versterk die vrees vir die toekoms. Angs kan ‘n mens óf lamlê, óf onbesonne dinge laat doen.

Al hierdie mense se diepste probleem is dat hulle alleen is, dat hulle nie die verbondenheid en geborgenheid ken wat God vir hulle bestem het nie: om aan Hom en daarom aan sy kinders verbonde te wees en daar geborgenheid en vrede te vind. Hulle het dus ‘n oop toekoms in plaas van ‘n gevulde toekoms. Hulle sit ingehok in hul eie geskiedenis in plaas van dat hulle van hulle eie mislukte geskiedenis bevry is en deel in die nuwe geskiedenis wat God in Jesus vir die mensdom gemaak het. Die moeilikheid met ‘n eie, oop geskiedenis, is dat enige ding kan gebeur. `Jy hoop vir die beste, maar die slegste kom vanself.’

Die gevulde toekoms van Jesus Christus is die geskiedenis waarin God ons ou sondige en sinlose lewe saam met Christus aan die kruis veroordeel en vernietig het, en ons met Hom laat opstaan het in ‘n nuwe, vervulde oorwinningslewe waarin Hy alreeds die doel van God met die mensdom bereik het.

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Fokus op 300 Geloofsvrae deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn verduideliking van 300 geloofsvrae bied.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Dankbaarheid en vreugde – Adrio König

Dankbaarheid en vreugde

1. Dankbaarheid

Dankbaarheid is die eerste komplementerende eienskap van die mens wat ons behandel. Die mens is nie net as die beeld van God geskape sodat ons op analogiese wyse iets van sy manier van lewe in ons lewe sigbaar moet maak nie, maar ons is ook in ‘n verbondsverhouding met Hom waarin ons paslik op sy inisiatiewe moet reageer. Ons reaksies sal noodwendig van sy inisiatiewe verskil omdat Hy God is en ons net mense, omdat Hy die senior bondgenoot is en ons die juniors. Maar ons reaksies moet paslik verskil sodat dit by sy inisiatiewe kan aansluit en ‘n paslike geheel daarmee kan vorm. By ‘n bollens pas ‘n hollens. By sy gesag pas ons gehoorsaamheid, by sy genade ons dankbaarheid, by sy onveranderlike trou ons vertroue, by sy beloftes ons hoop.

Dit is nie vreemd dat ons met dankbaarheid begin nie. Ten minste in die Gereformeerde tradisie was dit altyd een van die sentrale woorde vir ons houding teenoor God. Gereformeerdes vat die hele evangelie saam as sonde, verlossing, dankbaarheid.

Ons dankbaarheid is die paslike reaksie op God se genade. God is die genadige God. Sy genade is nie net onverdiend nie, maar is van wesenlike belang vir ons omdat ons sonder hierdie gesindheid van God onherroepelik verlore sou gewees het. Daarby pas net dankbaarheid met ons hele hart, ‘n lewensdaad van toewyding waardeur ons Hom dank en eer.

Sy genade het Hom duur gekos, onvoorstelbaar duur. Wat regtig op die spel was toe die Vader besluit het om die Seun te stuur, en die Seun besluit het om te gaan, sal ons ons moeilik kan indink. As Paulus skryf dat God sy eie Seun nie gespaar het nie, maar Hom terwille van ons oorgelewer het (Rom 8:32), bedoel hy ook dat die Vader die Seun moes prysgee en in die steek laat toe die Seun Hom die nodigste gehad het (aan die kruis!). En dit het Hy – én sy Seun – nie vir hul vriende gedoen nie, maar vir hul vyande! – ons.

Wat sou van ons kant daarby pas? Ons reaksie sou paslik en geloofwaardig gewees het as ons te ver probeer gaan het, teveel probeer gee het, meer as wat ons kan, té groot offers vir Hom gebring het sodat daar niks vir ons self oorbly nie, as die apostels die vroeë Christene moes vermaan om minder te gee, minder vir God en vir mense in nood op te offer, ander mense minder in ag te neem. Dit sou ‘n mens kon begryp: dat ons oorboord gaan in ons reaksie op so ‘n oorvloedige genade.

Maar wat gebeur? Die vroeë Christene – en ons – doen voortdurend te min, hulle – en ons – is onwillig en traag, moet voortdurend aangespoor en aangepor word. Dit pas nie. Waar kom so ‘n reaksie dan vandaan? Onbegryplik! Dit is presies wat ons bedoel met die onbegryplikheid van die sonde. Die feit dat ons die Here nie ons hele lewe lank met onbeperkte oorgawe en ywer dien nie, maar dat Hy ons nogtans verdra en geduldig met ons aanhou, is ‘n ongelooflike getuienis van hoe groot sy genade is.

Daar is ook ‘n ander kant aan hierdie saak. Daar is ‘n gevaar in die eensydige beklemtoning van genade en dankbaarheid. Om genade en dankbaarheid te beklemtoon, is onontbeerlik. Ons is totaal verdorwe, nie in staat tot enigiets wat ons heil by God kan verdien nie. Dit is nét genade dat ons gered kan word. Ons is alles wat ons het, ja, meer as wat ons het, aan Hom verskuldig vir sy genade. Dit is die evangelie.

Maar dit kan op so ‘n wyse beklemtoon word dat ons die eer van God beklemtoon ten koste van die waardigheid van die mens. Ons probeer God al groter dink – wat reg is – maar dan dink ons ons kan God net regtig groot dink as ons die mens al kleiner dink. Dan eindig ons met slagspreuke soos: God is alles, die mens is niks.

Agter hierdie benadering sit die bekende konkurrensiemodel: God en mens staan teenoor mekaar. Hoe groter of belangriker ‘n mens die een beskou, hoe kleiner en onbelangriker moet die ander een wees. Sommige eksistensialiste was oortuig dat daar nie ‘n God kan wees as die mens vry is nie. Sommige teoloë is oortuig dat God se uitverkiesing die mens se keuse uitsluit. Daar is dikwels ‘n groot argument of weergeboorte of bekering (God of mens) eerste kom. God en mens word dus in ‘n konkurrensiemodel teenoor mekaar geplaas in plaas van in ‘n verbondsmodel verbonde aan mekaar.

Dit is tog juis die verbondenheid wat belangrik is in heelwat tradisies in die Bybel. Dink maar aan Psalm 8. Waar word die mens hoër gestel as juis hier? Mense is net ‘n klein bietjie minder as hemelse wesens, hulle is met aansien en eer gekroon – normaalweg beskrywings van God, hulle heers oor God se handewerk, alles is aan hulle onderwerp. ‘n Ongelooflike hoë posisie wat aan die mens toegeskryf word.

Bedreig dit vir God? Of is dit eerder Hy wat hieragter sit? Daar is geen woord wat meer in hierdie Psalm voorkom as `U’ nie, ‘n verwysing na God. Hy het die mens so groot, hoog en belangrik gemaak. Kan Hy dit waag? Sal die mens Hom nie bedreig nie? Die mens sal, as God ‘n klein of selfs net ‘n gemiddelde God was. Maar Hy is die groot Koning van die hele wêreld, Skepper van hemel en aarde. Hy word nie bedreig as iemand anders eer ontvang nie. Hy gee dit trouens sommer self.

Immers as ons as God se beeld geskep is, en Hy is so groot en heerlik, moet ons iets besonders wees om in staat te wees om iets van sy grootheid en heerlikheid in ons lewe te reflekteer. Sal hierdie oortuiging ons nie hoogmoedig maak nie? Nie as ons die geskiedenis onthou nie, nie as ons onthou hoe sleg ons hierdie hoë posisie hanteer het en hoe duur ons redding Hom gekos het nie. Dan sal dit net ons dankbaarheid vergroot dat Hy sulke moontlikhede vir ons geskep het, dat ons deur sy genade tot sulke hoogtes kan styg. Dit is juis te meer tot sy eer dat Hy sulke wonderlike skepsels soos mense gemaak het.

En dat Hy ons regtig uit die modder van ons sonde optel en ons voete op ‘n rots sit, dat Hy ons deel gee aan sy Seun se opstandingslewe wat die sonde oorwin en volkome aan God toegewy leef.

Die gevaar van die eensydige beklemtoning van genade en dankbaarheid asof dit beteken dat ons nooit êrens kan kom nie, is dat ons sal lewe met ‘n houding van: `Ja Baas, dankie Baas’ en nie as die nuutgemaakte sondaars wat deel in die verheerlikte Seun se oorwinningslewe nie. ‘n Houding van dankbaarheid waarin ons God nie geniet nie en nie opgewonde is oor die nuwe lewe nie, is vreugdeloos, wetties, moralisties.

Daarteen word ons beskerm deur die vreugde van die evangelie.

2. Vreugde

Die Bybel is vol van vreugde en blydskap. Mense loof die Here omdat hulle bly is. Die Westminster Kategismus verklaar dat ons lewensdoel is om God te verheerlik en Hom te geniet. Veral die Psalms ken blydskap. Dit sal ‘n interessante Bybelstudie wees om na te gaan presies waaroor die Psalmdigters alles die Here loof en prys.

Daar is ‘n merkwaardige uitspraak in een van die Psalms: `U troue liefde is meer werd as die lewe; daarom sal ek U prys’ (63:4). As dit die woorde van ‘n Griekse filosoof was wat in die onsterflikheid van die siel geglo het, kon ‘n mens dit nog verstaan dat iets vir hom meer werd kan wees as hierdie lewe. Sokrates het skynbaar inderdaad gedink die dood gaan hom vrymaak van sy liggaam wat sy bewegings so beperk het, sodat sy siel ongehinderd deur die ruimtes kan sweef na die vreugde van die Gode. Vir hom was hierdie lewe dus nie so belangrik nie.

Maar Jode het nie in die onsterflikheid van die siel geglo nie en in hierdie tyd nog nie van die opstanding uit die dood geweet nie. Niks was vir hulle belangriker as hierdie lewe nie. Behalwe vir hierdie Jood! Vir hom is God se liefde belangriker.

Gelowige Jode van daardie vroeë tyd het net van een geleentheid geweet om die Here te geniet en te loof, en dit was hierdie lewe. En omdat die gemeenskap met Hom meer as alles in hul lewe was, was die dood vir hulle skrikwekkend. `In die doderyk kan niemand U loof nie; geeneen wat dood is, kan U prys nie; niemand in die graf dink aan u trou nie! Net hulle wat nog lewe, kan U loof’ (Jes 38:18-19).

Maar dan is dit ‘n vraag of Ps 63:4 regtig sin maak. God is vir die digter meer werd as enigiets anders. Maar hy kan God net in hierdie lewe geniet. Dan kan God se liefde mos nie meer werd wees as hierdie lewe nie. Waar wil hy God se liefde geniet as hy hierdie lewe verloor? Streng genome ‘n sinlose uitspraak. Maar só is inderdaad baie van ons liefdes-uitsprake. `Ek vreet jou sommer op’ sal een geliefde vir ‘n ander sê. Streng genome sinloos want dan kan ek haar mos nie meer liefhê nie. Maar wat ‘n verruklike uitspraak.

‘n Merkwaardige gedagte: niks is vir hierdie gelowige Jood belangriker as die gemeenskap met God nie. Die sin van sy lewe is om God te lowe. En die sin van jou lewe?

Vreugde is een van die wonderlikste ervarings in ‘n mens se lewe.

Daar is ‘n verskeidenheid dinge waaroor ‘n mens kan bly wees soos as jy ‘n doel bereik het of daar ‘n verrassing op jou pad gekom het. Oomblikke van blydskap is oomblikke waaraan ons wil vasklou. Die tyd moet stilstaan.

Maar vreugde is baie broos. Dit breek maklik, en ‘n mens kan dit nie kunsmatig organiseer nie. ‘n Vakansie kan ‘n nagmerrie word in plaas van die groot wegbreek waarna almal uitgesien het, bloot omdat persoonlike verhoudings skeefloop. Plesier en jolyt is ook nie regtig vreugde nie. Die volgende dag is ‘n mens gewoonlik skaam daaroor.

Vreugde en spel is nou aan mekaar verbonde. Dis lekker om te speel. Ongelukkig het ons speel met kinders geassosieer asof dit onwaardig is vir grootmense. Verder het ons spel in sport verander wat so ‘n intensiewe kompetisie geword het dat dit vandag dikwels voltydse, harde werk is. Die element van argelose, onbekommerde spel en ontspanning het daaruit verdwyn. Daarmee het ons ‘n wonderlike deel van ons lewe ingetrek in ons Westerse lewensbeskouing dat die sin van ons lewe in werk en prestasie bestaan, in plaas van in verbondenheid, lewensvreugde en liefdesdiens. Ons moet wen, en ons kinders moet eerste kom. Daar is soveel mense wat nie regtig meer kan niks doen nie, vir wie vrye tyd ‘n bedreiging is. En juis omdat ons werkesels (werkesels!) geword het, geniet ons ook nie meer ons werk nie. Ons werk nie om te leef nie, ons leef om te werk.

Dit is ‘n basiese lewenshouding.

Vreugde en geluk is ‘n alternatiewe lewenshouding. Paulus noem vreugde as deel van die vrug van die Gees, en die vrug van die Gees is nie insidentele ervaringe nie, maar ‘n lewenshouding. Daarom lees ons: `Wees altyd bly in die Here’ (Fil 4:4). Daar is baie redes waarom ons kan bly wees oor ons verbondenheid aan Jesus Christus. Twee daarvan is dat ons ou sondige en ongelukkige lewe saam met Hom aan die kruis beëindig is, en dat ons deel het aan sy oorwinningslewe oor die sonde en die dood.

Hierdie oortuigings maak van ons vrolike, gelukkige, optimistiese mense. Ons het moed en entoesiasme om die uitdagings wat God oor ons pad bring, aan te pak.

Vreugde manifesteer in verskillende vorme wat dikwels met die geaardheid van die persoon saamhang. Dit kan gepaard gaan met uiterste liggaamlike betrokkenheid – Israel was nie skaam om hulle vreugde en lof voor die Here met liggaamsbewegings en luide sang en musiek uit te basuin nie. Maar dit kan ook stemmig en innig beleef word. Dit is opvallend dat ‘n mens van vreugde kan lag én kan huil!

Dit is ‘n twyfelagtige oortuiging dat ‘n mens oor alles moet bly wees en die Here onder alle omstandighede en selfs vir alles moet loof. Daar is mense wat oortuig is Hy verwag dit van ons. Dit kan egter nooit so wees nie. Nóg Israel nóg die apostels het Hom vir alles geloof. Die profete kon sterk te velde trek teen dit wat verkeerd was, die Jode in ballingskap kon weier om Hom te loof – en terég! (Ps 137) Paulus kon hard praat met ‘n gemeente wat weer die wet en die besnydenis wou gebruik om deur God geregverdig te word. En dan dink ‘n mens nog nie eens aan al die onreg en lyding in die wêreld nie. Sou dit nie heiligskennis wees (‘n skending van God se heiligheid) om die Here te loof oor Auschwitz of oor apartheid nie – en selfs net oor een kindjie wat mishandel word nie?

Wanneer iets gebeur waaroor God Hom nie kan verheug nie, kan sy kinders ook nie. En daar gebeur soveel téén sy wil, dat ons ook bereid moet wees om te huil van teleurstelling en ontsteltenis, en in heilige opstand te kom teen onreg en onnodige lyding. Wie nooit huil nie, kan ook nie lag nie. Wie nooit ontsteld is nie, kan nooit bly wees nie.

As ons God met blydskap loof, is dit ‘n teken dat ons dankbaarheid eg is en nie ‘n aangeleerde plig of ‘n nuwe wet nie.

 

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Vryheid – Adrio König

Vryheid 

Hoe ons die mens sien, hang af van hoe ons God sien. Ons is immers geskape om in ‘n verbondsverhouding met Hom te leef en om sy beeld te wees. Ons sal dus by Hom leer wie ons is en hoe ons behoort te leef.

Toe ons gevra het wie en hoe God is, was die eerste twee eienskappe van God wat ons behandel het, sy liefde en sy vryheid. Dit is dus gepas om dié twee ook te behandel as die eerste twee eienskappe van die mens. As God die Een is wat in vryheid liefhet, en die mens is sy beeld, moet die mens ook in vryheid liefhê.

Natuurlik sal ons vryheid, net soos ons liefde, maar net ‘n flou skaduwee van God s’n wees, maar iets van hoe Hy vry is, moet in ons lewe blyk want daarvoor is ons geskape.

Daar bestaan groot verskille oor die mens se vryheid. Reeds onder die ou Grieke was daar uiteenlopende beskouings. Daar was die oortuiging dat jy net vry is as jy nie onder ‘n tiran staan nie. Ander het gemeen ons is eers vry as ons oor ons drifte en hartstogte beheer het. ‘n Derde groep was oortuig dat ware vryheid beteken dat ‘n mens vry is van die wêreldse dinge sodat jy jou kan onttrek en in afsondering leef. Vandag is daar nog steeds interessante vryheidsbegrippe. Sommige sien ons vryheid as ‘n las. As vrye wesens is ons ‘n abnormale verskynsel in die res van die wetmatige werklikheid. Dis juis ons vryheid wat lei tot al die ellende in die wêreld. Ons is gedoem tot vryheid. Daarteenoor is daar ‘n groot groep wat die vryheid sien as die hoogste goed. Elke mens is vry en hierdie vryheid is ons mees basiese reg wat ten alle koste beskerm moet word. Daar moet so min as moontlik sosiale beperkinge wees sodat mense hul aangebore vryheid kan uitleef en waarlik gelukkig kan wees.

Dit is nie moeilik om kritiese vrae aan hierdie vryheidsbegrippe te vra nie. Om maar net by die laaste een stil te staan, is dit waar dat ons ons vryheid sal geniet as ons geen sosiale bindinge het nie? Is dit nie dalk nader aan die waarheid dat sosiale bindinge ons help om nie ons drange onbeheersd te volg en juis ons eie en ander se lewens in ongeluk te dompel nie? Is ons vry gebore of is ons slawe van die sonde?

Staan ons nie nog ‘n keer voor die feit dat ons nie ons mensbeskouing uit mense se werklike lewe kan aflei nie, maar net uit God se bedoeling met ons? Ons is nie vry as die Seun ons nie vrygemaak het nie, maar ons behoort vry te wees, want só het God ons bedoel.

Wat beteken dit om vry te wees?

Vryheid lê nie op dieselfde vlak as liefde nie, nie in die geval van God nie, en ook nie wat mense betref nie. As liefde die inhoud van ons menswees is, is vryheid die vorm. Ons is nie geskape om vry te wees nie, maar om lief te hê. Ons leer dit by God. God se wese is nie sy vryheid nie. Sy wese is sy liefde. Sy vryheid is die manier waarop Hy liefhet. Hy is vry van selfsug sodat Hy kan liefhê. En Hy het ook vir ons vry geskape sodat ons kan liefhê. Vryheid is die infrastruktuur van die liefde. As ons vryheid ons nie langer help om lief te hê nie, het ons ons vryheid verloor.

Dit staan skerp teenoor heelwat ander oortuigings. Veral nasionalistiese bewegings sien vryheid as ‘n waarde op sy eie. Hulle sal stry en selfs ander doodmaak vir hul vryheid. Hoeveel oorloë is nie al vir `ons vryheid’ geveg nie! En watter rol het vryheid nie die afgelope dekades in die politiek in Suid-Afrika gespeel nie!

Daarteenoor staan Christelike vryheid in diens van die liefde. Die ander persoon of groep is nie ‘n inperking of ‘n bedreiging van my vryheid nie, maar ‘n geleentheid om hulle in vryheid lief te hê.

Hierdie standpunt help ons ook om die ou bekende onderskeiding tussen formele vryheid en materiële vryheid te hanteer. Formele vryheid is keusevryheid, die vermoë om ‘n besluit te kan neem. Materiële vryheid of inhoudelike vryheid is die vermoë om reg op te tree, dit is vryheid om lief te hê.

Ons sien dit alreeds by God, en juis omdat ons by Hom leer hoe ons as sy beeld behoort te wees, is sy vryheid belangrik om ons te help om te verstaan wat Hy met ons vryheid bedoel.

God se vryheid is sy vermoë om lief te hê. Ons kan dus verwag dat minstens ‘n analogie daarvan in ons vryheid sigbaar moet word.

Kom ons pas hierdie oortuigings toe op Adam en Eva se sonde (Gen 3). Adam en Eva sondig in die tuin. Hulle is aan God ongehoorsaam.

Hoe is dit moontlik? Gewoonlik word gesê dat God hulle met vryheid geskape het en dat hulle hierdie vryheid misbruik het. Die veronderstelling is dat hulle vryheid formele keusevryheid was. God het hulle die vermoë gegee om te kies en hulle toe voor ‘n keuse gestel. Dit word dikwels die `proefgebod’ genoem. Hulle kies dan verkeerd. Dit is natuurlik vreeslik jammer, maar God moes hulle noodwendig met hierdie vryheid skep anders was hulle soos diere of robotte. Liefde moet vry wees om die naam liefde werd te wees. Gedwonge liefde is nie liefde nie.

Die `voordeel’ van hierdie verklaring is dat ‘n mens skynbaar kan verstaan hoe dit moontlik was dat Adam en Eva gesondig het. Om mense te hê, en nie robotte of diere nie, het God geen ander keuse gehad as om hulle te skep met die moontlikheid om te sondig nie.

Van hier af loop die paaie dan uiteen. Die meeste Christene sal aanvaar dat dit jammer was dat dinge só geloop het, maar dat God genadiglik ingegryp het en verlossing bewerk het. Maar daar is sommige wat nie hiermee tevrede is nie. Hulle voel dat dit nie aan God reg laat geskied nie. Hy is nie maar net die magtelose toeskouer wat ons laat begaan en later reageer op die foute wat ons maak nie. Hy is die een wat vooraf alles bepaal wat gebeur, en daarom moet ons aanvaar dat Hy ook die sonde beskik het. Gewoonlik word as verklaring aangebied dat Hy wel bepaal het dat hulle sal sondig, maar dat hulle skuldig is omdat hulle in vryheid gesondig het. Dit is so ongeveer die sieninge van Calvyn.

Intussen het daar natuurlik al heelwat ernstige probleme om die hoek begin loer, so ernstig dat ‘n mens ‘n ander benadering moet oorweeg – al moet ons vooraf goed besef dat elke siening sy eie probleme sal oplewer sodat ons op die ou end maar moet kies wat vir ons die mees bevredigende lyk.

Die probleme is natuurlik eerstens dat dit ‘n vreemde soort vryheid is wat God dan vir die mens sou gegee het. Dit is ‘n vryheid wat geen verband het met sy vryheid nie, terwyl die mens as sy beeld tog geroepe is om sy vryheid te weerspieël. God se vryheid beteken nie dat Hy kan kies of Hy wil sondig of nie(?!). Sy vryheid is die infrastruktuur van sy liefde. Sy vryheid beteken dat Hy vry is van alle selfsug, vry van willekeur, nie gebonde aan sy hoë posisie nie, sodat Hy kan neerbuig en geringes kan liefhê.

As ons vryheid analoog aan syne moet wees, sal dit seker verband hou met sy vryheid en daarom ook met die NT se vryheidsbegrip waarvolgens die Seun ons vrymaak sodat ons vry is van die sonde, vry om lief te hê en God met ons hele hart te dien. Waarom sou God ‘n vreemde vryheid in sy beeld inbou wat geen verband met sy eie vryheid het nie?

Trouens dit bring ons by die tweede probleem. Is dit waar dat Adam en Eva hul vryheid (verkeerd) gebruik het toe hulle gesondig het nie? Moet ons nie eerder aanneem dat hulle hul vryheid verloor het deur te sondig nie? Het hulle nie in terme van die NT slawe van die sonde geword nie?

Die derde probleem is dat God hulle nie in die tuin voor ‘n keuse stel en vra dat hulle moet reg kies nie. Hy wys vir hulle ‘n weg, die enigste begaanbare weg: Hy verbied hulle om verkeerd te doen en gebied hulle om reg te doen. Dit is nie ‘n keuse nie. As Hy hulle voor ‘n keuse gestel het, kon Hy hulle nie agterna kwalik neem as hulle die keuse uitoefen nie.

Dit is dus beter om liewer die vryheidsbegrip te kies wat baie sterk in die NT ontwikkel het: materiële, inhoudelike vryheid, vry van die mag van die sonde en die duiwel, vry om God te kan dien en ons naaste lief te hê. Dit is vryheid as die infrastruktuur van die liefde, analoog aan die vryheid van God.

Dit kom sterk na vore in ‘n interessante uitspraak van Paulus: `Julle is tot vryheid geroep … dien mekaar dan deur die liefde’ (Gal 5:14). Dit is met die eerste oogopslag ‘n teenspraak. Kan ‘n mens tegelyk vry wees én dien, veral as ‘n mens besef die Griekse woord vir dien is slawediens? Slawe kan tog nie vry wees nie? Nie? Het Jesus nie die vorm van ‘n slaaf aangeneem nie, en was dit nie die sterkste getuienis dat Hy vry was om só ver in sy liefde te gaan nie? As Hy uitgelewer was aan sy heersersposisie, ‘n gevangene van sy goddelikheid, was Hy nie vry om te dien nie. En ons is geroepe om sy beeld te vertoon. Is ons dan nie juis vry as ons ons vryheid gebruik om in liefde te dien nie?

Vryheid is die regte gebondenheid. Israel is uit hul slawegebondenheid uit Egipte bevry om voortaan aan God gebonde te wees en daarom vry van slawerny. Maar telkens as hulle hierdie (regte en goeie!) gebondenheid aan God prysgegee het, het hulle in die slegte gebondenheid van slawerny verval (o.a. in die ballingskap). Onthou ons is aan die Verbondsgod gebonde, maar ook verbonde omdat ons by Hom geborge is.

Met liefde en vryheid het ons twee van die analoë eienskappe van ons menswees behandel. Die beginsel waarvolgens ons gewerk het, is die feit dat ons bedoel is om die beeld van God te wees en dus (analogies) iets van sy wese en lewe te reflekteer, iets van sy liefde en sy vryheid. Ons sou op dieselfde wyse by Hom iets kan leer van ander eienskappe wat die mens behoort te hê soos heiligheid en geduld.

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Fokus op 300 Geloofsvrae deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn verduideliking van 300 geloofsvrae bied.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Prof Adrio König