64:8 ‘Maar nou, Here, U is ons Vader! Ons is die (rooi) klei en U is besig om ons te vorm; ons is almal die werk van U hand (die Dooie See Manuskripte lees: hande).’

Alles wat gesê is oor wat hulle is en wat hulle gedoen het, word deur die digter agtergelaat, as dinge wat nie van belang is nie, en hy beweeg na die nóú, die huidige tyd, van Israel se nood. Wat nou tel is niks van ons nie; al wat tel kom nou alles van die Here af, van sy oorspronklike verhouding en basiese verbindtenis sedert Abraham, wat nie deur omstandighede bepaal word nie, of deur hulle reaksie daarop beïnvloed word nie. Afgesien van alles wat tot nou toe gesê is, is God ons Vader en ons Pottebakker/Formeerder, wat daarom die hele verantwoordelikheid vir Israel het, en Israel is totaal afhanklik en gevorm deur die Here se initiatief (sy hand). So bid Israel nou met die woorde van die Here self in 45:9-1, dat Hy hulle Vader, Formeerder en Maker (die werk van U hand) is. Dit is die grond waarop die volgende smeekgebed berus:

64:9 Die drie dele van die smeekgebed word telkens met imperatiewe ingelei, twee negatief en een positief: ‘Here, moet tog nie vir altyd  toornig wees nie, en nie vir ewig ons sonde onthou nie. Kyk! Sien ons tog as U volk, ons almal’.

Die profeet pleit om vergifnis vir hulle sonde en Hy vertrou op die Here se verbondenheid aan die volk, as sy volk wat Hy uitgekies (Abraham)  en gevorm het (deur sy woord en sy straf). Die digter maak aanspraak op die Here se liefde, die liefde van ‘n Vader (64:8) wat deur sy liefde vir sy kinders hulle oortredings vergewe (vgl. Luk 15:24), op sy verbond (hulle sal my volk wees en Ek sal hulle God wees), en op sy verbondsbeloftes soos o.a. tydens die ballingskap oorgedra is deur Jeremia 31:31,34; 32:38; en Esegiël 16:59-63).

64:10-11 Die twee verse beskryf, met tipiese digterlike oordrywings, die ellende van Israel om die Here se simpatie te wek om Hom te oortuig om in te gryp. ‘Die stede van U heiligheid – Israel se stede waaraan die Here toegewy is – het ‘n wildernis geword, Sion (die ou stad van Dawid, 2 Sam 5:7 en later ook die tempelplein) het ‘n wildernis geword, Jerusalem (die uitgebreide Sion) ‘n verlate plek.’

‘Ons heilige en pragtige Huis (die tempel van Salomo) waar ons vaders U geloof het, is deur vuur verteer; en al ons kosbaarhede (magemadim) het ‘n ruïne/verlate plek (garebbah) geword.’

64:12  Die smeekgebed sluit met ‘n geloofsvraag: ‘In die lig van hierdie dinge (die ellende waarin hulle tans verkeer, en die lang geskiedenis van die Here se reddingsdade, en dat Hy hulle as sy kinders uitgekies en gevorm het) sal U, Here, U inhou/beheer, sal U stilbly en ons so erg verdruk?

Die vraag is of die Here weer, soos lank gelede, gaan ingryp. Sal die gebed die Here beweeg om op te tree soos hulle vra? Die boek Klaagliedere eindig met dieselfde vraag (Klaag 5:20-21). Voor sy hemelvaart het die dissipels ook vir Jesus gevra: Here, is dit nou die tyd dat U weer die koninkryk vir Israel gaan oprig? (Hand 1:6). Maar in plaas van ‘n koninkryk vir Israel, het Jesus hulle ‘n ander opdrag en toerusting gegee: om, met die Heilige Gees toegerus, sy getuies te wees in Jerusalem sowel as in die hele Judea en in Samaria en tot in die uithoeke van die wêreld (Hand 1:8). Dit was ook die Here se doel met Israel ná die ballingskap, maar hulle wou ‘n koninkryk net vir Israel self hê (vgl. die drie maal wat die Heilige Gees in hoofstuk 63:10,11,14 genoem word, al het Israel die Gees nog nie as ‘n Persoon in die Drie-eenheid geken nie, maar aan die Here self gedink het, vir wie hulle bedroef het, wat onder hulle was en hulle gelei het). Met die teenwoordigheid van die Heilige Gees van God by hulle, wil die Here dat hulle sy getuies voor die wêreld moet wees, ‘n lig vir die nasies, waarheen die nasies sal stroom (Jes 42:6; 49:6; 52:10,15;  60:3).

Maar die gebed is tog merkwaardig met sy teensprake wat ‘n kenmerk is van geloof. Israel moet so bid omdat daar geen alternatief is as om na terug te draai as na die Here toe nie. Hy is die fondament van Israel se toekoms, van hulle hoop, sonder versekering of waarborg dat die Here sal doen wat hulle vra.

Die hymne in 63:1-6 is seker van die Here se dag van wraak. Maar in die tussentyd is dinge deurmekaar en benodig voortdurende gebed. Die geskiedenis van die Here se genadige dade is die agtergrond van hulle vertroue op God (vgl. Jesus se gelykenis in Luk 18:1-8 om te verduidelik dat ‘n mens altyd moet aanhou bid sonder om moedeloos te word; soos die weduwee se herhaaldelike versoeke aan die onregverdige regter). Dit is die God wat aan sy uitverkorenes, wat dag en nag tot Hom roep, reg sal doen en hulle gou sal help – nie soos ons wil nie, maar soos Hy wil. Gebed is die praktyk van geloof wat steeds moed hou. Dit is ons vertroue op God op wie ons in die Onse Vader ons lewe oorgee aan sy inisiatief, sorg en leiding tot sy eer.

Skrywer:  Prof Francois Malan

Die Hebreeuse teks eindig hoofstuk 63 met vers 19a en begin 64:1 met 63:19b. Die Griekse vertaling, gevolg deur die tradisionele vertalings, begin egter hoofstuk 64:1 met die Hebreeuse 63:19b, en het daarom 12 verse in hoofstuk 64, teenoor die Hebreeuse 11 verse.

64:1-3 ‘O, as U maar die hemele sou oopskeur en afkom!  Voor U aangesig (teenwoordigheid) sal berge bewe/skud’ (Griekse vertaling: hulle sal wegsmelt; Latynse vertaling: wegvloei).

Die Here word gevra om die skeiding tusen die hemel, waar die Here is, en die aarde (waar Jerusalem is) oop te skeur om in hulle noodsituasie af te daal. In 63:15 is slegs gevra dat Hy sal afkyk na hulle omstandighede. Hier word gevra dat die Here sal ingryp soos by Sinai (Gen 19:18).

64:2 ‘Soos vuur’n ruigte kreupelhout aan die brand steek en water borrel/kook deur vuur – om U Naam bekend te maak aan U teenstanders/vyande (hulle is aan die brand), deur U gesig/teenwoordigheid bewe/skud die nasies’ (soos water wat borrel as dit kook).

Die Here word gevra om af te kom vir ‘n sigbare vertoning van ontsaglike krag wat die Here se vyande sal beïndruk en so ruimte te maak vir Israel om in te lewe. Vuur is hier ‘n metafoor vir God se direkte ingryping. Vuur laat dinge gebeur: bosse brand en water kook – so was die brandende braambos ‘n teken van die Here se teenwoordigheid (Eks 3:2); so het die Here swael en vuur op Sodom en Gomorra laat reën (Gen 19:24); vuur gestuur om die 250 Israelitiese leiers wat teen Moses en Aäron in opstand gekom het, te verteer (Num 16:35). Dawid sê, toe hy in die nood was het die Here so opgetree (Ps 18:8; vgl. Nahum 1:5; Hab 3:6). Die berge is ook simbole vir die farao en vir die versterkte stede in Palestina waarvan die mure geval het. Israel vra dat die Here met geweld die nasies sal skud sodat Israel die Here se getuies sal word deur sy magtige dade (soos met uittog uit Egipte). Die nasionaliste in Israel wou politieke mag verkry deur die Here se magtige optrede teen die nasies. Die Here wil egter hê dat mense uit die nasies in sy tempel kom aanbid, aangetrek deur Israel se regverdige lewe in vrede (2:2; 11:10; 42:1,6; 51:4;  55:5;  60:3; 61:9,11; 66:18).

64:3 ‘Toe U vreeswekkende dade gedoen het, wat ons nie verwag het nie, het U afgekom en die berge het gebewe voor U aangesig.’ Die digter beroep hom op die ou tradisie dat die Here hardhandig optree teen sy vyande – waarom nie nou weer in hulle noodsituasie nie?

64:4 Van die ou tyd af het niemand gehoor of geluister of met die oog gesien wat ‘n god buiten U kon doen vir dié een wat op U wag nie – by implikasie nie vir die ongeduldige aktivis, wat nie geduldig op die Here vertrou nie. Die digvers is ‘n tussenspel wat die Here se onvergelykbaarheid besing, soos Eks 15:11 in Moses se loflied ná Israel se verlossing uit Egipte. ‘n Terugblik uit vers 4 na verse 1-3, sien die Here se onvergelykbaarheid in sy ongeëwenaarde krag en vermoë om teenstanders van die Here te intimideer. In die volgende verse word die Here se onvergelykbaarheid baie anders gestel.

64:5 ‘U ontmoet/aanvaar dié een wat hom verbly en reg doen deur U te onthou in U optrede; Kyk! U, U het in die ou tyd toornig geword wanneer ons sonde doen en daardeur skuld bring oor die volk, maar ons kon tog nog (deur U) verlos word’ (1983 maak daarvan ‘n vraag wat twyfel of dit nog kan). Die Here vra van hulle: blydskap, reg, en ‘n lewe volgens sy wil. Die mense wat gesondig het kon nog vergewe word, soos ná die goue kalf, Eks 34:4-14 (1983 se vraag impliseer dat hulle nie meer vergewe kon word nie).

64:6 Die toon van die gedig verander en erken dat die huidige ellende waarin hulle verkeer, verdiende ellende is. Almal in Israel is ritueel onrein – onbevoeg om in die teenwoordigheid van die Here te kom; al hulle geregtighede/goeie werke is soos vuil klere – met verborge selfsugtige motiewe. ‘Ons verdroog soos ‘n blaar, ons almal, en ons oortredings/sonde (of skuld weens die sonde) waai ons weg soos die wind blare wegwaai. Gedryf deur hulle sonde is Israel van geen waarde nie, en daarom is dit te verstane dat Israel se ganse bestaan op die spel is.

64:7 Die belydenis bereik sy toppunt in die erkenning van hulle totale mislukking, en dat die Here goeie rede het om Homself vir hulle te verberg, en nie vir hulle beskikbaar is nie. Daar is niemand wat die Here aanroep nie (parallel met 63:19b soos diegene oor wie die Naam van die Here nie uitgeroep is nie), niemand wat homself opwek om aan U vas te hou nie, want U het U gesig vir ons verberg en ons laat wegsmelt – oorgegee aan die vernietigende hand (krag) van ons oortredings – deur die mag van hulle sonde is hulle weggesleur van die Here af. Die verbinding tussen die Here en Israel is tot niet. Dit is die logiese uitkoms van die erkenning, maar die gebed eindig met ‘n geloofsbelydenis in 64:8-12.

Skrywer:  Prof Francois Malan

Ná die fokus op die Here se goedheid in die verlede en ‘n kort erkenning van hulle opstand teen God (v10), begin die klag nou in alle erns. Die gedig van 63:15 tot 64:12 vleg verskillende temas in die gedig in, van klagtes, versoeke, belydenis van sonde en van vertroue op die Here. Die doel van al die temas in hierdie aanhoudende gebed is om die Here te beweeg om reddend op te tree volgens Israel se huidige nood, volgens die Here se eie karakter, en die Here se toewyding aan Israel in die verlede.

63:15  Kyk uit die hemel en sien, vanuit U heilige heerskappy en U heerlikheid; waar is U jaloesie en U oorheersing, die beroering van U binneste en U liefde/medelye? Hulle (die eienskappe van U) het hulleself van my weerhou.

Die gebed begin met ‘n direkte versoek wat aanvaar dat die Here ver is, in die hemel, maar dat Hy oortuig kan word om af kyk na die aarde, na Israel se nood en behoefte. En as Hy kyk en alles raaksien, sal Hy daarvolgens handel, soos in die tyd van Moses (Eks 2:23-25), met sy ywer en mag, sy diep verbondenheid aan en ontferming oor Israel soos in verse 9, 11-14 uitgespel is.

Die tweede helfte van die vers probeer om die Here tot aksie te beweeg en bevat ‘n verwyt teen die Here. Die ‘waar’ is ‘n eggo van vers 11 wat vra waarom die Here nog nie ingegryp het nie. Dit veronderstel dat die Here se ywer vir en ontferming oor sy volk vertroubaar behoort te wees en teen hierdie tyd ook sigbaar. Die rede waarom, word in vers 16 gegee.

63:16 Want U is ons Vader. Want Abraham ken ons nie en Israel herken ons nie. U Here is ons Vader, van die ou tyd af is U naam ‘ons Losser.’ Die rede wat aangegee word vir die smeekgebed en verwyt van vers 15 word hiermee uitgespel. Hulle herinner die Here aan die intieme en blywende verbintenis tussen die Hom en Israel. In v8 is Israel van ouds af  sy kinders genoem. Klem word gelê op die feit dat Israel aan die Here behoort, dat hulle van die Here afhanklik is as sy kinders, en dat die Here op ‘n onvervreembare manier verantwoordelik is vir die welwese van Israel (vgl. Eks 4:22; Jes 1:2; en Jer 31:20). Abraham en Israel/Jakob ken nie die omstandighede van hulle nageslag nie, en hulle is net mense wat lankal dood is (1200 jaar gelede), maar die Here (‘Die Ek is’, die persoonlik aktiewe teenwoordige) is die lewende God. Israel het geen ander Helper nie en Hy word gevra om as hulle Bewaarder en Beskermer op te tree.

63:17 Soos ‘waar’ in v15,  is ‘waarom’ ‘n tipiese vraag van ‘n klaer. Die vers keer terug na die verwyt in 15b. Daar het iets verkeerd geloop wat Israel nie verstaan nie en nie wil aanvaar nie. Die Here kry selfs die skuld vir Israel se afdwaling van sy pad af en dat Hy hulle harte laat verhard het teen hulle vrees en ontsag vir die Here  (vgl. 6:9-10; want hulle het in opstand teen Hom gekom, 1:2,20). Hierdie tweede verwyt dring by die Here aan om Hom te bekeer en te verander van ‘n Vader wat hulle verwaarloos na ‘n Vader vol ontferming. Israel se toekoms hang af van die Here se veranderde houding teenoor hulle, wat nou as sy dienaars voor Hom staan; hulle is die stamme van sy besitting. Die pleit om ‘n omkeer in die Here word in verse 18-19 verder verduidelik.

63:18 ‘n Moeilike teks wat op verskillende maniere verklaar en vertaal word. Vir ‘n klein (tydjie of vir ‘n nietigheid) was U heilige volk onderwerp (deur ander in besit geneem). Hulle wat ons toegedraai het, het U heiligdom ontheilig. Deurdat die Here se volk (sy besitting 43:1)  en sy heiligdom (wat aan sy diens gewy is) onderwerp is en ontheilig (ongeskik vir sy diens) is, is die Naam van die Here oneer aangedoen. So kan dit nie aangaan nie. Die Here moet nou ingryp om sy eer onder die volke en in sy eie volk te herstel.

63:19 Die klagtes kom daarop neer dat die Here nalatig was. En as die Here nalatig is, neem die kragte van chaos en vernietiging (Israel se vyande) oor. Israel is hopeloos wanneer die Here nie op hulle let en aandag skenk nie. Die Here moet verander en weer aan hulle aandag skenk want hulle nood is ernstig. Die Here se verantwoordelikheid teenoor sy uitverkore volk is groot.

63:19b Daarom sluit die Hebreeuse hoofstuk met dieselfde gedagte as vers 15, maar nie as ‘n opdrag aan die Here nie, maar wel as ‘n versugting, wat in die Griekse vertaling die eerste vers is van hoofstuk 64.

Skrywer: Prof Francois Malan

Die oorwinningslied in 63:1-6 straal Israel se vertroue in die Here uit, dat Hy sy volk gaan verlos. Maar hier word dit skielik afgebreek met ‘n klaaglied waarin Israel hulle huidige ellendige toestand bekla en dit ten spyte van die Here se beloftes. Hier word gefokus op die geweldige verskil tussen geloof en omstandighede. Die hoë verwagtings van Israel op grond van die beloftes van die Here het nog nie wonderlik uitgewerk nie, en vandaar hierdie klagtes en versoeke.

63:7-14 Hulle onthou die Goeie Ou Dae.

Die huidige ellende is hulle klagte teen God en hulle gebed om verlossing deur Hom word gestel teen die agtergrond van die Here se genade in die verlede, wat die bron van Israel se lewe was. Israel se ryke verlede stel die kontras tussen die genadige regering van die Here in die verlede en Israel se huidige akute nood.

63:7 Die troue liefdesdade (chasedim getroue bewyse van lojaliteit en solidariteit) van die Here sal ek in herinnering roep (deur dit te verkondig): sy roemryke dade, die rykdom van sy goedheid, wat Hy bewys het volgens sy barmhartighede, en die oorvloed van sy troue liefdesdade (chasedim) aan die begin en einde omsluit die lys – dit gaan alles oor die Here se trou aan sy verbond met die huis van Israel, sy buitengewone gee van Homself aan ons, soos die eerste en laaste woord van die teks sê, aan die nageslag van die man wat 1200 jaar tevore  teen  God en teen mense  ‘n stryd gevoer het en dit end-uit volgehou het (Gen 32:28). Israel word hierdeur aangespreek om dit alles te onthou – onthou speel ‘n belangrike rol in hierdie gedig (vgl. Jesus se woorde by die instelling van die nagmaal wat bedoel is dat ons sy kruisdood vir ons 2000 jaar gelede, sal onthou, Luk 22:19).

63:8 Die Here het Hom aan hulle verbind en ‘n goeie reaksie van hulle verwag. Húlle is immers sy volk, kinders wat nie sal lieg nie/nie vals sal optree nie, en Hy het vir hulle ‘n Verlosser geword. ‘n Verbond word gebou op wedersydse vertroue. Die Here was getrou aan sy verbond (v1) en het verwag dat Israel nie ontrou daaraan sal word nie, maar ‘te lewe volgens my verbond’ (Jes 56:4,6). Sy verbond is juis: Ek sal hulle God wees en hulle sal my volk wees (Gen 17:7-8; Jer 31:33; Eseg 26:28).

63:9 Hy was nie vir hulle ‘n vyand nie, Hy self was die engel wat hulle gered het (letterlik: en die engel van sy  gesig/teenwoordigheid; die Septuaginta lees: dit was geen boodskapper/engel, maar sy teenwoordigheid wat hulle gered het, soos in Eks 32:34; 33:14-16 beskryf ). Die Here se sorg word beskryf met vier woorde:  red, verlos, optel, dra, en dit met sy teenwoordigheid, liefde en ontferming deur al die jare. Sy uitredding was nie eenmalig nie, maar ‘n daaglikse optel en dra van hulle, uit liefde vir hulle.

63:10 ‘Die engel van sy gesig’ en ‘heilige Gees’ is terme vir die Here se teenwoordigheid en die agente van leiding, verlossing, redding en van die Here se goedheid, wat Israel teengestaan het, waarteen hulle gerebelleer het met  hulle verharde harte (vgl. Jes 1:2 hulle het teen My in opstand gekom; 30:1 rebelse mense; 30:9 ‘n weerbarstige volk; 65:2 en 66:3 ‘n opstandige volk wat hulle eie kop gevolg het);

Hulle het die Here se Heilige Gees bedroef, vir die Here as Persoon  (vgl. Hand 7:51; in Mark 3:5 was Jesus diep bedroef oor die Fariseërs se verhardheid wat nie ‘n man se gebreklike hand wil laat genees op die Sabbat nie; Ef 4:30 waarsku: moenie die Heilige Gees van God bedroef nie, want Hy het julle as die eiendom van God beseël met die oog op die verlossingsdag; maar in die Ou Testament was daar nog nie kennis van die Drie-eenheid wat Jesus aan ons kom openbaar het nie).

Die vers laat die terugblik op die genadedade van die Here in die verlede uitmekaar spat. Israel se optrede gaan lynreg in teen die Here se goedheid. Van die begin af het Israel dit moeilik, onmoontlik? gevind om hulle lewe aan die heerskappy van die Here toe te vertrou. Daarom het die Here teen hulle gedraai, hulle vyand geword, wat teen hulle veg. Die Here se persoonlike betrokkenheid by Israel is positief in sy leiding, en negatief in sy oordeel.

64:11-14 Toe dit met hulle sleg gaan ná hulle terugkeer uit die ballingskap, toe onthou sy volk (Israel) die ou dae van Moses (letterlik: en hy het onthou dae van die oudheid Moses sy volk – is dit die Here wat die ou tyd van Moses onthou het of die volk?) –  en deur die eeue het Israel met twyfelvrae oor die Here gereageer op slegte tye:  Waar is Hy wat hulle deur die see gebring het, herder en sy kudde? Waar is Hy wat sy Heilige Gees in sy (Moses of Israel se?) midde geplaas het?

12 Wat met die regterhand van Moses sy arm/krag verheerlik het, die waters voor hulle gesigte gekloof het om vir Hom ‘n ewige Naam te maak…. (Eks 14:16,21,31)  en v13 deur hulle woestynreis, v14 en intog in Kanaän.

As dit sleg gaan met Israel onthou hulle tog wat die Here vir hulle in die verlede gedoen het. Maar die vraag lui: waar is Hy? Dit is ‘n vraag na die betroubaarheid van die Here. Dit laat hulle terugdink en aan Hom dink. Maar hulle het geen idee nie, dat dit juis húlle verset teen sy wil en leiding is wat die Here van hulle vervreem, en ‘n onderbreking bring in die seën van die Here oor hulle. Daarom is die lys van sy dade in die verlede ook die aanklag teen die Here: Waar is Hy nou as Hy nodig is?

In verse 10-14 word driemaal verwys na die Gees van die Here, as die mag wat die bestaan van Israel dra en inspireer. En nou is daardie krag nie aan die werk in hulle lewe as ‘n volk soos in die verlede nie. En daarom is

daar ‘n krisis.

Twee maal word ook daarna verwys dat die Here se reddingsdade met die uittog uit Egipte en die deurtog deur die woestyn vir die Here ‘n Naam gemaak het in Israel en onder die volke, en nou word die roem van die Here deur hulle en die volke betwyfel met hulle vraag ‘waar is Hy.’ Daarmee wil hulle Hom oorhaal om hulle weer te lei en te red (soos Moses gedoen het na die goue kalf-episode,  Eks 33:2-3; 15-16.

14b word ‘n gebed waar die Here self aangespreek word: so het U u volk gelei…

Skrywer:  Prof Francois Malan