Na die vreugdevolle uitsig op ‘n gemeenskap waarin almal welkom is om saam te aanbid en te lewe uit die genade van die Here, vertel die volgende twee hoofstukke van die negatiewe reaksie van Israel op die uitnodiging, en stippel dit die vereistes van die Here uit sodat Israel waarlik die dienaar van die Here sal wees wat sy beeld vertoon aan die nasies om hulle nader te trek na die Here toe. .

56:9-12: Die gedeelte begin met ‘n vreeslike dreigement. Diere van die oop veld en al die diere in die bos, die wilde diere, word opgeroep om in die gemeenskap in te kom en te verslind. Die invallers word nie by name genoem nie, maar gewoonlik word ‘verslind’ gebruik vir ‘n invallende leërmag wat alles vernietig. Die Here is gewillig om Israel weer oor te gee aan ‘n bedreiging van buite af, so sleg het hulle verdorwenheid geword. Dit is eintlik’n herhaling van wat die Here deur Assirië (10:5-6) en Babel (47:6a) as sy roede gedoen het.

Dit is ‘n aanval op die leiers van die gemeenskap (wagte en skaapwagters). Die wagte is veronderstel om te waak sodat hulle die volk teen gevare kan waarsku en om die volk te beskerm teen aanslae van buite. Hulle word vergelyk met honde:’n  blinde hond  sien nie die gevare nie; hulle is ook stom, hulle blaf nie – waarsku nie en maak nie alarm teen gevare nie; is lief vir slaap en droom in hulle slaap, weet nie wat gevaar is nie; eet gulsig en kry nooit genoeg nie (letterlik: hulle weet nie wanneer om tevrede te wees nie), – Israel se leiers tree net soos gulsige en slapende honde op en sorg net vir hulleself. Hulle verwaarloos die volk wat gewaarsku moet word teen godsdienstige, sosiale en politieke gevare.

Die leiers is herders wat hulle skape moes lei en beskerm, maar hulle sorg net vir hulleself (soos die herders in Eseg. 34). Hulle gebruik openbare fondse om hulleself te verryk, is dronkaards  wat net aan hulle eie genot dink, hulle werk verwaarloos, en nie vir ander omgee nie (vgl. Amos 6:4-6 van voor die ballingskap). Hulle gee nie om nie, en dink dat daar niks op die spel is nie. Dit is nie wat die Here daarvan dink nie!

Die slegste is dat dit al die leiers is: v10: almal is blind, almal is stom; v11 almal slaan hulle eie koers in – weg van die Here se pad vir Israel, hulle is elkeen uit op sy eie voordeel (vgl. daarteenoor Filip 2:3-4). Almal wat geroep is tot leierskap het gefaal, en daarom is daar geen hoop nie. Die ernstige oproep in 56:1-8 om alle mense in te sluit, het sinies waardeloos geword deur ‘n leierskorps wat die Here se doel met Israel dwarsboom met hulle selfsugtige denke en gulsige lewenswyse. Hulle eng en bekrompe denke het die Here se plan verwerp, van ‘n oop en insluitende samelewing onder sy beskerming. Hulle moes as beeld van God voor die nasies lewe, maar daarin het hulle misluk (vgl. Mat 5:41-48). Dit is die rede vir die Here se toorn en straf.

Die keuse: vrede of teen die Here (57:1-2).

57:1-13 Hierdie moeilik verstaanbare gedeelte skilder die diepe verdeeldheid in die samelewing van Jerusalem wat besig is met die heropbou van die stad. Daar is ’n  duidelike verskil tussen die ‘regverdiges,’ wat toegewy is aan die woord en wil van die Here, en hulle negatiewe teenstanders, wat maklik hulle geloof in die Here laat aanpas by hulle eie wil en wense. Verse 3-13a is ‘n veroordeling van die boosheid en die bose werke van die teenstanders teen die plan van die Here. Die gedeelte word omsoom  met vers 1-2 aan die begin en 13b aan die einde, om elemente in die samelewing, wat lojaal is aan die Here en op Hom vertrou, te bevestig.

‘Hy kom om (hy sterf),  maar niemand neem dit ter harte nie (slaan daarop ag  met barmhartigheid nie), en mense wat lojaal is (teenoor die Here) word versamel (= sterf) en niemand begryp dat dit vanweë die boosheid is dat die lojale persoon versamel word (sterf) nie.’ (‘n alternatiewe verklaring lui: want die regverdige word weggeneem uit die ellende; of: word voor die bose weggeneem). Dit beskryf die chaotiese posisie waar mense hulle nie daaraan steur dat ander mense ly nie, of dit maar verdra dat gelowiges en getroue wetsgehoorsames vervolg word. Die situasie is soos dié van die dienaar van die Here in Jes 53. Die regverdige is die slagoffer van die ontrou en inhaligheid van die leiers en die gewelddadigheid wat daarmee gepaard gaan.

57:2: ‘Hy (die regverdige) kom (tot sy vaders = sterf) in sjalom (vrede en welsyn); hulle rus op hulle lêplek/rusplek, hy wat reguit wandel’ – alternatiewe vertalings vir die onduidelike teks is: 1. En hulle wat opreg lewe gaan in met vrede en sal op hulle rusbanke rus; 2. vertalings wat die enkelvoud met ‘die regverdige’ vertaal, en meervoude met ‘die kwaaddoeners’, vertaal soos volg: wanneer die vrede kom sal hulle in hulle beddens rus (die kwaaddoeners), sy opregtheid gaan voort (die regverdige s’n); 3. Die1983-vertaling: Dié wat die reguit pad loop kom waar daar vrede is, en hulle rus in die graf.

Die vers bevestig die Here se hulp aan dié wat volgens die Here se aanwysings lewe. Die geloof van die regverdige gaan nie ongemerk by die Here verby nie (Calvyn het gemeen die Here kom gryp die regverdige, om hom deur die dood uit die dreigende moeilikheid te red).

Skrywer:  Prof Francois Malan

‘Laat die vreemdeling, wat ‘n aanbidder van die Here is (letterlik: wat homself aan die Here verbind het), nie sê: die Here sal my waarlik van sy volk uitsluit nie, of die ontmande sê: kyk ek is maar ‘n droë boom, nie’ – ‘n aanduiding van sy onvermoë om kinders te verwek. Die woord vir uitsluit of afskei is in die intensiewe vorm (deur herhaling van  die werkwoord) en was ‘n sleutelwoord in die opkomende Judaïsme wat alles wou reël, alle onenigheid, verwarring of onreinheid wou uitsuiwer uit die gemeenskap. Dieselfde woord badal word gebruik by die skeiding van lig en donker,  van die waters bo en op die aarde, dag en nag, om orde te skep in die skepping  (Gen 1:4,6,14). Beide vreemdeling en ontmande het verwerping deur die gemeenskap verwag.

’n Vreemdeling wat tot die Joodse geloof gekom het, is deur die Jode ‘proseliete’ genoem, ‘n lid van die sinagoge wat nie ‘n gebore Jood is nie. Daar was ‘n verskil van mening onder die Jode oor die posisie van die proseliet. Nie alle Jode wou aan hulle volle verbondsregte toeken nie (so het Serubbabel die Samaritane nie toegelaat om saam te werk aan die opbou van die tempel nie (Esra 4 :1-6) en Esra en Nehemia  het vereis dat die mans wat met vreemde vroue getrou het, hulle wegstuur (Esra 10; Neh 13:25).

Die ontmandes is deur die wet verbied om in die tempel te kom (Deutr 23:1-2; Lev 21:20). In die Oosterse paleise is baie ontmandes aangestel as amptenare en diensknegte, veral in die harems van die vroue, ook in Jerusalem en Samaria (vgl. 2 Kon 9:32; 20:18; Ester 2:3, Daniël 1 :3-7; Hand 8:27-37). Hulle het belangrike poste beklee in die hofhoudings en administrasie, maar mag nie in die tempel ingekom het nie.

Die ou torah het ‘n eksklusiewe gemeenskap van suiwerheid as visie gehad, en sommige, in die laat sesde eeu v.C, ná die ballingskap, het voorgestel om dié mandaat voort te sit.  Die verbod word hier deur die Here opgehef.  Die visie van hierdie digter-profeet gaan direk in teen die posisie van die ou torah.

56:4-5: Vir die ontmandes wat saam met die Jode die wet van die Here onderhou en op die Sabbat na die tempel/sinagoge toe wil gaan, word die gemeenskap oopgestel as lid van die Here se genadeverbond – ‘in my huis en in my geboue gee Ek aan hom ‘n plek en ‘n naam, ‘n ewige naam…wat nie uitgewis sal word nie (letterlik: nie afgesny sal word nie’- teenoor Deutr 23:1 wat ontmandes letterlik noem: wie se geslagsdele afgesny is). Die Joodse gemeente moet die naam van die ontmande, wat nie ‘n nageslag kan voortbring nie, bewaar en veral sy diens aan die Here en aan sy medemens, wat andersins verlore sou raak in ‘n wêreld wat nie omgee nie.

Die eerste deel van Jesaja het in 39:7 afgesluit met die voorspelling dat die seuns van Juda diens sou doen in die paleis van die koning van Babel  (as ontmandes, soos Daniël en sy vriende). Die derde deel begin hier met die ontmande amptenare, as hakies om die tweede deel (40-55). Daarmee word dié uitgeskuifde lidmate weer opgeneem in die verbondsgemeenskap, mense soos Nehemia, wat gereeld die Persiese koning en koningin moes bedien (Neh 2:6) en die mure van Jerusalem kom herbou het. Die ontmande Etiopiër van Handelinge 8:27-28, wat nie in die tempel toegelaat is nie, was juis besig om uit Jesaja te lees en is gedoop ná sy ontmoeting met Filippus se toepassing van Jesaja 53:7-8 op Jesus. En hy het sy reis met blydskap voortgesit (Hand 8:39). So het Jesus sy kerk vir die ontmandes oopgemaak.

56:6-8:  Deut 23:2-9 sluit die tempel vir ontmandes en Ammoniete en Moabiete wat uit bloedskande gebore is (Gen 19:31-38; Lev 18:6)), die deurtrekkende Israel nie wou ontvang nie, en hulle wou laat vervloek. Deuteronomium laat egter die tempel oop vir Edom, die afstammelinge van Esau, wat hulle deurgang deur hulle land geweier het (Num 20:18-21; Deutr 2:1-8) en Egipte waar hulle vreemdelinge was, hoewel hulle daar slawe gemaak is en hulle seuntjies vermoor is. Soos vir die ontmandes word vreemdelinge nie meer uitgesluit nie. Daarmee gaan die visioen in teen die maklike opsie om saam met die heersende siening in die samelewing te gaan. Dit geld ook, soos vir die ontmandes, slegs vir vreemdelinge wat hulle heelhartig aan die Here toewy.

Die twee vereistes vir ontmandes in vers 5 om die verbond met die Here en Sabbat te onderhou word herhaal in vers 6a. Maar voorop staan vier kenmerke wat ‘n effektiewe toewyding aan die Here veronderstel wat sterker is as enige politieke affiliasie: elkeen wat verbind is aan die Here om Hom te dien en lief is vir die Naam van die Here (sy Naam staan vir sy volle wese, sy mag en sy werk), om vir Hom ‘n dienskneg te wees. Dit gaan om vreemdelinge wat met hulle hele hart die Here in liefde wil dien.

Vir hulle belowe die Here self: Ek sal hulle na my heilige berg toe bring en hulle bly maak in my huis van gebed – Hy sal hulle vir Hom werf en Hy is self die verwelkomingskomitee wat hulle in die tempel op Sionsberg en in die sinagoge sal ontvang. Hulle sal welkom wees in die samekomste van die gemeente en hulle offers op die altaar sal deur die Here aanvaar word, want die Here wil sy huis ‘n huis van gebed maak vir al die nasies wat aan Hom  verbind is, Hom liefhet en Hom gehoorsaam (Mark 11:17; vgl. Gal 3:28; vgl. ook Jesus se gebed in Joh 17:21-23). Dit is die vervulling van die Here se belofte aan Abraham in Gen 12:3: In jou sal al die volke van die aarde geseën wees.

Skrywer:  Prof Francois Malan

Hierdie elf hoofstukke weerspieël waarskynlik die lewe van die teruggekeerde Israel  Hoofstukke 40-55 het hoofsaaklik gehandel oor die terugkeer van die ballinge, oor  die uitnodiging en die vreugde om terug te gaan, met ‘n wonderlike verwagting vir die nuwe lewe wat voorlê. Klanke daarvan kom ook voor in hoofstukke 60-62 en 65 wat steeds hoop dat die Here se bedoeling met die terugkeer sal uitwerk in omstandighede wat al swakker lyk.

Toe Israel in 538 v.C. vanuit die hele Persiese ryk begin terugkom in Kanaän (Esra 1:1-4), was daar mense wat tydens die ballingskap agtergebly het en steeds daar gebly het en ook van die hervestigde volke van elders (vgl. 2 Kon 24:24). Daar was verskille tussen die teruggekeerdes en die mense wat daar gebly het, en ook verskille onder die teruggekeerdes oor hoe om aan die nuwe lewe met die Here vorm en orde te gee. Die profete Haggai, Sagaria en deels Jeremia spreek dieselfde omstandighede aan. Dit was waarskynlik tydens en ná die herbou van die tempel 520-515 v.C. en voor en tydens Esra (458v.C.) en Nehemia (445 en 430 v.C.) se aankoms. Hoofstukke 56-59 gee getuienis oor dispute wat ontstaan het oor die omvorming van Judaïsme, of dit ‘n oop gemeenskap moet wees vir alle mense, of ‘n geslote gemeenskap wat slegs vir getroue Jode bedoel is. Hoofstukke 60-62 verheug hulle oor ‘n beter toekoms wat te wagte is. In hoofstukke 63-66, wat ‘n verskeidenheid van gesigpunte het, kom die klem op die visies van hoofstukke 60-62 en die dispute van hoofstuke 56-59 na vore. Ná hoofstuk 65 se verwagting dat die Here Jerusalem nuut gaan skep en ook ‘n nuwe hemel en ‘n nuwe aarde, wys die slothoofstuk dat daar nog steeds baklei word of die nuwe lewe oop moet wees vir almal en of hulle ‘n geslote Joodse gemeente moet wees, amper ’n honderd jaar na hulle begin terugkeer het.

56:1-2: Dié verse, uit ongeveer 10 jaar na die ballingskap, stel die hooftema wat die visoen oor die nuwe pad vir Israel  aandui. Teenoor  die Here se woord aan die hardhorende onbekeerlike bevolking voor die ballingskap (6:9-11), wys die Here hier wat sy gedagtes vir hulle nuwe lewe is. Twee woordpare word daarvoor gebruik, wat albei in noue verband met mekaar staan:

Die eerste woordpaar is ‘reg en regverdigheid,’ wat dikwels in die Ou Testament en Jesaja gebruik word (bv. Jes 9:6) – ‘die reg (misjpat) bewaar/sorg vir/in stand hou,’ en ‘doen wat reg/regverdig/billik(tsedaka) is. Daardeur word sterkes en swakkes, ryk en arm aan mekaar verbind en word die pad vir die Here se verbondsgemeenskap uitgestippel. Dit verseker sekuriteit, waardigheid en welsyn vir elke lid van God se volk. Dit is juis wat ontbreek het voor die ballingskap (5:7).

Die tweede woordpaar is ‘my verlossing/hulp’ (jesju ‘ah) en ‘my geregtigheid’ (tsedaka, 1983: redding). Wat in die eerste woordpaar van sy volk teenoor mekaar vereis word, is reeds deur God aan hulle uit genade geskenk. Sy verlossing het Hy reeds deur die Persiese konings gegee, en sy geregtigheid verwys na die volk se regte verhouding tot die Here. Deur die ballingskap het Hy hulle reeds gelouter van hulle onreg teenoor mekaar, van hulle afgodediens  en onsedelike lewe (1:22,25; 48:10; Jer 11:4). Hy het sy verhouding met hulle herstel en duidelik gesê: Hier is Ek! (40:9; 52:6), die persoonlik aktief teenwoordige by julle, die ‘Ek is’ van Eks 3:13-15.

Die gevolg van ‘n lewe van reg en geregtigheid in die samelewing, wat voortspruit uit die Here se verlossing en geregtigheid, is lewensgeluk/blydskap, die Here se seën op jou lewe (vgl. Ps 1:1;  Mat 5:3-12). Wat mense onderskei van mekaar is of jy reg en geregtigheid doen of nie. Jou volk, geslag, status, ekonomiese krag of politieke status is nie vir die Here belangrik nie (vgl. Gal. 3:28). Letterlik begin vers 2 met: ‘Gelukkig is die mens (’enosj) wat dit (reg en gergtigheid) doen en die seun van die mens (ben ’adam afgelei van die rooi grond ’adamah se stof waaruit die mens gevorm is en waarheen hy terugkeer Gen 2:7; 3:19), wat daaraan (reg en geregtigheid) vashou.’ Die twee woorde vir ‘mens’ is soortname en sluit alle mense in.

‘Wat die sabbat hou en nie ontheilig nie, en sy hand weerhou om enige kwaad te doen.’ Die onderhouding van die sabbat het die deel van Israel, wat uit die ballingskap teruggekeer het, onderskei van die ander Jode en volke, as mense wat ernstig volgens die tien gebooie van die Here lewe. Tydens die ballingskap het Esegiël juis daarop gewys dat hulle nie die sabbatte gehou het nie en daarom in die ballingskap beland het (Eseg 20:12vv; 22:8,26). Negatief word gestel dat geluk voortspruit uit die vermyding van die bose, van alles wat die Here verbied (vgl. Job 28:28; Ps 1:1; Spr 3:7).

Die begeerde visie van die twee verse is ‘n gemeenskap wat toegewy sal wees aan die wet (torah lering) van die Here. Toe Esra kom, het hy probeer om die wet van die Here streng toe te pas (vgl. Esra 9:14; 10:11).

Skrywer:  Prof Francois Malan

In hierdie verse maak die digter-profeet ‘n skerp kontras tussen  die ou lewe onder Babilon se gesag en die nuwe aanbod van lewe saam met die HERE.

55:1 Waarskynlik klink die vers soos ‘n straatverkoper wat sy ware adverteer. Aan verbygangers word gratis water, gratis wyn en gratis melk aangebied. Dit staan teenoor die Babiloniese ryk se duur, onbevredigende kos wat teensinnig aangebied was. Israel word uitgenooi om die Here se vrye alternatiewe voedsel te kies. Die tema van die gedig is die lewenswyse onder Babel wat tot die dood lei teenoor en die lewenswyse onder die Here wat ‘n vreugdevolle tuiskoms en lewe aanbied.

55:2 Die aanbod van die gratis voedsel van die Here se bevryding word vergelyk met die duur sogenaamde brood wat Babel aanbied, waarvoor Israel hulle afsloof sonder bevrediging, sonder enigiets van waarde as beloning. Daarteenoor roep die Here hulle om te luister na sy uitnodiging na gratis goeie ryk voedsel wat bevredig.

55:3 Die beeld van brood gaan oor in die beeld van die Here se ewige verbond. ‘Neig julle oor en kom na My toe, luister en julle siel/self sal lewe. Ek sal met julle die ewige verbond van my liefde vir Dawid sluit, ‘n betroubare reëling!’ Hierdie verbond word gratis aangebied sonder voorwaarde. Anders as Moses se verbond wat met die gehoorsaming van wette verbind is, is die Here se verbond met Dawid op die Here se onwankelbare liefde vir Dawid gegrond. Daardie verbond word nou aangebied aan almal wat wil luister en na die Here toe kom.

55:4-5 Die skaapwagtertjie vir wie Samuel as koning moes salf (1 Sam 16:11-13) moes later vlug vir sy lewe totdat hy as koning sy volk kon lei, hulle verenig, en van Israel ‘n getuie vir die Here onder die nasies gemaak het. So word Israel nou uit die ballingskap geroep om vir die nasies ‘n getuie van die Here se liefdesverbond te word, deur hulle wonderbaarlike uitredding en ‘n lewe wat in ere herstel is saam met die HERE, die altyd teenwoordige EK is, as die Heilige van Israel (aan Israel toegewy), want Hy het jou verheerlik – daarom sal die nasies na Israel toe hardloop om die Here te leer ken as hulle sien hoe Israel in vrede met mekaar lewe onder die seënende hand van die Here. Daarom is vers 1 se uitnodiging aan almal wat dors is, nie tot Israel beperk nie, maar word tot al die nasies gerig.

55:6 Die oproep tot Israel is oop vir enigiemand: ‘soek die Here terwyl Hy Hom  laat vind; roep Hom aan terwyl Hy naby is.’ Kom met Hom tot ‘n vergelyk in sy liefdesverbond wat Hy aanbied, reageer op sy uitnodiging om na Hom toe te kom, vertrou op Hom vir ‘n ander soort toekoms. Die gratis aanbod van die Here is alles uit sy genade. Al wat Hy vra is dat  die mens na Hom toe terugkom. Dit is die diepste doel en betekenis van die terugkeer uit die ballingskap.

55:7 ‘n Spesifieke groep het besondere aanmoediging nodig om Babel te verlaat. Hulle lewenswyse en hulle oortuigings staan in die pad van terugkeer na die Here en Jerusalem toe. Hulle het so diep in die kultuur van Babel ingesak dat hulle die Here se aankondigings en uitnodigings teenstaan. Die Here se aanbod bly egter staan. As hulle omdraai na die Here ons God toe en die nuwe soort lewe wat Hy aanbied, sal Hy hulle in liefde ontvang en sy vergiffenis nog groter maak om hulle in te sluit. Dié vers is ‘n klassieke uitdrukking van  die Here se oop uitnodiging aan die mense wat volhard in hulle eie denke en lewenswyse weg van die Here af en weier om dit agter te laat.

55:8-9 Die Here se gedagtes en planne staan reg teenoor die mense van vers 7 se gedagtes en planne. Die Here se planne vir Israel se toekoms en roeping is nie ‘n weerklank van die mens se begeertes en planne nie, maar is onafhanklik van die mens se begeertes en gewoontes, van hoër orde as die mens s’n, met ‘n ewige hemelse doel (in 52:7 word dit uitgespel as die pad van vrede). Toe die Here Abraham geroep het om te gaan waarheen Hy hom sou lei (Gen 12:1; 800 km. vér na Kanaän toe), moes Abraham in geloof die Here se radikale belofte en oproep tot ‘n nuwe lewe onder die Here se leiding aanvaar, en sy ou lewe as maan-aanbidder prysgee.

55:10-11  Die krag van God word gesien in die reën en sneeu wat lewe, groei en ‘n toekoms bring op die aarde. Die reën en sneeu voed die aarde, die skepping word in stand gehou, en die voedselkring word onderhou. So is die woord van die Here se belofte en opdrag (40:8). Dit is nie leë woorde nie, maar ‘n krag in die lewe van mense en volke, en gee sekerheid. Vir Israel in ballingskap het dit ‘n nuwe toekoms en lewe gebring, teenoor die geld wat hulle afweeg vir dit wat geen brood is nie en nie kan versadig nie (55:2), teenoor diegene in Israel wat op hulle eie banale gedagtes en lewenswyse vertrou (55:8).

55:12-13 Die uitkoms vir Israel in ballingskap is ‘n vreugdevolle tuiskoms. Anders as die uittog uit Egipte is hierdie tweede uittog nie in vrees of haas nie, maar in vreugde en vrede (sjalom welwese en kalmte);’n triomftog van Jode op pad huis toe, met die Here vooraan wat juig oor sy volk se terugkoms agter Hom aan. Die liriese slot van die ballingskapsgedig beskrywe die tog asof dit reeds aan die gebeur is. Israel is op pad onder ‘n nuwe regeerder na ‘n wonderlike nuwe toekoms.

Die prosessie word hier voorgestel as ‘n sigbare kosmiese gebeure. In 40:5 is reeds verwag dat alle mense getuies sal wees van die wonderlike terugtog van Israel. Die digter sien alles en alle skepsels vergader langs die hoofweg, selfs heuwels en berge en bome kom kyk na die wonderlike gesig wat ‘n nuwe begin vir die hele skepping voorspel. Dit is ook ‘n bewys van ‘n beslissende neerlaag vir geweld, vernietiging en tirannie, wat die bosse kaal gestroop het en die skepping permanent beskadig het. Onder die Here se beskermende regering sal mens en dier en skepping veilig wees.

Dorings en distels in die wildernis (God se straf op die sonde van die mens, Gen 3:18;  Jes 5:6; 7:23-25; 32:12-13) is nie meer nodig nie. In die plek van hierdie tekens van nietigheid en negatiwiteit kom nou tekens van groei en lewe en prag – sipresse en mirtebome as tekens van God se nuwe heerskappy waarin sy liefde regeer.

Skrywer:  Prof Francois Malan