Willie vra:

1. Watter taal het Josef en die Egiptenare gepraat tydens sy verblyf in Egipte ?
2. Het Jakob en sy seuns in dié tyd Hebreeus gepraat ?

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Ek beantwoord vraag 1 en 2 saam omdat mens hulle nie werklik uitmekaar kan haal nie.

Allereers moet mens sê dat die voorgeskiedenis van die Israeliete, wat historiese detail, datums en taal betref, in ‘n taamlike waas gehul is. Die rede hiervoor is dat dit baie moeilik is om die gebeure wat in die Bybel – in hierdie geval die Ou Testament – opgeteken is, met buite-Bybelse bronne te korreleer. In hierdie verband praat ons gewoonlik van ‘n relatiewe en absolute raamwerk. Eersgenoemde is die poging om net die Bybelse gegewens self in ‘n geheelraamwerk te plaas (dit is klaar moeilik genoeg); laasgenoemde is om hierdie raamwerk en buite-Bybelse gegewens te sinkroniseer sodat ‘n totale historiese prentjie geskilder kan word. Veral wat die voorgeskiedenis in Genesis betref, skets die Bybel ‘n verhaal met weinig historiese dekor. Dit is soms asof die Bybelfigure op ‘n planeet van hul eie is, asof daar niks anders in daardie tyd gebeur het as wat in die Bybel opgeteken staan nie. Twee voorbeelde sal die dilemma illustreer: (1) daar is geen vermelding van enige van die aartsvaders – Abraham, Isak en Jakob – in enige buite-Bybelse bron nie, en daar sal waarskynlik ook nooit getuienis hiervan opduik nie, gewoon omdat die aartsvaders nie belangrike antieke figure was soos konings wat ‘n impak op die wêreldgeskiedenis gemaak het nie. (2) Daar is geen vermelding van die Israeliete se verblyf in Egipte in eksterne bronne nie, ook nie van die name van die Egiptiese farao’s wat in die Bybel genoem word wat ons in staat kan stel om die Israeliete se verblyf min of meer te korreleer met buite-Bybelse historiese data nie. Die beste wat historici kan doen, is om scenario’s op te stel vanuit Bybelse gegewens en dit so ver moontlik in verband te bring met ‘n tydperke en gebeure vanuit die algemene geskiedenis waar hulle die beste inpas. Weens hierdie vae aanduidings spreek dit vanself dat geleerdes soms drasties van mekaar verskil oor hierdie scenario’s. Tog is daar ‘n soort konsensus wat ons in staat stel om die vrae van die vraagsteller by benadering te antwoord.

Die taal waarin die Ou Testament opgeteken is, is Hebreeus. (Enkele dele is ook in Aramees.) Hieruit sou mens kon aflei dat die aartsvaders Hebreeus gepraat het. Maar dit sou ‘n oorvereenvoudiging wees. Laat ek verduidelik. Hebreeus behoort tot die Noordwes-Semitiese taalgroep. Hierdie taalgroep sluit ook ander Semitiese tale in soos Ugarities, Fenisies, Moabities en Aramees. Hebreeus is waarskynlik in Palestina (Kanaän) gepraat van ongeveer 1500-500vC, waarna Hebreeus deur Aramees verdring is toe laasgenoemde die omgangstaal van die uitgebreide Persiese Ryk geword het. Aramees was ook die taal van die Jode in die tyd van Jesus. Hebreeus het wel as religieuse taal bly voortbestaan, maar net in geskrewe tekste, soos die Ou Testament.

Maar watter taal het die aartsvaders gepraat? Abraham kom oorspronklik uit Ur en Haran in Mesopotamië (Gen 11:27-32). Hiervandaan het hy later na Kanaän verhuis (Gen 12:5-6). Geleerdes stel dié verhuising op enigiets tussen die 20e en 17e eeu vC, met die 1800’s die waarskynlikste opsie. Toe Abraham nog in Mesopotamië was, was hy en sy mense waarskynlik deel van die sogenaamde Amoritiese (“Westerse”) nomade wat hulle in Mesopotamië gevestig het. Hulle sou dan “Amorities” gepraat het. Sommige geleerdes bring dit in verband met ‘n vroeë vorm van Aramees, ‘n Noordwes-Semitiese dialek wat in Bo-Mesopotamië ontwikkel het. Ons weet dat Abraham se familie wat in Mesopotamië agtergebly het, Aramees gepraat het. Ons lees byvoorbeeld in Gen 31:47 dat Jakob ‘n ooreenkoms met sy oom Laban aangegaan het en ‘n klipstapel as getuienis hiervan opgerig het. Die naam van die klipstapel is in “Laban se taal” en in “Jakob se taal” opgeteken. Die naam van die klipstapel in “Laban se taal” is ‘n Aramese woord (vgl ook Gen 31:24). Die naam van die klipstapel in “Jakob se taal” is ‘n Hebreeuse woord, maar ons kan nie hieruit summier aflei dat Jakob die Hebreeus gepraat het wat in ons Ou Testament voorkom nie, want die skrywer noem bloot wat die klipstapel se naam in Hebreeus is ter wille van die Hebreeuse lesers van sy eie tyd. Wat eerder gebeur het, is dat die aartsvaders aanvanklik met die Mesopotamiese dialek, Aramees, na Kanaän toe getrek het, en daar onder invloed van die plaaslike bevolkings geleidelik ander inheemse Noordwes-Semitiese dialekte geassimileer het, waaronder dalk ‘n voorstadium van Bybelse Hebreeus.

Punt is, ons is nie seker watter taal Jakob en sy seuns gepraat het toe hulle later na Egipte verhuis het nie, maar dit was heel waarskynlik ‘n voorstadium van die Hebreeus van die Ou Testament. Om dit verder in perspektief te plaas: Geleerdes noem dat die Hebreeus van die aartsvaders in so ‘n mate verskil het van die Hebreeus in koning Dawid se tyd (ongeveer 1000 vC) dat die aartsvaders en Dawid mekaar nie sou verstaan nie as hulle in die posisie was om met mekaar te praat. Daar lê immers ‘n ontwikkeling van ongeveer 800 jaar tussenin. Dit is vergelykbaar met die verskil tussen Afrikaans en Duits vandag.

Vervolgens, Josef in Egipte. Egipties behoort tot die Afro-Asiatiese taalfamilie en het ‘n baie lang geskiedenis – van argaïese Egipties (voor 2600 vC), wat daarna verskillende fases deurloop het, tot Demoties (vanaf 7e eeu vC) tot Kopties (vanaf 1e eeu nC) tot Egiptiese Arabies (geleidelik vanaf 7e eeu nC tot vandag). Toe Josef in Egipte aangekom het (ongeveer 1700-1600’s vC, indien geleerdes se rekonstruksie van gebeure reg is), sou dit min of meer in die tyd gewees het toe middel-Egipties in Egipte gepraat is (lg van ongeveer 2055-1650 vC). Aangesien die Egipties van daardie tyd bepaalde verwantskappe met Semitiese tale vertoon, is daar sommige geleerdes wat van mening is dat Josef, met sy voorstadium van Hebreeus, en die Egiptenare mekaar min of meer sou kon verstaan. Dit is egter hoogs te betwyfel. Dit is eerder so dat Josef die Egipties van sy dag sou moes aanleer. Uit Gen 42:23 blyk duidelik dat dié voorstadium van Hebreeus en Egipties nie na genoeg aan mekaar was vir wedersydse begrip nie, want toe Josef se broers daar aankom, het hy met behulp van ‘n tolk met hulle gekommunikeer. Josef moes natuurlik aanvanklik ‘n “Egiptiese front” voorhou en durf nie weggee dat hy wel hulle “Hebreeus” verstaan het nie. Hy kon hulle verstaan, nie vanweë die verwantskap tussen middel-Egipties en “Hebreeus” nie, maar omdat Hebreeus sy moedertaal was. Maar sy broers kon hom nie verstaan nie.

Bostaande uiteensetting is hoogs vereenvoudig, maar gee nogtans ‘n beeld van wat moontlik die taalsituasie was in die tyd van Israel se aartsvaders.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

He who has never learned to obey cannot be a good commander. —Aristoteles

Die verhaal van Josef (2)

God hoor Josef se gebede, maar nie op die manier en tyd wat Josef vra nie. Dit lyk asof God verborge is. Maar tog vertrou Josef steeds vir God. Toe hy in die tronk sit en die bakker en skinker  se drome moes uitlê, sê hy vir hulle: God ken julle drome se uitleg (Genesis 40:8). Hy vertrou dat God hom sal help om hulle drome uit te lê. Hy het nie sy rug op God gedraai omdat God nie sy gebede verhoor het nie. Uiteindelik sou Josef sien wat God se plan met hom was. As hy dan op sy lewe sou terugkyk, sou hy besef het dat God die hele tyd by hom was en aan die werk was.

In 2 Konings 6:8 – 23 lees ons dat die koning van Aram mense stuur om Elisa te vang. Elisa was op daardie stadium in Dotam. Die koning omsingel die stad. Die môre vroeg sien die slaaf die leër van die koning om die stad – met perde en strydwaens. Hy is bang. Elisa het gebid: “Here, maak tog sy oë oop dat hy kan sien.” Die Here het die oë van die slaaf oopgemaak, en hy het gesien. God antwoord Elisa se gebed onmiddellik. In Josef se geval doen Hy dit nie. God was net so teenwoordig en aktief in sy stadige antwoord aan Josef as in sy vinnige antwoord aan Elisa.

Dikwels gee God nie vir my wat ek vra nie – Hy gee vir my wat ek sou gevra het as ek, soos Hy, alles geweet het. Ek weet nie genoeg om bitter te wees of om my rug op God te draai as Hy my gebede anders antwoord as wat ek gevra het nie. Ek kan nie die doel wat Hy vir my het, verydel nie. Ek moet God vertrou.

Na Jakob se dood is Josef se broers bang. Gaan Josef nie nou dat hulle pa oorlede is wraak neem nie? Maar dan antwoord Josef hulle: Moenie bang wees nie. Ek is nie God nie. Julle wou my kwaad aandoen, maar God wou daarmee goed doen: Hy het gesorg dat ‘n groot volk aan die lewe gebly het. Moenie bang wees nie. Ek sal sorg dat julle en julle kinders kos het (Genesis 50:19 – 21).

Hieruit leer ek ‘n ongelooflike les: Josef aanvaar dat agter alles wat gebeur het, die goedheid en liefde van God was. Maak nie saak wat ek verkeerd doen nie God gebruik dit ten goede. Dit is presies wat Paulus sê: Ons weet dat God alles ten goede laat saamwerk vir dié wat Hom liefhet, dié wat volgens sy besluit geroep is (Romeine 8:28). Paulus en Josef sê dit maak nie saak hoe sleg dinge vir my lyk nie, kan ek seker wees dat Hy my liefhet. As ek my deur Jesus Christus aan God gegee het, is ek syne en Hy is myne. Niks kan dit ooit verander nie.

Alles wat met Josef gebeur is deel van God se plan – ook die klein en slegte dinge. Meestal sien ons nie wat God alles vir ons doen nie. Everything is needful that he sends, nothing can be needful that he withholds (John Newton).

Moenie bang wees nie. Ek is nie God nie. Julle wou my kwaad aandoen, maar God wou daarmee goed doen: Hy het gesorg dat ‘n groot volk aan die lewe gebly het. Moenie bang wees nie. Ek sal sorg dat julle en julle kinders kos het (Genesis 50:19 – 21).

Josef sien God se hand selfs agter die slegte dinge wat met hom gebeur het. Dit stel hom in staat om sy broers te vergewe. Eeue later kom Jesus: Hy het na sy eiendom toe gekom, en tog het sy eie mense Hom nie aangeneem nie (Johannes 1:11). Jesus word ook verkoop. Judas gaan na die priesterhoofde: Wat sal julle my gee as ek sorg dat Jesus in julle hande kom. Hulle het hom toe dertig silwermuntstukke betaal (Matteus 26:14 – 16). Hy word ook verloën; Hy word onregverdig ter dood veroordeel. Jesus besef dat sy lyding deel van God se plan was. Vir Pilatus sê Hy: U sou geen gesag oor My gehad het as dit nie van Bo aan u gegee  was nie (Johannes 19:11).

Jesus Christus sterf vir die mense. Sy vyande het gedink sy kruisdood sou alles beëindig, maar God gebruik dit om baie lewens te red. Vandag sit Jesus Christus aan die regterhand van God vanwaar hy die geskiedenis reël en ons beskerm.

As ek voor die kruis sou staan, sal ek nie kan sien dat God iets goed hieruit kan bring nie. Tog is dit die beste ding wat God nog ooit vir die mensdom gedoen het. Hiermee het Hy die bose, die sonde en die dood oorwin. Maar dan moet ek doen wat Jesus Christus gedoen het – ek moet God ten volle vertrou. Die dood van Jesus Christus was nie ‘n tragedie nie. ‘

Ek mag dalk nie alles verstaan nie, maar ek moet God vertrou.

No man will make a great leader who wants to do it all himself, or to get all the credit for doing it. —Andrew Carnegie

Die verhaal van Josef (1)

Vertroue in God skakel nie hartseer uit nie; die een weerspreek nie die ander nie. Om God te vertrou is dikwels nie maklik nie. Lees net Josef se storie. Josef was die tweede jongste van Jakob se seuns. Hy was Jakob se gunsteling: Van al die seuns was Israel die liefste vir Josef. Hy maak vir hom spesiale klere. Dit maak hom ongewild by sy broers. Om dinge te vererger vertel hy twee drome wat hy gehad het. In hierdie drome buig sy broers voor hom neer en dien hom. Josef was arrogant en het ‘n onrealistiese siening van homself gehad.

Daarna gebeur daar baie met Josef. Hy word aan Ismaelitiese handelaars as slaaf verkoop, en beland so in Potifar se huis. Daar ontstaan nuwe probleme: Potifar se vrou probeer om vir Josef te verlei. Sy vertel vir haar man dat Josef by haar probeer aanlê het. So beland Josef in die tronk. Saam met hom in die tronk is die koning se skinker en bakker. In die tronk lê hy die skinker se droom uit. Later, toe die farao ‘n droom gehad het, kon geen van sy waarsêers dit uitlê nie. Die skinker vertel vir die farao van Josef wat sy droom uitgelê het. Die farao laat vir Josef kom en hy lê die droom uit – sewe maer jare van hongersnood lê voor. Josef lê nie net die droom uit nie, maar lê ‘n plan aan die koning voor oor die hantering van daardie moeilike jare. Kyk, ek stel jou aan oor die hele Egipte (Genesis 41:41).

Josef se plan is suksesvol. Almal in Egipte oorleef en mense uit die hele streek kom na Egipte om kos te kry. Josef se broers kom ook na Egipte om brood te koop. Josef herken hulle, maar hulle herken hom glad nie. Josef besluit on sy identiteit vir hulle weg te steek. Daar is verskeie ontmoetings tussen Josef en sy broers. Hy versteek tydens een van hierdie besoeke sy silwerbeker in Benjamin se graansak. Nadat sy broers weg is, stuur hy sy hoofamptenaar om hulle terug te bring. Hulle kry die beker in Benjamin se graansak. Die gevolg is dat Josef besluit Benjamin moet agterbly as sy slaaf. Juda kom toe nader en sê dat dit Jakob se dood sou veroorsaak en bied aan om in Benjamin se plek te bly. Daar was ‘n geleentheid vir die broers om vir Benjamin te verraai, maar hulle doen dit nie. Josef bars in trane uit en sê vir hulle wie hy werklik is. Die hele familie, insluitend Jakob, word weer herenig. Hulle woon saam in vrede en voorspoed.

Kyk terug oor die hele verhaal en vra dan: Was God werklik al daardie jare in Josef se swaarkry afwesig? Dit lyk so. Nee, Hy was daar; Hy was aan die werk; Hy was in beheer al was Hy verborge. Daar is soveel “toevallighede” in hierdie verhaal – as dit nie gebeur het nie, sou … Wat sou gebeur het as Josef nie in Egipte gekom het nie? Sou groot getalle mense – waarskynlik ook sy eie familie – nie van honger omgekom het nie?

God is soewerein en in beheer, maar die mens het ‘n vrye wil en is verantwoordelik vir sy eie keuses. Alles wat met Josef gebeur het, was duidelik deel van God se plan. Op elke punt was Hy teenwoordig en het Hy aan die kleinste besonderhede gewerk. So het Hy Hom dit voorgeneem, Hy wat alles laat gebeur volgens sy raadsbesluit (Efesiërs 1:11).

Wat die broers gedoen het, was verkeerd. Niemand het hulle gedwing om dit te doen nie. Jare moes hulle met hulle skuldgevoelens saamgeleef het. Hulle gaan deur ‘n pynlike proses waarin hulle hulle bose lewe moes herleef en verwerp voordat hulle vryheid en vergifnis gekry het. Wanneer ons getug word, lyk die tug op daardie oomblik nie na iets om oor bly te wees nie, maar om oor te huil. Later lewer dit egter vir dié wat daardeur gevorm is, ‘n goeie vrug: vrede omdat hulle gehoorsaam is aan die wil van God (Hebreërs 12:11).

Skape wat gedip moet word, is bang. Ons het ‘n goeie Herder wat aan sy skape toegewy is. Ons sal ook deur dinge gaan wat ons bangmaak en wat ons op daardie stadium nie verstaan nie. Maar God is nie verborge nie.

Volgende keer kyk ons verder na Josef se verhaal.

Anyone who wants to go to heaven must first go to the cross. —Philip Ryken

Josef – die held

In die sesde maand van Elisabet se swangerskap het God die engel Gabriël gestuur  na ‘n maagd in Nasaret, ‘n dorp in Galilea. Sy was verloof aan Josef, ‘n man uit die geslag van Dawid. Die naam van die maagd was Maria (Lukas 1:26 – 27).

Josef is eintlik ‘n held in die Kersverhaal. Baie min word van hom gesê, maar hy was ‘n regverdige man. Verlowing destyds was anders as wat dit vandag is. Volgens die rabbi’s was daar twee stadia in die Joodse huwelik:

• Die verlowing. Dit was wetlik net so bindend as die huwelik self. As enigeen sy beloftes verbreek, was ‘n formele egskeiding nodig om die huwelik nietig te verklaar. Hierdie verlowing duur 12 maande. In hierdie tyd het hulle geen fisiese verhouding met mekaar nie en slaap in afsonderlike huise.
• Daarna volg die huwelik. Die huwelikseremonie het sewe dae geduur.

Dit was tydens die verlowingstadium wat Maria swanger geword het. Hiervoor kon Josef ‘n egskeiding verkry. Sy hart was gebreek, maar hy wou nie vir Maria in die openbaar tot skande maak nie. Toe verskyn daar ‘n engel van die Here aan hom in ‘n droom en sê vir hom: Josef, seun van Dawid, moenie bang wees om met Maria te trou nie, want wat in haar verwek is, kom van die Heilige Gees (Matteus 1:20).

Josef het geweet dat die mense na hom sou verwys as die eggenoot van die vrou wat haar belofte verbreek het. Maria het inderdaad deur die lewe met daardie reputasie gegaan Die Fariseërs het een maal vir Jesus gesê: Ons is nie uit owerspel gebore nie Ons het net die een Vader, naamlik God (Johannes 8:41). Hulle sê eintlik vir Jesus dat Hy ‘n buite-egtelike kind is.

Josef het dit alles verduur en aanvaar. Hy het Maria liefgehad; hy het God gehoorsaam. Josef en Maria het God se plan aanvaar.