Janus vra:

Daar was vroeër vanoggend ’n praatjie oor die wet/gebooie oor Radiokansel waarná ek baie deurmekaar en vol vrae gelaat is. En ek is seker ’n groot deel van Radiokansel se luisteraars is kinders van God.

Soos ek die gesprek verstaan het, is Bybelgelowige Christene nie meer veronderstel om elke gebod (insluitende die 4e Sabbatsgebod) te onderhou nie. Ons moet nou eerder na die geestelike betekenisse en die liefde kyk in plaas daarvan om die uitdruklike letter van al tien gebooie te gehoorsaam.

Hoekom is daar nie vir die luisteraars duidelik gemaak nie dat die 4e gebod deel is van die tien gebooie en nog steeds vandag gehoorsaam moet word? Jesus het dit tog baie duidelik gemaak dat geen deel daarvan ooit sal verby gaan nie.

Wat beteken dit as Jesus in die Nuwe Testament sê: As julle my liefhet, onderhou (doen) dan my gebooie? Ja, ons het Hom lief, maar dit beteken tog ook ons moet die tien gebooie doen uit gehoorsaamheid en liefde, naamlik: Moenie steel nie, moenie egbreuk pleeg nie, onderhou die sewende dag (sabbat), ensovoorts.

Die 4e gebod was reg aan die begin vir die Jode in plek gesit deur die sewende dag wat deur God geheilig en geseën is. Waar was dit ooit ontheilig en gesê dat ons dit nie meer hoef te heilig en te rus op die sewende dag (Saterdag) nie? Mag ons nou kies watter van die tien gebooie ons wil nakom en watter nie? Net nege of al tien soos Jesus gevra het?

Let wel, die 4e gebod begin met die woorde “onthou” – onthou die Sabbatdag, so asof die mense dit later sou vergeet en afmaak as niks.

Mag God se Gees die waarheid laat seëvier en mense laat terugkeer om sy wil te doen. Dit gaan immers oor sola Scriptura in plaas van slim redenasies.

Selfs Paulus het dit duidelik gemaak dat ons sonde ken deur die wet.

Ek is baie ontsteld want baie mense, glo ek, word mislei deur redenasies in plaas daarvan dat die Woord van God reg gesny en bedien word.

Daar is net een waarheid en dit moet verkondig word. Wat mis ek?

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Ons vraagsteller vra eintlik twee afsonderlike vrae: (a) of die tien gebooie steeds vandag relevant is vir Christene, en (b) hoe die 4e gebod vandag verstaan moet word. Oor (a) verwys ek die vraagsteller graag na die volgende artikel wat op ons webblad “Bybelkennis.co.za” verskyn het (geskryf deur ondergetekende): “Die wet se relevansie vir vandag”. Hierin word volledig aandag gegee aan hoe ons as Christene steeds die tien gebooie as deel van ons lewe moet aanvaar en uitleef. Soek die artikel met die soekfunksie op Bybelkennis.co.za se webblad. Oor (b) – die 4e gebod se verstaan vandag – handel ek vervolgens graag meer uitvoerig.

• Wat is die probleem waarvoor Christene in die vierde gebod gestel word?

Die vierde gebod (Eks 20:8/Deut 5:12) sê: “Sorg dat jy die sabbatdag heilig hou”. Die wyse waarop die Israeliete dit moes “heilig hou”, was om geen werk te doen nie. (Die woord “sabbat” kom van die Hebreeus werkwoord šabat wat “rus [van iets]” beteken.) Christene sê: Die tien gebooie geld nog steeds vir ons; dus, die vierde gebod ook. Indien die vierde gebod nog geld, waarom vier ons die Sabbat op die eerste dag van die week, en nie die sewende dag nie? Waar kom hierdie verskuiwing van sewende dag (Sabbat) na eerste dag (Sondag) vandaan? Verder, wat is die kernsake vervat in die vierde gebod wat steeds geld vir vandag? Dít is die sake wat ons wil hanteer.

• Herkoms van die Sabbat in Ou Testament (7e dag as rusdag)

Waar kom die Sabbat vandaan? Daar is drie moontlikhede:

• Die Sabbat is leengoed uit die oud-Ooste

In oud-Babilonië is sekere dae van die maand gesien en onderhou as sogenaamde bose/ongelukkige dae waarop die koning en ander hoë amptenare sekere goed nie mog doen of eet nie, en waarop offerandes aan gode gebring is om hulle gelukkig te hou.

’n Alternatiewe siening is dat die 7 dag-week gekoppel is aan die vier fases van die maan per maand, soos in Babilonië.

Dit is egter onwaarskynlik dat die herkoms van die Ou-Testamentiese Sabbat in Babilonië lê, omdat die Israelitiese 7 dag-week nie gekoppel is aan die fases van die maan of aan ’n jaarkalender nie.

Verder kom die tipies menslike karakter van die Sabbat (naamlik dat mense moet rus op hierdie dag) nie in Babilonië voor nie. By laasgenoemde was die rusdae gekoppel aan vrees vir die straf van die gode, ’n gedagte wat glad nie by Israel voorgekom het nie. Dit was ook net die konings en hoë amptenare wat dit moes nakom, nie die hele volk, soos by Israel nie.

Dus, die verskille tussen die Ou-Testamentiese Sabbat en die feesdae van die Babiloniërs is baie groter as die ooreenkomste. Die gedagte dat die Sabbat by die Babiloniërs geleen is, is daarom nie aanvaarbaar nie.

• Die Sabbat is uniek aan Israel

Hierdie gedagte beklemtoon dat die tien gebooie ’n unieke geskenk van God aan Israel is. Hy gee dit vir eerste keer aan Israel by Sinaï (Eks 20). Maar, dit is duidelik dat die Sabbat reeds vóór Sinaï bekend was, want gedurende die woestyntog, vóór Sinaï, mag die Israeliete nie manna op die sabbatdag opgetel het nie (Eks 16:22). Dus, die herkoms van die Sabbat lê verder terug in die geskiedenis, maar presies hoe ver terug is onduidelik. En, soos ons verder sal sien, hoewel die Sabbat gekoppel is aan Israel, gaan dit Israel ook te bowe.

• Die Sabbat is ’n universele instelling (= vir alle mense bedoel)

Volgens die skeppingsverhaal kan mens sê dat die Sabbat met die skepping gegee is. Die skeppingsverhaal in Gen 1 struktureer die skeppingsgebeure as ses dae werk en sewende dag rus. Hoewel die tegniese term “Sabbat” nie hier gebruik word nie, vermeld die skeppingsverhaal wel dat God op die 7e dag gerus het van al sy werk en die 7e dag geheilig het (Gen 2:2-3). Dus, die skeppingsverhaal neem die 7 dag-week as uitgangspunt om God se skeppingswerk te beskryf. Dit probeer op hierdie manier iets verwoord van ’n Goddelike ritme in die skepping wat ook tot voordeel van die mens is. Daardeur verkry die sewende dag rus ’n universele betekenis: dis nie net bedoel vir Israel nie, maar vir alle mense. God se rus op die sewende skeppingsdag word ook as motivering vir die onderhouding van die Sabbat in Eks 20:11 gegee. So word God se “skeppingswerksweek” en Israel se weekritme wedersyds direk aan mekaar gekoppel. Die skeppingsverhaal word geskryf vanuit die perspektief van Israel se weekritme, en laasgenoemde word weer gemotiveer vanuit die skeppingsgebeure.

Dus, sedert die totstandkoming van die Mosaïese wetgewing in die volkslewe van Israel was die onderhouding van die Sabbat (7e dag) tiperend van Israel se godsdienstige en siviele lewe, tot vandag toe. Weliswaar het sieninge daaroor gewissel oor tyd heen, maar dit verander nie daaraan dat sabbatsonderhouding tiperend van die Judaïsme was nie.

Voorbeelde van wisselende sieninge oor die Sabbat: (1) In die koningstyd was die sabbatsviering nie so omring met streng bepalings soos in die tussentestamentêre tyd toe die skrifgeleerdes allerlei beperkinge ingestel het nie, bv hoe ver jy mag reis op die Sabbat (1 200 meter). (2) “Geen werk” is in die Makkabeërtyd (167-142vC) so geïnterpreteer dat jy eerder moet sterf as jouself verdedig (wat tot ’n groot slagting gelei het). Hierna is dit aangepas dat jy op die Sabbat wel die wapen mag opneem.

• Betekenis van die Sabbat

In die godsdienstige lewe van Israel het die Sabbat die volgende betekenis gehad:

• Rus: herwinning van kragte

Eks 20:8-11 sê: God het op die sewende dag gerus van sy ses dae se skeppingsarbeid, daarom moet die mens ook rus van sy arbeid. Die mens is die beeld van God; hy verteenwoordig God op aarde. In die sabbatsrus verteenwoordig die mens dus die Goddelike ritme van lewe. Die mens is nie ‘n slaaf van arbeid nie, is nie vasgevang in die bose kringloop van werk nie. Een dag rus wil sê dat die mens vertrou dat God sal sorg.

So verkry die Sabbat ’n universele betekenis: die lewenstyl van Israel het ‘n boodskap uitgestuur na die omringende volke: Vertrou jou lewe toe aan God wat sal sorg. Verder, die genade-aspek by die mens se skepping staan voorop: By God is dit eers werk, dan rus. By die mens: eers rus, dan werk. Want die mens is op die sesde dag geskape; dus, sy eerste volle lewensdag was die sewende dag, God se rusdag. Die mens begin dus sy lewe/werksweek met rus in God, gemeenskap met God. Van daaruit lewe hy. Die mens verdien nie sy lewe uit sy arbeid nie, maar vanuit die rus in en gemeenskap met God.

• Verlossing: Vier God se reddingsdaad uit Egipte

Deut 5:12-15 se weergawe van die vierde gebod sê: God het Israel uit die slawerny van Egipte verlos, daarom moet Israel die sabbatdag vier. Die sewende dag is dus nie net rusdag nie, maar ook viering van God se groot verlossingsdade – dat hulle aan God behoort. Hy het hulle tot sy eiendom gemaak deur hulle te verlos uit Egipte. Die verlossingsmotief beklemtoon dus veral die Sabbat as dag van oorwinning oor alles wat verslaaf en van God wat red. Dis ‘n dag van feesviering.

• Gemeenskapsaspek: Gemeenskap met God en mekaar

Die feit dat daar gerus en feesgevier word op die Sabbat laat mense fokus op gemeenskap met God en met mekaar. Die hele lewe kom tot stilstand (Israeliet, slaaf, vreemdeling en dier). Die Sabbat laat die mens ontdek dat mense mekaar en vir God nodig het; dat hulle vreugde kan vind in mekaar.

• Van Sabbat na Sondag

Met die koms van Christus het baie dinge verander, ook die viering van die Sabbat. Alles het egter nie skielik gebeur nie, maar geleidelik. Dit het baie lank geduur voor ’n nuwe patroon gevestig is. Maar die wortels van die verandering t o v die Sabbat lê reeds in die Nuwe Testament.

Jesus het soos enige ander godsdienstige Jood die Sabbat gevier en die sinagoge besoek. In Luk 4:16 staan daar byvoorbeeld: “Soos sy gewoonte was, het Hy op die sabbatdag die sinagoge besoek”.

Hoe het dit dan gebeur dat ons as volgelinge van Jesus nie, soos Hy, op die sewende dag ons rusdag vier nie, maar op die eerste dag, die Sondag? Dit het alles te make met die opstanding van Jesus op die eerste dag van die week. Dit het tot gevolg gehad dat Christene spontaan op hierdie dag – in onderskeiding van die Jode – begin vergader het. Sondag het ook algaande bekend geword as “die dag van die Here” (kuriakē hēmera). (Vgl Openb 1:10, dis die dag waarop die skrywer van Openbaring sy gesig gehad het.)

• Gegewens in Nuwe Testament om bg te staaf

Ses van die agt verskynings van Jesus ná sy opstanding vind plaas op ‘n Sondag.

Pinkster was volgens berekeninge daardie jaar (van Jesus se kruisiging en opstanding) op ‘n Sondag. Dus, die Heilige Gees is ook op ’n Sondag uitgestort.

Hierdie gebeure beklemtoon tegelyk die “bonatuurlike” karakter van hierdie dag in die gemoed van die eerste Christene.

Daar is min bekend in die Nuwe Testament oor die dag van samekoms van die vroeë kerk, maar drie geleenthede staan uit:

• 1 Kor 16:2: Paulus verwys na die insameling van ’n kollekte vir die kerk in Jerusalem, en sê dat die Korintiese gemeente elke Sondag iets hiervoor opsy moet sit. Dit wys dat die gemeente waarskynlik gereeld op Sondae bymekaargekom het vir die gemeentelike byeenkoms.
• Hand 20:7: Paulus in Troas: Hier word vermeld dat die gemeente op die eerste dag van die week “brood gebreek het”. Dit verwys waarskynlik na die gebruiklike samekoms van die gemeente op die eerste dag van die week om nagmaal te vier en na die uitleg van die Woord te luister.
• Openb 1:10: “die dag van die Here”. Die skrywer van die boek Openbaring ontvang die openbaring van Jesus op dieselfde dag van die week as wat Jesus opgestaan het uit dood. Dit wys verder dat die begrip “Dag van die Here” as verwysing na die Sondag waarskynlik teen die einde van die eerste eeu reeds gevestig was.
• Gegewens uit vroeë kerk tot en met edik van keiser Konstantyn die Grote (321 nC)

Alle kerkvaders en dokumente uit hierdie era (100-321 nC) is dit eens dat Christene op die eerste dag van die week vergader het vir gemeentelike byeenkomste: Ignasius (van Antiogië), Didage, Barnabasbrief, Justinus die Martelaar, Ireneüs, Klemens van Aleksandrië, Tertullianus, Origenes, Siprianus.

Keiser Konstantyn die Grote vaardig in 321 nC ’n edik uit wat ’n nuwe era in die geskiedenis van Sondagviering inlui. Hy sê: Alle regters, stedelinge en vakmanne moet op Sondag rus. Tot nou toe het Christene wel op die Sondag bymekaar gekom, maar van nou af was Sondag van owerheidsweë ook ’n amptelike rusdag. Hieroor skryf kerkvader en historikus Eusebius (4e eeu): Keiser Konstantyn het nou met die instel van die Sondag as ’n rusdag vir alle onderdane van die Romeinse Ryk, “die hele mensdom gelei tot die ware diens aan God”. Dis miskien ’n bietjie oordrewe, maar dit verteenwoordig ten minste die sentiment dat die rusdag nie net vir gelowiges bedoel is nie, maar vir alle mense. Dit onderstreep die universele betekenis van die rusdag waarvan hierbo hierbo melding gemaak is.

• Betekenis van oorgang van Sabbat na Sondag

Ons kan al bogenoemde soos volg saamvat:

• Joodse Christene het aanvanklik beide die Joodse Sabbat en die (Christelike) Sondag gevier. Dit hang saam met die samestelling van die Christendom in die 1e eeu: aanvanklik was die meeste Christene voormalige Jode. Eers aan die einde van die 1e eeu het die heidene in die meerderheid geraak, en het die behoefte aan die onderhouding van die Joodse Sabbat afgeneem.
• Nêrens in die Nuwe Testament staan dat Sondag die Sabbat vervang nie. Wat wel gebeur het, is dat Christene algaande die betekenis van die Sabbat (kyk volgende punt) op die Sondag van toepassing begin maak het. Die gevolg is dat in die gemoed van Christene ons steeds die vierde gebod nakom, hoewel soos vanuit die koms van Christus geïnterpreteer.
• Sabbat beteken rus, verlossing en gemeenskap: Al hierdie betekenisse is deur Christene oorgeneem uit die Ou Testament, maar dit ondergaan ’n verdieping vanuit Christus se koms:
• Rus word nou ook rus van al ons bose werke en sonde. Hierdie interpretasie kry ons reeds by die kerkvaders, ook in die Heidelbergse Kategismus;
• Verlossing ondergaan ’n verdieping as verlossing uit die slawehuis van sonde, asook oorwinning oor die sonde;
• ’n Eskatologiese (eindtydelike) moment kom by (veral vanuit Hebreërs): gelowiges verwag nou ook die ewige sabbatsrus;
• Die gemeenskapsgedagte word nou verdiep as gemeenskap met Christus en met mekaar rondom die breek van die brood in die nagmaal.
• Die vroeë Kerkvaders en latere reformatore waarsku teen die sabbatisering van die Sondag, d w s, om Sondagviering as ’n blote voortsetting van die Joodse Sabbat te sien, met al die wettiese elemente daaraan gekoppel soos in die Judaïsme van Jesus se tyd. Reeds Paulus waarsku hierteen in Kol 2:16-17. Al hierdie dinge (jaarlikse feeste, nuwemaansfeeste en sabbatte) noem hy ’n skaduwee van wat sou kom, naamlik Christus.
• Ons kan dus steeds sê dat die vierde gebod – al die betekeniselemente daarvan – op ons van toepassing is, want die hele tien gebooie geld vir Christene, maar dan gesien vanuit die vervulling in Christus. Enige terugkeer na ’n Joodse viering van die Sabbat (bv om die sewende dag i p v die eerste dag te neem as dag van samekoms) ontken die vervulling wat daar in Christus gekom het.
• In ’n gesekulariseerde samelewing – soos die Suid-Afrikaanse samelewing al meer word, selfs onder kerkmense – moet Christene dus ’n weg vind om enersyds nie in wettisisme te verval rondom die viering van die Sondag nie, maar andersyds ook uit hulle optrede te laat blyk dat die Sondag ’n besondere dag is van ontmoeting met God en met mekaar – ’n dag waarop jou kragte herwin kan word, die verlossing in Christus gevier word, en die gemeenskap van gelowiges beoefen word.

Skrywer:  Prof Hermie van Zyl

Without the freedom to criticize, there is no true praise. -Pierre Beaumarchais (1732-1799)

Jy moet die sabbatdag so deurbring dat jy dit heilig hou

As ek glo dat die tien gebooie as norm vir Christene moet dien, moet ek dit in sy geheel aanvaar – dit is ‘n totale pakket. Die beginsels is absolute opdragte – ongekwalifiseerd. Maar wat dan van die sabbatsgebod? Kan ons hierdie gebod sien as ‘n uitsondering en dit sommer verwyder? Kan ons dit as deel van die seremoniële wette wat in Christus tot ‘n einde gekom het, beskou? Hierdie benadering is onverdedigbaar:

 

• Die sabbatgebod is ingebed in die tien gebooie as ‘n fundamentele beginsel van die verbondverhouding – soos al die ander gebooie. Ons kan dit dus nie anders as die ander gebooie hanteer nie.
• In die Eksodus weergawe is die ses plus een ritme fundamenteel tot die kosmiese orde. Die Here het in ses dae die hemel en alles daarin gemaak, die aarde en alles daarop, die see en alles daarin. Op die sewende dag het Hy gerus, en daarom het die Here dit as ‘n gereelde rusdag geheilig (Eksodus 20:11).
• Die oorsprong van hierdie gebod is anders as dié van Israel se  seremoniële wette. Reeds in Eksodus 16:23 – voor die Israeliete by Sinai gekom het – lees ons: Môre is ‘n rusdag, ‘n gewyde sabbat van die Here.
• Die sabbatgebod is nie primêr ‘n kultiese ordinansie nie. Dit was beide humanitêr (‘n gawe wat aan mense  rus en verfrissing bied van werk) en teologies – dit gee aan Israeliete die geleentheid om hulle teologiese perspektief op die lewe te verklaar (God is die Skepper van alles). Hulle betuig ook hulle vertroue in Hom om op die sewende dag te voorsien en aanvaar die verbondsverhouding. Hulle spreek ook hulle dankbaarheid vir die verlossing uit slawerny en hulle deernis vir die armes uit.
• Nêrens verklaar die Nuwe Testament dat die sabbatdag in Christus tot ‘n einde gekom het nie. Jesus en die vroeë dissipels het dit onderhou.

Teen die helfte van die tweede eeu het Christene toenemend op die Sondag vir aanbidding bymekaar gekom. Wat hulle gedoen het, was om die sabbat – ‘n dag van rus – te verander in ‘n Sondag waartydens die opstanding en die nuwe lewe gevier is. Soos die sabbat op die sewende dag ‘n teken van die verbond vir Israel was, is die eerste dag die teken van die nuwe verbond vir Christene.

As ons die Sondag onderhou, verklaar ons ook:

• Ons fundamentele teologiese perspektief op die lewe – God is die Skepper van alle dinge.
• Ons vertroue in God dat Hy sal voorsien vir hierdie dag.
• Ons aanvaar dat ons in ‘n verbondsverhouding met Hom staan.
• Ons betuig ons dankbaarheid dat Hy ons van slawerny bevry het – ons slawerny van sonde.
• Ons betuig ons deernis vir die armes.

Die Sondag is nie die Sabbat met al sy reëls en regulasies nie, maar die Sondag is ook nie ‘n gewone werksdag nie. Dit is immers die dag waarop ons Jesus Christus se opstanding vier.