Alle Paaie lei na Jesus: Eienskappe van die mens (2) – Adrio König

5.4.2 Liefde – Selfliefde

Dis nie vreemd dat ons juis liefde kies nie. Ons het reeds daarop gewys dat daar ’n direkte verband is tussen God se liefde en sy opdrag dat ons moet liefhê. Jesus vat die ganse wil van God vir ons lewe saam in twee gebooie: Liefde tot God, en liefde tot mekaar. En ons kon dit eintlik verwag, want Hy het mense gemaak met die doel om sy beeld te wees, en Hy is liefde. As ons liefhet, sal ons dus iets van Hom sigbaar maak. Maar onthou dis ’n analogiese eienskap. Ons liefde kan nooit identies wees aan Syne nie. Maar daar moet beperkte ooreenkoms wees.

Eerstens is God se liefde sy wese, dit is nie ’n bysaak nie, dit kom uit sy hart. Dit beteken dat ook ons liefde uit ons hart moet kom. God hoef nie Homself met moeite te oorreed om lief te hê nie. Ons sien dit in Jesus. Hy het spontaan lief. Hy reik vanself uit. Hy hoef nie eers te redeneer of dit paslik sal wees om die straatvrou toe te laat om agter Hom te staan en huil, of om die vrou wat op owerspel betrap is, te verdedig nie (Luk 7:36 ev; Joh 8:1 ev).

Dit beteken dat ook ons net iets van God se liefde kan wys as ons spontaan liefhet, met hart en siel. Voorwaardelike en berekende liefde is die naam nie werd nie. Ons moet leer wat dit beteken dat “jou hart uitgaan na ander”.

Maar daar is ook verskil tussen God se liefde en ons s’n. Hy het na onder lief, Hy het hulle lief wat dit nie werd is nie. Dit beteken Hy motiveer self sy liefde. Hy het ons nie lief omdat ons so baie vir Hom beteken nie. Hy het ons lief ondanks die feit dat dit Hom baie kos, selfs sy enigste Seun aan die kruis! En ons? Terwyl Hy na onder liefhet, vir ons wat dit nie waardig is nie, het ons na Bo lief, vir Hom wat dit oor en oor werd is. Hy het vir ons oneindige waarde. Dit “betaal” ons om Hom lief te hê. Dit beteken dat, terwyl ons nie sy liefde werd is nie, maar Hy uit sy eie, spontaan, ons liefhet, is Hy dit duisend maal werd dat ons Hom liefhet. Dus motiveer Hy nie net sy liefde vir ons nie, maar ook ons liefde vir Hom. As ons regtig besef wie Hy is, is dit nie moeilik om Hom lief te hê nie. Daar is dus verskil tussen sy liefde en ons s’n.

Maar daar is ook ooreenkoms. Hy roep ons ook op om soos Hy na onder lief te hê, om hulle lief te hê wat dit nie werd is nie, om soos Hy lief te hê waar dit ons baie kan kos. Maar hierdie soort liefde kom nie vanself nie. Ons kan net deur sy Gees beweeg word om dit te doen. Trouens dis presies wat Johannes skryf: “Ons het lief omdat Hy ons eerste liefgehad het” (1 Joh 4:19). Terwyl Hy dus self sy liefde vir ons motiveer (ons is dit nie werd nie), motiveer Hy óók ons liefde vir Hom én ons liefde vir ander. Hy motiveer dus alle vorms van liefde. Waarlik, God is liefde!

Daar is dus te midde van die ooreenkomste ook groot verskille tussen God se liefde en ons s’n. Hy het altyd spontaan lief, Hy motiveer altyd sy liefde, maar ons liefde is eintlik nooit spontaan nie, Hy moet dit altyd motiveer, aanwakker. Maar uiteindelik het ons tog ook lief, en dit is die sin van ons lewe: Om iets van Hom in ons lewe te wys. Verder is God se liefde ’n beweging weg van Homself na ander terwille van die ander. Iets hiervan moet ook in ons liefde sigbaar word.

Daar is ’n bekende Griekse woord vir liefde wat nie eintlik in die Nuwe Testament gebruik word nie, eros. In plaas daarvan gebruik hulle by voorkeur ’n baie onbekende woord, agape. Eros het nie noodwendig in die algemeen ’n negatiewe of ’n seksuele betekenis gehad nie. Dit het meestal gegaan oor liefde vir die eie soos nasionalisme. Baie wonderlike heldedade word gemotiveer deur eros. Dit is nie waar dat dit net altyd deur selfsug gemotiveer is nie. Dit kan in werklikheid baie omgee en groot offers vir ander bring, selfs ’n geneentheid en ’n warmte vir ander hê. Ons kan God met hierdie soort liefde met toewyding en oorgawe dien, en ook vir Hom groot offers bring (1 Kor 13:3). Maar die uiteindelike doel van hierdie liefde is die voordeel wat die ander uiteindelik vir die eie sal hê. Die ander word gedien terwille van die voordeel vir die eie. Jy het nie die ander terwille van die ander lief nie, maar terwille van jouself. Uiteindelik word die ander gebruik, staan die ander in jou diens.

Daarteenoor is God se liefde ’n gee-liefde. Dis ’n beweging weg van Homself, na ander terwille van ander. Dit soek nie waarde nie, maar gee waarde. Dit offer tot voordeel van die ander, al is dit tot eie nadeel. Wat het dit God nie gekos om ons lief te hê nie!

Só het Christus as beeld van God liefgehad. Christus het ons lief terwille van onsself, terwille van ons voordeel, om ons te red. En Hy het ons onvoorwaardelik lief. Trouens Hy het ons lief gehad toe ons nog sy vyande was (Rom 5:8), en dit het beteken Hy het ons liefgehad op die gevaar af dat ons sy liefde sou minag en verwerp, dat ons selfs in ons vyandigheid sou volhard. Hy het gegee sonder dat Hy eers seker gemaak het dat Hy iets gaan terugkry.

Natuurlik verwag God wederliefde as antwoord op sy liefde. Maar dit is weens die aard van liefde: liefde wil altyd gemeenskap skep. Onbeantwoorde liefde is gefrustreerde liefde, halfpad-afgekapte liefde, liefde wat nie sy doel bereik het nie. Maar God was bereid om só lief te hê. Immers Hy het in Christus die wêreld so liefgehad dat Hy sy Seun gegee het, en ons weet vandag die wêreld het nie as geheel positief gereageer nie.

Om God se beeld te wees, moet ons Hom en Jesus hierin navolg, moet ons só liefhê. Selfs al sou ons liefde nie sy doel van wederliefde bereik nie, verloor dit nie sy waarde nie. Vir dié wat nie positief reageer nie, is my liefde nogtans ’n voorbeeld en getuienis van God se liefde, en ’n appèl om hulle aan sy liefde (wat deur ons na hulle uitgaan) prys te gee. En vir ons is dit deel van die vervulling van ons bestaansdoel: om sy beeld te weerspieël. Maar om só lief te hê is teen-natuurlik. Dit kos iets. Hierdie liefde kan net deur God self gemotiveer word, God wat in werklikheid alle liefde motiveer, Syne vir ons, ons s’n vir Hom en vir ander. Dit is deel van die wonderlike betekenis daarvan dat God die inisiatief in die verbond neem.

In die volgende gedeelte gaan ons na selfliefde kyk.

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Alle Paaie lei na Jesus (2010) deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn betrokke en uitdagende verduideliking bied van die die middelpunt van ons geloof: Jesus Christus.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en CUM vir hierdie vergunning.

Vir meer inligting oor CUM, besoek gerus hulle webblad by www.cumuitgewers.co.za

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Selfliefde – Adrio König

Die wese van sonde

5. Selfliefde

Daar is ‘n ou kerklike tradisie wat teruggaan tot by Augustinus waarvolgens selfliefde sonde is. Augustinus het dit selfs as dié vorm van sonde gesien. Luther het gesê selfliefde beteken dat jy in jouself ingekeer is terwyl God jou juis op ander wil rig. Calvyn het gesê die wil van God is dat ons ons liefde vir onsself moet omdraai na ons naaste toe.

Tog is daar ‘n beskouing, wat veral in die apartheidsjare populêr was, waarvolgens daar ook ‘n gesonde vorm van selfliefde is. Dit sou dan opgesluit wees in Jesus se gebod: `Jy moet jou naaste liefhê soos jouself.’

Dit is egter waarskynlik ‘n misverstand. Wat gewoonlik bedoel word onder hierdie `gesonde selfliefde’ is eerder dinge soos selfrespek, verantwoordelikheid teenoor jou eie lewe, ‘n positiewe selfbeeld, of die ontwikkeling van die vermoëns wat ons ontvang het. Dat dit alles goeie dinge is, is buite diskussie. ‘n Mens kan trouens nie regtig van jou eie belange afsien en uitbeweeg om in liefde vir ander op te offer as jy nie ‘n gesonde selfbeeld het nie. Maar dit is nie selfliefde as ons liefde in die lig van die NT verstaan nie.

Om te verstaan dat selfliefde sonde is, moet ons weer oor liefde dink. Liefde is om uit te reik na ander, om vir ander op te offer, om selfs bereid te wees om jou lewe vir ander te gee. Dit beteken dat liefde ‘n verhoudingsbegrip is. Liefde het ‘n subjek én ‘n objek nodig – iemand moet iemand anders liefhê. Daarom kan ek nie myself liefhê nie, nie as ons by Jesus leer wat liefde is nie. Die een groot punt van Jesus se liefde is juis dat Hy nie na Homself gekyk en na sy eie belange omgesien het nie, maar na ons s’n.

Die Bybel is duidelik hieroor. Die sterkes word deur Paulus opgeroep: `Ons moenie aan onsself dink nie; elkeen van ons moet aan ons naaste dink en aan wat vir hom goed is en wat hom in die geloof kan opbou. Christus het immers ook nie aan Homself gedink nie’ (Rom 15:1-3). Netso is die goue reël, wat algemeen as ‘n alternatiewe formulering van die gebod tot naasteliefde aanvaar word, nie op twee voorwerpe gerig: op jouself én op die ander nie, maar net op die ander: `Behandel ander mense soos julleself behandel wil word’ (Luk 6:31).

Wat duidelik is, is dat jou eie behoefte die maatstaf word waarvolgens jy die ander moet behandel. Wat jy sou wou hê, moet jy aan ander doen. En dit is ‘n ou oortuiging in die kerk dat `soos jouself’ in die gebod tot naasteliefde juis die maatstaf is hoe jy die ander moet behandel. (Vgl ook 1 Kor 10:24,32; 13:5; Mark 8:35; en Fil 2:3-11 waar in die NAV `net’ in vers 4 weggelaat moet word en `ook’ met `juis’ vervang word.)

Ten slotte is dit tog duidelik dat Jesus die wet in twee gebooie opgesom het, en nie in drie: liefde tot God, liefde tot jou naaste, én liefde vir jouself nie.

Selfliefde is ‘n aaklige sonde omdat dit die mooiste en edelste wat ek vir ander moet doen, op myself rig. Luther: selfliefde is om in jouself ingekeer te leef, terwyl Jesus se hele llewe op ander gerig was, veral dié in nood. Selfliefde is selfsug.

Skrywer: Prof Adrio König

Die Groot Geloofswoordeboek: Selfliefde

Selfliefde

Selfliefde is ‘n omstrede begrip. Daar is gelowiges wat dit hoog aanprys en ander wat meen dit is sonde. Sulke uiterste verskille berus dikwels op misverstande. Dit kan in hierdie geval ook so wees. (*Liefde)

Selfliefde: ‘n bevel van Jesus

Daar word ‘n sterk saak uitgemaak vir selfliefde as ‘n goeie saak, selfs ‘n moet. Jesus som die wet in twee gebooie op. Die twee­de een lui: Jy moet jou naaste liefhê soos jouself. Die argument is nou dat dit beteken jy moet jouself liefhê, en dan moet jy jou naaste ook net soveel liefhê. Dit sou beteken dat selfliefde nie net “mag” is nie, maar selfs ‘n “moet”. Dis ‘n bevel van Jesus. Jy moet jouself liefhê, en jou naaste dan net soveel. Jou liefde vir jouself is die maatstaf van jou liefde vir jou naaste. Dit is die basis van ‘n uitbalanseringsetiek: Ek en my naaste moet ewe veel kry, maar ek is die maatstaf.

Dit word dan verbind aan die goue reël: “Alles wat julle wil hê dat die mense aan julle moet doen, moet julle ook aan hulle doen” (Matt 7:12). As ons onsself liefhet, sal ons goed weet wat ons graag wil hê, en dit help ons om te weet wat ons aan ons naaste moet doen.

En daarby kom nog die vermaning van Paulus: “Julle moet nie net elkeen aan sy eie belange dink nie, maar ook aan dié van ander” (Fil 2:4).

Dit lyk so met die eerste oogopslag na ‘n sterk argument ten gunste van selfliefde. Sommige formuleer dit só: Gun ander wat jy self het. En ook: “Charity begins at home.”

Selfliefde: sonde

Maar daar is ook negatiewe oortuigings hieroor. Kom ‘n mens ooit by die naaste uit as jy by jouself begin? Kry jy ooit die an­der een in sig as jyself die wêreld volstaan? Augustinus het gesê: Sonde is incurvatus in se, opgekrul in jouself, soos ‘n luislang. En dié moet homself eers uitrol, reguit draai en na buite kyk om te kan beweeg. Is Jesus se opdrag regtig dat ons by onsself moet begin? Is dit wat Hy gedoen het?

Kom ons begin by Jesus se opsomming van die wet. Die self­liefde-argument eindig met drie gebooie: liefde vir God, liefde vir jouself en liefde vir jou naaste. Maar Jesus sê uitdruklik Hy som die wet in twee gebooie op. Skynbaar het Hy nie bedoel “soos jouself” is ‘n gebod nie. Wat dan?

Die goue reël lui natuurlik nie dat ons aan ander moet doen wat ons aan onsself doen nie, maar dat ons aan ander moet doen wat ons wil hê dat hulle aan ons moet doen. Dit beteken dat ek my moet indink wat vir my lekker sal wees en dit dan aan ander doen. Dit is heeltemal anders as om eers alles aan jouself te doen en dan aan ander. In die goue reël word jy net ‘n teoretie­se maatstaf vir wat jy aan ander moet doen, nie een wat dit eers daadwerklik aan jouself doen nie.

En dan die vermaning van Paulus. Soos dit daar staan, skep dit al die ruimte om by jouself te begin en daarna na die ander oor te beweeg: “Julle moenie net elkeen aan sy eie belange dink nie, maar ook aan dié van ander.” Dit vra selfs baie minder as die “driegebooie-etiek” waar ‘n mens darem net soveel aan ander moet doen as aan jouself. Hier moet jy nou net darem ook ietsie vir ander doen.

Snaaks dat Paulus dit elders “effens” anders skryf, of liewer ra­di­kaal anders, met weglating van die “net” en “ook”. Ons lees: “‘n Mens moet nie jou eie voordeel soek nie, maar dié van an­der. Maak soos ek: Ek soek nie my eie belang nie, maar dié van baie ander, sodat hulle gered kan word. Volg my voorbeeld, soos ek die voor­beeld van Christus volg” (1 Kor 10:24, 33; 11:1).

As die “net” en die “ook” uit Filippense 2:4 weggelaat word, is dit ‘n totaal an­der etiek. Dan word dit Jesus se voorbeeld wat Pau­lus dan ook in die Korintiërbrief voorhou. Jesus het mos nie eers aan Homself genoeg gedoen en daarna darem ook ‘n ietsie vir ons nie. Hy het Homself mos radikaal verneder en tekort gedoen om ons te red. “Hoewel Hy ryk was, het Hy ter wille van julle arm geword” (2 Kor 8:9). Dis ‘n gee-etiek, nie ‘n uitbalanseringsetiek nie.

Maar is dit nie dieselfde voorbeeld waarna Paulus in Filippen­se 2 verwys nie? Gaan hy nie ná die vermaning direk oor om ons op Jesus te wys wat aan God gelyk was, maar dit prysgegee het en aan ‘n slaaf gelyk geword het, en selfs nie die vernederende kruisdood ontsien het om ons te red nie? (Fil 2:5 ev) Hoe pas die “net” en die “ook” van 2:4 in dié verband?

Dis interessant dat die Grieks van Filippense 2:4 dieselfde vorm het as 1 Korin­tiërs 10, maar dat die vertalers verkies het om hier ‘n “net” en ‘n “ook” in te voeg wat hulle nie in 1 Korintiërs ge­doen het nie. As hulle wou vertaal soos in 1 Korintiërs 10 en soos die voorbeeld van Jesus in Filippense direk na hierdie vers ons leer, sou hulle vertaal het: “Julle moenie elkeen aan sy eie be­lange dink nie, maar juis aan dié van ander.” Dit sou dan ook presies gepas het by die voorafgaande sin wat nie lees: “Julle moet julleself gelyk ag aan die ander een” nie, maar: “Julle moet die ander een hoër ag as julleself.” Daar was nie taalkundig of teologies rede om die “net” en “ook” in Filippense 2:4 te voeg nie. Dit spreek teen die hele ver-band en dit vloek teen Jesus se voor­beeld wat pertinent net daarna in beson­derhede behandel word.

Wanneer ons weer kyk na Jesus se opsomming van die wet, is dit duidelik dat dit teen sy hele lewe en voorbeeld spreek om “soos jouself” as ‘n aparte gebod te sien waaraan ons net so gehoor­saam moet wees as aan “jou naaste liefhê”. En dit is totaal onnodig om mense te beveel om hulself lief te hê. Die groot probleem is dat ons nie daarvan kan afsien nie. Dis ons heerlikste tydverdryf. Dis ‘n kwade dag as dit geïnterpreteer word as ‘n bevel van God. As dit iets is, is dit ‘n verbod van God. God sukkel ons lewe lank om ons te laat afsien van ons liefde vir onsself. Calvyn het gesê ons het nie ‘n gebod nodig om onsself lief te hê nie, dis ons sondige natuur wat ons aanvuur om dit vanself te doen.

“Soos jouself”

Wat beteken “soos jouself” dan? Dis inderdaad die norm vir ons naasteliefde. Soos ons onsself altyd in ons sondige selfsug liefhet en dit die uitgangspunt van ons lewe maak, net so moet ons nou ons naaste liefhê en hom of haar die uitgangspunt van ons doen en late maak. Dis presies wat die goue reël ook sê: Dink mooi wat vir jou lekker sou wees, en doen dit dan aan die ander, nie aan jou­self nie.

Maar waar kom die ernstige verdediging van ‘n positiewe self­liefde dan vandaan? Dalk uit ‘n misverstand.

Die misverstand is die betekenis van *liefde in die Bybel. As ons dit wil aflei uit Jesus se optrede, is liefde die bereidheid om vir ander te offer, selfs tot die dood toe. Ek kan my nie vir my­self opoffer nie. Liefde is ‘n beweging weg van jouself na die ander. Liefde kos iets, soms alles. Dit maak selfliefde per definisie onmoontlik.

Maar daar is ‘n kernwaarheid in die verdediging van selflief­de. Dit is dat ‘n mens ‘n positiewe selfbeeld moet hê om in staat te wees om lief te hê. Iemand met min selfvertroue kan min gee, en liefde het alles met gee te doen. ‘n Positiewe selfbeeld lei tot respek vir ‘n mens se eie lewe, om verantwoordelik met jou lewe om te gaan. Maar dit is nie liefde nie. Jesus se liefde was onherroeplik op ander gerig.

Waar kry ‘n mens ‘n positiewe selfbeeld? As jy glo wat die evan­gelie sê, dat God jou (as deel van die wêreld) so liefhet dat Hy sy enigste Seun vir jou gegee het tot in die allerdiepste vernedering, dan het jy waarde vir God; dan kan jy jou kop optel en uitbeweeg na mense in nood. Dít is liefde.

Skrywer: Prof Adrio König