JAN VRA

Daar word die afgelope tyd baie gemaak van sogenaamde “soul ties” (dalk “sielsbande” in Afrikaans?). Die bewering is dat ’n mens positiewe of negatiewe sielsbande met ’n ander persoon kan hê en dat sielsbande dus ’n positiewe of negatiewe uitwerking op ’n persoon se lewe kan hê. Daar is dan ook ’n meegaande teorie ontwerp vir die verbreking van hierdie bande. Natuurlik is modellering ’n werklikheid en ons blootstelling aan ander beïnvloed ons besluite, maar is daar enige waarheid in hierdie lering?

Antwoord

Prof Hermie van Zyl antwoord:

Die feit dat ons vraagsteller die vraag oor sielsbande aan Bybelkennis se webblad rig, veronderstel ’n antwoord vanuit die Bybel. Want dis waaroor hierdie webblad gaan. Maar dis nie so maklik om oor iets soos “sielsbande” ’n antwoord te gee nie, gewoon omdat dit nie in die Bybel voorkom nie, altans nie op ’n direkte manier nie. Daar is nie tekste wat direk hieroor handel nie. Trouens, dis die probleem met enige eietydse sosiaal-etiese aangeleentheid waarvoor ons antwoorde in die Bybel – die oorsprongsdokument van ons Christelike geloof – probeer vind. Of dit nou gaan oor genadedood, geassisteerde selfdood, surrogaat-moederskap, embrionale inplantings, selfdegeslagverhoudings, of aardverwarming – alles brandende eietydse kwessies – die probleem bly dieselfde: Hoe vind ons antwoorde hiervoor in die Bybel? Want as Christengelowiges wil ons graag vanuit ons basiese geloofsoortuigings, wat in die Bybel verwoord word, ons daaglikse lewe voer en eietydse uitdagings die hoof bied.

Ons kan egter na analogie van hoe in Bybelse tye vanuit ’n geloofsperspektief in bepaalde gevalle opgetree of ’n saak beoordeel is, ’n eietydse kwessie benader. Met inagneming van die historiese afstand tussen ons tyd en dié van die Bybel, kan ons dan tog breedweg by sinvolle antwoorde uitkom.

Kom ons pas bogenoemde benadering toe op die kwessie van sielsbande. Sielsbande verwys blykbaar na ’n situasie waar daar ’n besondere siels- of emosionele band tussen twee mense ontwikkel wat maak dat hulle vir alle praktiese doeleindes onafskeidelik word. Die een kan nie sonder die ander nie. Hulle verkeer volkome op dieselfde golflengte en gaan so op in mekaar se bestaan dat hulle nie sonder mekaar kan of wil leef of belangrike besluite neem nie. Hulle is een van gees, siel en dikwels ook liggaam, bedoelende: dikwels groei so ’n sielsband uit ’n intieme seksuele verhouding, sonder dat die twee noodwendig getroud is. So ’n verhouding kan uiteraard ook tussen mense van dieselfde geslag bestaan. Soms gebeur dit dat een van die partye die leidende rol in die verhouding neem en dan so ’n groot invloed op die ander party uitoefen dat laasgenoemde totaal onder eersgenoemde se invloed is; ’n totale afhanklikheidsverhouding kom so tot stand. Maar dit kan ook wees dat hulle gelyke vennote in die verhouding is. Verder moet ook vermeld word dat sielsbande soms vanuit die New Age-filosofie beoordeel word, met ander woorde, dit word so gesien dat mense deel is van ’n groter werklikheid waar alles met alles op ’n kousale manier verbind is. Jou karma, of bestemming in die lewe, word deur allerlei onsigbare kosmiese kragte bepaal, wat onder andere meebring dat mense vanuit dieperliggende kragte tot mekaar aangetrokke voel en met sielsbande aan mekaar verbind word. Hieraan, volgens dié siening, kan jy niks doen nie; jy word eintlik ’n soort gevangene van jou karma. As jy so aan iemand anders verbind is, is dit jou lot in die lewe; jy moet dit aanvaar en nie daarvan probeer loskom nie.

Hoe beoordeel ons sielsbande, soos bo omskryf, vanuit ’n Bybels-Christelike perspektief? Daar kan inderdaad positiewe momente in sielsbande wees. Verhoudings kan tussen individue ontstaan waar daar enersyds gesonde afstand is maar andersyds wedersydse positiewe invloed op mekaar uitgeoefen word. In hierdie verband word dikwels na die verhouding tussen Dawid en Jonatan verwys. Hulle het ’n lang geskiedenis van hegte vriendskap gehad, waar Jonatan – ten spyte van sy pa, koning Saul, se haat-liefde verhouding met Dawid – van die begin af besonder geheg geraak het aan Dawid (vgl 1 Samuel 19:1) en voortdurend vir hom voorspraak gedoen het by en beskerm het teen Saul. En toe Jonatan, na ’n lang en tragiese geskiedenis, uiteindelik sterf, het Dawid oor hom gerou met die woorde: “Ek is bedroef oor jou, my broer Jonatan. Jy was baie na aan my hart. Jou liefde was vir my wonderliker as die liefde van enige vrou” (2 Samuel 1:26).

En so kan mens baie ander verhoudings in die Bybel ook oor dieselfde boeg gooi – mense wat in innige en langdurige verhoudings betrokke was en mekaar grondig positief beïnvloed het. Dink aan Naomi en Rut, waar Rut haar eie mense verlaat en agter haar skoonma, Naomi, aan trek en ’n vreemde land as haar eie aanvaar, met die woorde: “… waar u gaan, sal ek gaan; waar u bly, sal ek bly; u volk is my volk; u God is my God; waar u sterf, sal ek sterf en daar sal ek begrawe word. Ek lê ’n eed af voor die Here: net die dood sal ons skei” (Rut 1:16-17). En baie eeue later, Paulus en Timoteus. Laasgenoemde was Paulus se medewerker in die verkondiging van die evangelie en Paulus het aan hom belangrike werksaamhede toevertrou. So heg was die verhouding dat Paulus vir Timoteus “sy geliefde en getroue seun” noem (1 Korintiërs 4:17). Daar is selfs twee briewe in die Nuwe Testament wat Paulus aan Timoteus rig om raad te gee, en waar hy weer eens van Timoteus praat as sy “eie kind in die geloof” (1 Timoteus 1:2) en as “my geliefde seun” (2 Timoteus 1:2).

Hegte verhoudings tussen individue is dus niks vreemds in die Bybel nie; dit word ook nie negatief beoordeel nie. Trouens, hoekom sóú mens, want dit is tipies wat tussen mense gebeur – daar ontstaan hegte bande wat mens inderdaad “sielsbande” sou kon noem. Die rooi ligte begin egter flikker wanneer sielsbande toksies raak. En hiervan is daar ook baie voorbeelde in die Bybel. Dink aan Simson wat so onder die betowering van Delila was dat hy haar net nie kon uitlos nie, ten spyte daarvan dat sy met Simson se vyande – die Filistyne – saamgewerk het om sy ondergang te bewerk (vgl Rigters 16 [veral v15-16]). En dan is daar koning Agab wat so onder die demoniese invloed van sy vrou, Isebel, was dat hy geval het vir al haar bose planne (1 Konings 21:1-16). Hierdie is maar twee voorbeelde van mense wat ten nouste aan mekaar verbind was, maar mekaar oor en weer nadelig beïnvloed het. Wat ons weer by negatiewe of toksiese sielsbande bring. In sulke gevalle word een party gewoonlik as ’t ware deur die ander gevange neem en ’n persoonlike slaaf van gemaak. Of hulle word beide mekaar se slawe. Die benadeeldes in die verhouding voel hulle egter so afhanklik van die ander dat hulle nie kans sien om die verhouding te verbreek nie. Veral as daar ’n New Age-element bykom waar mense voel dat hulle deur kosmiese kragte na mekaar toe gelei is en vir tyd en ewigheid aan mekaar verbind is, en dat daar iets vreeslik met hulle sal gebeur as die verhouding verbreek word, word dit ’n bose kringloop. In so ’n geval moet mens ’n helder evangeliese woord van bevryding spreek, waar veral twee Bybelse motiewe belangrik is.

Die eerste is dat elke mens vir sy/haar eie lewe – én sonde – verantwoordelik is. Jy kan nie die ander beskuldig dat dié jou verlei het tot sonde of verknegting nie. Esegiël 18 is hier belangrik. Die Israeliete het tydens en ná die ballingskap gesê dat dit hulle vaders se skuld is dat hulle in die verknorsing sit, en daarom is hulle – die huidige geslag – te verskoon. Hulle het die spreekwoord gebruik: Die vaders het groen druiwe geëet en nou is ons tande stomp (Esegiël 18:2). Maar dan wys die profeet hulle daarop dat elkeen volgens sy eie sonde beoordeel word (18:30). Dit is elkeen se eie verantwoordelikheid om tot bekering te kom en die sonde agter te laat; dan vergewe die Here. Moet dus nie ’n toksiese verhouding gelate aanvaar nie. Moenie sê nie: dit is nou maar my karma; ek is deur kosmiese kragte hierheen gelei, ek kan niks daaraan doen nie. Al is dit moeilik om uit te breek, is dit noodsaaklik ter wille van herstel en genesing. Elke mens maak sy eie keuses en word op eie meriete deur God beoordeel. Dit is ’n duidelike Bybelse motief (vgl Romeine 2:6; 14:12; 2 Korintiërs 5:10; Galasiërs 6:5).

Bogenoemde insig hang saam met ’n tweede motief – ’n mens het weliswaar die vryheid om by allerlei dinge betrokke te raak, maar jy mag jou deur niks laat verkneg en oorheers nie (1 Korintiërs 6:12-20). As jy vasgevang is ’n verhouding van sielsbande wat jou verkneg, verneder en sonde laat doen, het jy die reg, verantwoordelikheid en roeping om met die Here se genade daarmee te breek en in die vryheid van die kinders van God te leef. Want, die verhouding met die lewende Here lê ’n verpligting op ons, nie om volgens ons sondige natuur te lewe nie, maar deur die Gees ’n einde te maak aan die sondige praktyke (Romeine 8:12-13). En dit geld ook toksiese verhoudings. Spreuke 22:24 is ook hier van toepassing: “Moenie maats maak met ’n opvlieënde mens nie, moenie saamgaan met een wat kort van draad is nie: dalk leer jy sy maniere aan en beland jy in lewensgevaar.” Enige soort toksiese verhouding waarin jy ten nouste betrokke raak – of dit nou willens en wetens, toevallig, of deur kortsigtigheid was – het die effek dat ’n mens kort voor lank in lewensgevaar verkeer. En daaruit moet jy breek; moet jou nie daardeur laat verkneg tot sonde nie. Dit is ’n Bybelse opdrag.

Om saam te vat: Bostaande oorsig is ’n aanduiding van die kompleksiteit van verhoudings, hoe ons kan baat by hegte verhoudings, maar ook daarin vasgevang raak, tot ons nadeel, en dan die roeping het om vry te raak van sulke verhoudings. Indien hierdie oorsig enigsins ’n aanduiding is van hoe die verskynsel van sogenaamde sielsbande verstaan en hanteer kan word – en ek dink dit bevat wel algemene riglyne – hoop ek dat die vraagsteller by die antwoord sal baat.

Skrywer: Prof Hermie van Zyl

Fanie vra:

Fanie vra:

As die mens sterf verlaat die gees die liggaam en vertoef in rus dws “slaap” tot en met die wederkoms. Dus bestaan die siel dws denke, begrip, verstand, emosie, intellek nie meer nie. Die gees word deur Hom wat dit geskep het gehou dws God. Dus is die gees geen persoon nie en kan dus nie kommunikeer met geliefdes nie. So kan niemand wat as gelowige sterf reeds in die hemel wees nie want net die gees ‘bestaan’ en moet weer deur God teruggegee word. Dus almal moet geoordeel word met die wederkoms. Dus die ‘sondaar’ se liggaam moet ook weer met sening en vlees oorgetrek word, dus ‘n nuwe liggaam en sy gees moet teruggegee word en dan kan hy die oordeel ervaar.

ANTWOORD

Prof Jan van der Watt antwoord:

Die reeks stellings is nie eintlik ’n vraag  nie en word geplaas vir interessantheid – lesers kan daaroor nadink en as hulle vrae het, kan hulle gerus skryf. Hier volg enkele opmerkings:

a)      Dit is heeltemal reg dat volgens die Bybel ’n mens uit liggaam en gees bestaan. Dit is so van die begin van die Bybel af, naamlik dat ’n liggaam (vlees) nie lewe en mens is, voordat dit nie met die gees verenig nie. Daarom lê die Nuwe Testament ook soveel klem daarop met die opstanding op die laaste dag mense as liggaam (wel ’n verheerlikte liggaam – 1 Kor 15) en gees sal opstaan – alleen so is hulle volledig mens. In die Evangelie van Johannes word daar, byvoorbeeld, gepraat van die laaste dag as mense, wat reeds die ewige lewe het, opgewek gaan word, d.w.s. hulle liggame gaan met hulle geeste verenig word (Joh 6:39, 40, 44).

b)      Die terme liggaam, siel en gees word nie deurgaans in die Bybel gebruik nie (sien die artikel in Bybelkennis.co.za oor liggaam, siel, en gees). Dit was terme, soos hierbo ook genoem word, om verskillende funksies van die mens mee te beskryf, en selfs van die Griekse filosowe (nie-Christene) het die woorde so gebruik. Die liggaam het na die fisiese deel verwys, die siel na die denke en die gees na die godsdienstige vermoeëns van die mens. In die meeste gevalle praat die Bybel egter  net van liggaam en gees om so die fisiese en geestelike dele van ’n mens te onderskei. Dit word dan gewoonlik gesê dat as die liggaam sterf en tot niet gaan, die gees bly voortbestaan. Johannes sal byvoorbeeld sê dat ons die ewige lewe het, wat beteken dat hoewel die liggaam sterf, die gees van die gelowige bly leef (Joh 11:25-26). In die Evangelies sê Jesus byvoorbeeld dat gelowiges nie bang hoef te wees vir mense wat hulle liggaamlik kan doodmaak, maar niks verder aan hulle kan doen nie. Hulle moet liewer omgee wat God (ook met hulle as mense, dus gees en liggaam) kan doen (Matt 10:28, sien ook Luk 12:4-5). Ander skrywers is bietjie meer terughoudend, maar veral 1 Kor 15 is bekend as die gedeelte wat oor hierdie dinge praat.  

c)      Oor kommunikasie met geeste van die dooies is die Bybel baie negatief. Die rede is hoofsaaklik omdat dit God wil ‘kortsluit’. Wat nodig is om te weet, deel God ons mee. Kyk maar wat sê Abraham vir die ryk man in Luk 16:19-31toe hy vra dat daar deur Lasarus op ’n buitengewone manier met sy familie gekommunikeer moet word. God se woord is genoeg.

d)      Oor die finale oordeel, sien die artikels in Bybelkennis.co.za. Hier kan net genoem word dat volgens Openbaring 20:11-15 alle mense finaal geoordeel sal word, soos Matt 25:31-46 ook sê. Vir gelowiges sal die laaste oordeel egter net lekker wees. Johannes sê dat gelowiges nie eers regtig geoordeel sal word nie, omdat hulle reeds deur Jesus se woorde as lewend en God se kinders verklaar is. Jesus het self gesê dat die wat in Hom glo die ewige lewe het en Hy sal nie sy woord breek nie. In 1 Joh 4:17-18 sê hy dat gelowiges die finale oordeel met selfvertroue tegemoed kan gaan. Ander, soos Petrus en Paulus, beklemtoon weer dat God vir gelowiges hulle erfdeel in die hemel hou, met ander woorde, hulle kan seker wees van die finale oordeel se uitspraak (Ef. 1:9-11; Kol 3:1-4; 1 Pet 1:3-5). In elke geval, wie kan die gelowige aankla as Jesus die gelowige se advokaat is? (Rom 8:31-39).

Skrywer:  Prof Jan van der Watt

Siel – Francois Malan

Jan vra:

 Antwoord 

Prof Francois Malan antwoord:

Die Hebreeuse woord nefesj (siel) kom 755 maal in die Ou Testament voor. Die woord beteken eerstens ‘keel’ (soos in Jes 5:14: die doderyk maak sy ‘keel’ wyd oop) en dan ‘asem’ wat deur die keel kom (soos in Job 41:12 vir die krokodil, letterlik: Leviatan, se asem wat vure aansteek).  Daarnaas dui die woord ook ‘lewe’ aan in Gen 9:4,5; dat die lewe (nefesj) van die dier in sy bloed gesetel is, wat die Here gegee het om vir julle lewens (nefesj) versoening te doen (Lev 17:11).

Daarom vertaal die 1983-vertaling Gen 2:7 met: ‘Die Here God het toe die mens gevorm uit die stof van die aarde en lewensasem in sy neus geblaas, sodat die mens  ‘n lewende ‘wese’ (nefesj) geword het.’

Toe die Griekse vertaling van die Ou Testament in ongeveer 250 voor Christus begin, het hulle die Griekse woord psuche gebruik om die Hebreeuse woord nefesj te vertaal in 600 van die 755 gevalle. Die Griekse woord psuche beteken ‘lewe’ en word ook gebruik om ‘persoon’ uit te druk, en dan verskeie aspekte van die mens, as die sentrum van emosies, begeertes en gevoelens, word ook gebruik vir die gees van die heelal en van die mens. Maar die Griekse woord het ook die betekenis van die onsterflike siel binne die sterflike liggaam gehad, wat die Hebreeuse psuche nie het nie. Die algemene uitdrukking: die Here het jou siel gered, met die konnotasie wat ons aan die siel begin heg het as die onsterflike siel in onderskeiding van die sterflike liggaam, is eintlik nie ‘n Bybelse gedagte nie, maar kom uit die Griekse filosofie. Daarom is die  straf op die sonde van die mens volgens Genesis 3:19: Stof is jy en tot stof sal jy terugkeer. Sonder om bewuste onsterflikheid aan die mens toe te ken. Prediker 12:7 voeg daarby: ‘Die tyd wanneer die stof tot die aarde terugkeer soos dit was, en die gees (ruach, lewensasem) na God terugkeer wat dit gegee het.’ Dit was eers Jesus se opstanding uit die dood wat vir ons bewys het dat daar plek is vir die mens in die ewigheid. Die Psalms is vol klagte by die Here dat die dooies nie meer die Here kan prys nie, en in die vergetelheid versink. 

Die Bybel sien die mens as ‘n lewende eenheid. In die Ou Testament sterf die mens se gees en liggaam. Enkele ligpuntjies oor ‘n lewe na die dood blyk uit die profete en veral by Daniël (vgl. 12:2,3). Maar in die Nuwe Testament verander die uitsig op die lewe na die dood. Jesus het nie net die siel kom red nie, maar ook die siek liggame van mense kom genees. Hy het nie slegs met sy gees of siel opgestaan uit die dood nie, maar ook met sy liggaam, wat verander het in ‘n verheerlikte liggaam. So verwag ons ook ‘n verheerlikte liggaam met die opstanding wanneer Jesus weer kom (vgl. 1 Kor 15:20-28 en veral 15:35-57; vgl. ook die ewige heerlikheid wat o.a. in Mat 25:34 geteken word, en die ewige straf in Mat 25:41; Rom. 8:18; Kol.3:4, ens.). 

Die Griekse woord psuche (siel) verwys in die Nuwe Testament na die lewe van die mens as denke, wil, en gevoel – jou innerlike self, denke, gedagtes, gevoelens (begeertes), jou hart, jou wese.

Die woord ‘siel’ word in hierdie onderskeie verbande figuurlik gebruik as aanduiding van die persoon.

In die Nuwe Testament word die woord psuche konkreetgebruik vir lewe (Mat 10:39), ook vir ‘ek’ as persoon (Mat 10:28) vir wie God met siel en liggaam in die hel kan werp. In Hand 2:41 word ‘siele’ gebruik vir die 3,000 mense wat tot bekering gekom het.

Waar die vier woorde hart (kardia), siel (psuche), verstand (dianoia) en krag (ischus) saam gebruik word in Markus 12:28 (vgl. Mat 22:37; Lk 10:27; soos aangehaal uit Deutr.6:5 se ‘hart, siel en krag’) kan ‘siel’ goedskiks met ‘lewe’ vertaal word, jou lewensbeginsel.

So ook met 1 Tes 5:23 se ‘gees (pneuma), siel (psuche) en liggaam (sooma)’ waar Paulus die sinonieme ‘gees’ en ‘siel’ gebruik om soveel moontlik klem te lê op ‘die hele mens’, dat God julle so sal bewaar dat julle onberispelik sal wees wanneer ons Here Jesus Christus weer kom. (let wel: die liggaam word ingesluit vir bewaring deur God tot by die wederkoms).

Ook die woord ‘gees’ (pneuma) kan die innerlike van die mens aandui, sy persoon (vgl. Hand.17:16 waar ‘sy gees’ vertaal word as: ‘hy’ het verontwaardig geword; Gal 1:18 ‘met julle gees’ wat goedskiks  ‘met julle’ kan vertaal word, soos in Flp 4:23 se ‘met julle gees’ wat as ‘by julle’ vertaal is, so ook Flm 1:25. 

So kan ‘gees, siel en liggaam’ in die drie woorde van 1 Tes 5:23 onderskeidelik die persoon (gees, pneuma) aandui,  na sy innerlike persoon (siel) en die uiterlike (liggaam) van die persoon, om daarmee die hele persoon te beklemtoon.

[Gees kan ook verwys na die ingesteldheid of denkwyse van die mens, soos in Gal 6:1 met ‘n gees’ van sagmoedigheid, wat bloot as ‘doen dit in sagmoedigheid’ vertaal kan word.]

1 Petrus 1:9 sê: Deur in Hom (Jesus Christus) te glo, al sien julle Hom nou nie, het ‘julle’ (nefesj) reeds deel aan die saligheid.

Jou opmerking: En die Here God het die mens geformeer uit die stof van die aarde en in sy neus die asem van die lewe geblaas. So het die mens ‘n lewende SIEL geword. Mens saamgestel uit gees, siel en liggaam – is nie korrek nie. Die mens is nie saamgestel uit gees, siel en liggaam nie. Dit is woorde waarmee die mens van verskillende kante af beskryf word – van sy uiterlike liggaam, sy innerlike (Jou opmerking: Sy siel behels die mens se wil, intellek en emosies), wat as gees of siel of albei as sinonieme gebruik kan word. 

Wat word van die siel by sodanige afsterwe – siel, as sinoniem vir gees word bv. in Openb 20:4 gebruik vir die gelowiges wat aan Christus getrou gebly het en solank op trone gaan sit het om as regters op te tree.

Hoe steek die drie dimensie inmekaar, asb. –

Die gees (pneuma) is die mens se nie-materiële vermoë, wat sensitief kan wees vir God en op God kan reageer in teenstelling met die sarks vleis, liggaam, swak of sondige van die mens, vgl. Hand 17:16 Paulus word verontwaardig (letterlik: sy gees in hom het ontsteld geword) oor die baie afgodsbeelde in Atene; 1 Kor 2:11 watter mens ken die verborge dinge van ‘n mens behalwe die gees van die mens wat in hom is?

Die siel verwys na die mens se lewe, sy innerlike, gevoel, wil, verstand, emosies as sy persoon. Dit is aspekte van sy gees (pneuma), van die persoon, die ‘ek’, wat ook ‘n sinoniem van ‘gees’ kan wees.

Die liggaam verwys na die mens se uiterlike verskyning, wat nie sonder sy gees /siel gedink kan word nie, en sy gees/siel kan ook nie sonder sy liggaam gedink word nie. Met die liggaam pleeg ons gees/siel sonde, vgl. Rom 6:13a Julle moet geen deel van julle liggame in diens van die sonde stel as ‘n werktuig om goddeloosheid te bedryf nie. Met die liggaam van ons gees/siel dien ons die Here, Rom 6:13b En stel elke deel van julle liggame in diens van God as werktuig om te doen wat God wil.. In Rom 12:1 doen Paulus ‘n beroep op die gelowiges om hulleself (letterlik: julle liggame) aan God te gee as lewende en heilige offers wat vir Hom aanneemlik is. Dit is die wesenlike (Ou vertaling: julle redelike godsdiens) van die godsdiens wat julle moet beoefen.

Skrywer: Prof Francois Malan