Even if religion makes no sense to you, you need to make sense of religions to make sense of the world – Stephen Prothero

Die stryd vir jou verstand (2)

Ons het laas na die stryd om ons verstand gekyk. Nou gaan ons na vier beginsels kyk hoe om hierdie stryd te wen.

1.Moenie alles glo wat jy dink nie

Die wêreld plaas allerhande suggesties in ons verstand. Baie van hulle is vals. Ons word met al hierdie vals idees gebombardeer. Satan prop ook gedurig allerhande idees in ons koppe. Wees tog vir my ‘n borg, o God! Wie anders kan vir my instaan? U het die verstand van my vriende vir rede gesluit, moenie dat hulle seëvier nie (Job17:3- 4). Ons verstand is stukkend as gevolg van die sonde. Ons het ook die vermoë om vir onsself te jok, want ons is kinders van die duiwel, en hy staan nie aan die kant van die waarheid nie (Johannes 8:44). As hy jou kan oortuig om jou brein te glo, kan hy jou oortuig om sonde te doen. Ons is nie eg voordat ons nie in die openbaar kan erken hoe vals ons werklik is nie.

2.Bewaar jou verstand van rommel (garbage)

Garbage in; garbage out. ‘n Verstandige mens is op soek na kennis; ‘n dwaas voed homself met dwaasheid (Spreuke 15:14). Sekere dinge wat jy in jou brein inlaat is soos voedsel – dit maak jou slimmer en meer volwasse. Sekere dinge is nie goed of sleg vir jou brein nie. “Alles is my geoorloof.” Ja, maar nie alles is heilsaam nie (1 Korintiërs 6:12). Hierdie dinge is nie verkeerd nie, maar ook nie noodsaaklik nie. God verwag van ons gehoorsaamheid, maar ook vrugte: Ek het julle uitgekies en julle aangestel om uit te gaan en vrugte te dra, vrugte wat sal hou (Johannes 15:16). Jy kan nie sommer alles in jou brein inlaat en dink dit gaan ‘n positiewe verskil maak nie. Maar hoe kan ons ons verstand beskerm? In Filippense 4:6 – 8 gee Paulus vir ons raad. Hy noem twee faktore van groot belang:

• Gebed. Moet oor niks besorg wees nie, maar maak in alles julle begeertes deur gebed en smeking en met danksegging aan God bekend. Jy moet as ‘t ware in ‘n lopende gesprek met God wees.
• Gekonsentreerde fokus. Waarop? Alles wat waar is, alles wat edel is, alles wat reg is, alles wat rein is, alles wat mooi is, alles wat prysenswaardig is – watter deug of lofwaardige saak daar ook mag wees – daarop moet julle julle gedagtes rig. Oppas: ons kan nie net weerstand bied teen dit wat verkeerd is nie – ons moet dit verplaas met dit wat goed is.

Hoe weet ons dat die vrede van God wat alle verstand te bowe gaan, sal oor julle harte en gedagtes die wag hou? As ek ophou om te probeer verstaan wat God doen wat Hy doen – as ek Hom vertrou.

3.Moet nooit ophou leer nie

Ons moet lewenslange studente bly. Om ‘n dissipel te wees, moet jy ‘n student wees – jy moet aan die voete van jou Rabbi sit. ‘n Oorwoë mening is diep waters; ‘n verstandige mens skep daaruit (Spreuke 20:5). Jy kan enigiets leer as jy net die regte vrae vra. Hoe brei jy jou kennis uit? Vrae. Vrae. Ander weet altyd iets wat jy nie weet nie. As jy werklik wil leer, het jy een eienskap nodig: nederigheid. Almal moet trouens teenoor mekaar nederig wees en mekaar help (1 Petrus 5:5); Wyse manne loop nie te koop met hulle kennis nie (Spreuke 10:14). Wees ywerig om te leer en wees gewillig om te luister. Kry vir jou ‘n biblioteek.

4.Laat God jou verbeelding rek

Alles wat in die lewe gebeur, begin met ‘n droom. God het aan ons die gawe gegee om iets te verbeel voor dit ‘n werklikheid is. Voor die kunstenaar sy kunswerk skilder, het hy dit wat hy wil skilder in sy verbeelding gesien. Daar begin niks betekenisvol voor iemand begin droom nie. Hierdie droom of visie kom van God af. Skryf dit neer, want as jy skryf is jy meer presies. Einstein het gesê dat verbeelding beter as kennis is, want verbeelding het geen grense nie. God kan nie jou drome vervul as jy geen drome het nie; God kan jou nie help om jou doelwitte te bereik as jy geen doelwitte het nie. Aan Hom wat deur sy krag wat in ons werk, magtig is om oneindig meer te doen as wat ons bid of dink (Efesiërs 3:20).

Verstand is belangrik – baie van ons hou van die wêreld van gedagtes en idees. Ons sit vas in ons studeerkamers. Ander mense is doeners. Denkers moet meer doen; doeners moet meer dink. Ons het nie ‘n keuse tussen die twee nie – albei moet gedoen word.

The ideal of religious tolerance has morphed into religious agreement – Stephen Prothero

Die stryd vir jou verstand (1)

Daar is ‘n intense, onsigbare stryd wat in ons woed. Dit is ‘n onregverdige stryd, want Satan baklei altyd onregverdig. Hierdie stryd gaan oor ons verstand. ‘n Belangrike ding wat ons moet leer, is hoe om ons verstand te beskerm, te versterk en te vernuwe.

‘n Goeie samevatting kry ons in 2 Korintiërs 10:3 – 5. Paulus sê die stryd is teen vestings wat vernietig moet word. Met God se  wapens vernietig ons die redenasies en elke hooghartige aanval wat teen die kennis van God gerig word.  So ‘n vesting mag na twee dinge verwys:

• ‘n Wêreldsiening soos materialisme, ateïsme, relativisme … Dit is vestings wat mense teen die kennis van God opgestel het.
• ‘n Persoonlike gesindheid. Dit gaan oor kommer, die soeke na die goedkeuring van ander, vrees, skuldgevoelens … – enigiets waarvan ek ‘n afgod in my lewe maak.

In hierdie gedeelte gaan Paulus verder: Ons neem elke gedagte gevange om dit aan Christus gehoorsaam te maak. Dit beteken ons moet elke gedagte beheer, oorwin en onderwerp. Ons doen dit om elke gedagte aan Christus gehoorsaam te maak. Die probleem is dat die verstand nie altyd luister nie – soms is dit opstandig en gaan in ‘n ander rigting as wat ek wil gaan. Die goeie wat ek wil doen, doen ek nie, maar die slegte wat ek nie wil doen nie, dit doen ek (Romeine 7:19).

Christene moet die stryd van die verstand kan stry.

Maar hoe kan ons hierdie stryd om ons verstand wen? Daarna gaan ons volgende keer kyk

Die Verhouding Geloof en Verstand(2) – Bybelse Basis Van Ons “Redelike Geloof” – Hermie van Zyl

Die uitgangspunt waarmee ek werk, is dié van die eerste en groot gebod: “Jy moet die Here jou God liefhê met jou hele hart, jou hele siel, jou hele verstand, en al jou krag.” Nie net die hart nie, maar ook die verstand behoort aan God. Wanneer ons dus met geloofsoë na die wêreld kyk, is jou verstand/rede deel daarvan. 

Hierdie uitgangspunt van redelikheid en geloof wat hand en hand loop, is ingebed in Bybelse insigte, en soos volg te beredeneer:

Die Wysheidsliteratuur in die Ou Testament (Psalms, Spreuke, Prediker) is versamelde oud-Oosterse wysheid. Dit handel oor die praktiese lewenskuns, oor alledaagse getoetsde ervaring. En die merkwaardige is dat dit in dieselfde Bybel voorkom as sogenaamde bo-natuurlike kennis, soos die 10 gebooie (deur God gegee by Sinai), en die reddings- of wonderdade van God. Dit dui die redelikheid van Bybelse geloof aan. Daar is geen teenstrydigheid tussen algemene kennis en Godskennis nie.

Paulus (Nuwe Testament) maak ook gebruik van die algemene wysheid van sy tyd. Die sogenaamde deugde- en ondeuglyste wat by die moraalfilosowe van die Griekse wêreld voorgekom het, word in Galasiërs 5:19-21,22-23 deur Paulus aangewend as Godskennis: die praktyke van die sondige natuur (onsedelikheid, onreinheid, eens) teenoor die vrug van die Gees (liefde, vreugde, geduld, eens). Wat Paulus hier aanmerk as slegte praktyke en vrug van die Gees, het reeds wye erkenning geniet by die destydse nie-Christelike denkers. Hierdie opvattings het dus ‘n redelike basis. Dit is meer as slegs esoteriese openbaringskennis net vir gelowiges bedoel.

Die Hebreërboek giet die Ou-Testamentiese offerkultus, wat besig was om van die toneel te verdwyn, in nuwe denkkategorieë wat vir denkende Griekse gelowiges verstaanbaar sou wees. Byvoorbeeld, dit stel Jesus voor as ‘n hemelse hoëpriester wat die allerheiligste van die hemelse tempel ingegaan het.

Bostaande belig die organiese karakter van hoe God sy spesiale kennis geopenbaar en in Bybel laat opteken het. Die insigte kom van God, maar is deur gewone menslike denkprosesse oorgelewer. Dit het soms lank gevat vir Goddelike insigte om deur te breek. Neem byvoorbeeld die geloof aan die opstanding van die dooies. Mens vind omtrent niks hiervan in die Ou Testament nie. Deur Israel se ervaring van die lewende God ontstaan egter die gedagte dat mens nie verdwyn na jou dood nie, maar in ewige gemeenskap met God lewe. Binne Israel heers daar egter nog lank ‘n stryd hieroor. In Nuwe-Testamentiese tye was die Sadduseërs en die Fariseërs nog haaks hieroor. Dis eers met Jesus se opstanding dat die volle werklikheid hieroor vir gelowiges deurbreek. Daarna word dit deur betroubare getuies oorgelewer (1 Korintiërs 15:3-8) en word dit deel van ons Christelike geloof. Dus, ‘n kernwaarheid van die Christendom dra die karakter van betroubaarheid (verifikasie deur ooggetuies), toetsing en langdurige bespreking.

Daar is ook kontrole in geloofswaarhede deurdat dit altyd deur die geloofsgemeenskap getoets word. Geloofsinhoud is dus nie maar bloot insidentele en persoonlike opinies nie. Byvoorbeeld, volgens 1 Korintiërs 14:29 moes profete mekaar se uitsprake oor en weer beoordeel of dit werklik van God kom. En in Lukas 1:1-4 lees ons van uitgebreide navorsing wat gedoen is.

Inderdaad die Bybel is Gods woord in mensetaal. Oor tyd heen is hierdie kennis oorgelewer, deur die geloofsgemeenskap getoets, en het dit deel van die Bybelse tradisie geword. Geloof en redelikheid gaan hand aan hand. En dit maak van die Christendom ‘n redelike godsdiens. Dit is nie onlogies en onredelik om in God te glo nie.

Samevatting: Daar is ‘n merkwaardige ooreenkoms tussen Bybelse getuienis en wetenskap. Dit is nie so dat net die wetenskap met getoetsde gegewens werk en die Bybel met ‘n ander soort kennis – kennis wat net van God kom en dus nie getoets kan word nie. Dis ‘n halwe waarheid. In die Bybel kry ons weliswaar openbaringskennis . Maar die wyse waarop hierdie kennis opgeteken is, is ook die neerslag van eeue se getoetsde tradisies. Dis nie bloot insidentele, persoonlike opinies nie. Oor geslagte heen het dit deel geword van mense se werklikheidsbelewing. Daarom daag dit ons uit om dit ook op redelike gronde te aanvaar as ‘n getroue weergawe van wat ons van God kan ken. Net soos wat daar algemene erkenning is vir wetenskaplike insigte wat oor tyd heen deel geword het van ons algemene kennis, behoort daar ook groter erkenning te wees vir die tyd-getoetste Bybelse insigte.

Natuurlik, as ons sê Bybelse geloofswaarhede is redelik, is dit nie die soort logika wat ons in ‘n wiskundesom aantref nie. Mens moet dit nog steeds glo, daardeur oortuig word, dit jou eie maak. Maar as jy dit glo, begin jy verstaan dat dit redelik is om so te glo en te leef. 

Outeur: Prof Hermie van Zyl

Die Verhouding Geloof en Verstand(1) – Basiese Opsies – Hermie van Zyl

Die verhouding geloof en verstand/wetenskap is ‘n eeuelange debat. Die debat kan uit verskillende hoeke benader word, maar een van die kernvrae is: Is dit redelik (logies) om in die God van die Christendom te glo? 

Agter so ‘n vraag sit die aanname dat God nie bewysbaar is nie, want Hy is mos nie waarneembaar met ons menslike sintuie nie. Daarmee word gesê: Slegs dit wat ons met ons sintuie kan waarneem, is waar, eg en bestaan. Dus, wanneer ons in God glo, glo ons teen alle verstand en redelikheid in; dis ‘n sprong in die duister; ons glo maar, want so is ons van kleinsaf geleer, maar ons kan eintlik nie met sekerheid sê of ons reg is nie. By gebrek aan iets anders/beters, hou ons maar vas aan dit wat ons het. Dis darem beter as om in niks te glo nie.

As dit oor die verhouding tussen geloof en rede/verstand/wetenskap gaan, is daar basies drie opsies:

1. Geloof en rede/verstand staan téénoor mekaar. Geloof en verstand leef nie in dieselfde huis nie, maar in aparte huise/domeine. Dis ook waar die gedagte vandaan kom dat die wetenskap die enigste domein is wat met egte, ware kennis werk, want dis getoetsde, geverifieerde kennis. Jy kan ‘n eksperiment uitvoer en bewys wat jy weet. Maar godsdiens is nie egte kennis nie, dis bloot ongetoetsde, persoonlike opinies. Jy kan dit glo as jy wil, maar moenie verwag almal moet dit erken nie. Ek gun jou om te glo wat jy glo (dis mos demokraties!), maar dit het geen dwingende krag dat dit die waarheid is nie. Dit is ook nie noodwendig ‘n getroue weergawe van die werklikheid nie.

2. ‘n Ander siening van die verhouding (‘n sagter opsie as die vorige): Geloof en rede staan nie teenoor mekaar nie, maar vul mekaar aan. Geloof begin daar waar kennis ophou of te kort skiet. Met ander woorde, geloof se plek word wel erken, maar dis ‘n soort vuller van die leemtes of gapings in ons kennismondering. Die implikasie hiervan is: soos wat kennis uitbrei, word geloof uitgeskuif na die rand van ons bestaan; ons het dit nie meer nodig nie. Daar word dan van God gepraat as The God of the gaps – God opereer net daar waar ons nie self antwoorde op probleme het nie. Ons het God dus nodig vir al die onbeantwoorde vrae van die lewe, maar ook nie meer vir lank nie. Hierdie siening lê ook aan die wortel van ‘n gesekulariseerde Europa: voorheen was God nodig, maar nou het hulle God nie meer nodig nie, want hulle voorsien self in hulle behoeftes.

Ek is bevrees dat baie mense, selfs Christene, met een of beide van bostaande twee sieninge van die verhouding tussen geloof en rede leef. Hulle leef dualisties, dit wil sê,  met verskeurde harte, in twee verskillende wêrelde wat niks met mekaar te doen het nie, en probeer nooit die twee wêrelde met mekaar versoen nie. Dis waar die ding van Sondag- en Maandag-Christene vandaan kom: Sondag dien jy God in die kerk, maar Maandag en die res van die week dien jy Mammon (die geldgod). Dan is jy ‘n harde besigheidsman/vrou waar Christelike beginsels geen rol speel nie.

3. Daarom, derde opsie: Geloof en rede staan nie teenoor mekaar nie; geloof is ook nie ‘n aanvulling van die leemtes in ons kennis nie; maar geloof is die basis van alle kennis, dis die vertrekpunt van ons kennis, dis ‘n manier van kyk na die wêreld. Reeds Anselmus, aartsbiskop van Canterbury in die 12e eeu, het gesê: credo ut intelligam: “ek glo sodat ek kan verstaan.” Ons sê mos: ek soek bewyse, ek wil eers verstaan, dan sal ek glo. Anselmus sê: Dis eers wanneer mens glo in God dat die wêreld vir jou verstand begin sin maak.

Daarom maak ek ‘n saak daarvoor uit dat geloof nie maar net ‘n persoonlike gevoel of opinie is nie, maar dat dit, en daarmee saam die Christelike godsdiens, ‘n redelike basis het. Dis redelik om te glo soos wat Christene glo, dit maak sin om die lewe te benader met geloof in God. Die Bybelse basis vir hierdie standpunt word in die tweede aflewering beredeneer. 

Outeur: Prof Hermie van Zyl