Geloofsvrae: Die onderdanigheid van die vrou – Adrio König

1. Die onderdanigheid van die vrou

Daar is minstens twee groepe uitsprake in die Nuwe Testament oor die posisie van die vrou. Daar is ‘n paar sterk wederkerigheidsuitsprake (soos Gal 3:28 en 1 Kor 7:1-16), en daar is ‘n aantal sterk uitsprake oor die onderdanigheid van die vrou (soos 1 Kor 11:3-16; 14:33-36; Ef 5:21-32; Kol 3:18-19; 1 Tim 2:8-15; Tit 2:4-5; 1 Pet 3:1-7). Kan hulle sinvol met mekaar in verband gebring word, of moet ‘n mens uiteindelik tussen hulle kies?

Die tradisionele standpunt is dat die gelykheidsuitsprake geestelik verstaan moet word – almal deel op dieselfde manier in die heil: net deur geloof in Christus – terwyl die uitsprake oor onderdanigheid op die konkrete samelewing (huwelik, kerk, gemeenskap) van toepassing is.

Wanneer ‘n mens hierdie standpunt ondersoek, blyk dit egter dat dit deur ‘n paar probleme gedruk word. Eerstens laat dit nie die wederkerigheidsuitsprake tot hul reg kom nie (‘n mens kan nie 1 Kor 7 vergeestelik nie, en Gal 3 het duidelike implikasies vir die sosiale lewe), en tweedens word die uitsprake oor onderdanigheid nie regtig konsekwent toegepas nie maar net in ‘n afgewaterde vorm – iets wat goed begryplik is omdat hulle beswaarlik vandag nog toegepas kan word presies soos hulle daar staan. Maar dit beteken dan dat dié standpunt nie konsekwent is nie.

Kom ons kyk ‘n oomblik na die laaste probleem: wat sê die uitsprake oor onderdanigheid regtig? Die uitspraak in 1Kor 14:33-35 lui o.a.: `Soos in al die gemeentes moet die vrouens ook in julle byeenkomste stilbly, want hulle word nie toegelaat om te praat nie. Hulle moet onderdanig wees soos die wet ook sê. As hulle iets te wete wil kom, moet hulle tuis hulle eie mans vra, want dit is lelik vir ‘n vrou om in die erediens te praat.’

‘n Mens kan minstens een ding van hierdie uitspraak sê: dit is duidelik. Vrouens moet stilbly in die erediens. En dit geld van alle gemeentes, nie net van Korinte wat dalk ‘n uitsondering sou kon wees nie. Die uitspraak in 1 Tim 2:11-12 sluit presies hierby aan: `’n Vrou moet in die erediens stil en onderdanig wees en haar laat leer. Ek laat haar nie toe om onderrig te gee of oor die man gesag uit te oefen nie; sy moet stil wees.’ Nogeens ‘n duidelike uitspraak. Vrouens mag nie praat in die samekomste nie. Terloops moet ‘n mens onthou dat `erediens’ (11) en `daar’ (12) nie in die Grieks voorkom nie en nie geïnterpreteer mag word asof vroue tog in ander gemeentebyeenkomste mag praat nie. Daar is nie sulke onderskeidinge in die briewe gemaak nie.

Die probleem is nou dat die wat op die onderdanigheid van die vrou aandring, hierdie tekste afwater. Alle kerkgroepe laat vroue in een of ander vorm aan die woord kom in openbare byeenkomste (aankondigings, voorsang, getuienis, gebed, Sondagskool, Bybelstudie). Om maar konkreet te wees: is daar ‘n kerkgroep wat vroue verbied om in die gemeente selfs net vrae te vra? Wie nie só ver gaan nie, moet erken dat hulle nie die onderdanigheidsuitprake konsekwent toepas nie. En dan is ons almal in dieselfde bootjie: party ry net ‘n bietjie vinniger as ander.

Trouens die meeste konserwatiewe Evangelical, Pinkster- en Charismatiese Christene pas ook nie meer die uitsprake oor vroue se versiering en kleredrag toe nie (1 Tim 2:9-10; 1 Pet 3:3-5), iets wat die eerste twee groepe nog die eerste helfte van die 20e eeu konsekwent en streng gedoen het.

Daar is dus net ‘n graadverskil tussen Christene oor die onderdanigheid van die vrou. Sommige probeer dit nog sover moontlik toepas, ander beskou dit eenvoudig as deel van die kultuurpatroon van die Bybel wat nie vandag meer vir ons gesaghebbend is nie.

Ten gunste van laasgenoemde standpunt kan ‘n mens onthou dat die vroue in die tyd van die Nuwe Testament oor die algemeen onontwikkeld was. Die dogters het nie saam met seuns `skoolgegaan’ nie, maar is net voorberei om huis te hou en kinders groot te maak. Dit is dus volkome begryplik dat hulle nie in staat was om sinvolle vrae in die openbaar te vra nie.

Vandag het ons ‘n nuwe situasie. Dogters kry dieselfde opleiding as seuns. Vrouens kan die meeste tipes werk net so goed soos mans doen. Dit is ‘n onreg om hulle kunsmatig onderdanig te hou. Wie dit nog wil doen soos die NT sê – ek praat nie van ‘n afgewaterde vorm van die uitsprake van die NT nie – moet daarvoor pleit dat alle dogters dadelik uit skole verwyder word en slegs voorberei word vir huishouding en kinderversorging – en dan sal hulle nog weggehou moet word van die openbare media ook, want hulle sal deur die media te veel leer en later intelligente vrae in die gemeentebyeenkomste kan vra.

Dit is moontlik om die onderdanigheidsuitprake te sien soos ons die uitsprake oor slawe sien: die apostels het eenvoudig self nog nie die volle konsekwensies van die evangelie besef nie – wat ‘n mens nogal met Joh 16:13 in verband sou kon bring. Volgens hulle moes die slawe nog slawe bly, en hulle moes boonop goeie slawe wees omdat hulle hul slawediens soos vir die Here moes doen. Hulle moes selfs bereid wees om as slawe onregverdig te ly, omdat hulle Here ook daartoe bereid was. Hulle verhouding tot die Here word dus gebruik om hul optrede as slawe te motiveer (Ef 6:5ev; Kol 3:22ev; 1 Pet 2:18ev), presies wat met mans en vroue in die huwelik gebeur.

Eers eeue na die apostels het Christene die volle konsekwensies van die evangelie getrek en gewerk vir die slawe se vrystelling. Dit is goed moontlik dat ons vandag geroepe is om dieselfde te doen vir vroue in die huwelik, die kerk en die samelewing.

Ons staan hier voor ‘n besonder belangrike saak. Daar word sterk argumente aangebied ten gunste van die onderdanigheid van vroue, selfs teologiese argumente. In 1 Timoteus 2 het ons ‘n argument in terme van die skepping (Adam is eerste gemaak) en een in terme van die sonde (die vrou het haar laat verlei). Maar ons het gesien dat die kerk hom nie deur sulke teologiese argumente i.v.m. die slawe laat lei het toe hy eenmaal besef het slawerny is verkeerd nie. Immers vir die slawe is ook teologiese argumente aangebied waarom hulle goeie slawe moes wees en selfs bereid moes wees om onreg te ly.

Was die kerk verkeerd om die afskaffing van slawerny te steun? Of moet ons liewer aanvaar dat solank iets nog reg lyk, apostels teologiese argumente gebruik het om dit te regverdig, maar sodra dit duidelik geword het dat dit verkeerd is, hierdie teologiese argumente hul krag verloor? Natuurlik is dit ‘n moeilik verteerbare standpunt, maar die alternatief is om opnuut slawerny te bepleit. Geld dit nie netso van vroue-onderdanigheid nie?

1. Wat beteken Efesiërs 5 se onderdanigheid?

Ef 5:21-32 is een van die belangrikste gedeeltes oor die huwelik in die Bybel. Maar ongelukkig word dikwels net die kort stellings ernstig geneem, en die lang kwalifiserende gedeeltes verwaarloos. Die meeste mense lees net: `Vrouens, wees aan julle mans onderdanig,’ en: `Die man is die hoof van die vrou.’ Dit bevestig dan hulle oortuiging dat die vrou onderdanig moet wees en die man die leiding en die besluite moet neem.

As dit al is wat Paulus wou sê, het hy nie twaalf verse daarvoor nodig gehad nie. Verder sou hy daarmee net die bekende kulturele patroon bevestig het, of op sy beste effens versag het.

Maar hy sê veel meer. Hy begin met ‘n algemene stelling wat alle mense raak, en dus ook die man en die vrou: `Wees uit eerbied vir Christus aan mekaar onderdanig.’ Hierdie opdrag is so wesenlik vir die huwelik dat hy nie eens weer ‘n werkwoord gebruik as hy dit op die vrou toepas nie. Vers 21-22 lees letterlik eintlik iets soos: Wees uit eerbied vir Christus aan mekaar onderdanig, vrouens aan julle mans …

Hierdie opdrag is wesenlik om te verstaan wat hy met die res bedoel. Dit is ‘n opdrag aan alle Christene en dit kom op dieselfde neer as sy vermaninge elders om ander hoër te ag as onsself en na ander se belange om te sien, soos Christus … (1 Kor 10:24,33; Fil 2:5ev). As dit geld in ons gewone verhoudings, dan veel meer nog in die intiemste verhouding, ons huwelik. Hier is dienslewering by uitstek op sy plek, hier het ons nodig dat ons mekaar hoër sal ag as onsself: vrouens én mans. Daarom pas hy dit direk op die huwelik toe (22-32). Wat op vers 21 volg, is dus net ‘n breër uitwerking van hierdie nuwe huweliksbeginsel wat teenoor die kultuur van die Bybeltye staan.

As ‘n mens vers 21-22 wil parafraseer, kan dit ongeveer soos volg lyk: `Wees uit eerbied vir Christus aan mekaar onderdanig, wat vir julle huwelike die volgende sal beteken: die vroue se onderdanigheid mag nie meer slaafse en willose onderworpenheid wees nie, maar dieselfde onderdanigheid wat alle Christene aan mekaar behoort te hê en wat hulle in elk geval aan Christus het, dit beteken ‘n vrywillige liefdesdiens soos Hy ons geleer het deur Self ons belange hoër te ag as sy eie, en ons in liefde met sy lewe te dien.’

Natuurlik geld dit ook vir haar man se onderdanigheid aan haar. Maar sy onderdanigheid, wat reeds in vers 21 ingebou is, hoef nie nader omskryf te word nie omdat daar nie in sy geval ‘n tradisie van verkeerde onderdanigheid is wat reggestel moet word soos die vrou s’n nie.

Wat wel in die geval van die man reggestel moet word, is natuurlik sy tradisionele rol as die hoof van die vrou. Ook dit kan nie onveranderd in die Christelike gemeente voortgesit word nie, omdat dit vernederend was vir die vrou. Daar is voortdurend oor haar besluit, sy was tot die beskikking van haar man, in die tradisie van die Ou Testament selfs een van sy besittings (Eks 20:17). Daarom word sy hoofskap dadelik verbind aan Christus s’n, maar opvallend genoeg, word die diensaspek van Christus se hoofskap dan ontwikkel, en nie die heersaspek nie. Trouens die hoofskap is glad nie deel van die opdrag aan die man nie, dit is die versekering aan die vrou dat ook hy nie meer op die tradisionele manier hoof kan wees nie, maar soos Christus wat as Hoof kom dien het. Geparafraseerd sou vers 23 dus kon lees: Netso kan die man natuurlik ook nie meer hoof wees soos dit in julle kultuur geld nie, maar soos Christus wat sy hoofskap in die nederigste liefdesdiens aan die kruis kom bewys het. Eintlik moet mens dus in vers 23 liewer `hoof’ in aanhalingstekens skryf, want dit is iets soos hoofdienskneg.

Wanneer Paulus hom dan tot die man wend (vers 25ev), is sy hoofskap glad nie meer ter sprake nie omdat nederige liefdesdiens moeilik nog hoofskap genoem kan word. Die man se onderdanigheid (21) word gekonkretiseer in liefde wat bereid is om te offer soos Christus.

Uit hierdie hoek bekyk, is die vervolg van vers 21 net ‘n toepassing op die huwelik van die basiese opdrag aan alle Christene om aan mekaar onderdanig te wees, en hersien dit die tradisionele rolle van man en vrou deur die huwelik radikaal in terme van die Christelike etiek van onderlinge wederkerige, nederige liefdesdiens uit te druk.

Ons het in Efesiërs dan ‘n voortsetting van die wederkerige huweliksmodel van 1 Kor 7.

Dit is interessant om in hierdie lig na ander uitsprake te kyk. In Kolossense het ons ‘n baie kort `huwelikstafel’ soos geleerdes hierdie gesinsvermaninge noem. Die opdrag aan die vroue is nogeens net die algemene opdrag aan alle Christene: onderdanigheid. Maar dit word weereens gekwalifiseer: `Vrouens, wees aan julle mans onderdanig soos dit pas by vroue wat in die Here glo‘ (3:18). Iets anders as die tradisie is nodig. Dit moet ‘n spesiale onderdanigheid wees, dié wat op alle Christene van toepassing is.

En die opdrag aan die mans verwys glad nie na die tradisionele hoofskap nie: `Mans, julle moet julle vrouens liefhê, moenie die lewe vir hulle bitter maak nie’ (3:19).

1. Die kameraadskapshuwelik

Daar is konsekwent probeer om die begrip `gelykheid’ so min as moontlik te gebruik in die nadenke oor die huwelik omdat dit net so beperkend as die ou model van onderdanigheid kan werk. In ‘n model van gelykheid moet man en vrou gelyke insette lewer. Dit is net so gefikseerd as die ou model: ‘n vaste patroon waarin albei moet inpas.

Maar elke twee mense is uniek en ontwikkel ‘n unieke verhouding. Hulle moet vry wees om enige gestalte aan hierdie verhouding te gee. As die man die sterkere is, behoort hy dit ook in hul huwelik te kan wees. Net so die vrou. Maar ‘n verhouding is baie meer gevarieerd as dat een persoon net leiding gee en die nader net leiding aanvaar. Daarom behoort elkeen vry te wees om enige vorm en hoeveelheid van inisiatief ten opsigte van enige saak te ontwikkel.

Omdat mense as bondgenote geskape is, staan hulle ook in die huwelik in ‘n verhouding van verbondenheid, van gee én neem, van uitbeweeg én geborgenheid soek, van waag én huiwer.

Die basiese uitgangspunt moet egter nie die verdeling van verantwoordelikheid en inisiatief wees nie, maar die twee-eenheid van verbondenheid: twee mense wat saam lewe, saam besluit, saam optree, elkeen na gelang van sy of haar moontlikhede. En omdat ‘n verhouding altyd voor nuwe situasies te staan kom, moet hulle oop wees om telkens nuut te reageer, en nooit vaste patrone vir hul verhouding neerlê nie. Soos twee geldeenhede teen mekaar sweef en elke dag in die lig van nuwe omstandighede hul posisie en `gewig’ (waarde) teenoor mekaar bepaal, so behoort twee mense dwarsdeur hul lewe vry te `sweef’ en nuwe waardes van lewensvervulling in hul verhouding te vind. En dit kan ook van tyd tot tyd uitsonderlike vorme aanneem weens uitsonderlike omstandighede. Daar kan geen probleem wees met die tydelike omruil van rolle nie.

Dit beteken dat die verhouding in ‘n huwelik afhang van die oortuigings van die twee persone wanneer hulle trou én ook daarna. As twee persone wil trou, behoort hulle duidelikheid te kry oor mekaar se oortuigings. As hulle mekaar vind in terme van die tradisionele model van hoofskap en onderdanigheid, is daar geen rede waarom hulle dit nie kan toepas nie. Daar is inderdaad mense wat só gesosialiseer is.

Verder behoort persone met ernstige huweliksprobleme aanvanklik begelei te word in terme van die aanvaarde patroon van hul verhouding voordat alternatiewe aan hulle aangebied word.

 

 

Skrywer: Prof Adrio König

Geloofsvrae: Die posisie van die vrou in die Bybel – Adrio König

Die posisie van die vrou in die Bybel 

Die Bybel is ‘n manlike boek – patriargaal en androsentries (gesentreer op die man). Die vrou beklee ‘n onderhorige plek. Sy is huisvrou en moeder. Sy het nie veel van ‘n eie regsposisie nie, en is volkome op haar man aangewese. Sy staan eintlik in diens van haar man en sy familie om kinders (veral seuns) vir hulle voort te bring want dit is hoe die man se familie uitgebou word. Vroue is nie noodwendig sleg behandel nie (en tog: Gen 19:6-8!!), veral nie moeders nie, maar hulle het ‘n onderhorige sosiale en regsposisie beklee, in Israel selfs swakker as onder sekere groot kultuurvolke soos die Egiptenare en Babiloniërs.

Die vraag vir ons is wat die status en waarde van hierdie duidelike tendens in die Bybel is. Is dit deel van die evangelie, of is dit, soos die manlikheid van God, deel van die kulturele pakket waarin die evangelie na ons toe kom?

Dit is dikwels moeilik om ‘n antwoord op so ‘n vraag te kry. Ons gaan egter weer doen wat ons in verband met die manlikheid van God gedoen het. Ons gaan kyk of hierdie duidelike tendens van vroue-onderhorigheid betekenisvol deurbreek word in die Bybel. As dit die geval is, kan ons met ‘n redelike mate van reg aanvaar dat dit deel van die kultuur van daardie tyd was, en nie vir ons gesaghebbend is nie.

Ongelukkig kan ons ons nie so maklik op Jesus beroep as Iemand wat ‘n besondere plek aan vroue gegee het nie. Daar is sommige wat oortuig is dat Hy by uitstek as die eerste vrouebevryder beskou kan word, en dat veral Lukas Hom teken as die een wat aan die vrou ‘n nuwe plek in sy dissipelkring, in die geloofsgemeenskap en in die samelewing gee. Maar daar is ander wat dit ten sterkste ontken, en ongelukkig met sterk argumente.

Daar is egter ‘n aantal plekke in die Bybel waar daar merkwaardige deurbrekings van die onderhorige posisie van die vrou voorkom (Gen 1, Gen 2-3, Hooglied, Gal 3:28, 1 Kor 7:3-5).

1. Genesis 1 en Genesis 2-4 

Tradisioneel is daar aanvaar dat die onderhorigheid van die vrou ‘n `skeppingsordening’ is, dit wil sê ‘n permanente reëling van God by die skepping van man en vrou. Dit is egter moeilik om dit te handhaaf in die lig van wat werklik in die eerste twee skeppingsverhale staan.

Gen 1:26-28 beklemtoon sonder meer die gelykheid van man en vrou. Sonder onderskeid word dieselfde dinge van hulle gesê: Hulle is geskape as die beeld van God, om te vermeerder en te heers, om die aarde te bewoon en te bewerk, en hulle vorm saam `die mens.’ Ons is nie regtig verbaas genoeg oor hierdie opvallende gelykheid tussen man en vrou in Gen 1 nie omdat ons die kulturele agtergrond vergeet. Onthou volgens die oorwegende tendens in die Ou Testament was die vrou onderdanig aan die man, in werklikheid een van sy besittings. Gen 1 deurbreek hierdie patroon radikaal.

En netso Gen 2-4. Die gelykheid van man en vrou is hier nog te meer opvallend as ‘n mens onthou dat die patriargale kultuur nog sterk deurkom in ‘n paar trekke in die Gen 2. Eerstens is daar die ontmoeting. Dis nie man en vrou wat mekaar ontmoet nie, dis die man wat die vrou ontmoet, oor haar juig, en haar vat as sy vrou. Verder is dit hy wat haar ‘n naam gee, wat tradisioneel sy gesag oor haar aandui. Sy neem op geen manier in hierdie ontmoeting inisiatief nie. Dit is die bekende kulturele patroon van vroue onderdanigheid.

Teen hierdie agtergrond is daar opvallende trekke in die verhaal. Die man kom glad nie na vore in die skepping van die vrou nie. Hy ontvang haar net. Verder word beklemtoon dat sy sy gelyke is. Voordat ons verder hierop ingaan, moet ons net onthou dat `gelyke’ hier basies beteken `van dieselfde soort,’ wat beteken sy is nie ‘n dier nie. Die man se uitroep (2:23) beteken iets soos: Uiteindelik is hierdie een nie soos een van die diere nie, maar van dieselfde soort as ek (vergelyk 2:18-20).

Maar die gelykheid van man en vrou word sterker as dit beklemtoon. Allereers kan die man nie alleen regkom nie. Terwyl daar ‘n deurlopende tema in Genesis 1 is: `En God het gesien dit is goed,’ lees ons hier van iets wat God gemaak het wat nie goed is nie: die man wat alleen is (2:18). God besluit dus om iemand te skep wat hom kan help, sy gelyke.

Die gedagte dat ons hier ‘n skeppingsordening van ongelykheid en vroue-onderdanigheid het, word sterk gebou op die oortuiging dat die vrou as `helper’ onder die man staan omdat ‘n `helper’ noodwendig die mindere is. Dit het egter geen grond nie. Daar is geen rede om te dink dat helper hier onderhorige beteken nie. God word self herhaaldelik Israel se helper genoem (Eks 18:4; Deut 33:7; Ps 20:3). Verder is daar ‘n aantal voorbeelde waar gelykes helpers genoem word, maar daar is geen voorbeeld in die Bybel waar ‘n mindere ‘n helper genoem word nie. Net een van twee afleidings is moontlik: óf die vrou is die man se meerdere (soos God Israel s’n is), óf sy is sy gelyke waarsonder hy nie kan regkom nie.

Die laaste moontlikheid word ondersteun deur die naam wat hy haar gee. In die Hebreeus sit hy net ‘n vroulike uitgang agter die woord vir man. Die OAV het hierdie opvallende woordspeling nog probeer weergee met man-mannin. Die Hebreeus dui aan dat daar net een verskil is tussen man en vrou: die een is van ‘n ander geslag as die ander een. Die vrou is ‘n vroulike mens, die man is ‘n manlike mens.

Teen die patriargale agtergrond van hierdie verhaal is hierdie beklemtoning van gelykheid merkwaardig, en ‘n mens kan aanvaar dat die OT se patriargale kultuur van vroue-onderdanigheid hier deurbreek word.

Wat die sonde van Adam en Eva betref, is dit opvallend dat Adam glad nie na vore kom nie. Die vrou neem al die inisiatief. Sommige is oortuig dat dit juis deel van haar sonde is: nie net dat sy ongehoorsaam aan God was nie, maar dat sy die skeppingsordening deurbreek het waarvolgens sy onderdanig aan haar man moet wees. Sy het al die inisiatief geneem – en kyk waarop het dit uitgeloop. Dus vroue moet onderdanig bly!

In die verhaal is egter geen grond vir hierdie siening nie. Die skepping van die vrou het juis hul gelykheid beklemtoon, en daar is geen aanduiding in die verhaal dat deel van haar sonde die feit is dat sy inisiatief neem in plaas van om dit aan haar man oor te laat nie.

Die straf van die vrou is interessant (3:16). Hier is vir die eerste keer sprake dat die man oor die vrou sal heers. Dit is egter nie meer deel van die skeppingsverhaal nie, maar van haar straf. En juis daarom kan dit nie as ‘n vasstaande skeppingsordening beskou word nie – net so min as die straf wat die man gekry het (3:17ev). Ons probeer sover moontlik `die `dorings en dissels’ uitroei om die man se straf teen te werk, en ook om die straf van die vrou te beperk dat sy sal swaarkry as sy geboorte gee. Daar is dus nie rede waarom ons nie haar straf dat haar man oor haar sal heers, ook sal teëwerk nie.

1. Hooglied 

Wat ‘n merkwaardige lied! Die heerlike liefdesverlange en -vervulling van ‘n jong man en ‘n jong vrou.

Wat die lied egter so belangrik maak vir ons ondersoek, is die feit dat dit totaal uit die heersende patriargale en androsentriese kultuur uitbreek en ‘n vars, verkwikkende verhouding van wederkerigheid tussen twee verliefdes skep. Vir die oomblik gaan ons die tradisionele uitleg aanvaar dat die koning in werklikheid koning Salomo is. Dit beteken dat die twee rolspelers die magtige koning is en ‘n plaasmeisie wat in die wingerde werk.

Daar is geen sprake van manlike oorheersing of selfs net eensydige manlike inisiatief in die lied nie. As iets waar is, is dit eerder dat die meisie se aandeel dié van die man oortref. Dit blyk selfs uit die noukeurig saamgestelde struktuur van die boek. Dit bestaan hoofsaaklik uit ‘n aantal liedere wat die man en die meisie oor mekaar maak. Haar liedere is egter byna twee keer so lank soos syne, en die hoogtepunt van elk van die drie hoofdele van die boek is ‘n lied van haar ekstase oor hom.

Die inisiatief in hul verhouding word vrylik afgewissel tussen man en meisie sodat ons ‘n verhouding van wederkerigheid kry. Eers hy (2:8-10) en dan sy (3:1-4) laat geen steen onaangeroerd om die ander te kry nie – in so ‘n mate dat selfs ons vandag vir haar sou sê: `Stadig, moenie dat hy die indruk kry jy is verleë oor hom nie. Laat hy die inisiatief neem.’ En dan geld dit honderd maal meer dat dit ‘n totale deurbreking is van die kultuur waarin hierdie lied ontstaan het.

Dit beklemtoon nogeens dat die patriargale struktuur van die verhouding man-vrou in die Bybel deurbreek word.

1. Galasiërs 3:28 

`Dit maak nie saak of iemand Jood of Griek, slaaf of vry, man of vrou is nie: in Christus Jesus is julle almal één.’

Is hier net sprake van ‘n `geestelike’ eenheid – almal word op dieselfde manier salig – of het dit sosiale implikasies? Die punt wat Paulus in die brief maak, is dat die gelowiges uit die heidene niks méér hoef te doen as om in Jesus te glo nie. Hulle hoef nie ook nog besny te word en die wet te hou soos die Judaïste dit wou hê nie. Tot sovêr sal ongeveer alle partye saamstem. Maar is dit al?

Dat hierdie `geestelike’ eenheid konkrete implikasies het, is duidelik. Petrus het aanvanklik nie kans gesien daarvoor nie (2:11-14). Dit beklemtoon dat ons hier ‘n radikale verandering in menseverhoudings kry wat beswaarlik beperk kan wees tot gelyke geestelike toegang tot die heil. Dit moes uitloop op gelyke behandeling in die openbaar. Saameet in die openbaar was ‘n baie sensitiewe saak vir Jode.

Wat hierdie konkreetheid egter nog verder beklemtoon, is die `onnodige’ byvoegings wat Paulus in die teks maak. Om sy punt te maak, was die voorbeeld `Jood of Griek’ heeltemal voldoende. Hy wou net aantoon dat die Grieke deur die geloof in Christus volle lidmate van die kerk word en gelyk behandel moet word.

Waarom voeg hy by: `slaaf of vry, man of vrou’? Natuurlik om sy punt sterker te probeer maak. Maar wat beteken dit dan? Dat álle diskriminasie verbode is, nie net tussen Jode en heidene (dus op godsdienstige vlak) nie, maar ook tussen sosiale groepe en tussen mans en vroue. En juis die laaste is vir ons probleem so belangrik: `man en vrou.’

Die NAV se vertaling (`man of vrou’) is verkeerd. Daar staan eintlik: `manlik en vroulik’ en dit is ‘n aanhaling uit Gen 1:27. Dáár is dit ‘n skeppingsuitspraak wat die gelykheid van man en vrou impliseer, sodat die gelykheid van Gal 3:28 uit die skeppingsverhale gefundeer word. Paulus wil sê: onthou tog dat God hulle as gelyke bondgenote geskape het, daarom kan julle nie teen die vrou diskrimineer nie. Dit gaan dus hier om meer as die feit dat verskillende groepe op dieselfde manier salig word. Dit gaan om hul skeppingsverhouding en daarom sluit dit alle vorme van diskriminasie uit.

1. 1 Korintiërs 7:1-16 

Ons het hier ‘n uitspraak oor die huwelik wat die beginsel van wederkerigheid, wat so sterk in Hooglied deur die kulturele grens gebreek het, op ‘n merkwaardige wyse konkretiseer, sowel in die struktuur as in die inhoud van die perikoop.

Die struktuur is net so versigtig en planmatig saamgestel soos dié van Hooglied. Daar is sewe pare stellings wat op verskillende plekke in hierdie perikoop voorkom. Elke paar bestaan uit twee dele wat presies dieselfde sê oor die rol van die man en die vrou in die huwelik. Paulus begin elkeen van die eerste twee pare met die man as onderwerp gevolg deur die identiese stelling met die vrou as onderwerp (verse 2,3). Dan volg twee wat presies omgekeerd is (die vrou as onderwerp gevolg deur die man as onderwerp – 4,10-11), dan weer twee wat met die man begin (12-14), en uiteindelik die laaste een wat weer met die vrou begin (16). Dit vorm ‘n merkwaardige simmetrie wat baie fyn beplan is en op die volkome wederkerigheid van die man en die vrou in die huwelik dui.

Die inhoud onderstreep hierdie wederkerigheid. Die eerste stelling (2) poneer die beginsel van wederkerigheid. Die tweede (3) pas dit op die seksuele lewe toe. Dit begin met die man wat sy (seksuele) plig teenoor sy moet vrou nakom. As ‘n mens onthou dat die kulturele agtergrond was dat die vrou ‘n besitting van die man is wat sy geslag moet voortsit, is dit merkwaardig dat die vrou skielik haar eie waardigheid kry en dat die man ‘n plig het om haar behoeftes te bevredig. Eintlik was sy in die tradisionele kultuur net daar tot sy beskikking.

Die volgende twee stellings begin by die vrou en draai dit dan om na die man (vers 4 en vers 10-11). Die eerste stelling pas presies in by die kulturele patroon: `Die vrou beskik nie oor haar eie liggaam nie, maar die man.’ Dit beteken die vrou is die besitting van die man om sy behoeftes te bevredig. Hy beskik oor haar liggaam. Maar dan waag Paulus om dit om te keer – en dit is revolusionêr: `Net so beskik die man ook nie oor sy eie liggaam nie, maar die vrou.’ Dit deurbreek die androsentriese huweliksmodel radikaal. Watter beskikking die man ook al tradisioneel oor die vrou het, het die vrou ook oor die man!

Voordat Paulus die volgende stelling formuleer (10-11), bring hy ‘n nuwe woord by wat die nuwe huweliksmodel bevestig: mekaar. Sy uitspraak klink ewe revolusionêr as die vorige: `Moenie vir mekaar (seksuele) omgang weier nie’ (5). Selfs hieroor kan die man nie meer eensydig besluit nie. Hulle gaan dit saam doen. En dit word die nuwe model vir die huwelik: nie die man wat die laaste woord het en die vrou wat onderdanig is nie, maar twee mense wat hul besluite saam neem, selfs hierdie allerintiemste besluite wat tot dusver vanselfsprekend die man se prerogatief was.

Hierdie perspektief deurbreek nogeens die patriargale huweliksmodel wat nog in die grootste deel van die Bybel veronderstel word, en selfs ook die moderne `verligte’ patriargale model waarvolgens die vrou natuurlik saam met die man kan besluit, maar sodra hulle verskil, moet die man die besluit neem `omdat daar net een besturende direkteur in ‘n besigheid kan wees.’ Asof die huwelik ‘n besigheid is en nie die allerintiemste saamleef van twee mense wat albei veilig moet voel in ‘n verhouding van geborgenheid nie.

Die res van die parallelle stellings bevestig net verder die wedersydse struktuur van die Christelike huwelik. Dit beteken dat ons nie langer onseker hoef te wees oor die rykwydte van Gal 3:28 nie. Dit geld minstens ook die huwelik.

 

Mense wonder dikwels oor verskeie aspekte van die Christelike geloof. Fokus op 300 Geloofsvrae deur prof Adrio König is ʼn baie nuttige naslaanwerk wat ʼn verduideliking van 300 geloofsvrae bied.

Bybelkennis gaan gereeld gedeeltes uit hierdie bron publiseer. Ons dank aan prof König en Lux Verbi.BM vir hierdie vergunning.

 

Skrywer: Prof Adrio König

Onderrig deur ‘n vrou – Jan van der Watt

Roenell vra:

Ek wil graag meer weet oor “teachings” onderrig deur ‘n vrou (met verwysing na die Bybel) en of daar ‘n verskil is tussen “teaching en preaching” onderrig en prediking. Veral onderrig deur ‘n vrou aan mans en dan veral oor dogmatiek en nie net daaglikse onderwerpe soos Christelike siening oor finansiële begroting of algemene onderwerpe nie. Ek kom nou net terug van ‘n “uitreik” aksie na Malawi waar ek ‘n kralewerk opleidingsessie gaan aanbied het aan kerklede van ‘n kerk in Mangochi. Ek is sterk veroordeel omdat ek tydens ‘n Bybelstudie nie net getuig het nie maar wel “geteach” het. Volgens diegene wat my veroordeel is dit ‘n taak slegs vir mans en hulle verwys veral na Timoteus en Titus, maar volgens my kennis is Timoteus in moeilike omstandighede geskryf aan die gemeente van Efese en Paulus wou veral vroue wat uitspattig was verhinder om die aandag af te trek van dit wat by ‘n byeenkoms moes plaasvind. Ek het altyd vir myself Priscilla en Akwila as voorbeelde gesien maar kon aflei dat Priscilla wel kon onderrig gee aan die wat hulle huis besoek het. Is daar ‘n verskil dan tussen onderrig in jou huis aan mense wat jou besoek en onderrig op ‘n sendingveld?

Antwoord

Prof Jan van der Watt antwoord:

Die vraag of vroue mag preek is een van die geskilpunte in die Christendom, soos ook in Suid-Afrika duidelik is. Die Gereformeerde Kerk verbied dit byvoorbeeld, terwyl die NG en Hervormde Kerke dit toelaat. Die Rooms-Katolieke Kerk laat wel gedeeltelike lering deur vroue toe, maar laat hulle nie toe om priesters te word wat die sakramente bedien nie. So, daar is ‘n wye verskeidenheid van opinies. Juis daarom is die praktiese manier waarop mens met die probleem omgaan van soveel belang. As jy in ‘n konteks kom waar mense absoluut teen vroue wat preek is, moet mens dit respekteer as die mense se opinie, veral as jy ‘n besoeker daar is. Deur aan te dring om te preek omdat dit jou opinie is, gaan net moeilikheid maak en daartoe is ‘n Christen nie geroepe nie. Daar is wel ander plekke waar jy jou roeping as vroueprediker sonder teenkanting kan uitleef. Doen dit daar. Dit verhinder ‘n mens natuurlik nie om met die mense oor jou opinie te gesels nie. Sit jou argumente op tafel en bespreek dit. Jy sal agterkom dat die gesprek dikwels gaan oor verskille oor hoe ‘n mens die Bybel moet gebruik. Mense wat die Bybel baie letterlik (fundamentalisties) gebruik sal gewoonlik net vir jou sê: ‘Daar staan in die Bybel vroue moet stilbly, uit en gedaan’. Mense wat die uitsprake egter in hulle oorspronklike konteks lees en probeer verstaan sal meer soepel daaroor praat. Hulle sal probeer verstaan wat Paulus oorspronklik aan sy lesers in hulle situasie wou sê en die boodskap dan op ons situasie vandag probeer toepas. Selfs dan kan daar ook verskil van opinie wees.

 

Skrywer: Prof Jan van der Watt

Vrou se gedrag in die gemeente – Jan van der Watt

Marius vra: 

Vrou se gedrag in die gemeente. In 1 Kor 11:2-16 lees mens dat n man nie mag bid of profeteer met ‘n hoofbedekking nie, omdat dit oneer aan God is. ‘n Vrou moet egter weer n hoofbedekking aanhê, wanneer sy bid of profeteer. Nou lees mens ook in dieselfde gedeelte dat mense vir hulself moet oordeel, want in die natuur doen ‘n man met lang hare homself oneer aan. Paulus skryf ook dat mense in die gemeente nie twisgierig moet wees nie. Beteken dit dan dat die kwessie aangaande die hoofbedekking en mans met lang hare ‘n persoonlike oortuiging is? Ek meen, ek ken baie groot Christen mans, vriende, wat hulle hare tot op hul heupe dra en geen vrouens wat ek ken – ek bedoel buiten my ouma – dra meer hoede kerk toe nie. Dis vir my asof hierdie hoofstuk nie meer van toepassing is nie, of is ek aan die dwaal?

Antwoord:

Prof Jan van der Watt antwoord:

Dit is altyd belangrik om die Bybel binne sy konteks te lees. Hoofstuk 11-14 gaan oor dinge wat in die erediens gebeur. Paulus reël dus kerkdinge. Kom ons neem die probleem van die hoofbedekking van die vrou. In die tyd van Paulus het vroue doeke oor hulle koppe gegooi as hulle in die publieke areas beweeg. Die doek oor die kop het ‘gepraat’ – dit het gesê dat die vrou haar man of pa eer en dus nie ‘beskikbaar’ is nie. Vroue wat sonder hoofbedekkings geloop het (uitgesluit heel jong meisies) het eintlik gesê dat hulle ‘beskikbaar’ is, met ander woorde, slegte vroue is. Daarom is daar in die konteks sprake van die hare van so vrou se kop afskeer, want dan is sy volgens ou gebruike nie meer vir mans aantreklik nie. In die privaatheid van haar huis het vrouens egter nie so ‘n hoofdoek gedra nie. Almal in die huis het mos geweet dat sy haar man op pa eer. Nou het daar iets belangriks in die vroeë kerk gebeur. Die Christene het in huise begin kerk hou. Dit het beteken dat gedurende die erediens in die huis die huis van ‘n private plek na ‘n publieke plek verander, want die mense kom dan mos in die huis saam vir kerk. Die vroue was egter gewoond om nie in die huise hoofbedekkings te dra nie. As daar nou ‘n man in die huis (wat nou kerk is) inkom en die vroue sien sonder hoofbedekkings kan hy dink dit is ‘n groep los, slegte vroue. As Paulus nou sê dat vrouens hoofbedekkings in die huise wat vir kerk gebruik word, moet dra, wil hy eintlik sê dat hulle so moet optree dat mense nie sal dink hulle is slegte vroue nie. Hulle moet wys hulle is mense wat hulle mans of pa’s eer. Daarom moet hulle hoofbedekkings dra. As ons vandag nie hoede in die kerk dra nie, gaan niemand daaruit aflei dat die vroue nie hulle mans of pa’s eer nie.

 

Ons moet dus nie vaskyk in die hoofbedekking self nie, maar wat die hoofbedekking wil sê. Dit wil sê vroue moet binne haar verhoudings met mans reg optree. Dit geld vandag nog net so as in Paulus se tyd, Ons hoef nie hoede te dra om dit te bewys nie, want hoede ‘kommunikeer’ nie meer so nie.

 

Die hoofbedekking van mans werk soortgelyk. Destyds het mense gevoel dat dit nodig was vir mans om hulle hoof te bedek as hulle voor God verskyn om die onderskeid tussen die man en God uit te druk. Dit dui dus ook eerbied aan. In ons Afrikaanse kultuur werk dit net die teenoorgestelde. Ons haal juis ons hoed af as ons aan God eer wil bewys. Ons doen dus die teenoorgestelde om dieselfde boodskap oor te dra – ons respekteer God en erken dat Hy anders en groter as ons is.

 

So moet elke teks in sy konteks verstaan word. Ons moet onderskei tussen die die gebruike en tradisies en wat die gebruike en tradisies eintlik wil sê.

 

Skrywer: Prof Jan van der Watt