Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke(7) – Hennie Stander

Die voorportaal

Sommige rykes het ook voorportale (of voorhowe) tot hul huise gebou. Ons lees in Handelinge 12:13 en Matteus 26:71 van sulke voorhowe. In so ^‘’n gehad wat die deur oop en toe gemaak het. Ons lees in Handelinge 12:13-14 dat ‘n diensmeisie met die naam van Rhode gegaan het om die deur van die portaal vir Petrus oop te maak (sy was egter so bly om sy stem te hoor dat sy na binne gehardloop het sonder om die deur oop te maak).

Die deure is met sluitbalke gesluit (Nehemia 3:3). Dit kon ook met ‘n sleutelsleutelgat kon steek (Hooglied 5:4). Dit was gevolglik baie opsigtelik as iemand ‘n sleutel by hom gehad het en gevolglik kon die huiskneg wat die sleutel gedra het baie maklik raakgesien word. Dit was dus ‘n simbool van die gesag wat by beklee het (Lees gerus Jesaja 22:22 asook Matteus 16:19).

Meubels

Ondanks die feit dat die meubels so eenvoudig was, het die Israeliete veel meer gerief geniet as wat hulle voorvaders gehad het toe hulle in die woestyn rondgetrek het. Alhoewel Palestina deur Rome regeer is, het hulle egter nie die ryk versierde smake openbaar wat die Romeine gehad het nie.

‘n Romeinse bed

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke(6) Hennie Stander

Water

Water is altyd saam met brood gesien as dit wat noodsaaklik is vir die menslike bestaan (1 Samuel 25:11; 1 Konings 18:4). Juis daarom het stede ook ontstaan in die nabyheid van waterbronne. So ‘n put of fontein was gemeenskaplike besit en die vrouens het die water daarvandaan na hul huise gedra. ‘n Mens wat sy eie put gehad het, was baie bevoorreg en ons lees dat koning Sanherib van Assirië aan die Israeliete beloof het dat, indien hulle hulself aan hom sou oorgee, elkeen sy eie put sou hê (2 Konings 18:31). ^‘n Goed toegeruste huis het ook sy eie sisterne (opgaarbakke) gehad waarin reënwater opgevang is.

Daar is argeologiese getuienis gevind dat verskeie stede waterkanale gehad het. By Megiddo, byvoorbeeld, is daar ‘n uitstekende watervoorsieningsisteem gevind wat waarskynlik uit die dae van Koning Agab dateer. By Jerusalem het argeoloë die Siloam-tonnel ontdek. Hierdie tonnel het water na die stad gebring van die bron Gihon af. 2 Samuel 5:8 verwys heel moontlik na hierdie tonnel. Voorts is daar ook etlike putte in die stede gegraaf.

‘n Bedoeienmeisie skep water uit ‘n put in die woestyn. Let op die waterbak (sistern) Iangsaan die put.

Daar was geen sanitasiesisteem in gewone huise nie, alhoewel daar later goeie dreineringsisteme ge­bou is, soos byvoorbeeld in Sesarea en by die Tempel in Jerusalem. Nogtans is daar streng gesondheids­wette in die Torah uitgespel (dit is byvoorbeeld in Deuteronomium 23:13 bepaal dat gedurende oorlogstyd menslike ontlasting in gate begraaf moes word).

Huise vir die rykes

Een van die verskille tussen ‘n huis van ‘n ryke en ‘n huis van ‘n arme het gelê in die teenwoordigheid van ‘n binnehof al dan nie. In sy eenvoudigste vorm was so ‘n binnehof bloot ‘n ommuurde vierkant wat aan die huis toegevoeg is. Maar so ‘n binnehof het ‘n groot verskil gemaak. Diere kon “buitekant” die huis gehou word; daar kon ook in hierdie vierkant gekook word; die trappe van die dak kon daarop uitloop en dus was toegang tot die dak meer beperk; waterbakke kon daar aangehou word, ens.

Die meer vermoëndes kon twee of meer addisionele vertrekke aanbou wat aan die binnehof aangegrens het. Sommige van hulle het ook ‘n ekstra kamer op die dak aangebou (2 Konings 4:10; sien ook Handelinge 1:13; 9:37,39; 20:8). Die rykes kon hul huise van gekapte klip maak (Amos 5:11) en ook baie marmer inbou (Ester 1:6). Afwerkings is met sederhout en ander houtsoorte gedoen (Jeremia 22:14; Haggai 1:4). Ivoorinlegsels in die mure het tot gevolg gehad dat daar selfs van “ivoorhuise” gepraat is (1 Konings 22:39; Amos 3:15). Welgesteldes het selfs verskillende huise gehad vir die somer en die winter sodat hulle meer gemak kon hê in die onderskeie seisoene (Amos 3:15).

Die binnekant van ‘n huis van ‘n ryk familie. Dit is duidelik beinvloed deur Romeinse smaak. Let op die sentrale area (of “atrium”) met ‘n groot bad onder ‘n groot opening in die dak.

Skrywer:  Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke(5) – Hennie Stander

Die dak

modder wat op die dak gebruik is en verder het dit gekom van die produkte wat op die dak uitgedroog is. Ons lees in verskeie plekke in die Bybel van hierdie groen uitspruitsels op die dak van die wonings, naamlik in 2 Konings 19:26; Psalm 129:6 en Jesaja 37:27.

So ‘n dak was redelik dig en dit het die ergste reën weggehou. Tog word daar ook in Spreuke 27:15 gepraat van ‘n gedrup van water wanneer dit gestortreën het en dit mag moontlik na ‘n lekkende dak verwys. (lees ook Spreuke 19:13).

Hierdie plat dak het baie voordele gehad. Daar was gewoonlik trappe aan die buitekant (soms aan die binnekant van die huis) met die gevolg dat ‘n mens baie maklik op die dak kon klim. ‘n Mens het ‘n goeie uitsig van daar of gehad (Rigters 16:27); die oeste is op die dak uitgedroog en gestoor (Josua 2:6); dit was ‘n gerieflike plek om te wandel in die aandkoelte (2 Samuel 11:2) of om daar te gesels (1 Samuel 9:25). Die ruimte op die dak is so dikwels gebruik dat die Wet vereis het dat daar ‘n reëling rondom die dak gebou moes word sodat mense nie daarvan sou afval nie (Deuteronomium 22:8).

Die oorblyfsels van ‘n huis in Jerusalem in die eerste eeu n.C.. Dit is afgebrand toe die Romeine die stad in 70 n.C. vernietig het. Die verskillende kamers is geldentitiseer dour die gebruiksartikels wat nog daarin gevind is.

Beligting

Die beligting in die huise is deur olielampe verskaf. Baie lampe is in opgrawings gevind met die gevolg dat die ontwikkeling van die lamp van die vroegste tye af presies bepaal kan word. Die eenvoudigste vorm van hierdie lampie was ‘n pieringvormige kleibakkie met ‘n tuitjie. In die bakkie is olyfolie gegooi (Eksodus 25:6; 27:20; Matteus 25:3,4). Die lamppit het in die tuitjie gelê en die ander punt daarvan was in die olyfolie. ‘n Mens het natuurlik baie maklik olie gemors met so ‘n lampie, en dus het dit later ontwikkel tot ‘n geslote bakkie met twee gaatjies daarin: in een gaatjie het die lamppit gelê en in die ander een is die olie gegooi. Hierdie lampies moes gereeld hervul word (lees Matteus 25:8). Kerse is nooit in die Bybelse tye gebruik nie.

‘n klei olielampie wat versier is met ‘n afbeelding van ‘n kandelaar met sewe arms

Later is groter lampies gemaak wat versier is en handvatsels gehad het. Hulle het ook meerdere lamppitte gehad en kon dus

Die binnekant van ‘n huis. Let op die olielampie op die omgekeerde maatemmer, die verskillende potte en kruike vir stoordoeleindes, en die verhewe platform vir familie aktiwiteite.

Verhitting

in ‘n vuurpan gehou is (Jeremia 36:22 ev; vgl ook Sagaria 12:6). Die vuur is buitekant gemaak of in ‘n holte in die vloer van die huis. Die huise het geen skoorstene gehad nie, en die rook het by die deur of venster uitgetrek (sien Hosea 13:3-in Hebreeus word hier gepraat van “rook uit die venster”. Sommige moderne vertalings gee dit egter weer met “rook uit die skoorsteen” maar laasgenoemde is bloot ‘n moderne kulturele verstelling wat aan die teks gemaak is). Ook Paulus en sy mede-skipbreukelinge het hulself voor ‘n vuur warm gemaak (Handelinge 28:2 ev).

Die vrouens het gekook en gebak (vgl Genesis 18:6) en hiervoor het hul oonde, panne en bakplate gebruik (Levitikus 7:9) en selfs ook warm klippe (1 Konings 19:6).

 Vrouens maak miskoeke wat hul as vuurmaakgoed kan gebruik

Skrywer: Prof Hennie Stander

Gebruike en Gewoontes in die Bybel: Woonplekke(4) – Hennie Stander

Huise

Toe die semi-nomadiese Israeliete onder Josua die dorpe en stede in Kanaän ingeneem het, het hul wonings ook oorgegaan van tente na huise. Die Kanaäniete was toe reeds ‘n sterk gevestigde bevolking en die Israeliete kon baie van hulle kultuur oorneem. Ons kennis van die huise van hierdie tyd berus hoofsaaklik op die vondse van argeologiese navorsing.

   Ook huise is beskou as ‘n gawe van God, en nadat ‘n huis voltooi is, is dit ingewy (Deuteronomium 20:5)

‘n Eenvoudige huis van die Bybelse tye. Let op die dakbalke wat tangs die kant van die mure uitsteek, asook sekere produkte wat op die dak uitgedroog word. Daar is ook ‘n klein venstertjie in die muur en trappe aan die buitekant. 

Huiskonstruksie

Huise is gebou op ‘n fondament van ongekapte klippe. Baie van hierdie fondasies word vandag nog deur argeologiese opgrawings gevind. Die huise van die behoeftiges was baie eenvoudig en het gewoonlik uit slegs een reghoekige vertrek bestaan met ^‘n ingang in een van die lang sye. Die mure was dik en is van modderstene of ruklip gebou. In Galilea was die klip gewoonlik swart basalt en aan die kus was dit geel sandsteen; in die res van die land in die kalksteengebied was die klip wit. Die mure was baie rof gebou en daar kon selfs ongediertes daarin skuil (Amos 5:19). Verder was daar nisse in die mure waarin daar kos of ander gebruiksartikels gebêre kon word. Die vloere is van klei gemaak wat vasgeslaan is. In sommige gevalle is die vloere ‘n dun lagie kalkpleister gegee.

Die vensters was gewoonlik baie klein. Eintlik was dit niks anders as vierkantige of reghoekige openinge in die muur nie. Glasvensters soos ons dit vandag ken, het nie destyds bestaan nie. Hierdie vensters het soms traliewerk voor gehad (Spreuke 7:6; 2 Konings 1:2) om indringers uit te hou. In die winter is die traliewerk bedek met ‘n vel of een of ander vorm van gordyn. Omdat vensters oop gate in die muur was, moes hulle klein wees om koue uit te hou, en ook om veiligheidsredes.

‘n Huis te Gorasin, noord van die See van Galilea. Dit is gemaak van swart basalt, en is gedeeltelik gerestoureer deur argeoloe.

ingange, maar geen deure nie.

Skrywer: Prof Hennie Stander